١٩\٦\٢٠١٤

بۆ نووسەرانى کورد.

عەبدولموتەلیب عەبدوڵا

هیگل پێیوایە مرۆڤ تاکە بوونەوەرێکە خودی خۆی ئاگادار دەکاتەوە، بەو مانایەی کە بوونی لە بوونی شتە سروشتیەکان دەکات، بەو مانایەی کە بوونی خۆی بۆ خودی خۆیەتی. بەڵام شتەکانی دیکە یەک شێوە لە بوونیان هەیە. لە سەر ئەو بنەمایە لە سەر مرۆڤ پێویستە بەو شێوەیە بژی کە بۆ خۆی هەیە، یان بەو شێوەیە بژى، کە خۆى تێدا دەبینێتەوە، چونکە هەمیشە مرۆڤ بە ئاڕاستەی دۆزێنەوە و ناسێنەوەی خودی خۆیەتی، کاتێک راستەوخۆ دەیگاتێ و لە دەرەوە بۆی دەردەکەوێت.

مرۆڤ لە رێگای لێکچواندنی خۆی بە شتەکانی دەرەوە، خۆی دەناسێتەوە، بۆیە هەمیشە کار بۆ دەستلێدان و گۆڕینی شتەکانی دەرەوەی خۆی دەکات، چونکە دەیەوێت خودی خۆی ئەو کاتە ببینێ، کە بە شێوەیەکی بابەتیانە پراکتیزە دەبێ. بەڵام چۆن خود دەتوانێ نوێنەرایەتی خۆی بکات؟ من نامەوێ ئەو شێوەیە لە قسەکردن وەک بانگەشەیەک بۆ خودگەرایى بە بیر ئێوە بهێنمەوە، وەک چۆن لە بەرانبەریشدا مەبەستم وروژاندنى عەدەمگەرایى نییە، بەڵکو دەمەوێ لە نێوان خودگەرایى و عەدەمگەرایى بەرەو پرۆسەى نووسین هەنگاو بنێم، دەمەوێ بڵێم لە دەرەوەى خودگەرایى و بابەتگەرایى پرسیارى نووسەر هەر تەنها پرسیارى خۆ دۆزینەوە نییە، بەڵکو پرسیارى ئەویدیکە دۆزینەوەشە... نووسەر ئەو کاتە خۆی دەبینێ، کە بەر ئەویدیکەى جیاواز دەکەوێت، نووسەر لە رێگاى زمانى نووسینەوە بە سەر دنیا و ئەویدیکەدا دەکرێتەوە.

کرانەوە لە دنیاى نووسیندا راستەوخۆ پەیوەندى بە تواناى بینین و خەون و خەیاڵ و خوێندنەوە و نیگەرانییەکانی نووسەرەوە هەیە، بە دیوەکەى دیکە پەیوەندى بە ئەوانیدیکە و سەردەم و جیاوازییەوە دەکات. دەمەوێت بڵێم (کلتور) و (جیاوازى) تەواوکەر و دەوڵەمەندکەرى یەکترین، بە هەمان شێوە (نووسەر) و (خوێنەر)یش؟!

بێگومان دەق (ئەدەبى و هونەرى) تێگەیشتنمان بۆ دنیا و مرۆڤ وجوانى، تێگەیشتنمان بۆ پەیوەندییە مرۆییەکان بەرفرەوان و دەوڵەمەند دەکات، لەوێوە کە خوێندنەوە خۆراکى مێشکە، بەڵام دەبێ ئەو خۆراکە جورئەت و وزەى دەستلێدانمان بۆ دنیا تێدا بوروژێنێ؟ بەو مانایەش ئەوەندەى لە رێگاى خوێندنەوە سنورەکانى ئاگایى و دەرککردنمان بەرفرەوان دەکەین، ئەوەندەش لە دانوستاندن و بەرکەوتن، خۆمان لە رێگاى ئەویدیکەى جیاواز دەناسینەوە! پێویستە نووسەر لە ئاستى بەرزى ئەو مەعریفە و رۆشنبیرییەدا بێت، کە بوونى خۆى تێدا دەدۆزێتەوە، بەو مانایەش دنیاى نووسین و خوێندنەوە، بێ باگکراوەندى فیکرى و مەعریفى و دنیابینى سەردەم هەناسەى تەنگە، ئەدیب و نووسەریش بێ بوێرى بەرکەوتن لەگەڵ ئەویدیکەى جیاواز، ناتوانێ لە جۆگەى بەر ماڵان بپەڕێتەوە!
دەشێ ئەو بیرکردنەوەیە لەسەر زارى نووسەرى بە ناوبانگى فەرەنسى سیمۆن دیبۆڤوار لە (یادەوەرى کچێکى مولتەزیم)دا بەمجۆرە ببینین، کە دەڵێت: لە منداڵى ئەرکى دایک و بەخێوکەرەکەم (لویز) ئەوە بوو، کە سکم برسى نەبێت، پاشان رستەیەکى جوان دەخاتە روو، دەڵێت ئەو کات بۆ من دنیا ئەوەندەى لە رێگاى زارمەوە دەچووە ناومەوە، ئەوەندە لە رێگاى دەستلێدانەوە ئاشنایەتیم لەگەڵیدا نەبوو، بۆیە نەمدەتوانى قبولى بکەم.ل١٦... دەمەوێ لە پرسیارى چۆن دنیا قبول دەکەین، چۆن دنیا قبولمان دەکات، بڵێم: دنیا تەنها لە رێگاى بینینەوە نایەتە ناومانەوە، بەڵکو پێویستە تواناى بینیمان لە رێگاى بەرکەوتن بە ئەویدیکەى جیاواز بخەمڵێنین، بەو مانایەش نووسەر پێویستە لە رێگاى (خوێندنەوە) و (گفتوگۆ)ەوە بەشدارى لە دنیادا بکات!

هەڵبەتە هیچ بینینێک بە بێ تواناى بیرکردنەوە و مەعریفەى بەرفرەوان، سەرکەوتن بە دەست ناهێنێت، هیچ بەرکەوتنێک بەبێ بڕوابوون بە خۆ و بە ئەویدیکەى جیاواز قاچى هەنگاونانى نییە، کەواتە بۆ ئەوەى لە رێگاى زمانى نووسینەوە دەرکەوین، دەبێ بەو شێوەیە بنووسین، کە خۆمانى تێدا دەبینینەوە، دەبێ لەگەڵ ریتمى سەردەم و ئاگایى و مەعریفە رێ بکەین، لەو پێگەیەوە جورئەتى ئەوەمان دەبێت گفتوگۆوە لەگەڵ دنیاى ئەویدیکەدا دابمەزرێنین...

فەلسەفە بە دەورى حەقیقەت و جوانى و رەوشتدا دەخولێتەوە، ئەدەب و هونەریش بە شێوەیەکى دیکە مامەڵە لەگەڵ هەمان ئەو تەوەرانەدا دەکات. ئەفلاتوون و موریدەکانى بەهاى ئەدەب و هونەر بە بەها مەعنەوى و بەها ئەخلاقییەکانى بەرهەمێک یەکسان دەکەن... منیش دەڵێم ئەوەى لە دەقى نووسین پێویستە جەختى لێ بکرێتەوە هەر تەنها زمان و خەیاڵ و جوانگوتن (ئاستى تەکنیکى) نییە، بەڵکو جورئەتى تەجاوزکردنى چیگوتن و بەرجەستەکردنى رووە جیاوازەکانى (بابەتى گوتن)یشە...

دەتوانم بڵێم ئەدەب و هونەر و بە تایبەتى گێڕانەوەى کوردى تا ئەندازەیەک توانیویەتى بەشێکى زۆرى حەقیقەتە جیاوازەکانى دنیاى ئێمە و نێو ماڵى کوردى بە هەموو ئاڵۆزى لایەنە نائارام و جیاوازەکانى هەژارى و پەروەردە و سێکس و چەوسانەوە و دادپەروەرى ... بەرجەستە بکاتەوە، دووبارە جیهانێک لە خەیاڵ، جیهانێک لە کاغەز، جیهانێکى لە زمان خۆش و لە فەزا جوان دابڕێژێتەوە‌، جیهانێک کە دەتوانین بەشێک لە ئاڵۆزى و پشێوى خۆمانى تێدا هەڵگرینەوە، خەون و غەریزە و زایەڵەى دەنگە کپبووەکانمانى تێدا ببیسینەوە، بەڵام نەیتوانیوە لە رێگاى ئەو زمان و فەزایە کوردییە، گفتوگۆى (بەردەوام) لەگەڵ ئەویدیکەى جیاواز بسازێنێ، چونکە ئەو فەزا ئەدەبى و هونەرییە کوردییە لە میانى ئەزموونى خۆیدا وەک پێویست نەیتوانیوە ئاسۆى چاوەڕوانى چەسپاو بەتاڵ بکاتەوە، نەیتوانیوە ئاسۆى چاوەڕوانى خوێنەرى باو بگۆڕێت! دەقى ئەدەبى و هونەرى چەندە نەتوانێ گۆڕان لە ئاسۆى چاوەڕوانى باو درووست بکات، ئەوەندە لە هونەرى کۆنسیومەر و کاڵ و کرچ نزیک دەبێتەوە!

سەردەمێک بوو، پۆل ریکۆر پێمانى دەگوت: دەقى گێڕانەوە دەکەوێتە دووتوێى ئەو ماوە شاراوەیەى کە لە نێوان (خود) و (دنیاى دەرەوە) دایە.. لێرەدا پرسیار ئەوەیە گێڕانەوەى کوردى چۆن بەر ئەویدیکەى جیاواز دەکەوێت؟ لە کامە پێگەوە دەتوانین گفتوگۆ لەگەڵ ئەویدیکەدا بکەین؟ ئایا جێ پێیەکمان لە دنیاى ئەدەب و هونەر بۆ خۆ کردۆتەوە؟ لە کامە ئاستدا دەتوانین خۆمان بەرجەستە بکەین، ئاستە بەرزەکانى (تەکنیک) یان لە (بابەت) و دروستکردنى رووداوى جیاوازدا، لە جورئەتى چیگوتن، یان لە ئاستە بەرزەکانى جوانگوتندا، بە کورتى نووسینى کوردى چۆن و چ بۆ ئەویدیکەى جیاواز دەگێڕێتەوە؟

لە سەرەتادا گوتمان مرۆڤ پێویستە بەو شێوەیە بژی کە بۆ خۆی هەیە، بەڵام لە بیرمان نەچێ ژیان وەستانى تێدا نییە، دەبێ لە نەوەستانەوە مرۆڤ بە ئاڕاستەی دۆزێنەوە و ناسێنەوە هەنگاو بٍنێت، بەو مانایەش کاتێک چاوێک رووداوێک لە جولەى ژیان دەکاتەوە، یان رووداوێک دەگرێت و ئاشناى دەبێت، یان رووداوێک خەلق دەکات، دەبێتە گێڕەڕەوەى ئەو رووداوە، لە رێگاى گرتنى ئەو رووداوەوە خودی گێڕەڕەوە بە شێوەیەکی بابەتیانە خۆی بە جێ دەهێنێ، بۆ ئەوەى چاوە بێئاگاکانى دیکەى لێ بە ئاگا بهێنێتەوە، ئەوەش واتە ئاشنابوونى خود لەگەڵ دنیاى شتەکان و دیاردەکان، لەگەڵ دنیاى ئەویدیکەى جیاواز، لە رێگاى پرۆسەى خەڵقکردنى ماناو دەلالەتەکانى ئەو دیاردانە و بردنیان بۆ بوارى ئاگایى فەردى و پاشان ئاگایى دەستەجەمعییەوە، هەر لە رێگاى ئەو کردەیە خودگەرایى و بابەتگەرایى پراکتیزە دەبێت و خودى گێڕەڕەوە لە میانى زەمەنى گێڕانەوەدا خۆى لە دنیاى ئەویدیکەى جیاوازدا دەدۆزێتەوە، بەو مانایەش هەمیشە پرسیارى نووسینى کوردى چۆن و چ بۆ ئەویدیکەى جیاواز دەگێڕێتەوە، پێویستى بە نوێ بوونەوە و دانوستان و داهێنان هەیە.

ژیان وەستانى نییە، دنیاى ئەدەب و هونەریش دنیایەکى وەستا و راگوزەر نییە، خۆشى ئەدەب و هونەر تەنها خۆشییەکى ساتەوەختى لە کار کەوتوو نییە، دەقى ئەدەبى سەرکەوتوو هەر بەوەندە نابێ بەسە بکات، هیچ کارێکى ئەدەبى و هونەرى سەرکەوتوو لە دنیادا نییە، کۆمەڵێک چەمک و فیکر و فەلسەفەى زیندوومان بۆ نەخاتە نێو ژیانەوە‌، هیچ کارێکى ئەدەبى و هونەرى سەرکەوتوو لە دنیادا نییە، هەڵگرى دنیابینى و خەون و پرسى سەردەم نەبێت، هیچ کارێکى ئەدەبى و هونەرى، سەرکەوتوو نییە، هەڵگرى ئەزموونێکى بەرفرەوانى مەعریفە و ئاگایى نەبێت... ژیان بەردەوامى دەنەخشێنێت، ‌نووسەرى داهێنەر لە سەر سێ پێگەى بنەڕەتى وەستاوە: مەعریفەى بەردەوام، خەیاڵى کراوە، جورئەتى تەجاوزکردن.

کەواتە دنیاى داهێنان و بەهاى دەقى داهێنەرانە، مەرج نییە، لەگەڵ پێوەرەکانى خوێنەر و رۆشنبیریى باو یەکبگرێتەوە، بەڵکو بایەخى خۆى لەوەدا دەبینێتەوە، کە ئاسۆى چاوەڕوانى خوێنەر و پانتایى رۆشنبیرى باو دووچارى شۆک و ئاوەژوو بوونەوە دەکات! بایەخى خۆى لەوەدا هەڵدەگرێتەوە، کە پێوەرە هونەرییە باوەکان تەجاوز دەکات و بۆچوون و پێوەرى نوێ دادەهێنێ، بۆ ئەوەى لە رێگاى پرسى نوێوە بەردەوامى بە دانوستان و گفتوگۆ زیندووەکانى بدات، نووسەر و خوێنەرى داهێنەرانە چەند لە نووسین و خوێندنەوە بەرەو پێش بچێت، ئەوەندە واز لە گریمانەکان دەهێنێ و بە کۆمەڵێک بۆچووندا دەچێتەوە و کۆمەڵێ پرسیارى نوێ ئاڕاستە دەکات و کۆمەڵێ چاوەڕوانى دیکە بۆ ژیان دەخاتەوە.

ماڵپەڕی عەبدولمتەلیب عەبدوڵا