|
بۆچونێک
لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەراست .
ئایا کوردستانى عێراق هاوپەیمانێکى باشە؟
بە پێنووسی: مایکڵ رووبن
* مایکل رووبن
mrubin@aei.org
توێژه‌ره له په‌یمانگای
ئینته‌رپرایزی
ئه‌مریکی بۆتوێژینه‌وه‌ی سیاسه‌تی گشتی.
لەسەر بنەمایەکى زۆر عاتیفى، پشتگیرى ئەمریکا بۆ کوردستانى عێراق
مانادارە. [1]لەسەروبەندى جەنگى جیهانى دووەمدا کاتێک گەلان
سەربەخۆییان وەرگرت، کورد چانسى بە دەوڵەت بوونیان لەدەستچوو. ئەمڕۆ
کورد گەورەترین میللەتى بێ دەوڵەتن. ئەزیەتى زۆریان لەسەر دەستى
خەڵکانى دیکە دیوە. بەڵام هەرچەندە کوردستانى عێراق پێشکەوتنێکى زۆرى
بینیوە، لەبەر بێ متمانەیى سەرکردایەتیەکەى هەر جۆرە هاوپەیمانێتیەکى
درێژخایەن لە نێوان وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و کورددا کارێکی
ناحەکیمانە دەبێت. لەجیاتى ئەوەى ببێتە مەشخەڵێک بۆ دیموکراسیەت،
وادیارە سەرکردایەتى ئێستاى کورد زیاتر لەسەر رێچکەی حوکمێمی ئۆتۆکراتى
تاکرەوی دەڕوا. لەجیاتى ئەوەى ببێتە نیلسۆن ماندێلاى هەرێمەکە، سەرۆکى
کوردستانى عێراق مسعود بارزانى بەرەو ئەوە دەڕوات ببێتە یاسر عەرەفات
ێکى نوێ. سەرەڕاى ئەو گوفتارە ڕووکەشانەى سەبارەت بە گونجاوى کوردستان
وەک هاوپەیمانێک، ڕەفتارو کرداری کوردستانى عێراق دەریدەخەن کە دوورە
جێى متمانە بێت.
دەکرێت بووترێت کوردستانى عێراق سوودمەنترین لایەن بووە لە ئازادکردنى
عێراق دا. ئەمڕۆ کوردەکانى عێراق بەرزترین ئاستى ژیانیان هەیە و ڕێژەى
وەبەرهێنانى بیانى و ئاسایشیان لە وڵاتدا بەرزە. کەنارگیریى نێودەوڵەتى
لەسەر هەرێمەکە کۆتایى هاتووە. فڕۆکە ئەوروپیەکان لە میونخ و ڤیەننا
ڕاستەوخۆ میوان و بگرە گەشتیاریش دێننە سلێمانى و هەولێر. هێزى
هاوپەیمانان لە ئوتێلەکانى دهۆک و سەیرانگاکانى دوکاندا پشوو دەدەن و
دەحەوێنەوە. خاوەن کۆمپانیاکانى نەوتی ئەمریکی و ئەوروپی لە کێبڕکێدان
تا سەرنجى کورد بەلاى خۆیاندا ڕاکێشن. تەنانەت پیتەر گالبریس کە
باڵوێزێکى دەورانى کلینتۆن بوو، ئێستا لەلایەن پارتى دیموکراتى
کوردستان و یەکێتى نیشتیمانى کوردستانەوە گیراوە بۆ لۆبى کردن بۆیان.
گالبریش پێشنیارى بونیاتنانى بنکەیەکى سەربازى ئەمریکى دەکات لە
هەرێمەکەدا. [2]
پێنج سالڕ لەمەوبەر دۆخەکە زۆر جیاواز بوو. هەرچەندە کوردی عێراق لەپاش
ساڵى 1991 ەوە لەژێر سایەى سەربەخۆییەکى فعلیدا حەساونەتەوە، بەڵام نا
دڵنیایی داهاتوو باڵى بەسەر ژیانى ڕۆژانەى خەڵک دا کێشابوو. کوردەکانى
عێراق متمانەیان بە نەتەوە یەکگرتووەکان (UN) و ئەمریکا کەمبوو بەوەى
کە لە مەحکوم کردن و توندکردنەوەی ئابلوقەی ئابووری زیاتر هیچ نەکەن
ئەگەر هاتوو سوپاى عێراق بەرەو باکور کشا. لە ساڵى 1975دا وەزیرى
دەرەوەى ئەوکات هێنرى کیسنجەر کوردەکانى عێراقى کردە قوربانى ێەفقەیەکى
ریالپۆلەتیک (سیاسەتی واقعبین) لەگەلڕ بەغدای ئەو کات کە سەددام حسێن
لە پۆستى جێگرى سەرۆکەوە دەسەڵاتى تەواوى خۆى چەسپاندبوو. کۆمەڵگاى
نێودەوڵەتى بەزۆرى بێ دەنگى نواند دەرهەق بە حکومەتى عێراقى کاتێک قەتل
و عامی کوردی کردو چەکى کیمیایى دژى دانیشتوانى مەدەنى لە ساڵى 1988
بەکارهێنا. هەروەها هێزەکانى ئەمریکا کارێکى ئەوتۆیان نەکرد کاتێک
گاردى کۆمارى لە ساڵى 1996دا هەولێریان داگیرکرد. هەرچەندە ئیدارەى
کلینتۆن ئەو کارەى مەحکوم کرد، بەڵام دۆست و دوژمن بێدەنگى و
کاردانەوەى شەرمنانەی ئەمریکایان بینى، تەنانەت کاتێک گاردى کۆماری
هەستا بو گرتن و ڕیزکردن و گوللەبارانکردنى ئەو ئەندامانەى ئۆپۆزسیۆن
کە لەگەلڕ واشنتۆندا کاریان دەکرد. هەروەها هێزەکانى عێراق
لێپێچینەوەیەکى ئەوتۆیان لەگەلڕدا نەکرا کاتێک لە ساڵى 2000 هێڵى 36یان
بەزاند لە نزیک گوندى باعەدرێ بۆ تاقی کردنەوەی توانای بەرگرى هێزی
کوردى. [3]
وڵاتانى ڕۆژئاوا و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکانى تایبەت بە مافى مرۆڤــــ
بە شێوەیەکى فراوان تاقە ناوچەى ئازادى عێراقیان فەرامۆش کرد کاتێک نەک
هەر تەنها بەدست ئابڵوقەى ئابورى نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دیناڵاند،
بەڵکو ئابڵوقەیەکى جیاوازى تریشیان لەسەربوو کە لەلایەن رژێمى سەدام
حسێن لە بەغداوە خرابووە سەریان، کە بووە هۆى ئەوەى سکرتێرى گشتى
نەتەوە یەکگرتووەکان پوتروس پوتروس غالى فەرمانى بدا بە دابینکردنى
خواردن و دەرمان بۆ کوردستانى عێراق لەژێر پرۆگرامى نەوت بەرامبەر بە
خۆراکى نەتەوە یەکگرتووەکان دا. [4] لە کۆتایى 2001دا، وەزارەتى دەرەوە
بڕیارێکى دەرکرد بەقەدەغەکردنی هاوڵاتیانى ئەمریکى کە بە پاسەپۆرتى
ئەمریکیەوە سەفەربکەن بۆ کوردستانى عێراق، بەپێى مەرجەکانى ئەو
ئابڵوقەیەى کە نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەمریکا دایانابوو.
هەلى بەردەم کوردستانى عێراق
بڕیارەکەى 1/3/2003ى تورکیا بە بەشدارى نەکردن لە (پرۆسەى
ئازادکردنى عێراق)دا پێگەیەکی ستراتیژی چاوەڕوان نەکراو بوو لە قازانجى
حکومەتى هەرێمى کوردستان. ڕاستە هێزە تایبەتەکانى ئەمریکاو دەزگاى
هەواڵگرى چەند مانگێک پێش دەستپێکردنى شەڕەکە لەگەلڕ میلیشیاى پێشمەرگە
و سەرکردایەتى کوردیدا هاوکاربوون. بەڵام پلاندانەرانى سەربازى ئەمریکى
چاوەڕێى هاوکارییەکى زۆر بەهێزتر بوون لە تورکیا. پاش گفتوگۆیەکى زۆر
لە مانگى شوباتى 2003دا، لێپرسراوانى دیبلۆماسى و سەربازى ئەمریکى و
تورکى یاداشتنامەیەکى لەیەکگەیشتنیان مۆرکرد بۆ دیاریکردنى هێڵە
گشتیەکانى هاریکارى نێوان تورکیاو ئەمریکا لە عێراقدا. لێپرسراوانى
کوردى عێراق باش دەیانزانى کە پەیوەندى تورکیاو واشنتۆن لە خەمەکانى
ئەوان گرنگترە ، بۆیە لە جێى ڕێگرتن لە بەشدارى تورکیا هەوڵیان دا
بگەنە ڕێکەوتنێک کە تێیدا، یەکەم: پنتاگۆن ڕۆڵى تورکیا لە عێراقدا
سنوردار بکات لە هەندێک ڕێڕەوى دابینکردنى کەلوپەل لە باکورى عێراقداو،
دووەم: گەر واش خوازرا کە هێزێکى گەورەى تورکى بەشداربکات، ئەوا
پێویستە لە باشور یان ڕۆژهەڵاتى تکریت بن. بە ڕاى هەولێر ئەمە کاریگەرى
تورکیا لەسەر شارى کەرکوک سنوردار دەکات.
ڕۆڵ و گرنگى ستراتیجیەتى تورکیا کەم بوویەوە کاتێک پەرلەمانەکەی ڕازى
نەبوو تورکیا بەشداربێت لە هاوپەیمانێتییەکەى ئەمریکادا. ئەمەش بە
قازانجى پێگەى ستراتیجى هێزە کوردییەکانى عێراق شکایەوە بۆ یارمەتیدانی
ئەمریکا لە گەیشتن بە ئامانجەکانى. بۆیە لەجیاتى ئەوەى لە تورکیاوە
بێنە ناو عێراقەوە، هێزەکانى ئەمریکا لەڕێى پەڕەشووتەوە رژانە ناوچەی
هەریرى باکورى هەولێر. لەوانەیە لە هەفتەکانى سەرەتاى جەنگدا هێزەکانى
پێشمەرگە زیاتر خەریکى تاڵانکارى بووبن نەک جەنگ، بەڵام
بەشداریکردنەکەیان لانى کەم لە ئاستێکى ڕەمزیدا بووە مایەى بەهێزکردن و
چەسپاندنى پەیوەندیان لەگەلڕ سەرکردایەتی ناوەندیى هێزەکانى ئەمریکادا
کە ئاشنایەتیان زیاتر لەگەلڕ سەرکردایەتی عەرەبیدا هەبوو. عاتیفەبازیش
هاندەرێک بوو بۆ پتەوبوونى پەیوەندى نێوان ئەمریکا و کورد. زۆرێک لە
ئەندامانى سوپاى ئەمریکى هاوسۆزیان بۆ کوردەکانى عێراق هەبوو، بە
تایبەتى کە زۆربەیان ئاشنایەتییان لەگەلڕ کورد دەگەڕێتەوە بۆ ساڵى 1991
کاتێک ڕێگربوون لە کۆڕەو و بە کۆمەلڕ برسیکردنى کورد لە ڕێى (پرۆسەى
دابینکردنى پەناگەی ئارام). پاش دوانزە سالڕ بینیان سەرەڕاى
ئاستەنگەکان هەرێمەکە لەسایەى سەرکردایەتى کوردیدا گۆڕانکارى گەورەى
بەخۆوە بینیوە.
کەلتور و نەریتی کوردیش یارمەتیدەر بووە بۆ بوونى پەیوەندى لەگەلڕ
وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکادا. دیبلۆماتکار وئەفسەرە سەربازییەکانى
تورکیا زۆر جەخت لەسەر رەسمیات دەکەنەوە و پابەندن بە پرۆتۆکۆلەوە.
ئەمەش لەجیاتى دروستکردنی پەیوەندى ئاسان بکات تێکى دەدات. [5]هەندێکى
کەم لە دیبلۆماتە ئەمریکیەکان حەز بە هاوشانە تورکەکانیان دەکەن. کەچی
بە پێچەوانەوە، کوردەکانى عێراق زۆر میوانپەزێرن خوانى گەورەیان بۆ ئەو
لێپرسراوە ئەمریکیانەى سەردانیان دەکردن دەڕازاندەوە. لە هەندێ
حاڵەتیشدا پەیوەندیان لەگەلڕ ئافرەتانیشدا بۆ ئاسان دەکردن. پارتى
دیموکراتى کوردستان لێپرسراوە ئەمریکیەکان لە میوانخانە تایبەتەکانى
خۆیدا دەحەوێنێتەوەو دیارى وەک فەرشى ئاوریشم و خشڵى زێڕین دەداتە
لێپرسراوانى سەربازى و لێپرسراوانى وەزارەتى دەرەوە. هەرچەندە زۆربەى
لێپرسراوە ئەمریکیەکان ئەو جۆرە دیاریانە ڕەت دەکەنەوە بەڵام لەکاتى
دەسەڵاتى کاتى هاوپەیمانان (CPA)دا هەندێ لە لێپرسراوە مەدەنى و
سەربازییەکانى ئەمریکا ئەم جۆرە دیاریانەیان وەردەگرت.
خاڵێکى تر کە یارمەتى ڕۆڵى کوردى داوە لە واشنتۆن بریتى بووە لە
بەکرێگرتنی کۆنە لێپرسراوانى سەربازى و سیاسى ئەمریکى وەک نوێنەری
حکومەتى هەرێمى کوردستان. بۆ نمونە سەرکردایەتى کورد دەزگایەکى لۆبى
کردن بەکاردەهێنێت کە جێگرى ڕاوێژکارى ئاسایشى نەتەوەیى پێشوو رۆبەرت
د. بلاکویل بەڕیوەى دەبات. ئەم دەزگایە هەڵدەستێت بە نوێنەرایەتى کردنى
بەرژەوەندیەکانى کوردى لە واشنتۆن و دیدارو چاوپێکەوتن بۆ سەرکردایەتى
کورد لەگەلڕ لێپرسراواندا سازدەکات. [6]هارى شوتى فەرماندەى پێشووى
بەتالیۆنى 404ى کاروبارى مەدەنى، کە لە هەولێر نیشتەجێ بوو، وازى لە
ئەرکە سەربازییەکەى هێناو بوو بە ڕاویژکارێکى مووچەخۆرى سەرۆک وەزیران
نێچیرڤان بارزانى. هەروەها پاش کۆتایی هاتنی جەنگ و خانەنشین بوونیان
لێپرسراوانى ئیدارەى مەدەنى وەک جەنەرالڕ جەى گارنەر لە هەولێر و
کۆلۆنێل دیک ناب لە بەغا گەڕاونەتەوە کوردستان بە مەبەستى دەستکەوتنى
چەند بۆندێک. پیاوانى کارى ناوچەکە دەڵێن کە قوباد تاڵەبانى کوڕى
سەرکردەى یەکێتى داواى لێکردوون کە پارە ببەخشن بە هەڵمەتى
هەڵبژاردنەکانى ئەو ئەندام کۆنگرێسە ئەمریکیانەى کە هاوسۆزى سەربەخۆیى
کوردن.
بەشداریکردنى کورد شان بە شانى هێزەکانى ئەمریکا لە پرۆسەى ئازادکردنى
عێراقدا، بە تایبەت بە بەراورد لەگەلڕ هەڵسوکەوتى تورکیادا، هانى
سەرکردایەتى کوردى داوە کە هەستى مافدارى خۆیان دەرببڕن. لە دیدارێکى
ساڵى 2003دا و لە وەڵامى پرسیارێکدا سەبارەت بەوەى کورد چاوەڕێى چى
دەکات لە بەرامبەر پاڵپشتى کردنیان بۆ ئامانجەکانى ئەمریکا، مسعود
بارزانى ووتى: "داواکارى سەرەکیمان لە ووڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا و
بەریتانیا ئەوەیە کە پشتگیرى لە خەباتمان بکەن لە گەیشتن بە مافە
نەتەوەییەکانمان.". [7]لە ووتارێکى ساڵى 2005یشدا بارزانى پشتگیرى
لەهەمان بۆچوون دەکاتەوەو دەڵێ: "پاش هێزەکانى ئەمریکا، پێشمەرگە
گەورەترین ئەندامى هێزى هاوپەیمانانە.". [8]
مەشخەڵێک بۆ دیموکراسی
بەپێی بۆچوون و پرینسیپەکانی "بۆش" هاوپەیمانییەتی لەگەڵ کوردستاندا
کارێکی ئاساییە. پەیوەندیی دیبلۆماسیی لەگەلڕ وڵاتاندا بە ئامانجی
گۆڕین و بە دیموکراتیزەکردنیان—لای کەم لە رووی تیۆریەوە--لە پێشینەی
سیاسەتی کۆشکی سپییە. لێرەدا دەکرێ کوردستانی عێراق نموونە بێت. دوو
ساڵ بەر لە ڕووخانی ڕژێمی سەددام، کارۆڵ ئۆلێری، کەپسپۆر و توێژەرەوەیە
لە سەنتەری ئاشتیی جیهانیی لە زانکۆی ئەمریکی دا، کوردستانی عیراقی بە
"بۆتەی دیموکراسی و نموونەیەک بۆ عیراقی پاش سەددام" وەسف کرد.
[9]سەڤەرکەر ئۆریدسۆن ی زانای میژوو لە زانکۆی لەند و ئۆلا شمیت کە
سیاسەتمەدارێکی سویدیە کوردستانیان بە "مەشخەڵی دیموکراسی لە ڕۆژهەلاتی
ناوەراست" ناو برد[10]. لە ساڵی 2006 دەستەی ئاوەدانکردنەوەی کوردستانی
سەر بە حکوومەتی هەرێمی کوردستان چەند ریکلامێکی لە ئەمریکا بڵاو
کردەوە تێیدا وەسفی کوردستانی دەکرد بەو هەرێمەی کە "زیاتر لە 10ساڵە
پەیڕەوی دیموکراسی دەکات." [11]هەرچەندە نە پارتی و نە یەکیتی رێ بە
کێبەرکێیەکی راستەقینە نادەن لە هەڵبژاردنەکاندا، ئەو سێ پارێزگایەی لە
ژێر دەسەڵاتی مەسعود بارزانیی و جەلال تاڵەبانی دان لە چاو ناوچەکانی
تری وڵاتدا یەکجار ئازاد بوون.
بەڵام نە بارزانی و ن تاڵەبانیی دیموکراتخواز نین. لە ماوەی شەڕی
ناوخۆی کوردەکاندا لە ساڵانی 1994-1997 هەردوو سەرکردە کوردەکە مافی
مرۆڤیان پێشێل کردووە، بۆ نموونە بەرهەڵستکاران سەرنگووم دەبوون، و
بارزانی و تاڵەبانی بێ لێپێچینەوە بڕیاری کوشتنی دیلەکلنیان دەدا.
چالاکانی بواری سیاسی و کۆمەڵایەتی ژمارەی ئەو دەستگیراوکراوانەی کە
لەسەر دەستی هەردوو پارتە دەسەڵاتدارەکە بێسەروشوێنن کراون بە 3000
دەخەمڵێنن. [12]رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی ئەو هەرێمە دەڵێن کە
سەرکردایەتی سیاسی، لە دادگادا رێ بە پشتگیریی و نوێنەرایەتی خانەوادەی
ئەو خەڵکە بێسەرو و شوێنە نادەن.لە کاتی دادگاییکردنی سەددام ساڵی 2006
دا، زۆرێک لە ڕۆشنبیرانی کورد لە هەرێمەکەدا لە زانکۆ و چاییخانەکاندا
ئەو سەرنجە تاڵەیان دەدا کە سەرکردایەتی کوردیش لە عیراق زۆریک لەو
تاوانەنانەی کە ئێستا سەددام ی لە سەر دادگایی دەکرێت ئەنجام داوە، با
کەمتر بووبن یا بە چەکی کیمیاوی نەبووبن.
عیراق گۆڕاوە ، بەڵام کوردستانی عێراق نەگۆڕاوە. زۆرێک لە کوردەکانی
عێراق چاوەرێ بوون بە ڕووخانی سەددام هەرێمەکەیان بەرەو لیبرالیەت و
دیموکراسی بڕوا. بەڵام لە جێی ئەوەی بەرەو ڕیفۆرم و ژاکسازی هەنگاو بنێ،
سیاسەتی هەرێمەکە چەقی بەستووە. بارزانی کۆنترۆڵێکی دیکتاتۆرئامێزی
هەیە بەسەر پارێزگاکانی دهۆک و هەولێردا و تاڵەبانیش بەسەر سلێمانیدا.
هەرچەندە وەسفکردنی سەرکردایەتی کورد بە خێڵەکی وەسفێکی ورد نابێت–لای
کەمە نیوەکەی یەکێتی-- هەردوو حیزبەکە بۆ کۆنتڕوڵکردنی دەسەڵات پشت بە
ئەندامانی بنەماڵەکانیان دەبەستن. بارزانی برازاکەی خۆی کردۆتە سەرۆکی
وەزیران و کوڕە تەمەن35 ساڵەکەشی کردۆتە بەرپرسی دەزگای هەواڵگریی
هەرێمەکە. هەندێ خزمی تریشی دەستیان گرتووە بەسەر کۆمپانیای تەلەفۆن و
ڕۆژنامە و میدیای هەرێمەکەدا.
بەهەمان شێوە هیرۆخانی خێزانی تاڵەبانی کەناڵێکی سەتەلایتی کوردی
بەڕیوە دەبات. کوڕێکی لێپرسراوی دەزگای هەواڵگیریی یەکێتییە و کوڕەکەی
تریشی نوێنەری حکوومەتی هەرێمە لە واشنتۆن. کە کاتی دابەشکردنی
وەزارەتەکانی بەغدا هات، هەردوو سەرکردە کوردەکە ڕوویان لە
بنەماڵەکانیان کردەوە: بارزانی لێپرسراوێتی وەزارەتی دەرەوەی
دایە خاڵۆی و تاڵەبانیش وەزارەتی سەرچاوە ئاوییە‌کانی دایە
یەکێک لە ئاوەڵزاواکانی و باڵوێزخانەی چینیشی دایە یەکێکی تریان.
وەک ئینساف بۆ تاڵەبانی ئەم دوو پیاوە لە ڕووی پیشەییوە کارامەن.
بارزانیی و تاڵەبانی خاوەنی زنجیرە کۆمپانیایەکن کە هەندیکیان بە خزم و
کەسوکاریانەوە پەیوەستن و هەندێکیشیان بە پارتە سیاسییەکانیانەوە.
تاڵەبانی وەک سەرۆکی یەکێتی مافی بە خۆی داوە کە زەوی حکوومیی بداتە
کەسء کاری تا بازرگانی پێوە بکەن. لە کێشەیەگدا کە تا ئێستەش بەردەوامە،
تاڵەبانی کۆمپانیای نۆکان بەکار دەهێنێ بۆ دەرکردنی ئەو ئاوارانەی کە
لە سەر ئەو پارچە زەویانە جێگیر بوون کە یەکێتی دەیەوێت پرۆژەیان لەسەر
بنیات بنێت. نە ئەم ئاوارانە و نە هاوڵاتیان دەتوانن هانا بۆ دادگا
بەرن، چونکە پارتی و یەکێتی کۆنترۆڵی دادگایان کردووە. لە سەردانێکی
ڕۆتینیدا بۆ گرتووخانەکان، چاودێرانی سەربەخۆی مافی مرۆڤ چەند
بازرگانێکیان دیوە کە بەبێ تۆمەت گیراون. بەپێی وتەی ئەم بازرگانانە
گیرانیان بە بڕیاری یەکێک لە کوڕەکانی بارزانی بووە چونکە ڕازی نەبوون
بە بێدەنگیی لەگەڵ بازرگانە بارزانیەکاندا ببنە شەریک.
هەردوو سەرکردە لە ڕێی پۆستەکانیانەوە سەروەت و سامانێکی زۆریان
کۆکردۆتەوە: سامانی بارزانی بە زیاتر لە 2 ملیار دۆلار و تاڵەبانی بە
400 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت. [13]سەرکردایەتی کورد رکە ِِِۆژانێک بوو
ناکۆک بوون لە سەر دابەشکردنی داهاتی گومرگ ئێستا بوجەی هەرێمەکە بۆ
گیرفانی خۆیان و پارتەکانیان بەکار دەهێنن. لەراستیدا جیاوازیەکی ئەوتۆ
بەدیناکرێت لە نێوان سامانی بارزانی و تاڵەبانی وەک تاکیک و سەرمایەی
حزب و حکوومەتەکەیان دا. بارزانی سەیرانگای سەری رەشی کردۆتە شوێنی
نیشتەجێبوونی خۆی، خزم و وەزیرەکانیشی لە نزیک خۆی و لە سەر زەوی
حکوومی کۆشک و تەلاریان درووست کردووە.
ئەوەی لێڵی پەیوەندی نێوان سیاسەت و بازرگانی زەق دەکاتەوە گرێبەستە
نەوتیە تازەکانە. تا رەزامەندی لەسەر بۆندێکی دۆزینەوە و بەرەپێدانی
نەوت لە هەولێر یان دهۆک وەربگرن دەبێ کۆمپانیاکان بە بێدەنگی خۆیان
بکەنە شەریکی لایەنێک کە بارزانی دەستنیشانی دەکات. چەند بەرپرسێکی
نزیک لە ریکەوتنە نەوتیەکانەوە دەڵێن کە کە هاوکارانی بارزانی داوای
%10 ی داهاتەکان بۆ خودی بارزانی دەکەن و هەمان رێژەش بۆ پارتەکەی.
سەرمایەی گشتی حکوومەتیش خەمێکی لاوەکیە، گریمان داهاتی نەوتیش موڵکی
کوردستان بێت نەک عیراقیش. ئەم جۆرە لێکگیربوونی بەرژەوەندیە شتێکی
تازە نیە. چەندان دۆکیومێنت کە پاش رووخانی رژێمی سەددام بەردەست
کەوتوون باس لە پەیوەندی بازرگانی نێوان نێچیرڤان بارزانی و کورەکانی
سەددام دەکەن. گەندەڵیش رۆژ دوای رۆژ بەرەو ریزەکانی خوارەوەی حزبی و
حکوومی رۆدەچێ. بە پێی رێکخراوێکی نا حکوومی (NGO) لە هەڵەبجە، لە ساڵی
2006 دا چەند رۆژێک پێش ئەوەی لێژنەیەکی پشکنین بریار بوو لە کێشەیەکی
دزی و پارە خوارن بکۆڵێتەوە ئاگرێک کە جێی گومانە ئەرشیفی یەکێتی
مامۆستایانی سەر بە ی.ن.ک ی سووتاند. ئەمە لە کاتێکدا کە زۆرێک لە
کوردی عیراق دەڵێن کە هیواخواز بوون هاتنی ئەمریکا هاندەر بێ بۆ ریفۆرم
و شەفافیەت و لێپرسراوێتی.
میکانیزمی کۆنترۆلڕ کردن
کۆنترۆڵی سیاسی رەگی داکوتاوە. وەک ئەو زیندانیەی کە لە جەللادەکەیەوە
فێر بووبێت، ئەم دوو حزبە شێوازەکانی حیزبی بەعس بەکاردەهێنن بۆ دەست
گرتن بەسەر دەسەڵاتدا. پارتی و یەکێتی نەک تەنها لە پۆلەکانی زانکۆدا
بەڵکو لە پۆلەکانی دواناوەندیشدا نوێنەریان داناوە. ئەم نوێنەرانەی کە
تەمەنیان لە 14 بۆ 15 ساڵە کاری سیخوری دەکەن و راپۆرت لەسەر
گفتوگۆکانی ناو پۆل و نێوان قوتابیان دەنووسن و بۆ دەزگاکانی هەواڵگری
پارتی و یەکێتی رەوانە دەکەن. دەزگاکانی هەواڵگریش رەگیان داکوتاوە،
ئەشکەنجەش دیاردەیەکی باوە. [14]هەردوو پارتە سیاسیەکە جێ پێی حزبی
بەعس هەڵدەگرنەوە. هیچ کام خۆیان نەبەستۆتەوە بەو بنەما ئایدۆلۆژیانەی
کە لەسەری دامەزراون، بۆیە ئەندامان لە رێی سیخوری کردن بەسەر
هاوەڵانیانەوە لە ئاستە حیزبیەکاندا پێشدەکەون. راستە کورد مامەڵە و
بەرخوردیان لەگەلڕ کەسانی بیانیدا باشە، بەڵام لێیان بە گومانن. بۆ
نموونە، ئەو شۆفێرانەی کە لە دەرەوەی هوتێلەکانی سلێمانیدا دانراون
راپۆرت بۆ دەزگای هەواڵگری یەکێتی دەنووسن. پارتیش میوانە بیانیەکانی
لە میوانخانەی تایبەتدا لە هاوینە هەواری سەلاحەدین دەحەوێنێتەوە.
هەرچەندە ئەمە کار ئاسانیە، بەڵام ئەم جۆرە مامەڵەیە میوانەکان ناچار
دەکات پشت بە شۆفێرەکانی سەر بە پارتی ببەستن (چونکە تاکسی ئاسایی
ناتوانێ لەو ناچەیە نزیک بێتەوە). پارتی زۆر جار لە شۆفێری تاکسیەکانی
قەدەغە دەکات کە ئەو رۆژئاوواییانە لە نێوان شارەکاندا هاتوچۆ پێ بکەن
کە مۆڵەتی دەزگای هەواڵگری پارتیان پێ نیە.
ستافی ئوتێلە سەرەکیەکانی هەولێرو دهۆک و سلێمانیش دەبێ سەر بە پارتە
سیاسیەکان بن. زۆرێکیان سەر بە دەزگاکانی هەواڵگرین و دۆسیە دەکەنەوە
بۆ میوانەکان و ئەوانەی سەریان لێدەدەن. زانکۆی دهۆک بەرنامەی چاودێری
لەسەر کیبۆَردی کۆمپیوتەرەکانی ستافی بیانی دانابوو. دوور نیە
زانکۆکانی تریش هەمان کاریان ئەنجام دابێ.
خۆنەدانە پالڕ یەک لەم حیزبانە دەرەنجامی خراپی لێدەکوێتەوە. ئەو
قوتابیانەی کە رەخنە ئامێزانە باس لەم دوو حزبە یان سەرکردایەتیان
دەکەن دەخرێنە لیستی رەشەوەو دەرفەتی خوێندن و دامەزراندنیان نادرێتێ.
ئەو قوتابیانەی لە زانکۆی سەلاحەددین پلەی بەرزو نایابیان بەدەست دێنن
بەڵام سەر بە پارتی نەبوون لە خوێندنی باڵا وەرناگیرێن.
ئامرازێکی تری کۆنترۆڵ لای بارزانی و تاڵەبانی هێزی پێشمەرگەیە.
پێشمەرگە کەمتر وەک هێزێکی سەربازی بۆ هەرێمی کوردستان کاری کردووە،
بەڵکو زیاتر وەک میلیشیایەک جووڵاوەتەوە و خزمەتی ویست و ئارەزووەکانی
سەرۆکی حیزبەکانیان کردووە. سەرەرای یەکگرتنەوەی رواڵەتیی ئەم دوو
سەرۆک حیزبە هێشتا هێزەکانی ئاسایش و میلیشیاکانیان جیاوازن. ئەو
گەشتیارانەی کە ناوچەکانی پارتی جێدێڵن و دەگەنە کۆیسنجق، کە یەکەم
شارۆچکەی سەرەکی ژێر دەسەڵاتی یەکێتیە، لە لایەن پێشمەرگەی یەکێتیەوە
لێپرسینەوەیان لەگەلڕ دەکرێت. هەندێ جار دەزگاکانی هەواڵگریش
لێپێچینەوەی تایبەتی خۆیان دەکەن.
زۆر جار پێشمەرگە لە سەرووی یاساوە رەفتار دەکەن. ماوەیەک لەمەو بەر
پێشمەرگەیەکی پارتی لە وەستانێکی ترافیکدا بە گوللە لە ئەفسەرێکی پۆلیس
دەدا. هاورێیانی پێشمەرگە تاوانبارەکە لە بن دەستی پۆلیس دەریانهێنا
نەبادا داواکاری یاسایی لەسەر تۆمار بکرێت. [15]
چاودێری و هاوسەنگیش بوونی نیە. ئازادی رۆژنامەگەری لە کوردستاندا روو
لە کزییە، کەچی لە بەشەکانی تری عیراق دا لە گەشەسەندندایە. خێزانی
تاڵەبانی خاوەنی کەناڵێکی سەتەلایت و گۆڤارێکی ناوخۆییە و ئەم
دەسەڵاتەی بەکاردەهێنێ بۆ لێدانی رەخنەگرانی.
رۆژنامەی ئاوێنە و هاوڵاتی تاکە رۆژنامەی سەربەخۆن، بەڵام وا خەریکە
ئەوانیش سنووردار دەکرێن. هەروەها دووپارتە سیاسیەکە کۆنترۆڵی
دادگانیان کردووە و بەم پێیەش دەسەڵاتی دادگا بەکار دەهێنن بۆ ترساندن
و پارە بڕین و تەنانەت دەزگیرکردنی ئەو رۆژنامەنووسانەی کە رەخنە لە
حزبی دەسەڵاتدار و لێپرسراوەکانیان دەگرن. بۆ نموونە یەکێتی رۆژنامەی
هاوڵاتی بانگهێشتی دادگاکرد پاش ئەوەی رۆژنامەکە سەرەک وەزیرانی یەکێتی
بە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات تۆمەتبار کرد. [16]تەنانەت نووسینگەی
نێچیرڤان بارزانی هەرەشەی راگوێزکردنە دادگای ئەو نووسەرو لێکۆڵەرەوە
بیانیانەی کرد کە لە خەتی حزبەکەی لادەدەن.
ئەوانەی ناچنە ژێر رکێفی ئەم پارتانەوە یان لای کەم رازی نین بێدەنگی
بنوێنن رووبەرووی دەزگاکانی ئاسایش دەبنەوە. لە تشرینی یەکەمی 2006 دا
دەزگای هەواڵگری پارتی هەستا بە رفاندنی رۆژنامەنووسی نەمساوی بەرەگەز
کوردی، کەمال سید قادر، پاش ئەوەی ناوبراو چەند بابەتێکی بڵاو
کردبووەوە لەسەر گەندەڵی بنەماڵەی بارزانی و پەیوەندی مەلا موستەفا، کە
سەرکردەیەکی قەومی گرنگی کوردەو باوکی مسعود بارزانی یە، بە دەزگای
سیخوڕی سۆڤیەتەوە KGB.[17] لە دادگاییەکدا کە تەنها 15 خولەکی خایاند
دادوەرەکەی پارتی کەمالی بە 30 سالڕ زیندانی حوکم دا. پاش کامپینێکی
NGO نێودەوڵەتیەکان و ئیدانەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە ناچاری
حوکمەکە هەڵوەشێنرایەوە. [18]
وا دیارە ئیدارەی سیاسی کوردی سوورە لەسەر ئەوەی کە کۆنترۆڵی میدیاو
بواری رۆژنامەوانی بکات. یاسا لە کوردستاندا لەسەر یاسای عێراقی
بونیادنراوە. بە پێی ماددەی 433ی یاسای سزادانی عیراقی کە حزبی بەعس
دایناوە هەموو جۆرەکانی رەخنە دەچنە قاڵبی تاوانی ناوزراندنەوە. ئەو
رێکخراوە رۆژنامە نووسانەی کە لە هەوڵی گۆرینی ئەم یاسا کۆنەدا بوون
بەر تووڕەیی و نیقمەتی بارزانی بووتەوە. لە 20 ی کانوونی یەکەمی 2007
دا بارزانی داوای لە پەرلەمانی کوردستان کرد کە چاو بخشێنێتەوە بە
پرۆَژە یاسایەکدا کە جێی یاساکەی بەعس دەگرێتەوە و رێ بە رەخنەگرتن لە
حکوومەتەکەی دەدا. [19]
وە نەبێ رێکخراوە نا حکوومیەکانیش (NGO) چاودێرێکی سەربەخۆ بن. زۆرێک
لەم رێکخراوانە بە پشتگیری سەرکردەی سیاسی کوردی کاردەکەن و
بەژێردەستەی ئەوان لەقەڵەم دەدرێن. بۆ نموونە رێکخراوی مناڵپارێزی
کوردستان لەلایەن خێزانی تاڵەبانیەوە بەڕێوە دەبرێ و بۆ ئامانجەکانی
حزب بەکاری دەهێنێ. کارمەندانی مرۆیی بیانی دەڵێن کە پارتی و یەکێتی
پێیان وتوون کە پێویستە ئەندامانی حزبەکانیان دابمەزرێنن وەک مەرجێک بۆ
هەماهەنگی حکوومەت لەگەڵیان. کاتێک هەندێ فەرمانبەری دەزگای ئەمریکی بۆ
ئاوەدانکردنەوەی نێودەوڵەتی USAID قایل نەبوون گوێڕایەڵی رێنماییەکانی
یەکێتی بن، لێرسراوانی ئەمنی یەکێتی بەناوی پەرۆشی ئەمنیەوە راپۆرتیان
لەسەر ئەم کەسانە نووسی ء لێپرسراوانی دەزگاکەیان لێترساندن. ئەوانیش
بێلایەنەکانیان دەرکردو ئەندامانی یەکێتیان لە جێیاندا دامەزراند.
زۆربەی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و وەزارەتی مافی مرۆڤی حکوومەتی هەرێم
تەنها باس لە تاوانەکانی سەددام دژ بە کورد دەکەن و پێشێلکاریەکانی
سەرکردایەتی ئێستەی کورد پشتگوێ دەخەن.
لەگەلڕ فراوانبوونی بۆشایی نێوان سەرکردایەتی سیاسی کورد و ئەو خەڵکەی
گوایە نوێنەرایەتی دەکەن، تووڕەیی و بێزاری خەڵکیش لە زیاد بوونە.
ئەمەش زۆربەى کۆمەڵانی خەڵکی بێتواناو دەسەوسان کردووە. لێپرسینەوەش
نیە تەنانەت کاتێک حکوومەت بێمنەتانە هەڵدەستا بە بڕینی کارەبای ئاوارە
کوردەکان لە کاتێکدا کە قەبری ابراهیم احمدی خەزووری تاڵەبانی 24
کاتژمێر کارەبای بۆ دابین کرابوو تا هەمیشە رۆشن بێت. یەکێتی و پارتی
بە ئاشکرا بڕیاریان دا کە بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن
پاشان بە نهێنی پۆستە حکوومییەکانیان لە نێوان خۆیاندا بەشکرد. ئەمە
خەڵکێکی زۆری لێ تەکاندنەوە. کاتێک یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان کە
حیزبێکی بێ چەکەو پەیوەستە بە (اخوان مسلمین) ەوە لە گەشەسەندا بوو، بە
هاندانی پارتی کۆمەڵێ گەنجی شەڕەنگێز هەستان بە سووتاندنی ئۆفیسەکانی
حزبەکەو کوشتنی بەرپرسی حزبەکە لە دهۆک. [20]
تەنانەت دوای ئەوەى ئەم دوو پارتە توانیان خۆیان لە رکابەری دوور بگرن،
دبلۆماتکارانی ئەمریکی و لێژنەی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان دەریانخست کە
پارتی دیموکراتی کوردستان ناقۆڵاترین فێڵی لە هەڵبژاردنەکاندا کردووە
بەوەی پێشمەرگەی بەکارهێناوە بۆ رێگرتن لە دەنگدەران و چاودێرە
حزبیەکانیشی سندووقەکانی دەنگدانیان پڕکردۆتەوە. لە راستیدا پارتی
پێویستی بە فرتو فێلڕ نەبوو چونکە بەو هەموو توانا و دەزگایەوە
سەرکەوتنی مسۆگەر بوو، با دەنگەکانیشی بەقەد رێژەی دکتاتۆرێکی ئیقلیمی
وەک حوسن موبارەک یان بەشار ئەسەدیش نەبێت.
تێگەیشتن لە هەڵسوکەوتى کورد
لەوانەیە کوردستانى عیراق مەشخەڵێک نەبێت بۆ دیموکراسى هەروەک
نوێنەرەکانى بانگەشەى بۆ دەکەن، بەڵام ئەو کەسانەى لەناو سیاسەتى
دەرەوەى ئەمریکیدا سەربە قوتابخانەى واقیعى (ریالیزمى)ن لەوانەیە بڵێن
کە هەڵسوکەوتى کوردستانى عێراق بەرامبەر خەڵکەکەى هیچ پەیوەندیەکى بە
بەرژەوەندیەکانى ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە نیە، بە تایبەتى مادەم
دانیشتوانى هەرێمى کوردستان بەردەوام پاڵپشتى لە ئەمریکا دەکەن.
ئەو جۆرە بۆچوونانە بۆچوونى کورتبینن. لەبەرئەوەى حکومەتى ویلایەتە
یەکگرتووەکان بە پارە پشتگیرى سەرکردە کوردیەکان دەکات، ئەوا خەڵک
بەگشتى کارە خراپەکانى سەرکردەکانیان دەبەستنەوە بە سیاسەتەکانى
ئەمریکاوە. دەنگۆى ناڕەزایى ڕووەو زیادبوون دەڕوات چونکە کوردەکان
پێشێلکاریەکانى سەرکردەکانیان دەبەستنەوە بە بەرژەوەندیەکانى
ئەمریکاوە. بۆ نمونە لە ساڵى 2006دا، کاتێک حکومەتى ئەمریکا داواى
جێگاى بۆ نوسینگەکانى خۆى کرد لە شارى سلێمانى، تاڵەبانى باڵەخانەى
کۆلێجى تەکنیکى بەبێ هیچ پێشەکییەک تەرخان کرد بۆ نوسینگەکانى ئەمریکا.
ئەم کارە بووە هۆى تووڕەبوونێکى زۆرى خەڵک. هەروەها کوردەکان بەرپرسانى
ئەمریکا تۆمەتبار دەکەن بە بەشداربوونیان لە کارى خراپى وەکو
ئەشکەنجەدان لەناو باڵەخانەیەکى سەردەمى سەددامدا کە دەکەوێتە نێوان
تاسلوجەو پیرەمەگرونەوە. لەکاتێکدا کە بەرپرسانى کوردى بە ئاشکرا
بانگەشەى پاڵپشتى کردنى خەڵکى بۆ ئەمریکا دەکەن، ئەو ئاراستەیە بە
خێرایى بەرەو لاوازبوون دەڕوات. دژە ئەمریکابوون لەناو کوردستانى
عێراقدا وا خەریکە سەرهەڵدەدات. پێنەزانینى ئەو دیاردەیە لە ئێستادا و
نەگرتنەبەرى ڕێوشوێنى پێویست بۆ ڕاستکردنەوەى، دەبێتە هۆى کاردانەوەى
سەلبى و لەدەستدانى دەرفەتە ستراتیژیەکانى ئەمریکا لە داهاتوودا.
سەرەڕای ئەمانە لەوانەیە داڕێژەرانى ستراتیژیەتى ئەمریکا چاوپۆشى لەم
کردارانە بکەن ئەگەر هاتوو کوردەکانى عێراق ئەوە بسەلمێنن کە
بەرژەوەندیە هەرێمیەکانى ئەمریکا لە ناوچەکە بەرەوپێش دەبەن. بەڵام
بەداخەوە، ئەوان هیچ شتێکیان بەم ئاراستەیە نەکردووە. لە کاتێکدا کە
کوردستانى عێراق لە مارتى 2003دا ڕێگاى بە هێزەکانى ئەمریکا دا خۆ
کۆبکەنەوەو بەشداریان کرد لە هێرشکردن بەرەو باشوور و پڕکردنەوەى ئەو
بۆشاییەى کە لەپاش لەناوچوونى هێزەکانى عێراقەوە دروست بوو، بەڵام
هەڵسوکەوتى کورد پاش ئەوە نیشانەى پرسیارێکى زۆر گەورەى لەسەر متمانەی
کوردستانى عێراق دروست کرد وەک هاوپەیمانێکى ئەمریکا.
لەحەفتەى یەکەمى مانگى تەموزى 2003دا، یەکەیەکى سەربازى ئەمریکى لە
کاتى دەوریەیەکیاندا لە شاخەکانى باکورى ڕۆژهەڵاتى عێراق بە دوورى 40
کیلۆمەتر لە سنورى ئێرانەوە، ڕێیان دەکەوێت لە بازگەیەکى ڕێگەپێنەدراوى
پارتى دیموکراتى کوردستان و تێیدا دەست دەگرن بەسەر کۆمەڵێک پاسەپۆرتى
ئێرانى و هەندێک پارەدا کە لە بازگەکەدا شاردرابوویەوە. بەرپرسانى
پارتى ئەو بازگەیەیان بۆ هێنانە ژوورەوەى ئێرانیەکان بەکارهێنابوو. لە
بەرامبەر پارەدا کەسانى کاراى ئێرانى ناسنامەى کوردىبان بۆ دەکرا و
پاسەپۆرتە ئێرانیەکانیان لێوەردەگیرا. بەرپرسە کوردەکان بە نهێنى دان
بەوەدا دەنێن کە ئەوە تاکە حاڵەت نەبووە. لەسەرەتاى دەستپێکردنى
توندوتیژى لە عێراقدا لە مایسى 2004ەوە، کوردستانى عێراق بووە بە
ڕێڕەوى تێپەڕبوونى ئەنێار سوننە: ئەندامەکانى ئەنێار سوننە لە ئێرانەوە
هاتوونەتە ناو کوردستانى عێراقەوەو لە ڕێڕەوێکى ئارامەوە چوونەتە موێڵ
لە بەرامبەر بەڵێنى ئەوەى کە هیچ کردەیەک لە هەرسێ پارێزگاکەى هەرێمى
کوردستاندا ئەنجام نەدەن. تەنانەت دوورنیە پارەشیان وەرگرتبێت.
ئەم جۆرە مامەڵەیەى کورد تا ئێستاش لەگەلڕ ئێراندا بەردەوامە. لە
11/1/2007 و 20/9/2007 دا، هێزەکانى ئەمریکا هێرشیان کردە سەر چەند
باڵەخانەیەک لە هەولێر و سلێمانى کە بووە هۆى دەستگیرکردنى 6 ئەندامى
کاراى هەواڵگرى ئێرانى. لە هەردوو حاڵەتەکەدا بەرپرسە کوردیەکان
ناڕەزاییان بەرامبەر ئەو دەستگیرکردنانە دەربڕى. لە پاش ڕووداوى یەکەم،
نوسینگەى بارزانى بەیانێکى دەرکرد کە تێیدا هاتووە: "باشتروایە حکومەتى
کوردى ئاگادار بکرێتەوە پێش ئەوەى هیچ کارێک بەرامبەر هەر کەسێک
بکرێت." [21] لە حاڵەتى دووهەمدا، حکومەتى هەرێمى کوردستان
دەستگیرکردنەکەى بە ناشەرعى وەسف کردو دەڵێت: "ئەم جۆرە کارانە خزمەت
بە کەس ناکات." [22] بڕیارى ئاگادارنەکردنەوەى دەسەڵاتى کوردى هەڵەیەکى
دیبلۆماسى نەبوو بەڵکو لە ئەنجامى ئەزموون و شارەزاییەوە بوو:
سیاسەتمەدارانى ئەمریکى چیتر متمانە بە دەسەڵاتدارانى کوردستانى عێراق
ناکەن بەوەی کە زانیارى هەستیار کەشف نەکەن.
گرنگ نیە ئەگەر ئامانج لەم جۆرە رەفتارەی بەرپرسە کوردیەکان و کەسانى
ژێر دەسەڵاتیان لە پێشمەرگە و ئاسایش بۆ ڕازى کردن و دڵخۆشکردنى هێزە
ئیقلیمیەکان بێت یان بۆ خۆ دەوڵەمەندکردن. ڕەتکردنەوەى بەردەوامى
دەسەڵاتى کوردى چ لەلایەن حکومەتى هەرێمى کوردستان و چ لەلایەن هۆشیار
زێبارى وەزیرى دەرەوەى عێراق کە هەم خاڵى بارزانیەو هەر ئەویش لەو
جێگایەى داناوە- بە دابین کردنى لیستێکى دیبلۆماسى بۆ بەرپرسە
ئەمریکیەکان، مایەی کەمکردنەوەى متمانەى هێزە فرە ڕەگەزەکان بە سەرکردە
کوردیەکان. هیچ هۆیەک بۆ شاردنەوەى ئەو لیستە نیە. ئەو لیستە یارمەتى
دەسەڵاتى ئەمریکا دەدات بۆ دیارى کردنى بارى دیبلۆماسى هەر کەسێک پێش
هەر کردارێک. ڕەتکردنەوى کورد بۆ پێشکەشکردنى ئەو لیستە، نائارەزوویى
کوردستان پیشان دەدات لە هاریکارى کردنى هەوڵەکانى ئەمریکا لە
بەرەنگاربوونەوەى دەستێوەردانەکانى فەیلەقى پاسەوانانى شۆڕشى ئێرانى.
یاریکردن بە کارتى تیرۆر
دژایەتى کردنى بارزانى بۆ تورکیا ئەگەرى هاوپەیمانێتى لەگەلڕ ئەمریکادا
لاواز دەکات. زۆربەى بەرپرسانى کورد پەیوەندى تورکیا و ئەمریکا وەک
یارییەک دەبینن کە ئەنجامەکەى تەنها لە قازانجى لایەکە. واتە واشنتۆن
دەبێت یان بەدواى هاوڕێیەتیدا بگەڕێت لەگەلڕ هەولێردا یان دەبێت خۆى
بکات بە هاوپەیمانى ئەنقەرە. زۆربەى بەرپرسە کوردەکان لەوە تێناگەن کە
پەیوەندى ئەمریکا لەگەڵ لایەکیان ماناى بڕینى پەیوەندى لەگەڵ ئەوى تر
ناگەیەنێت. زۆرجار دەسەڵاتدارانى کورد بەو بەرپرسە ئەمریکیانە دەڵێن کە
سەردانیان دەکەن کەوا کوردستانى عێراق باشتر لە ئەنقەرە دەتوانێت ببێتە
هاوپەیمانى ئەمریکا. کوردەکان نە لە پەیوەندى قووڵى نێوان ئەمریکا و
تورکیا دەگەن نە لەوەى کە داواکارییەکانى کورد بە لاواز سەیر دەکرێن لە
لایەن واشنتۆنەوە، کە پەیوەندییەکانى لەسەر حسابى بەرژەوەندییەکانى
دەوڵەتانى تر دادەنێت. بۆ نمونە سعودیە و ئیسرائیل، هەردوکیان
هیواخوازن کە واشنتۆن پەیوەندیەکانى لەگەلڕ ئەوى تردا کەمبکاتەوە،
بەڵام هەردوولایان ئەوە دەزانن کە شتى وا ڕوو نادات. بەڵام بارزانى ئەو
کارامەیى و ووردبینیەى نیە و وادیارە دەیەوێت کۆشکى سپى ناچار بکات کە
لە نێوان هەولێر و ئەنقەردا یەکێکیان هەڵبژێرێت. ئەگەر وا بکات،
سەرکردایەتى کوردستانى عێراق تووشى نائومێدى دەبێت.
لە ڕاستیدا شتێکى ئاساییە کە بارزانى پاڵپشتى لە بەرژەوەندیەکانى کورد
بەکات، بەڵام گوتارو لێدوانەکانى بارزانى زۆرجار دەبێتە هەڕەشە. بۆ
نمونە لە کانونى دووەمى 2005دا، بارزانى ئاشکراى کرد کە ئەگەر کەرکوکی
شارى پڕ لە نەوت تا مانگى کانونى دووەمى 2007 نەگەڕێتەوە سەر ئیدارەکەى
ئەو، ئەوا لەوانیەی ئاگرى شەڕى ناوخۆ لە عێراقدا هەڵگیرسێنێت.
[23]پاشان لە نیسانى 2007دا هەڕەشەى یارمەتیدانى یاخیبوونى لە تورکیا
کرد کە ئەگەر هاتوو ئەنقەرە ملکەچى نەنوینێت سەبارەت بە داواکاریەکانی
سەبارەت بە کەرکوک. [24]ڕاگەیاندنى حزبەکەشى بەشدارە لە ووروژاندن و
هاندان دژى تورکیا بە هەمان شێوەى ڕاگەیاندنى فەلەستینى دژى ئیسرائیل.
ئەو نەخشانەى لەژێر سێبەرى باڵەخانەى پەرلەمانى حکومەتى هەرێمى
کوردستاندا دەفرۆشرێن کوردستانێکى گەورەتر لەخۆ دەگرن کە پەل دەکێشێتە
ناو تورکیاشەوە. ڕۆژنامە کوردیەکانى ئەو دەڤەرە کوردستانى عێراق بە
باشورى کوردستان ناو دەبەن و باشورى ڕۆژهەڵاتى تورکیاش بە کوردستانى
باکور ناودەبەن. بە هەمان شێوەى دەسەڵاتى فەڵەستینى، ئەم جۆرە بانگەشە
فراوان و جەماوەریانەی کە بەرەو دەرەوەى سنور ڕەوانە دەکرێن کوردستانى
عێراق دەکاتە هێزێک بۆ ناسەقامگیرى، نەک لەنگەرێک بۆ ئاسایش.
لێرەوە کە پەیوەندیەکانى بارزانى لەگەلڕ پەکەکە گرفتێکى گەورەیە.
لەوانەیە بارزانى ناسیۆنالیست بێت، بەڵام لە هەمان کاتدا کەسێکى
واقیعیشە. ئەو ڕقى لە پەکەکەیەکى بەهێزە، نەک لەبەر ئەوەى کە تیرۆرى
پەکەکە مەسەلەى نەتەوەیى کورد تێکدەدات، بەڵکو لەبەر ئەوەى کە پەکەکە
دەبێتە بەدیلێک. عبدالله ئۆجەلانى سەرکردەى پەکەکە هەوڵیدا زالڕ بێت
بەسەر بەرهەڵستکارە کوردیەکانیدا. لە چاوپێکەوتنێکدا لە ساڵى 1998دا
ئۆجەلان دەڵێ: "بارزانى و تاڵەبانى وەکو پێ یان دەستەکانن بەڵام من
سەرەکەم." [25] لە نەوەدەکان بارزانى و تاڵەبانى فەرمانیاندا بە
پێشمەرگەکانیان کە دژى پەکەکە بجەنگێن لە هەر جێگایەک کە پەکەکە بیەوێت
جێ پێیەک قایم بکات. بەپێى قسەى ژمارەیەک بەرپرسى دیبلۆماسى و
ئیستیخباراتى تورکیا، ئەو کات بارزانى داواى لە حکومەتى تورکیا کرد کە
یارمەتى پێشمەرگەو شەرەکەی دژى ئەو گروپە تیرۆریستە بدات. بارزانى
دەیزانى کەوا حەواندنەوەى پەکەکە دەبێتە هەڕەشەیەک بۆ بەرژەوەندیەکانى،
بۆیە کارى کرد بۆ نەهێشتنى ئەو هەڕەشەیە. بەڵام ئێستا کە ئۆجەلان لە
زینداندایەو پەکەکە مەترسى لەسەر دەسەڵاتى بارزانى نەماوە، بارزانى
پەکەکەى لە ئامێز گرتووەو وەکو ئامرازێک دژى تورکیا بەکاریان دەهێنێ.
دواى ئەوەى کە لە مارسى 2003دا پەرلەمانى تورکیا ڕازى نەبوو بەشدارى
بکات لەو هاوپەیمانێتیەى ئەمریکا دژى سەددام، بارزانى متمانەی لە رادە
بەدەری بە هاوڕێیەتی واشنتۆن پەیدا کرد کەوتە رکابەری دژی تورکیا. ئەو
بەخێرهاتنى سەرکردەکانى پەکەکەى کرد بۆ ناوچەکانى خۆى- بەتایبەتى لە
هەرێمى (سێگۆشەى سنور)ى نێوان ئێران و عێراق و تورکیا. لەکاتێکدا کە
ووتەبێژەکانى بارزانى و حکومەتى هەرێمى کوردستان بە بەردەوام بەڵێنى
لێدانى پەکەکەیان دەدا، بارزانى ستراتیژیەتى دوایین سەرکردەى فەلەستینى
یاسر عەرەفاتى دووبارە کردەوە، بەوەی نکۆڵى بکات لە تێوەگلان لەگەلڕ
تیرۆریستان، لە هەمان کاتدا تیرۆر بەکاربهێنێت بۆ ئەوەى دەستکەوتى
دیبلۆماسى وەدەست بخات. بارزانى بە دیبلۆماتکارە ئەمریکیەکانى دەوت کە
هەڕەشەى پەکەکە نامێنێت ئەگەر هاتوو تورکیا تەنازولێکى گەورە لە ڕووى
لێبوردنى گشتى و مافى پەخشکردن و ڕێفۆرمى دەستوریەوە بکات، کەچى
لەهەمان کاتدا هانى سەرکردەکانى پەکەکەى دەدا کە بەردەوام بن لە
هێرشەکانیاندا.
دەسەڵاتدارە تورکەکان دەڵێن کەوا ئەوان وێنەى گەورە فەرماندەکانى
پەکەکەیان لایە کە لە نەخۆشخانەکانى هەولێردا تیمار دەکرێن و کۆبوونەوە
لەگەلڕ هاوپەیمانەکانى بارزانیدا دەکەن لە چێشتخانەکانى شاردا. بە
فرۆشتنى خواردن و کەلوپەل، بارزانى قازانجێکى باشى بە ئەندامانى
بنەماڵەکەی گەیاندووە. بەرپرسە تورکەکان گومانى ئەوە دەکەن کە کوڕى
بارزانى چەک بە پەکەکە دەفرۆشێت. ئەم زانیارییە بوو کە واى لە ئەنقەرە
کردوە ئەوەندە توند بێت لە دژى کوردستان و بەرپرسە ئەمریکیەکانى ڕازى
کردووە کە هاوکارى بکەن، هەرچەند فڕۆکە تورکیەکان گوندەکانى کوردستانى
عێراقیان کردۆتە ئامانج.
داهاتووى پەیوەندیەکانى ئەمریکا و کورد
ئێستا کوردستانى عێراق لە ڕابردوودا دەژى و ناوبانگێکى هەڵەى پێدراوەو
پیاهەڵدانى ڕاوێژکاران و لۆبیکاران لە ڕاستیەکانى دابڕیوە. تاڵەبانى و
بارزانى هەقیانە کە فەخر بکەن: لە ساڵانى کۆتایى نەوەدەکان و پێش
ڕووخانى سەددام، سەڕەڕاى ئابڵقۆى ئابوورى، کوردستانى عێراق چیرۆکێکى
سەرکەوتوو بوو، تا ڕادەیەک دیموکراسى بوو وە لە پێشکەوتندا بوو.
کوردەکان لەوانەبوو لە هەڵەى سەرکردەکانیان ببورن چونکە کێشەى گەورەتر
هەبوو، چونکە هیوایان بە داهاتوو هەبوو.
هەرچەندە کوردستان لە سێبەرى سەددام ڕزگارى بوو بەڵام بەرەو دواوە
ڕۆیشتووە. بە نەمانى ئابڵوقەى ئابوورى، گەندەڵى زۆر فراوان بوو. مێژووى
بنەماڵەی بارزانى و پەیوەندیان بەو خەڵکەى کە دەیانەوێ ڕێبەریان بکەن،
لە گەشەى نەوەى ئال سعود دەچێت لە عەرەبستانى سعودى: مەلا مستەفا
بارزانى (1903-1979) و شا عبدالعزیز بن سعود (1876-1953) لەسەر بەها
خێلەکیەکانى کۆمەڵگاکەیان مابوونەوەو زۆر ڕێزیان لێ دەگیرا. بەڵام نەوە
دواى نەوە بەرەو گۆشەگیرى و گەندەڵى دەچن.
لە کاتێکدا بارزانى بە وەبەرهێنەران دەڵێت کە دەیەوێت هەرێمەکەى بکات
بە دوبەى، بەڵام نازانێت کە گەندەڵى ئیدارەکەى ڕێگرى ئەم کارەیە. بە
فراوانبوونى بۆشایى نێوان دەوڵەمەند و هەژارەکان و، بەکارهێنانى
میکانیزمى خەفەکردنى نەیاران لە لایەن بارزانى و تاڵەبانیەوە، پارتە
ئیسلامیەکان ڕوو لە گەشەسەندنن، هەروەک ئێستا خاوەنى جەماوەرێکى زۆرن.
ئەگەر بەهۆى بیروبۆچوونە دینییەکانیشیان نەبێت ئەوا کوردەکان
ئیسلامیەکان بە تەنها بەدیلى پارتى و یەکێتى دەزانن چونکە دوورن لە
گەندەڵى. زۆربەى کوردەکان گوێ نادەنە بۆچوونە موحافیزکارەکانى
یەکگرتووى ئیسلامى کوردستان. بەڵام لەگەلڕ زیادبوونى جەماوەرى ئەم
پارتە، ڕەخنە توندەکانیان لە سیاسەتى ئەمریکا و لێکدانەوەى
پیلانگێڕانەیان بۆ نیەتەکانى ئەمریکا زیاتر ڕەگ دادەکوتێت.
زۆرێک لە بەرپرسە کوردیەکان و هەندێک لە چاودێرە ئەمریکیەکان پێشنیازى
ئەوە دەکەن کەوا ئەمریکا لە کوردستانى عێراقدا هێزێکى سەربازى بۆ
ماوەیەکى درێژخایەن دابنێت، ئەمەش گوایە یارمەتى هێزەکانى ئەمریکا
دەدات تا لەو بەشانەى ترى عێراق بکشێنەوە کە کەمتر میواندارى دەکرێن.
لەوانەیە ئەمە ڕۆژگارێک خیارێک بووبێت، بەڵام هەڵسوکەوتى بارزانى واى
کردووە ئەمە کارێکى ناحەکیمانە بێت. بنکەى سەربازى لە کوردستانى
عێراقدا لەوانەیە لەسەر کاغەز دەستکەوتێکى ستراتیژى بێت بۆ پنتاگۆن،
بەڵام لە واقیعدا بەرپرسیارێتیەکى گەورەیە. چونکە بارزانى ئەگەر
یارمەتى تیرۆرزمى پەکەکە دژى تورکیا نەکات ئەوا بێگومان ڕێى پێ دەدات.
بوونى ئەمریکاش لە کوردستان لەهەموو جۆرە لێپرسینەوەیەک و
بەرپرسیارێتیەک دەیپارێزێت. بارزانى بنکەى سەربازى ئەمریکاى لە
ناوچەکانى خۆیدا دەوێت چونکە دەبێتە ئامرازێکى بەرگریکردن لەبەردەم
تۆڵەسەندنەوەى تورکیادا. لەڕاستیدا، دامەزراندنى هەر بنکەیەکى سەربازى
ئەمریکى لە کوردستانى عێراق، تا بارزانى لەسەر دەسەڵات بێت، سەردەکێشێت
بۆ ناکۆکى فراوانتر. بارزانى کەسێکى خۆنەویست نیە: خۆشاردنەوە لە پشت
بوونى بەردەوامى سوپاى ئەمریکا، ئەو بەرگرییەى دەداتێ کە دەیەوێت.
ئەگەر پنتاگۆن دەیەوێت بنکەى سەربازى لە کوردستانى عێراق دامەزرێنێت،
ئەوا دەبێت پێشبینى زیادبوونى کێشەى پەکەکە و تووڕەکردنى وڵاتانى
دراوسێ بکات لەلایەن بارزانییەوە. هەروەک چۆن حەماس و فەتح دەیانەوێت
چاودێرانى ئەوروپى لە سنورى غەززە جێگیرببن، حزب اللەش دەیەوێت هێزى
کاتى نەتەوە یەکگرتووەکان لە باشورى لوبنان بوونیان هەبێت، بە هەمان
شێوە بارزانیش دەیەوێت هێزەکانى ئەمریکا لە ناوچەکانى ژێر دەسەڵاتیدا
جێگیربن. نەک هەر یارمەتى کشانەوەى هێزەکانى ئەمریکا نادات، بەڵکو هەر
بنکەیەکى سەربازى لە کوردستانى عێراق لەم بارودۆخەى ئێستادا تەنها
گارەنتى فراوانبوونى ناکۆکیەکان دەکات. دیکتاتۆرەکانى هەرێمەکە، بە
تایبەتى ئەوانەى کە نایانەوێت خۆیان لە تیرۆریزم دووربخەنەوە،
هاوپەیمانێکى خراپیان لێ دەردەچێت.
ئەگەر بڕیارە کوردستانى عێراق ببێتە هاوپەیمانێکى باش و هێزێک بۆ
سەقامگیرى و پەرژینێک لەدژى ئایدیۆلۆژیا وێرانکارییەکانى ناسیۆنالیستى
عەرەبى و ئیسلامى، ستراتیژیەتى ئەمریکى دەبێت دووربینانە بڕوانێتە
بەرژەوەندیەکانى. کوردستانى عێراق لە ڕووى ستراتیژییەوە گرنگە.
فیدرالیزم داهاتووى عێراقە. زۆرێک لە ڕەخنەگران و، لە ڕاستیدا، زۆرێک
لە عێراقیەکانیش دەڵێن دیانەوێت پیاوێکى بەهێز بگەڕێتەوە، واتە مۆدێلى
حکومەتى مەرکەزى لە عێراقدا بێتەوە. بەڵام لە راستیدا ئەو جۆرە سیستەمە
هەرگیز سەرناگرێت: عێراق لەنێوان ساڵانى 1961 بۆ 2003 لە حاڵەتێکى
بەردەوامى نزیک لە شەڕى ناوخۆدا بووە، چونکە عێراقیەکان بەرگرییان لە
هەوڵەکانى بەغدا دەکرد لە سەپاندنى ویستە دیکتاتۆرییەکانى. سەرکردایەتى
بەهێز شتێکى باشە، بەڵام لە بیرمان بێت کە عێراق ئەو وڵاتەیە کە لە
بەرامبەر هەر سەربازێک 100 جەنەڕاڵى هەیە.
دەبێت واشنتۆن هیچ لێبوردەییەکی بەرامبەر تیرۆریزم نەبێت. کوردستانى
عێراق پێشکەوتنى زۆرى بەخۆوە بینیوە، بەڵام بارزانى لە ڕێگەى
هاوکاریکردنى پەکەکەوە هەموو دەستکەوتەکانى کوردى عێراق دەخاتە
مەترسییەوە. پارتى و یەکێتى بە مامەڵە کردنیان لەگەلڕ ئێراندا،
خیانەتیان بەرامبەر متمانەى واشنتۆن کردووە. لە کاتێکدا شتێکى ئاساییە
کە هەردوو حزبەکە پەیوەندییان لەگەلڕ وڵاتانى دراوسێدا هەبێت، بەڵام
فرۆشتنى زانیارى و ئاسانکاریکردن بۆ هاتنەناوەوەى وڵات، ڕێگاى
ناپەسەندن بۆ خۆشەویستکردنى خۆیان لاى دراوسێکانیان.
بەرپرسیارێتى لە سەرکردایەتیدا مەرجەو (خیار) نیە. سەرکردایەتى
لێپرسراوانەى کوردى دەبێت کۆتایى بە ووروژاندن و هاندان بێنێت.
لەوانەیە سەرکردەى مێژوویى و جەماوەرى (دیماگۆج) لێزانانە سیاسەت بکات
و سەرنج لە مەسەلەکانى وەک گەندەڵى و بەرپرسیارێتى دوورخاتەوە، هەروەک
بارزانى دەیەوێت خۆى لێیان بدزێتەوە، بەڵام هاندان و ووروژاندن
بەرەنجامى پێچەوانەى لێدەکەوێتەوە. میدیاو بڵاوکراوە کوردیەکانی ژێر
دەستی حزبە دەسەڵاتدارەکان زۆرجار سۆزى نەتەوەیى دەووروژێنێنن. بۆ
نمونە بە تەرخانکردنى 25 خولەک لەکۆى 30 خولەکى پرۆگرامى هەواڵەکان بۆ
دەرخستنى داواکارى سەربەخۆبوون لەڕێى ئەنجامدانى چاوپێکەوتن لەگەلڕ
منداڵانى قوتابخانەو ووتنەوەى سرودى نیشتیمانیەوە، بارزانى خۆى و
هەرێمەکەى نزیکتر دەکاتەوە لە ناکۆکى لەگەلڕ دراوسێکانى. وەزارەتى
دەرەوەى ئەمریکا ئەو جۆر ووروژاندنانەى سەرەتاى دروستبوونى دەسەڵاتى
فەلەستینی فەرامۆش کرد بەرەنجام ئەو کیانە تێکشکایە ناو ئاژاوەوە.
وەزارەتى دەرەوە نابێت هەمان هەڵە دووبارە بکاتەوە لەگەلڕ دەسەڵاتى
کوردستانیدا.
لە ساتەوەختى بۆمبارانکردنى بنکە تیرۆریستیەکانى ناو کوردستانى عێراق
لەلایەن فرۆکە جەنگیەکانى تورکیاوە، کاتى ئەوە هاتووە کە واشنتۆن و
هەولێر دووبارە بە سیاسەتەکانى خۆیاندا بچنەوە. واشنتۆن کارتى زۆرى
هەیە بۆ ئەوەى یارییان پێ بکات. هاوسۆزى واشنتۆن بۆ کورد ڕوونە، بەڵام
زیاتر لەسەر ئەفسانە بونیات نراوە. نابێت هەرگیز نیازپاکى ئەمریکا وەک
دەستواڵاکردن و تخویل لێکبدرێتەوە: لەوانەیە بارزانى وەک هاوپەیمانێک
بمێنێتەوە، بەڵام بەکردار مافى ئەوەى نەماوە ببێتە شەریکێکى ڕاستەقینە.
کاتى ئەوە هاتووە کە بە توندى لەگەلڕ کوردستانى عێراقدا مامەڵە بکرێت.
ئەمریکا نابێت چیتر هاوکارى و شەرعیەتى دیبلۆماسى بداتە کوردستانى
عێراق، هەتاکو کوردستانى عێراق ڕێگەنەگرێت لەوەى کوردستان ببێتە مۆڵگەى
پەکەکەو، هەروەها ئەمن و ئاسایشى ئەمریکا نەفرۆشێت بەو کەسەى بە پارەى
زیاتر گرەو دەکات و چاکسازییە دیموکراسیەکان بە چەقبەستوویى بهێڵێتەوە.
بەڕێوەبەری نووسین لە AEI کریستی هال روبنسون هاریکاریی نووسەری کردووە
لە نووسینی ئەم باسەدا.
تێبینیەکان
[1] بۆ باشترین نموونە لەسەر ئەمە سەیری see Michael
J. Totten، “No Friends But the Mountains،” Azure (Jerusalem) 5768،
no. 30 (Autumn 2007)، available at www.azure.org.il/magazine/magazine.asp?id-407
(accessed January 2، 2008).
[2] Peter W. Galbraith، “Iraq: The Way to Go،” The New York Review
of Books 54، no. 13 (August 16، 2007)، available at www.nybooks.com/articles/20470
(accessed January 2، 2008); and Al Kamen، “Kurdish Connection?”
Washington Post، January 15، 2007.
[3] David Nissman، “Iraqi Troops Cross 36th Parallel،” Iraq Report
3، no. 41 (December 8، 2000)، Radio Free Europe/Radio Liberty،
available at www.rferl.org/reports/iraq-report/2000/12/41-081200.asp
(accessed January 2، 2008).
[4] United Nations Treaty Series، no. 32851، “Memorandum of
Understanding between the Secretariat of the United Nations and the
Government of Iraq on the Implementation of Security Council
Resolution 986 (1995)،” May 20، 1996، available at http://untreaty.un.org/unts/120001_144071/25/7/00020981.pdf
(accessed January 3، 2008).
[5] İlter Türkmen، “Protocol and Foreign Policy،” Turkish Daily
News، November 17، 2007.
U.S. Department of Justice، “Report of the Attorney General to the
Congress of the United States on the Administration of the Foreign
Agents Registration Act of 1938، as Amended، for the Six Months
Ending June 30، 2006،” June 6، 2007، 101، available at www.usdoj.gov/criminal/fara/reports/June30-2006.pdf
(accessed January 2، 2008).
[6] U.S. Department of Justice، “Report of the Attorney General to
the Congress of the United States on the Administration of the
Foreign Agents Registration Act of 1938، as Amended، for the Six
Months Ending June 30، 2006،” June 6، 2007، 101، available at
www.usdoj.gov/criminal/fara/reports/June30-2006.pdf (accessed
January 2، 2008).
[7] “Barzani: Mosul and Kirkuk Are Kurdish Lands،” رۆژنامەی الشرق
الاوسگ(London)، April 7، 2003
[8] Masud Barzani، “A Kurdish Vision of Iraq،” Gulf News (Dubai)،
October 30، 2005.
[9] Carole O’Leary ، Kuwait Information Office، July 6، 2001 ،وتار.
[10] Sverker Oredsson and Olle Schmidt، “Kurdistan—A Democratic
Beacon in the Middle East،” Kurdistan Development Corporation،
December 2004.
The Other Iraq Television Spots (script، “U.S. Spot #2: The Other
Iraq”)، available at http://theotheriraq.com/images/Advert2.pdf
(accessed January 3، 2008).
[11] The Other Iraq Television Spots (script، “U.S. Spot #2: The
Other Iraq”)، available at http://theotheriraq.com/images/Advert2.pdf
(accessed January 3، 2008).
[12] UN General Assembly، Fifty-first Session، Agenda Item 110،
Human Rights Questions: Human Rights Situations and Reports of
Special Rapporteurs and Representatives—Situation of Human Rights in
Iraq، prepared by Max van der Stoel، Special Rapporteur of the
Commission on Human Rights، in accordance with Economic and Social
Council decision 1996/277، A/51/496، October 15، 1996، par. 96،
available at http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/N96/277/88/PDF/N9627788.pdf?OpenElement
(accessed January 3، 2008); and Patrick Cockburn، “Kurdish Chief’s
Death Brings Civil War Nearer.” The Independent (London)، July 6،
1996.
[13] بۆ زانیاری زیاتر سەیری Michael
Rubin، “The Middle East’s Real Bane: Corruption.” Daily Star
(Beirut)، November 15، 2005.
[14] Human Rights Watch، Caught in the Whirlwind: Torture and Denial
of Due Process by the Kurdistan Security Forces (July 2007)،
available at http://hrw.org/reports/2007/kurdistan0707/ (accessed
January 3، 2008).
[15] Kamal Said Qadir. “Iraqi Kurdistan’s Downward Spiral،” Middle
East Quarterly 14، no. 3 (Summer 2007)، available at www.meforum.org/article/1703
(accessed January 3، 2008).
Committee to Protect Journalists، “Iraq: Journalists from Kurdish
Weekly Face Arrest، Trial،” news alert، May 2، 2006، available at
www.cpj.org/news/2006/mideast/iraq02may06na.html (accessed January
3، 2008).
[16] Committee to Protect Journalists، “Iraq: Journalists from
Kurdish Weekly Face Arrest، Trial،” news alert، May 2، 2006،
available at www.cpj.org/news/2006/mideast/iraq02may06na.html
(accessed January 3، 2008).
[17] Declassified Soviet papers document Barzani’s interaction with
the KGB. See، for example، Peter Ivashutin to the Central Committee
of the Communist Party of the Soviet Union، September 27، 1961، as
quoted in Kamal Said Qadir، “The Barzani Chameleon،” Middle East
Quarterly 14، no. 2 (Spring 2007)، available at www.meforum.org/article/1681
(accessed January 3، 2008).
[18] بۆ زانیاری زیاتر بروانە Cathy
McCann، “Iraq: Writer Kamal Sayid Qadir Detained Incommunicado،”
International PEN، December 16، 2005; “Cyberdissident Still in
Prison despite Release Announcement،” Reporters without Borders،
February 2، 2006، available at www.rsf.org/article.php3?id_article=16104
(accessed January 3، 2008); and Kamal Said Qadir، “Iraqi Kurdistan’s
Downward Spiral.”
[19] Kurdistan Regional Government، “President Barzani to Ask
Parliament to Reconsider Media Law،” press release، December 20،
2007، available at www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=02010100&rnr=223&anr=22047
(accessed January 3، 2008).
[20] Reuters، “Kurdistan Islamic Union Attacked،” December 6، 2005
[21] James Glanz، “G.I.’s in Iraq Raid Iranians’ Offices،” New York
Times، January 12، 2007.
[22] Jay Price and Yaseen Taha، “Kurds Denounce U.S. Detention of
Iranians،” McClatchy-Tribune News Service، September 20، 2007.
[23] “Barzani: Kirkuk to Join Kurdistan،” Turkish Daily News،
December 2، 2005
[24] . Masud Barzani، interview by Elie Nakuzi، Frankly Speaking، Al
Arabiya TV، April 6، 2007
[25] . Abdullah چcalan، “We are Fighting Turks Everywhere،” Middle
East Quarterly 5، no. 2 (June 1998)، available at www.meforum.org/article/399
(accessed January 3، 2008
_________________________________________________________________________
تێبینی : ئه‌م بابه‌ته له
ماڵپه‌ری '' American Enterprise Institute ''
وه‌رگیراوه و وه‌کو خۆی بڵاوکراوه‌ته‌وه .
http://www.aei.org/publications/filter.all,pubID.27397/pub_detail.asp
|
