٢٢\١\٢٠١٥

ئاوەز و باوەڕ و گفتوگۆ.

ئەرسەلان مەحمود  

بە بێ‌ هەبوونی دیالۆگ، دیالۆگێکی کراوەو عەقڵانی، مرۆڤ لەناو کەوڵە نەرێتگەرایی و ئایدیۆلۆژی و فەلەکییە ئاینییە تایبەتییەکەی وەک خود هەیەتی، لەخۆیدا دەبێت بەستەمکارو دڕندەو دواجاریش هەر لەو فەزا دۆگماو سنوردارەدا بەر لەوەی بخنکێت، دەخنکێنێت، چونکە ناتوانێ‌ فێرە ئەوەبێ‌ زیاتر بزانێت، ناتوانێ فێرە ئەوەبێ‌‌ فراوانتر قبوڵبکاو تێبگات، ناتوانێ‌ باشتر تەعریف بێت و چاکتر بناسێت، ناتوانێ‌ بابەتیانەتر گوێبگرێ‌ و بخوێنێتەوەو لەمەحەک بدات، ناتوانێ‌ وەک ئەوەی بەسروشت هەیە هەڵبکاو بگونجێت لەگەڵ خویی و دەوروبەرەکەیدا، لێرەوەیە دەبێت بەبوونەوەرێکی بەخودو بەخەڵک و بەخودا نامۆو گۆشەگیرێک تا هەیە نەتوانێ‌ ئیزافەیەک بخاتە سەر ئەو هەبوونەی هەیەتی و هەیە لەواقیعدا.

ئەدەبیات و ئەزموونی ئەحزابی ئیسلامی ئوسوڵی، لەوەتەی هەن هەر بەو جۆرە تەژیبووە و تەژییە لەوەها ئیشکالییەتێک، هەر کاتێک قسە هاتبێتە سەر مافە مەدەنییەکانی تاک و خەڵک، هەر جارەی باس هاتبێتە سەر ئازادییە سروشتییەکانی تاک و خەڵک، هەر کەسێک قسەی هێنابێتە سەر موقەدەس و بەپیرۆزکراوەکان، لەبەرامبەردا وەک ئەوەی دنیا خرابووبێت دەماگیرانەو ناسروشتیانە هاتوونەتە دەنگ و کەوتوونەتە جوێندان و بگرەو بکوژەو بەشینەوەی هزری توندوتیژگەرایی و تۆمەتبارکردنی ئەو قسەکەرو ئەو خاوەن گوتارە وەک کافرو موڕتەدو هەڵگەڕاوە لەخودا، تەنانەت بۆ جارێکیش نەیانتوانیووە لەو فەزا سوننەتی و ئوسوڵیگەراییەی هەیانە بێنە دەرەوەو کەمێک عەقڵانە سەیری ئەدەبیات و ئەزموونی گەلان و خەڵکانی دی دەروەی دنیاو ئەخیرتبینی خۆیان بکەن، هیچ کاتێک نەیانتوانیووە دەرگەو پەنجەری ڕوانینیان بەروی خوێندنەوەو هەڵێنجانی دیدگەی تازەو نوێدا بکەنەوەو لەڕێگەیەوە بۆنی هەواو تامی هەناسەدانێکی جیاواز بکەن، ئەمە لەکاتێکدایە هەتا ئێستایش نەیانتوانیووەو ناشتوانن بڵێن و بیسەلمێنن پەیوەندییەکی ڕیشەیی و ڕەسەنی ئەزەلی لەنێوان مرۆڤ و ئاینەکاندا بوونی نییەو نابێت، سەرەڕاش وەک هەمیشە دیالۆگ ڕەتدەکەنەوەو هاتنە ئاراوەی هەر جۆرە گفتوگۆیەکیش لەبنەمادا هەڵگری توخم و بەهای تازە بێت لەسەر ئەم بابەتە، وەک فۆبیاو ترس وێنایانکردوەو دەیکەن لەناو هەوادارو شوێنکەوتەو عەوامدا.

پەتای ناعەقڵانییەت لەزیهنیەتی ئوسوڵییەکاندا هەمیشەییەو تابێ لەبڵاوبوونەوەی زیاتریشدا خۆی دەنوێنێت، ئەوەتا پەڕیوەتە ناو ئەو جالییە ئیسلامییەی ماوەکی درێژە نیشتەجێی خۆرئاوان، ڕوداوەکانی ئەم دواییەی پاریس، لەسادەترین مانادا دەڵێن: ئیتر هیچ کەسێک لەمسە بۆ هەتا ئەوسەری کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی سەلامەت نابێ‌ و نابێ‌ هەبێت، دەڵێت: ئیدی هیچ شوێنێک نابێ‌ بەئارامی بمێنێتەوە لەسەر گۆی زەوی... هتد.

ئەمەیش زەنگێکە مەترسیدارو تەحەمول نەکراو لەمرۆڤی ئەم سەردەمەدا، تەنها کارێکیش لەبەرامبەردا ئەگەر بتواندرێ‌ ئەمڕۆ ئەنجام بدرێت، خۆی لەهەڵێنجان و داهێنانێکی فکرێکی تازە لەئیسلامدا دەبینێتەوە، فکرێک بنەماکانی لەبەر ڕۆشنایی عەقڵانیەت و لەسەر هزری لێبوردەیی دارێژرابێت. ئیدی مەعلومە دوراییە ئاڵۆزەکانی ئەم کێشەیە، مەودای قوڵاییە بێبنەکانی ئەم ئاریشە بەئێشەیە، هێندەی ئەوەی فکرین، هەرگیز ئەوەندە پەیوەندییان بەچجۆرە بابەت و شتگەلێکی ترەوە نییە، چۆن دەکرێت خودا وەک ئەوەی ئەحزابی ئیسلامی و هزری ئوسوڵیگەرایی تەفسیرات و تەبلیغاتی لەسەر دەکات، هێندە دژە مرۆڤ و ئەوەندە دژە ئازادی و ئەوەندە دژە مومارەسەکردنی هەبوونێک بێت، لەبنەڕەتدا خۆی خالقی بێت؟!

لەبەر ئەوە، ئەگەر لەڕوی فکرییەوە کێشەکە یەکلایی نەکرێتەوە، ئەوا ڕۆژێک لەڕۆژان نابیندرێ‌ لەڕوەکانی تریەوە وەها کێشەیەک بەلادا بکەوێت، ئەوەی لەژێر کاریگەری هەژموونی ئوسوڵیەتگەراییدا لێیدەدرێت، ئازادییە بەهەموو ماناکانییەوە، فرەییە بەهەموو ڕەهەندەکانییەکانییەوە، ئاینی و جڤاکییە بەهەموو پێکهاتەو جومگەکانییەوە، ئەمەیش وەک هەمیشە بەکەڵک وەرگرتن لەو فەزا ئازادو نەرێتگەراییەی لەخۆرئاواو خۆرهەڵاتدا بوونی هەیە، جێبەجێی دەکەن.

هەڵەیەکی گەورە دەکەین ئەگەر ململانێکە بەتەنها لەتیرۆرو دژە تیرۆر بەمانای وشەدا چڕ بکەینەوە، ئوسوڵییەت وەک مەنهەجێک لەخۆیدا دژی هاتنە ئاراوەی هەر جۆرە بەریەککەوتنێکی کەلتورییە، دژی هەر جۆرە دیالۆگێکە لەنێوان شارستانییەتەکاندا، دژی هەر جۆرە تێگەیشتن و خوێندنەوەیەکی تازەگەرو عەقلانییە لەسەر دین و دنیاو ئەخیرەت، هەموو ئەوانەی بەپێوری ئەوان موسڵمان نین، بەکافر پێناسەیان دەکات، هەروەک چۆن هەموو ئەو بەهایانەی شارستانیەتی ئەوروپایی و جیهانیان لەسەر دامەزراوە، ڕەتدەکاتەوە، ئێستا ئەوەی یاخییە بەتەنها ئەوە جیهانی ئیسلامییە بەتورکیایی کەمالیشەوە، ئەوە جیهانی ئوسوڵیگەراییە کەڵکەڵەی ئەوەیەتی بەر بەگەشەکردنی ئەو کەلتورە هاوبەشە نوێییە مرۆسالارە بگرێ‌، ئەوە ئەحزابی ئیسلامی سیاسییە دەیەوێ‌ بەر بەو هەڵکشانە بگرێ‌ دنیا بەجۆرێک لەجۆرەکان بەرەو کرانەوەی زیاترو دیموکراسیەت دەبات، دەبێت خوێندنەوەو تەفسیرێکی تازەی عەقڵانیمان هەبێت بۆ بەماناکردنەوەی بێمانایی لەزیهنیەتی خەڵک و هاوڵاتیدا، ئەمەیش دەبێت لەجیاکردنەوەی هاوڵاتیبوونی سیاسی، لەئینتیمای مەزهەبی و تائیفییەوە دەست پێبکات، هەموو ئەو دەوڵەت و گەلانەی بەرەو پێشەوە هەنگاویان ناوە، لەوەها تەجاوزکردن و جیاکارییەکەوە دەستیان پێکردو سەرکەوتووانەیش گەیشتنەجێ‌، ئەرکی پەرلەمان و دامەزراوە بنەڕەتی و باڵاکانی پەروەردەو خوێندنە، واجبی هەرە لەپێش و گرینگ و هەنوکەیی حزب و هێزە پێشکەوتوخوازو ڕێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنییە، تەموومژی ئەو جیاکارییە بڕەوێنەوەو ڕونیبکەنەوە وەها کارێک مانای سڕینەوەی دین ناگەیەنێت لەواقیعدا، وەک ئەوەی ئەحزابی ئیسلامی تەبلیغاتی بۆ دەکات، دەبێت ڕونبکرێتەوە ئازادی پەرستن و تقوس و شەعائیرەکان لەهیچ وڵات و ژینگەیەکدا، بەهێندەی وڵاتان و ژینگەی عەلمانی پارێزراو سەلامەت نییە، ئەگەر تواندرا ئەمە بکرێت، ئەگەر ڕێککەوتنێک لەنێوان ئیمان و ئەقڵدا، لەنێوان فکرو دیندا، لەنێوان زانست و ماریفەدا لەخۆداو لەسیستەمدا بەمانا بکرێت، ئەوە لەو شوێن و ژینگەیەدا، زەمان و زەمینەی ئوسوڵیەتگەرایی بار دەکات، تەکبیرو سەدای دەنگە توندوتیژەکانی ئوسوڵیگەرایی نامێنێت، هەڵکێشانەوەی شمشێری زمان و سورکردنەوەی لولەی چەکەکان بەکۆتایی دەگات، لەجێیدا سەردەمی دەنگ و دیالۆگی نوێ‌ دەست پێدەکات.
 

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود