په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

١٣\٥\٢٠١١

خوێنەر وەک بەشێکى پرۆسەى نووسین.


غه‌مگین بۆڵی     


ڕەخنەیى وێژەیى ئیشکردنى زمانە لە پایە پڕ ڕەهەندەکانى زمانەوە ، قسەیە لەبارەى قسەوە ، بەمانایەکى ڕوونتر ، ڕەخنەى وێژەیى نووسینە لەبارەى نووسینى کەسێکى ترەوە ،وەلێ بەرلەوەى ڕەخنە هەرشتێک بێت ، دواجار هەر ڕەخنەیە ،دەلوێت ڕەخنەش هاوبەند بێت بەهەڵوێستەکانى مرۆڤبوونەوە ، نووسینى ئەدەبى بە تەواوى ڕێگاکانیەوە لەهەڵوێستەکانى مرۆڤبوونەوە هەنگاو هەڵدێنێت ، دەشێت ڕەخنەگر لە دەرئەنجامە گشتگیرییەکانى خوێندنەوەى قووڵ و چڕ وپڕ دروست ببێت ، وەلێ نالوێت هەموو خوێنەرێک ڕەخنەگر بێت ،ئەوە خوێنەرى جددى و هۆشیارە دەزانێت چۆنچۆنى بە نێو ئاسمانى فەزاکانى دەقدا سەما بکات ، هەربۆیە خوێنەران هەر زوو هەست بەوە دەکەن ، کە لەدەبیاتى کوردییدا ڕۆڵگێرانى کەسایەتییەکانى ناو بەرهەمگەلمان زیاتر لەبازنەى یاخیگەریى و سۆزداریى و نامۆبوونى خود وچەند چەمکێکى تردا دەخولێنەوە.


خوێنەرى هۆشیار لەبارەى ئەوشتانەوە قسە دەکات ، کە لەبەرهەمەکەدا تیشکییان خراوەتە سەر ، وەک چۆن ڕەخنە گر لە پرۆسەى ڕەخنە گرتندا ناتوانێت زێدە گۆیى بکات ، جگە لەوەى لە کرۆکى دەقەکەدا بوونى هەیە ، مەگەر دەقەکە لە فەزاکانیدا خۆى لێ بێدەنگ کردبێت ، هەربۆیە نالوێت بروا بەوە بهێنین کە شتێک هەبێت بەناوى ڕەخنەیى زانستییەوە ، تەنانەت ناشێت شتێک هەبێت بەناوى >>ڕەخنەیى کۆن<< یاخود بەناوى >>ڕەخنەیى نوێ<< ، ڕەخنەیى جوانبین وتەندروست هەمیشە بە وزەى مەعریفەتى خۆى نوێدەکاتەوە ، کە دواجار تەنیا هەر ڕەخنەشە ، >>ڕۆلان بارت<< لەدیدى خۆیەوە بەیانى ئەوە دەکات >> ڕەخنە زانست نییە ، بەڵکو سەر و کارى لە گەڵ واتاکاندا هەیە و زانستى واتاکان پێک دێنێت<< ،زانستى ڕەخنە ، یاخود ڕەخنەیى زانستى شتێک نییە وەک زانستێکى تەندروست لەناوەنەکانى فێرکارییەوە بدرێتەوە ، ئەوەى کە هەیە تەنیا بیر و باوەڕى گەورە ئەدیبەکانە بۆتە سەرچاوە ، کە دواجار ڕێبازەکانى ئەدەبیاتیشیان لێ دێتە بوون ، ئاخر چونکە رێبازەکانیش زادەى بیر و باوەڕن ، جیاوازن ،ئەوەتە >>ئەرستۆ<< لەبەر ئەوە بە مەزنترین ڕەخنە گرى سەردەمى خۆى دادەنرێت ، چونکە ڕێبازى ئەرستۆتالیسى هێنایە بوون و ئەم رێبازەى چەسپاندوو سەقامگیریى کرد، بۆیە پێم وایە سەرکەوتنى قۆناغێک بە سەر قۆناغێکى تر کارێکى سەختە ، لە دیدگایەشەوە ڕێبازە ئەدەبییەکانیش ئەرکییان زەحمەتتر دەبێت ، ئەگە ردەقى شیعریى و شاعیربوون وەک نموونە وەربگرین ، ئەوا شاعیرى نوێخواز لەئەرکێکى زەحمەتدایە بۆ سبەى ، لەڕووى هەڵزنان بە فانتازیاى وشەکان و ڕۆناندنى بنیاتنانى شیعرییەتدا ، کەوابێت ئەرکى خوێنەرى جددیشمان هەمیشە لە زەحمەتبوون دایە ، شاعیر کاتێک دەنووسێت ، نازانێت لە کام لە فەزاکانیدا خوێنەر پڕ چێش دەکات ، شاعیرى جاویدانیبوون و نوێخواز چاوەڕێى ئەوە ناکات ،کە ئەو پەى پێبردووە ، تەنانەت چاوەڕێى خوێنەرى وەهاشى نەکردووە ، خوێنەرى جددى و راستەقینە عەشقى راستە قینەى کتێبە ، ئەم پەیوەندى و حەز لێکردنەش لە دەرئەجامەکاندا جوایەزى خوێنەرەکانیشى لێ بەرهەم دێت ، کە بێشک ئەم پەیوەندى و حەزلێکردنە بەندە بە چێژى ناوەوەى دەقە کەوە.


شاعیران و نووسەرانى بەر لە ئەمرۆ لە رووى هەڵوێستە مرۆڤایەتییەکان وئەرکى شیعرییەت ئەرکییان قورستربووە ، وەلێ ئەمرۆ لەڕووى تەکنیک و تازەگەرییەوە لە ئەرکێکى قورسدانە ، دەشێت وەهاش سەیرى خوێنەربکرێت ، کە ئەویش هاوبەندە لە تەواو کردنى ئەم پرۆسەیە ، وەلێ نابێت ئاماژە بەوە نەکەین کە جۆرێک لە نووسیندا هەیە ، بەتەمو مژ وناروونى دەق و شتى لەم چەشنە لە ئەدەبیاتى کوردییدا ناوزەند کراوە >>ئێمە بۆئەوەى دوور نەکەوینەوە ، شیعرمان وەک نموونە وەرگرتبوو، کە شیعریش قسەیە ، قسەیەکى هونەرى کوتکراوو چۆشدراو ، دەکرا هەر هەمان قسە ، قسەیەکى ڕووت بایە و هیچ هونەرێکى شیعرییەتى تێدا نەبایە<< ،زۆرێک بۆ داپۆشینى بیناى شیعرییەتییان ، پەنا بۆ وشەى قەبە و بە تەمو مژکردنى ماناکان و بەڕەڵایى سێکسى دەبەن ، لێرەدا هەموو خوێنەرێک ناتوانێت بەو ئەرکەى خۆى هەڵبستێت ، دەشێت هەست بەو جۆرە فێڵ کردنانە بکات ، وەلێ ناشێت ئەمەش هەموو خوێنەرێک بگرێتەوە ، >>مالارمێ<< هەڵوێستەکانى شاعیربوون و ئیشکردنى لەپرۆسەى شیعر و کایەکانى نووسیندا وەها ڕاڤە کردووە >> ئەدەب ، کارێکى سیحر بازانەیە << ، ئاخۆ مالارمێ مەبەستى لە سیحر بازانە ئەوەیە کە شاعیر بەسیحرى فێڵکردن ، خوێنەر بەهەڵە دا ببات و چەواشەى بکات ، یاخود سیحر لاى مالارمێ ئەو یەڕى جوانى و هەست کردنە بەو پەڕى خەیاڵ ، ئاخر ناشێت لەم دیدگایەوە خوێنەرى جددى بە دەست بهێنرێت و بەرهەمێکى ناوازەش بەرهەمبهێنرێت ، ئەو خوێنەرەى کە هەشە جگە لە چەند دەروێشێکى خەیاڵ بەستوو هیچیتر نییە ، >>پۆل ڤالێرى << بەبێ ئەوەى سەر لە خوی و خوێنەرى بشێوێنێت و هەر ساتەو لە ژێر سێبەرى شاعیرێکى تردابێت ، توانى شیعریى فەرەنسى بگەیەنێتە ئەو پەڕى ئاسۆ گەشە کانى داهێنان ، تەنانەت ڤالێرى لەساڵى (1896) دا لە پرۆسەى نووسین دە وەستێت و هیچ شیعرێک بڵاو ناکاتەوە ، لەپڕ لە ساڵى (1917) دا چامە شیعریى (خوا ژنى قەدەر) بڵاو دەکاتەوە ، کە چوار ساڵ و نیو خەرێکى نووسینى ئەم چامە شیعرەیە دەبێت ، شاعیرانى ئێمە دەبێت هەموو ساڵیک بەرهەمێک بخەنە نێو کتێبخانەى کوردییەوە ، بەبێَ ئەوەى جارێک لە خۆیان بپرسن ، بۆچى ؟>> پەشێو<< بۆیە تائێستایش بەجوانى خۆیەوە ماوەتەوە ، چونکە بێدەنگى هەڵبژاردووە و نەیویستووە هەموو ساڵیک خۆى لە دەقە کانیدا دووبارە بکاتەوە ، >>شێرکۆ بێکەس<< لە دوا دیوانیدا >>هەست و نەست << کە گریمانەى ئەم ئیشکالیەتەیە ، خوێنەر هەست بەوە دەکات ، کە وێنە و ڕووداو گەل و پەیوەندى سروشت بەسەر مرۆڤەوە تا چەند خۆیان دووبارە کردۆتەوە ، تەنانەت لە رووى تەکنیکەوەش ، چەقبەستووى لە فەزاکانیدا ، هیچ جیاوازییەکى وەها نابینرێت لە گەل هەریەک لە بەرهەمەکانى >> حەفتا پەنجەرەى گەڕۆک _تۆ ئەتوانى بە قومێ ماچ بمخەیتەوە هەڵقوڵین<< ، ئەم پەتا کوشندەیەى داهێنان بە ئەزموونى زۆرێک لە شاعیراندا بەدى دەکرێت ، ئاخر ئیشکردن لە سەر فەزاگەلێک و رووداو گەلێک و وێنە گەلێک بە تەکنیکێکى چەقبەستووى و دووبارە ، دواجار خوێنەرە تایبەتمەندەکانیش بێزار دەکات ، کە ئەمە تەمبەڵى بیرکردنەوە و قوربانى نەدانى زیاترى شاعیر و زۆر لە خۆکردن بۆ پرۆسەى نووسین ،کە بەرهەمگەلى هەژارى وەهاى لێدەکەوێتەوە ، لێرەشەوە خوێنەرى هۆشیار زوو هەست بەو حاڵە تانە دەکات ، خۆ ئەگەر دیوانە شیعریى >> لەتیف هەڵمەت<< یش بخەینە بەر ڕۆشنایى ئەم بۆ چوونگەلە ، هەست بەوە دەکەین کە لە ئەزموونى شیعرییەتى لە تیف هەڵمەتدا ، جیا لەوانەى ئاماژەمان بۆى کرد، پەلە کردنیش بە ئەزموونە شیعرییەکانیەوە دیارە
 

ماڵپه‌ڕی غه‌مگین بۆڵی

 

 

 

په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک