ئایا لە کوردستان ئۆپۆزیسیۆن هەیە؟

عەبدولا مەحمود

بوونی ئۆپۆزیسیۆن لەهەر کۆمەڵگایەکدا، ئاماژەیەکی بەرجەستەیە بۆ کراوەیی ئەم کۆمەڵگایە، یان ئەوەی کە پێی دەوترێت سیستەمی دیموکراسی.

هەر کۆمەڵگایەک ئۆپۆزیسیۆنی یاسایی تیا نەبوو، واتە کۆمەڵگایەکی داخراو و دیکتاتۆرە بۆیە لەو حاڵەتەدا ئۆپۆزیسیۆن بە شێوەی نایاسایی دروست دەبێت و بە شێوەیەکی نایاسایش دەکەوێتە بەرامبەرکێی دەسەڵات.

دیارە لەهەموو کۆمەڵگاو دەوڵەتێکدا هەموو حزب و ڕێکخراوێکی سیاسی دەرەوەی دەسەڵات بە ئۆپۆزیسۆن لەقەڵەم دەدریت. بێگومان مەبەستیش لە دەسەڵات، دەسەڵاتی بەرێوەبردن و دەسەڵاتی حکومی و یاساییە، نەک حزبی.

دیارە پێشمەرجی پێکهاتنی هەر ئۆپۆزیسۆنێکیش، جا ئەم ئۆپۆزیسیۆنە یاسایی بێت و لە کۆمەڵگایەکی کراوەو شارستانی دابێت یان نایاسایی بێت و لە کۆمەڵگایەکی تۆتالیتارتیدا بێت، بوونی دەوڵەت و حکومەت و پێکهاتە یاساییەکانیەتی.

بەم پێناسە کورت و سادەیەوە ئایا دەکرێت بەو حزب و ڕێکخراوە سیاسیانەی رکەبەری دەسەڵاتن یان لەدەرەوەی دەسەڵاتن بوترێت ئۆپۆزیسیۆن؟ وە ئەگەر ناوی ئەو هەموو حزب و لایەنە سیاسیانە کە لەدەرەوەی دەسەڵاتن و خۆشیان بە رکەبەری دەسەڵات دەزانن نەوترێت ئۆپۆزیسیون، ناوی چیان لێدەنرێت؟

کوردستان لەقەوارەی دەوڵەتی بێبەشەو تائێستا دەوڵەتێکی سەربەخۆ نییە، بۆیە وڵاتێکی سەربەخۆ ء بەڕەسمی ناسراوی نێودەوڵەتیش نییە. حکومەت و پەرلەمانیش کە پێکهێنراوە، کەس بە حکومەتی وڵاتی پێناسەی ناکات. حزبە رکەبەرەکانیش کە بەشداری حکومەت و پەرلەمان نین بەیەک ئیدارەی سەراسەری نازانن لەوەش واوەتر هیچ ئەندام پەرلەمان و وەزیرو هیچ یەک لە ئەندامی سەرکردایەتی واقع بینی یەکێتی پارتیش ئەم پەرلەمان و حکومەتە بە یەکگرتووی نازانن و دەزانن کە ئەمەی هەیە لە ئاستی میدیای حزبیدا ناوی حکومەت و پەرلەمانە و لەدنیای واقعیشدا رێکەوتنێکی سیاسی نێوان دوو حزبی سیاسی و پشت بەستو بەهێزی چەکدارە کەهەریەکەیان جغرافیایەکی بۆ خۆی جیاکردۆتەوەو بەرپرسە ئیداری حکومیەکانی هەردوو جغرافیاکەش سەر بەیەکێک لەو پارتانەن. هیچ بەرپرسێکی یەکێتی لەناوچەی ژێر دەسەڵاتی پارتیدا دەسەلاتی ئیداری حکومی نییەو ئەگەر دایشبنرێت دیسان بێدەسەڵات و مۆڵەتپێدراو ئەبێت. ئەمە بۆ سنوری ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەکێتیش بەهەمان شێوەیە و هیچ بەرپرسێکی پارتی لێپرسراوی هیچ دەزگاو ئیدارەیەک و پۆستێکی حکومی نییە، ئەگەریش کەسێک بە شێوەی تەوافوقی دابنرێت دیسان هیچکارەیەو موچەخۆرێکی مفت دەبێت. ئەمە تەنها بەچوارچێوەی ئیداری و بەرێوەبردن بەرتەسک نابێتەوە، بەڵکە لە زەمینەی هێزی پێشمەرگە، ڕێکخراوە جەماوەری و پیشەیەکان، ئاستی میدیا، بازارو ئابوری....تاد، بە ڕۆشنی دەبینرێت. هێزی چەکداری پارتی خۆیان بە هێزی پارتی و هی یەکێتی بە یەکێتی و هی حزبەکانی تریش بەهەمان شێوە هێزی چەکداری حزبین. لە ئاستی ڕێکخراوە جەماوەری و پیشەیەکانیشدا هیچ ڕێکخراوەیەکی واقعی سەراسەری نییە و چ حزبە پێکهێنەرەکانی حکومەت و پەرلەمان و چ حزبەکانی تر بە رکەبەرانی دەسەڵاتییشەوە، خاوەنی ڕێکخراوەی جەماوەری و پیشەیی حزبین و حزب ئاراستەیان دەکات. ئەم ڕێکخراوانە چ ڕێکخراوە ژنان و ئافرەتانەکان و خانمەکان و خوشکان و موسوڵمانان و گۆران و... بن و چ رێکخراوەی لاوان و خوێندکاران و قوتابیان و لاوان و گەنجان بن، یان وەرزشی هونەری و... هی مامۆستایان پیشەوەران و دادوەران بن یان هی کرێکاران و ... هەموویان مۆری حزبیان پێوەیەو لە راستیدا هەوڵی بەنەخشەی حزبن بۆ رێگرتن لە پێکهاتنی ڕێکخراوەی جەماوەری و پیشەیی سەربەخۆ. میدیای حکومی بەڕوکەشیش نابینرێت، هەرچی هەیە لە تەلەفزیۆنەکانەوە تا ڕۆژنامەو هەفتەنامەو گۆڤارو ماڵپەرەکانیان...، مۆری حزبی پێوەیەو حکومەت بەپێوەری واقعی و مادی نەک ڕوکەش و مونتاژکراو یەک میدیایشی نییە. تەنانەت هەواڵ و زانیاریەکان و باس و خواستی هەرکام لە میدیایانە مۆری حزب و جغرافیایەکی دیاریکراوی پێوەیە و یەک میدیای سەراسەری لە کوردستاندا نییە، ئەوە ئەگەر لەهەموو کوردستانیش شانسی بڵاوبونەوەو بینەرو گوێگریان هەبێت....لە زەمینەی ئابوری و پرۆژەسازی و... بەهەمان شێوە بازاری ژێرسایەی پارتی کۆنترۆڵی پارتی و بەڵێندەرە مۆڵەتپێدراوەکانی خۆیەتی و لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی یەکێتی و هی یەکێَتی ئەو هێزانەیە کە خەریکن هێز جێگیر ئەکەن. ئەمانە حەقیقەتێکی بێئەملاولای واقعی کۆمەڵگای کوردستانن. هەر ئەم واقعیانەشە کە پێمان دەڵێت لە کوردستان نەدەوڵەت هەیە، نە حکومەت و پەرلەمانی یەکگرتوو هەیە.

لە واقعیەتێکی سیاسی ئاوادا، کە دەوڵەت نەبێت، لە جێگای حکومەتیش دووئیدارەی حزبی هەبێت، ئۆپۆزیسیۆنیش بە پێی پیناسەکەی کە رکەبەری حکومەتە بوونی واقعی خۆی لەدەست ئەدات، چونکە ئەوکاتە حزبی رکەبەر لەجێگای ئەوەی ڕوبەرووی حکومەت و دەزگا یاسایەکانی بێتەوەو بە شێوەی ئاسایی ویاسایی و تەندروست هەوڵی گرتنەدەستی دەسەڵات بدات، روبەرووی حزب و هێزی حزب و دەسەلاتی حزبی و ماشینی حزبی دەبێتەوە، و بەناچاریش هێزی رکەبەر بەهەمان ئەلگۆی حزبی و بەپشت بەستن بە میلیشیای حزبیەوە لە گۆرەپانەکە دەرئەکەویت و لەهیچ ئاستێکدا ڕووبەروی حکومەتێک نابێتەوە، چونکە بوونی نییە. ئەمەش وادەکات لە جێگای حکومەت و ئۆپۆزیسۆن، شوناسی ململانی حزبی ببێتە واقعیەتێکی چەسپاو. ئەوەی کەئێستا لەکوردستان هەیە بەغەیری ئەمە شتێکی تر نییە.

هەموو ئەوانەی خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دەزانن، بۆ ئەم واقیعەی کوردستان پێناسەیەکی هەڵەیان بۆخۆیان کردووە، چونکە ئەم حزب و هێزانە وەکو حزبە دەسەڵادارەکان حزبی سەر ساحەکەن، و لەململانییەکی حزبیدان لەگەڵ حزبی دەسەڵات. نەک ئۆپۆزیسۆن و حکومەت.

بێگومان، نارەزایەتی و رکەبەری حزبی و ململانی نێوان حزبەکانی سەر گۆرەپان و جغرافیایەکی سیاسی لەگەڵ کێبەرکی نێوان ئۆپۆزیسۆن و حکومەت مەودایان زۆرەو زۆر لەیەک جیاواز و تەنانەت دژ بەیەکن.

لە فەزای بوونی قەوارەی دەوڵەتی و حکومەتدا، حکومەت حکومەتی هەمووانە، لە شارێکەوە بۆ شارۆچکەو دیهات و گەرەکێک بەدەست حکومەتەوەیە، یاسا بۆهەمووان وەکو یەکە، کەس بەناسنامەی حزبیەوە پۆستی ئیداریەکانی بەرێوە نابات، هەموو کەس و لایەنێک ملکەچی یاساو رێساکان ئەبن، هەموو تاک و گروپ و کۆمەڵ و حزب و ڕێکخراو سەندیکاو... ئەرک ومافەکانی دیارە، حزبی بوونی هیچ کەسێک بەحزبی پێکهێنەری حکومەتیشەوە مایەی هیچ ئیمتیازێکی تایبەتی... نییە. لەوەها کۆمەڵگایەکدا ئۆپۆزیسۆن لەکاتێکدا کە خۆی بەرکەبەری حکومەت دەزانێت و گوشاری سیاسی دەهێنێت، چاوێری حکومەت و کارەکانی دەکات. هاوکات لەگەڵ ئەوەدا کەخەریکی رێکخستن و سازدانی خەڵک و خۆئامادەکردنە بۆ گرتنی دەسەڵات، بەڵام تائەوکاتەی دەسەڵات بەدەستەوە دەگرێت لە کەشێکی ئیلتزام ئامێزدا ڕەچاوی هەموو یاسا و ڕێساکانی حکومەت ئەکات بەو یاساو ڕێسایانەشەوە کەخۆی ڕەخنەی لێیان هەیە ودەیەوێت بیانگۆرێت.

بەپێچەوانەوە لەغیابی حکومەت و لەبوونی ململانی حزبی لەجغرافیای بێناونیشانی نێودەوڵەتیدا، چ حزبی دەسەلات بەدەست و چ حزبی دەرەوەی دەسەلات بە بەهێز و لاوازیانەوە، لە ململانیی حزبیدان. حزبی دەسەلات بەدەست هەموو شت بۆ خۆی و تیپەکەی و بەرپرس و کادرانی بەحەڵاڵ دەزانێت و ئەبێتە سەرچاوەیەک بۆ ئیمتیازاتی سیاسی، ئابوری و مەعنەوی.... لەبەرامبەردا حزبی دەرەوەی فەلەکی سیاسی خۆی، حزبێک کە پەنجە مۆری سیاسەت، هەڵوێست، بوچون، کارەکانی.... ناکات، ڕەخنەو بەتایبەتیش رەخنەی جدی و ڕیشەیی دەگرێت بەچاوی دوژمن تەماشا دەکرێت، لەهەموو ئیمتیازێکی کۆمەڵگا دوور ڕائەگیرێت، فەزای ناسالمی سیاسی بەگژدا دەکرێت، ئەو حزبانە ئەبێت لە ماوەیەکی کەمدا یان خۆیان وەکو ئەمری واقع بەپشت بەستن بەزۆری هێز یان لەڕێگای پشتیوانەیەکی ئیقلیمیەوەوە دابسەپێنن یان لەڕێگای پارەو ئیمتیازی زۆری کۆمەڵگاوە کەحزبی دەسەلات بەدەست پێیان دەبەخشێت دەستەمۆ دەکرێن و وەکو کۆمپانیایەکی بازرگانی لەکەنار کۆمەڵگادا چەند نوسینگەیەکیان دەبێت و بۆ ڕۆژی وەرگرتنی هەڵوێستەکانیش موچەی پێویستیان لەپاروی دەمی خەڵک پێدەدەرێت. ئەوەی ئیستا لە کوردستاندا هەیە ئەمەیانە. حزبی رکەبەریش حزب و هێزێکن کەئامادەنین مل بۆ یاساو رێسای حزبی ببەن، هەر حزبە ئەیەوێت لەسنوری هەڵسوڕانی خۆیدا حزبی دەسەڵات بەدەست لەو ناوچەیە پاشەکشە پێبکات و مەرجەکانی خۆی دابسەپێنێت و ببێتە بەشە دەسەلات. و بەم شێوەیە دەسەلات پارچە پارچە دەبێت. کوردستانی ئێستا نمونەیەکی بەرجەستەی پارچە پارچە بوونی دەسەڵاتی حزبییە. بۆیە هەروەکو چۆن خەڵکی کوردستان لەدەوڵەت بێبەشە، لە حکومەتی یەکگرتوو یاسایی و سەراسەری بێبەشە، ئاواش لە ئۆپۆزیسۆن بێبەشە و ئۆپۆزیسۆن لە کوردستاندا نییە. هەر وەکو چۆن حکومەت و پەرلەمانی واقعی و بوونی نییە. هەر ئەمەشە کە کەمترین گرژی لە نێوان حزبەکاندا، خەڵکی توشی دڵەڕاوکی دەکات.

هەموو ئەو حزب و ڕێکخراوە سیاسیانەی ڕکەبەری دەسەلاتن و لە پەلەمان و حکومەتدان، چەندەش بیانەوێ ناتوانن نەخشی ئۆپۆزیسۆن ببینن. هاوکات حزبەکانی دەسەڵاتش لە حکومەت و پەرلەماندا، هەرچەندە بیانەوێ ناتوانن نەخشی پەلەمان و حکومەت بەرجەستە بکەنەوە و بیکەن بە موڵکی گشتی کۆمەڵگاو زوربە. ئەمەش بەدەر لە خەتاو نەخشی خراپی حزبەکان خۆی بەرهەمی واقعیەتێکی ڕیشەیی ترە، بەرهەمی بێدەوڵەتی و بێ قەوارەی وڵاتییە، بەرهەمی هەش بوونی فیدارلیزمی عێراقە. چ یەکێتی و پارتی کە حزبی دەسەڵات بەدەستن لە کوردستان و چ ئەو حزبانەی خۆیان بە ئۆپۆزیسیۆن دەناسێنن، هەموویان لەدنیای واقعیدا کۆمەڵێک حزبن لە ململانییەکی حزبی بەردەوامدا بۆ دەسەلاتی زیاتر لەکوردستان و پچرینی بەشی زیاتری دەسەلات لە حکومەتی ناوەندی عێراقدا.

بۆئەوەی حکومەت و ئۆپۆزیسۆنی واقعی لەکوردستان دروست ببێت، پێش مەرجەکەی جێگرتنەوەی دەسەلاتی حزبییە، بەدەسەلاتێکی یاساییء متمانەپێدراوی نێودەوڵەتی ئەمەش تەنها لەگرەوی یەکلابونەوەی وەزعی سیاسی کوردستاندا مەیسەر دەبێت، بە پێکهاتنی دەوڵەت و بوون بە وڵاتێکی سەربەخۆ زامن دەبێت. تائەوکاتەی ئەمە نەبۆتە واقعیەتێکی جێگر، دەسەلات لەکوردستان تەنها دەتوانێ دەسەلاتی حزبی بێت و ململانی نێوان حزبە دەسەلات بەدەستەکان و حزبە رکەبەرەکانیش تەنها ململانییەکی حزبیە لەسەر پچرینی دەسەلاتی حزبی و شتیک ناتوانری بونی هەبێت بەناوی حکومەت و ئۆپۆزیسیۆن، مەگەر ئەمە تەنها وەکو خۆراکێکی ڕاگەیاندنی بێبنەما دەرخواردی ڕای گشتی و بەتایبەتیش دەرخواردی دنیای دەرەوە بدرێت.

بۆیە هیچ کەسێک ناتوانێت ئەم ململانی حزبیەی ئێستای کوردستان، چ لە نێوان دووحزبە پێکهنەرەکەی حکومەت و چ لەنێوان حزبەکانی دەسەلات و حزبە رکەبەرەکان، بخاتە چواچێوەی یاسایی و ژینگەیەکی تەندروست و بەرگی حکومەتێکی ئاسایی و ئۆپۆزیسۆن بکات بەبەر ئەم حزبانەدا. لەدنیای واقعیدا زۆریک لەحزبە جدیەکانی سەر گۆرەپانی سیاسی کوردستان، دەتوانن خۆیان بە ئۆپۆزیسۆنی دەسەڵاتی ناوەندی بزانن، بەحزبە بەشدارەکانیش لە حکومەتی ناوەندیدا، چونکە ئایندەی بەشیان لەو دەسەلاتەدا لەرزۆک و لەژێرپرسیاردایە و دەسەلاتدارتیشیان لەکوردستان ڕوبەرووی زۆر هەڕەشەو ئەگەری جیاواز جیاوازی ناوخۆیی و ناوچەیی و تەنانەت جیهانییە، و لەواقعیدا ئایندەی سیاسی کوردستان تا ئێستا نادیارە.

یەکلابونەوەی واقعیەتی هەڵواسراوی کوردستان لە جغرافیای سیاسی دنیادا، بە باری بوون بە دەوڵەت و وڵاتی سەربەخۆ، مەرجێکی سەرەکی پێکهاتنی حکومەت و پەرلەمان و پێکهاتنی ئۆپۆزیسیۆن و هاوکات کۆتاییهێنانە بەو پاشاگەردانی هەیە.
 

abdulla.mahmud@gmail.com