په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌ئێمهلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٥\٢\٢٠١٠

با هاوسه‌ره‌که‌م جاروبار شه‌قیشم لێبدا !

    

بێریڤان جه‌مال حه‌مه‌سه‌عید


له‌‌و جێگایه‌‌ی مناڵ- مێردمنداڵ تێدا گه‌شه‌و په‌روه‌ده ده‌کرێت،‌ ده‌بێت به‌ تایبه‌تی شوێنێک بێت، به‌ هه‌ستی دڵنیایی و ئامانی و ته‌نراو بێت ، به‌ڵام به‌ پێچه‌وانه‌وه،‌ مرۆڤ هه‌ر له‌ چوارچێوه‌ی په‌یوه‌ندی خێزانیدا، له‌ ئه‌نجامی ناکۆکی و شه‌ڕو ئاژاوه‌ی خێزاندا ، ژیانی مه‌ترسیداره‌وه‌ و ڕووبه‌روی ڕووداوی ترسناکی وه‌ک لێدان،هه‌ڕه‌شه‌لێکردن، چاوسورکردنه‌وه‌، قژڕاکێشان و گازگرتن و لووتپژان، قوڵ شکاندن،شه‌ق لێدان، سوکایه‌تی و جنێو فرۆشتن و، کێشه‌ی تری سایکۆلۆژی و سێکسی ده‌بێته‌وه‌. لێره‌دا مه‌به‌ستمان له‌ تووندوتیژی خێزانی ، ئه‌و تووندوتیژییه‌ که له‌ ده‌روپشتی و ژینکه‌ی‌ قوربانی، له‌ لایه‌ن که‌سێکی نزیکیه‌وه‌ ، ‌که‌ له‌ بازنه‌ی خێزاندایه‌ ڕووده‌دات. که‌سه‌که‌‌ش وه‌کو: هاوسه‌ر، هاوڕێی خێزان، هاوسه‌ری پێشوو، خوشک یان برایه‌. ئه‌و دیارده‌یه‌یه‌ له‌ هه‌موو چین و توێژێکدا بوونی هه‌یه‌. ڕاده‌ی به‌رزو نزمی خوێندن ، که‌لتوور، زه‌مینه‌ی که‌سه‌که‌، ته‌مه‌ن ، شوێنی ژیان، لێره‌دا ڕۆڵی سه‌ره‌کی نابینێت.


له‌ ساڵانی هه‌شتاو نه‌وه‌کانی سه‌ده‌ی ڕابووردودا، کێشه‌ی تووندوتیژی خێزانی بایه‌خی وه‌رگرت و لێکۆڵینه‌وه‌ی جۆراوجۆر له‌ هه‌موو لایه‌کی جیهانه‌وه‌ له‌‌ سه‌ر کرا ، ئه‌ویش له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی دیارده‌که‌ پانتایه‌کی گه‌وره‌ له‌ ژیانی مرۆڤ داگیر ده‌کات، له‌ زۆربه‌ی ور‌ده‌کاری ژیانی ڕۆژانه‌دا بوونی هه‌یه‌ ‌. له‌ لێکۆڵینه‌وه‌‌کاندا ده‌رکه‌وت، که‌ تووندوتیژی خێزانی کێشه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی و پزیشکی وسایکۆلۆژییه‌‌، کێشه‌یه‌کی مه‌ترسیداره‌ له‌ په‌یوه‌ندییه‌ خێزانه‌یه‌کانی مرۆڤدا. هاوکات زۆرترین تووندوتیژی که‌ ڕووبه‌روی مرۆڤ ده‌بێته‌وه‌ ، تووندوتیژی خێزانیه‌. لێره‌دا بۆ مرۆڤ ئاسان نیه‌ که‌ ئه‌و وێناو ماناو تێگه‌یشتنه‌ی خۆی له‌ سه‌ر چه‌مکی خێزان له‌ هزرو بیریدا ئاماده‌یه‌، بیگۆڕن و هاوکات تێبگه‌ین که‌ خێزان ‌ ناسراوه‌ به‌ یه‌که‌یه‌ک ، شوێنێک که‌ زۆرترین تووندوتیژی و لێدان و سوکایه‌تی له‌ کۆمه‌ڵگادا ده‌گرێته‌خۆ . به‌ مانایه‌کی تر، مرۆڤ پێیخۆشتره‌ ئه‌و ماناو تێگه‌یشتنه‌ی که‌ له‌سه‌ر چه‌مکی خێزان له‌ هزرو بیریدا هه‌یه‌، هه‌ر وه‌ک خۆی بیهێڵته‌وه‌و درێژه‌ی پێبدات‌ ، ئه‌ویش بۆ نمونه‌ خێزان مانایه‌کی پیرۆزی هه‌یه‌، یان لا‌نه‌یه‌کی گه‌رم و پڕ ئاسایشه‌ و په‌یوه‌ندیه‌کی نزیکی گیان به‌ گیانی و هێمن له‌ ئامێز ده‌گرێت . به‌ڵام هه‌ندێ جار ، له‌ پراکتایکدا ، به‌ سه‌رهاته‌کان، کاره‌ساته‌ دڵته‌زێنه‌کان ،په‌رده‌ی نێهنێ له‌ په‌یوه‌ندییه‌ خێزانیه‌کاندا هه‌ڵده‌ماڵێت، به‌‌ جۆرێکی تر په‌یوه‌ندییه‌ خێزانیه‌کان ده‌خاته‌ ڕوو. ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌ گه‌رم و به‌چۆشه‌ی که‌ چاوه‌ڕوانی لێده‌کرا ، هه‌روه‌ک بورکانێکه‌ هه‌ر ساته‌ ناساتێک له‌ ته‌قینه‌وه‌دایه‌، هاڵاوی ترس و توڕه‌یی وچاوسورکردنه‌وه‌ و هه‌ڕه‌شه‌ ماڵه‌که‌ داده‌پۆشێت، یاخود په‌یوه‌ندییه‌کی سارد و به‌ستوو که‌ ڕۆحی تێدا نیه‌ و پرسیار ده‌که‌ی ،ئایا چ شتێک ئه‌م ئه‌ندامانی خێزانه‌ی به‌ یه‌که‌وه‌ گرێ داوه‌؟


لێره‌دا ‌ خێزان نه‌ک هه‌ر هه‌لومه‌رجی ئاسایش و هێمنی تێدا نیه‌، به‌ڵکو شوێنێکه‌ به‌ مه‌ترسی ته‌نراوه‌ و ئه‌ندامه‌کانی خێزان هه‌میشه‌ له‌ دڵه‌ڕاوه‌کێ و ترس و غه‌م و نیگه‌رانیدا ژیان ده‌به‌نه‌ سه‌ر . له‌ هۆله‌ندا ، له‌ ڕاپۆرتی پۆلیسی ساڵی 2008 دا، 63.841 سکاڵا له‌ سه‌ر تووندوتیژی خێزانی تۆمار کراوه‌، جۆره‌کانی توندوتیژیش : جه‌سته‌یی (45،3%)، ده‌روونی 31،3 %))، قوربانیش، زۆربه‌ی قوربانیه‌کان ژنن رێژه‌که‌ی (76،9%)، له‌ ته‌مه‌نی 25 تا 45 ساڵ ، شێوازی بێزارکردن و هه‌راسانکردن له‌ لایه‌ن هاوسه‌ری پێشوو stalking، (79،9%)، جۆری تووندوتیژی سێکسی به‌رامبه‌ر ژن (84،5%). لێره‌دا تووندوتیژی خێزانی له‌ 70% ی به‌رامبه‌ر به‌ ( هاوسه‌ره‌ یان هاوسه‌ری پێشووه‌). زۆرترین قوربانیه‌کانیش، ژنن . بێگومان له‌ ناو خێزانی کوردا تووندوتیژی خێزان هه‌یه‌ به‌ڵام تا ئێستا له‌ به‌ر ترس و شه‌رم ، کێشه‌کان هه‌ر له‌ چوارچێوه‌ی خێزاندا ماوه‌ته‌وه‌، هه‌ندێک له‌ ژنه‌کان هێشتا له‌ ماف و ئه‌رکی خۆیان هوشیار نین ، به‌ ئاگا نین چ به‌ر پرسیارییه‌کی گرنگ به‌رامبه‌ر خۆیان و به‌رامبه‌ر مناڵه‌کانیان له‌ سه‌ر شانه‌ ، ئاشکرایه‌ له‌و کاته‌ی پیاوه‌که‌ به‌ شه‌ق له‌ ژنه‌که‌ی ده‌دات و ئازاری پێده‌گه‌یه‌نێت ، خۆ گه‌ر خودی مناڵه‌که‌ش له‌ نێو ئه‌و کێشه‌و ئاژاوه‌دا، شه‌قیشی به‌ر نه‌که‌وێت ، هه‌ر به‌ بینی ئه‌و دیمه‌ن و قیژه‌و هاواره‌ ، ئه‌وا نه‌ک تووندوتیژیه‌که‌ کاریگه‌ری بۆ سه‌ر ته‌ندروستی جه‌سته‌یی و ده‌روونی دایکه‌که‌ ده‌بێت، به‌ڵکو مناڵه‌‌که‌ش قوربانیه‌و کێشه‌ی جیاجیای بۆ دروست ده‌بیت ، ‌ کاریگه‌ری نه‌گه‌تیفیی له‌ سه‌ر ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی و سایکۆلۆژی و ژیری ده‌بێت.


ژنێکی کورد خه‌ڵکی سلێمانی ته‌مه‌ن 35 ساڵانه‌ ،‌ باسی ژیانی دایکی ده‌کرد که‌ چۆن باوکی به‌ به‌رده‌وامی له‌ دایک و مناڵه‌کانی ده‌دا به‌ شێوه‌یه‌ک ، ماڵه‌‌که‌ی لێکردبوون به‌ دۆزه‌خ ،هه‌رچه‌نده‌‌‌‌ به‌ ڕواله‌ت له‌ خێزانێکی مۆدێرن ده‌چوون، له‌ ڕووی مادییه‌وه‌ ، بارودۆخییان زۆر باش بوو، خاوه‌نی کۆشک و ئوتۆمبیلی دوا مۆدێل بوون و پۆشاکی قه‌شه‌نگ و جوانیان ده‌پۆشی ، به‌ڵام له‌ ناوه‌وه‌ ، له‌ ڕووی شیرازه‌ی خێزانیه‌وه‌ ، وێران بوون، له‌و کاته‌ی له‌ خه‌و هه‌ڵده‌سان تا ده‌چونه‌ ناو جێگا باوکی شه‌ڕی ده‌کردو جنێوی به‌ دایکی ده‌دا، ئه‌و ده‌‌ڵیت: که‌جارێک دایکی خه‌ریکی ناندروستکردنی نیوه‌رۆ بووه، باوکی‌ هاتووه‌ته‌وه‌و‌ نانه‌که‌ی به‌ دڵ نه‌بووه، ده‌ماوده‌م مه‌نجه‌ڵه نیسکه‌که‌ که‌ له‌ سه‌ر ئاگر بووه، ، هه‌ڵگرتووه و کردوویه‌تی به‌ سه‌ر دایکیدا ، هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: جارێکی تر کێردێکی گه‌وره‌ی هه‌ڵگرت که‌ دایکم بکوژێت، دایکم ڕایکرده‌ هه‌وره‌بانه‌که‌و باوکم به‌ دواییدا ڕایکرد، منیش که‌ مناڵ بووم ، ڕامکرد فریای دایکم بکه‌وم، گازم له‌ پووزی گرت، تا چه‌قۆکه‌ی له‌ ده‌ست بکه‌وێته‌ خواره‌وه‌.


ژنێکی تری کورد، ته‌مه‌نی 45 ساله‌ ده‌رچووی زانکۆیه‌، دایکی 4 مناڵه‌، له‌ هۆله‌ندا، گه‌ر هاوسه‌ره‌ قومارچیکه‌ی بدۆڕایه‌ ، به‌ شه‌ق ده‌که‌وته‌ وێزه‌ی ژن و مناڵ هه‌تا جارێک توشی نه‌زیف ده‌بێت و کۆرپه‌یه‌کی پێ له‌ بار ده‌بات . له‌ پاشاندا ‌ هه‌ڕه‌شه‌ی لێده‌کات که‌ له‌ خه‌سته‌خانه‌ نه‌ڵیت لێیدراوه‌ به‌ڵکو ،له‌ قادرمه‌ خلیسکاوه‌ ‌.


جێ داخه‌ هه‌ندێک له‌ ژنی کورد تا ئێستا شاره‌زای ڕێگاو شوێنی ده‌زگاکان نین که‌ چ چاره‌سه‌رێک بۆ کێشه‌کانیان بدۆزنه‌وه‌، یاخود هه‌ندێکیان هوشیاریان له‌ ئاستێکدایه‌ که‌ لێدان به‌ کرده‌وه‌یه‌کی سروشتی ده‌بیینن ، هه‌ر وه‌ک ژنێکی کورد له‌ کۆڕێکدا ووتی" جا چیه‌ ‌ به‌ مێرده‌که‌م جاروبار شه‌قێکیشم لێبدات" ،له‌ وه‌ش سه‌یر تر ژنێک ووتی " له‌ هه‌مو شه‌ڕی خێزانیدا هه‌ر ژن خه‌تایه‌تی" !