١٤\٦\٢٠٢٥

بوومەلەرزەیەکی سیاسی بە نرخی ١٥٠ ملیار دۆلار.
- ڕاپۆرتێکی شیکاریی تەواو ورد لەسەر کێشەی ترامپ-ماسک -

ئەرسەلان مەحمود      

لە حوزەیرانی ٢٠٢٥ دا، وەک ئەوەی ناوەندەکانی لێکۆڵێنەوە، دەڵێن، ململانێیەکی بێوێنەی سیاسی لە مێژووی ئەمریکای نوێدا تەقیەوە، کە لە نێوانی سەرۆکی وڵاتەکە "دۆناڵد ترامپ" و، میلیاردێر "ئیلۆن ماسک" ڕوویدا و بە هۆیەوە پەیوەندییە نزیکەکەیانی گۆڕی بەشەڕێکی گشتی و، لە یەکەم لێکەوتەدا ١٥٠ ملیار دۆلار بەهای بازاڕی ئیلۆن'ی سڕییەوە و بووە هەڕەشەش لەسەر سەقامگیری پڕۆگرامە حکومییە گرنگەکانی دۆناڵد.

ئەم کێشەیە کە لەسەر لایحە گەورەکەی باج دانانی ترامپ و خەرجیەکان، چەکەرەی کردو گەورە بوو، لە مێژووی ئەمریکادا ئەمە یەکەمینجارە کەسێک هەبێت و بتوانێ بڵێت "من سەرۆکم دروست کرد"، ستراتیژیستی دیموکرات ژاک دیگرافی تێبینیکردوە، ناکۆکیەکە لاوازییە بنەڕەتییەکان لە حوکمڕانی ئەمریکیدا ئاشکرا دەکات، کاتێ سەرمایەدارێکی تایبەت لەگەڵ هێزی سیاسیدا تووش دەبێت، کە کاریگەرییەکی فراوان لە دۆڵی سیلیکۆنەوە تا هاوکاری نێودەوڵەتی فەزاگەری درووست دەکات.

گەشەسەندنی دراماتیک لە ناکۆکی سیاسی بۆ جەنگی کەسی.

ڕەگەکانی کێشەی ترامپ-ماسک دەگەڕێتەوە بۆ دیدگە جیاوازەکانی بەرپرسیارێتی دارایی و هێزی سیاسی، کە هەر لە سەرەتاوە مەحکوم بوون بەوەی ململانێ دروست بکەن. ماسک وەک پاوەری وەزارەتی کارایی حکومەت (DOGE) لە کانوونی دووەم تا ئایاری ٢٠٢٥ خزمەتیکرد کە کاریگەرییەکی بێوێنەی لەسەر خەرجی فیدڕاڵی هەبوو، لەو کاتەدا کە کۆمپانیاکانی ملیاران دۆلار گرێبەستی حکومی وەرگرتبوو. لە ماوەی ١٣٠ ڕۆژدا وەک کارمەندێکی تایبەتی حکومەت لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٥ کۆتایی پێهات، کاتێک ترامپ کلیلێکی ڕێزلێنان'ی "کلیلی کۆشکی سپی"ی پێشکەش کرد، کە لە فۆڕمدا پتر وەک ماڵئاواییەکی دۆستانە دەرکەوت تا پڕۆتۆکۆڵی حکومی یان دەوڵەتمەداری.

ئەو هۆکارەی کە کێشەکەی دروست کرد زۆر زوو دەرکەوت. "لایحەی گەورەکەی باج" ترامپ - پاکێجێکی گەورەی باج و خەرجی کە لە ژمارەی مجلیسی نوێنەراندا بە یەک دەنگی جیاوازی تێپەڕی، لە کۆتایی ئایارد - بوو بە خاڵی دەستپێکی ململانێ. ئۆفیسی بودجەی کۆنگرێس خەمڵاندنی کرد کە یاساکە ٢.٣-٢.٤ تریلیۆن دۆلار زیاد کەسری فیدڕاڵ'ی دەکات لە ماوەی ١٠ ساڵدا لە ڕێگەی کەم کردنەوەی باج و زیادکردنی خەرجی سەربازی، سەرەڕای هەندێک پاشەکەوت لە کەم کردنەوەی پڕۆگرامەکانی میدیکەید و SNAP. بۆ ماسک کە مانگانێک پاڵپشتی لە سنووردارکردنی دارایی کردبوو، ئەمە نوێنەرایەتی خیانەتێکی بنەڕەتی لە بنەماکانی پارێزگار دەکرد.

لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥، ماسک یەکەمین هێرشی ڕاگەیەندراوی لە X دا دەست پێکرد: "ببورە، بەڵام ناتوانم چیتر بەرگەی بگرم. ئەم لایحە گەورە و دڕندانەی خەرجی کۆنگرێس قێزەون و ناپاکە." سەرۆکی تێسلا لەوێدا نەوەستا، هەڕەشەکانی گەورەتر کرد کە دواتر ڕاست دەرچوون: "لە تشرینی دووەمی ساڵی داهاتوودا، هەموو ئەو سیاسییانە دەردەکەین کە خیانەتیان لە گەلی ئەمریکا کرد."

تەقینەوە ڕاستەقینەکە دروست لە ٥ی حوزەیراندا ڕوویدا. ئەوەش کاتێک کۆبوونەوەی ترامپ لە ئۆفیسی سەرۆکایەتیدا لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی ئەڵمانیا فریدریش مێرز بوو، کاتێک لە ڕەخنەکانی ماسک پرسیار کرا، ترامپ سەرسوڕمانێکی ڕاستەقینەی دەربڕی: "زۆر بەداخەوەم چونکە ئیلۆن وردەکارییەکانی ئەم لایحەیەی باشتر لە هەر کەسێک دەزانی کە لێرەن دانیشتوون، هیچ کێشەیەکی لەگەڵ نەبوو. لەناکاو کێشەیەکی لەگەڵ دروست کرد." دواتر ئەو ساتە هات کە پەیوەندییەکەی دیاری کرد: "ئیلۆن و من پەیوەندییەکی باشمان هەبوو. نازانم ئایا چیتر هەمان شت دەبێ یان نا."

وتەی بڕیاردەری ترامپ و ئاڵوگۆڕی ناوکی.

ئەوەی دوای ئەوە ڕوویدا، جەنگی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بوو، کە لە کاتێکی ڕاستەقینەدا لەبەردەم ڕایگشتی جیهانی کرا. ماسک کە چاودێری لێدوانەکانی ترامپ'ی لە ئۆفیسی سەرۆکایەتیدا دەکرد، دەستی کرد بە ناردنی هێرشی کەسی زیاتر لە پلاتفۆڕمی X. گورزە زیانبارەکەی لە ناسنامەی بنەڕەتی ترامپدا وەشاند: "بەبێ من، ترامپ شکستی دەهێنا لە هەڵبژاردن، دیموکراتەکان کۆنترۆڵی مجلیسی نوێنەرانیان دەکرد و کۆماریخوازەکان ٥١-٤٩ لە سیناد دەبوون."

تۆڵەسەندنەوەی ترامپ لە Truth Social خێرا و دڕندانە بوو. ئەو بانگەشەی ئەوەیکرد کە داوای لە ماسک کردبوو حکومەتەکەی بەجێبهێڵێت، نووسی: "ئیلۆن 'ماندوو ببوو'، داوام لێکرد بڕوات، مەندێڵی EV-ی لێسەندەوە کە هەمووانی ناچار دەکرد ئۆتۆمبێلی کارەبایی بکڕن." چەکە ویرانکەر ترەکەی ترامپ دارایی بوو: "ئاسانترین ڕێگە بۆ پاشەکەوتکردنی پارە لە بودجەکەماندا، ملیاران ملیارد دۆلارە، کاتییەتی یارمەتی و گرێبەستە حکومییەکانی ئیلۆن کۆتایی پێبهێنین."

کێشەکە گەیشتە خاڵە هەرە خراپەکەی کاتێک ماسک تۆمەتەکانی لەسەر دەرکەوتنی ترامپ لەناو فایلەکانی جێفری ئێپستاین کرد، پشتگیری لە بانگەشەی گەمژانەی ترامپ کرد. وەک وڵام، ماسک لە سەرەتادا هەڕەشەی کرد "کەشتی فەزایی دراگۆن دەستبەجێ لەکاربخات" - ئەوەی ڕەنگە تەنها توانای ئەمریکی بۆ گواستنەوەی خەڵک بۆ وێستگەی نێودەوڵەتی فەزاگەری تووشی ئاڵۆزی بکات.

ساتە دیاریکە لە ٦ی حوزەیراندا لەسەر فڕۆکەی Air Force One هات، کاتێک ترامپ لە وڵامی ئەو پرسیارەی کە "ئایا ئەمریکا دەتوانێ بەبێ گرێبەستەکانی ماسک بژیەت؟" وتی: "بەڵێ، دەتوانرێ، بێگومان، تەنانەت ئەمریکا دەتوانێت بەبێ نزیکی هەمووان بژیەت - جگە لە من." پێکەنی... بەڵام پەیامەکەی ڕوون بوو: لە پلەبەندی ترامپدا، مەبەست لە کەس - دەوڵەمەندترین کەسی جیهانیش - نابێتە ئاستەنگی وەستێنەر.

١٥٠ ملیار دۆلاری بازاڕ و ئاشکراکردنی لاوازی کۆرپۆراتی.

وێرانکارییە داراییەکە دەستبەجێ و مێژووی بوو. پشکەکانی تێسلا ١٤.٣%ی لە٥ی حوزەیراندا کەم کرد، ١٥٠ ملیار دۆلاری لە نرخ و بەهای بازاڕدا لەدەست دا - گەورەترین کەمبوونەوەی یەک ڕۆژە لە مێژووی کۆمپانیاکەدا. ماسک کەسی دەوڵەمەندترینی لەدەست دا، کە یەکێک لە گەورەترین لەدەستدانە تاکەکەسییەکان بووە تا هەنووکە تۆمار کراو بێت. بازاڕی فراوانتر هەستی بە لەرزین کرد کاتێک Nasdaq Composite ٠.٨%ی کەمبۆوە، قورسایی تێسلا هەموو بەشی تەکنەلۆژیای ڕاکێشا.

کێشەکە فراوانی سەرسوڕهێنەری پەیوەندی داراییی ماسک لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵدا ئاشکرا کرد. SpaceX نزیکەی ٢٢ ملیار دۆلار گرێبەستی چالاکی حکومی هەیە، لەوان ١٥ ملیار دۆلار لە NASA و ملیاردانی تری لە وەزارەتی بەرگری. تێسلا ڕووبەڕووی کەمبوونەوەی ئەگەری ١.٢ ملیار دۆلاری ساڵانە دەبێتەوە، ئەگەر کریدتی باجی EV بە نرخی ٧٥٠٠ دۆلار نەمێنێت، لەکاتێکدا کریدتە ڕێکخراوەییەکان دەتوانن ٢ ملیار دۆلاری تری تێچوو زیاد بکەن ئەگەر یاساکانی مەندێڵی EV لە کالیفۆرنیادا بگۆڕدرێت.

لە دەرەوەی کەمبوونەوەی دەستبەجێی پشک، کێشەکە لاوازییە ساختارییەکانی لە ئیمپراتۆرییەتی بازرگانی ماسکدا ئاشکرا کرد. کۆمپانیاکانی نزیکەی ٣٨ ملیار دۆلار لە گرێبەست، قەرز، یارمەتی و کریدتی باجیان لە دوو دەیەی ڕابردوودا وەرگرتووە. SpaceX بۆتە دووەم گەورەترین کۆنتراکتۆری NASA و هەمبەرکارێکی تۆڕە سەربازییە نهێنییەکان، ئەوەی شتێک دەکاتە جێگەی گرنگیپێدان بۆ کارکردنی ئاسایشی نیشتمانی. کەشتی فەزایی دراگۆن تەنها توانای ئەمریکی بۆ گواستنەوەی خەڵک بۆ وێستگەی نێودەوڵەتی فەزاگەری نوێنەرایەتی دەکات، ئەوەی هێز بە ماسک دەدا هەر هەوڵێکی ڕەنگدانەوەی گرێبەست قورس دەکات.

شیکارەکانی وۆڵ ستریت، زوو لە کاریگەرییەکانی تێگەیشت. دان ئایڤز لە Wedbush وەسفی کرد وەک گۆڕان "خواردنی شام لە ڕووناکی مۆم بۆ شەڕی چەقۆ"، لەکاتێکدا ڕۆس گەربەر لە Gerber Kawasaki تێبینی کرد کە "هەموو ئەو سوودانەی کە وا هەست پێدەکرا بەدەستی بهێنێت ئێستا دەگۆڕێت بۆ نەرێنی." کێشەکە ئەوەی گۆڕی کە وەبەرهێنەران وەک بایەکانی سیاسی دەیانبینی بۆ بایە دژەکان، بە بنەڕەتی گۆڕینی تیۆری وەبەرهێنانی تێسلا.

شکاندنی کۆماریخواز و ئاڵۆزی یاسادانان.

کاریگەرییە سیاسییەکان لە ڕقی کەسی تێدەپەڕن بۆ ناوەڕاستی حوکمڕانی کۆماریخواز. "لایحە گەورە و جوانەکە"ی ترامپ بە تەنها یەک دەنگی جیاواز لە ئەنجومەنی نوێنەراندا تێپەڕبوو و ڕووبەڕووی چاوەڕوانییە نادیارەکان لە سیناد بۆوە، تەنانەت پێش دژایەتی ماسک. سپیکەری مجلیسی نوێنەران مایک جۆنسۆن خۆی لەنێوان سەرۆکەکەی و گەورەترین بەخشەری حزبەکەیدا بەگیر کەوت، بە CNBC وت: "من لەگەڵیدا لەسەر چۆنیەتی دروستکردنی مووشەک شەڕ ناکەم و ئارەزووم ئەوەیە ئەویش لەگەڵمدا لەسەر چۆنیەتی دروستکردنی یاسادانان و تێپەڕاندن، شەڕ نەکات."

یاخیبوونی ماسک هاندەرە پیشەییەکانی دەرەنجامی هاند کە ناچار کرابوون زیادکردنی خەرجیەکانی ترامپ قووت بدەن. نوێنەر - تۆماس ماسی لە کێنتاکی، یەکێک لە تەنها دوو کۆماریخوازە کە دژی وەشانی مجلیسی نوێنەران دەنگی دا، وتی ململانێی ماسک-ترامپ "ڕۆژەکەی باش کرد." کێشەکە هێڵە شکاوەکانی نێوان پارێزگارە دارایی و پشتگیرانی پۆپۆلیستی ترامپی دوبارە کردەوە، ڕێگەی تەنگی تێپەڕاندنی لە سیناد قورستر کرد.

حزبی کۆماریخواز فراوانتر ڕووبەڕووی بژاردەیەکی ناخۆش بوو لەنێوان سەرۆکەکەیان و گەورەترین بەخشەری داراییی حیزبەکەیاندا. زۆربەی یاسادانان ڕیزیان بە تەنیشت ترامپەوە بەست، بەڵام دابەشبوونەکە دۆخی نائاسایی بۆ زیاتر لە ١٠٠ یاسادانان دروستکرد کە بەشدارییان لە کۆکسەکانی DOGE کردبوو. نوێنەر - ئێریک بۆرلیسۆن لە میزووری پرسیاری کرد "ئایا ڕابەری بەردەوام دەبێت لە بەدواداچوونی کەمکردنەوە سەختەکانی خەرجی بەبێ پشتگیری ماسک؟".

کاتی ململانێکە زیانبار تر بوو بۆ چاوەڕوانییە بژاردەییەکانی کۆماریخواز. لەگەڵ ڕێژەی پەسەند کردنی ترامپ لە ٤٣%دا - هاوتای ئاستەکانی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ کاتێک کۆماریخوازەکان مجلیسی نوێنەرانیان لەدەست دا - شیکارەکان هۆشدارییاندا کە کێشەیەکی درێژخایەن دەتوانێت "قورستر بکات بۆ کۆماریخوازەکان کە کۆنترۆڵی کۆنگرێس بهێڵنەوە" لە هەڵبژاردنی ناوەڕاستی ٢٠٢٦دا. بەیاننامەی ماسک کە دەڵێت "خەرجی سیاسی کەم دەکاتەوە" ڕەنگە ٣٠٠ ملیۆن دۆلار پشتگیری لاببات کە گرنگ بوو لە ٢٠٢٤دا.

بازاڕە جیهانییەکان دەلەرزن و نیگەرانیەکان زیاد دەبن.

کاردانەوەی نێودەوڵەتییەکان ئاشکرایان کرد چۆن سەقامگیری سیاسی ئەمریکی کاریگەری لەسەر بازاڕە جیهانییەکان و پەیوەندییە دیپلۆماتیکییەکان هەیە. بازاڕەکان "لەرزان" لە ٦ی حوزەیراندا کاتێک ئومێدەوەری لە تەلەفۆنەکەی ترامپ لەگەڵ سەرۆکی چین شی جینپینگ "سڕایەوە لەلایەن ململانێی سەرسوڕهێنەری گشتی لەنێوان سەرۆکی ئەمریکا و ئیلۆن ماسک دا"، بەپێی شیکارەکانی Pepperstone. نمایەی هۆنگ کۆنگ هانگ سێنگ ٠.٣%ی کەم بۆوە، لەکاتێکدا بازاڕەکانی ئاسیا و ئەوروپاش هەمان گۆڕانکاریان نیشان دا.

ڕابەرانی ئەوروپی کێشەکەیان بەکارهێنا بۆ گوتنەوەی نیگەرانییەکان لەسەر کاریگەری ئەمریکی و تەکنەلۆژیا لەسەر پڕۆسەی دیموکراتیک. سەرۆکی فەڕەنسا ئیمانوێل ماکرۆن هۆشداریدا لەسەر "هێزی بێکۆنترۆڵ لە دەستی میلیاردلێرە تەکنەلۆژییەکان"، لەکاتێکدا سەرۆک وەزیرانی ئیسپانیا پێدرۆ سانچێز ڕاستەوخۆ ڕەخنەی لە کردارەکانی ماسک گرت و وەک وێرانکردنی دیموکراسی وێنای کرد. کۆمیسیۆنی ئەوروپی ئاماژەی بەوە کرد کە دۆخەکە بە وردی چاودێری دەکات، بەتایبەت لەبارەی پێشێلکارییە ئەگەرییەکانی یاسای خزمەتگوزارییە دیجیتاڵییەکان لە ڕێگەی بەکارهێنانی ماسک لە پلاتفۆرمی X.

کێشەکە لە کاتی دانووستانە هەستیارەکانی بازرگانی لەگەڵ چیندا ڕوویدا، بۆیە گریمانە دەکرێت ڕەنگە پێگەی دانووستانی ئەمریکا لاوازتر بکات. فەرمانبەرە چینییەکان هەڵوێستەکەیان پاراست کە گفتووگۆکان پێویستیان بە "یەکسانی، ڕێز و سوودی هاوبەش" هەیە، لەکاتێکدا هاوپەیمانانی ئەمریکا پاڵپشتی لە پابەندبوونەکانی ئەمریکا کرد بەهۆی ئاڵۆزی سیاسی ناوخۆییەوە.

هاوکاری نێودەوڵەتی فەزاگەری ڕووبەڕووی نیگەرانییە پراکتیکییە دەستبەجێیەکان بۆوە، کاتێک کە ماسک لە سەرەتادا هەڕەشەی لەکارخستنی کەشتی فەزایی دراگۆن'ی کرد. پڕۆگرامی وێستگەی نێودەوڵەتی فەزاگەری دەیان وڵات لە ژێر ڕێکەوتنە نێودەوڵەتییەکاندا لەخۆدەگرێت، ئەوەی هەر ئاڵۆزییەک لە توانای گواستنەوەی خەڵک بکاتە کێشەیەکی دیپلۆماتیک و هەروەها تەکنیکی.

ئاگادارکردنەوەی پسپۆڕان لەسەر مەترسییە بێ وێنەکان.

زانا و شیکارەکانی سیاسەت بە بەردەوامی کێشەکەیان وەک بێوێنە لە دیموکراسی ئەمریکادا وەسف کرد. ستیڤن لیڤیتسکی لە هارڤارد تێکەڵاوی "هێزی ئابووری، میدیا و سیاسی"ی ماسک'ی وەک بێوێنە لە هەر جۆرە دیموکراسییەکدا ناوبرد، لەکاتێکدا ڕاچێل بیتی ڕیدڵ لە کۆرنیل تێبینی کرد کە نوێنەرایەتی "گەورەکردنی جێبەجێکاری" دەکات - بەکارهێنانی دامەزراوە دیموکراتیکەکان بۆ یەکخستنی هێز.

جێنیفەر گریگیل لە زانکۆی سیراکیوز چاودێریکرد کە کاردانەوەی گشتی کێشەکەیان وەک "شەڕی پشیلە" مامەڵەی لەگەڵ کرد، ئەوەی ڕەنگدانەوەی بێباوەڕی فراوانتر بە ڕابەرە هەڵبژاردووەکان دەکات. ڕۆژنامەنووسی تەکنەلۆژیا تیۆدۆر شلایفەر گرنگیدایە چۆن تێکەڵاوی بێوێنەی ڕۆڵەکانی ماسک - ڕاوێژکاری حکومەت، کۆنتراکتۆری گەورە، خاوەنی میدیا و بەخشەری سیاسی - ئەگەری کێشە دروست کردن.

کۆکی ئەکادیمی لاوازییە ساختارییەکانی لە حوکمڕانی ئەمریکیدا ڕوونکردەوە کاتێک سەرمایەداری زۆر و بزنسمانی گەورە لە چەندان ناوەندی هێزدا کۆدەبنەوە. دۆناڵد مۆینیهان لە جۆرج تاون تێبینی کرد کە کۆماریخوازەکان زیاتر کارمەندانی مەدەنی فیدڕاڵ وەک "هەڕەشەیەک یان سەرچاوە بۆ کۆنترۆڵکردن" سەیر دەکەن، لەکاتێکدا دان گرازیەر لە ناوەندی ستیمسۆن ئاماژەی کرد کە پشتبەستنی حکومەت بە SpaceX هەڵوەشاندنەوەی گرێبەست قورس تر دەکات ئەمە سەرەڕای تەنگژەی سیاسی زیاتر.

والتەر ئایزاکسۆن، ژیاننامەنووسی ماسک، دینامیکی کەسی دەستگرت: "یەکێک لە شتەکانی ئیلۆن ئەوەیە کاتێک تەواو دەچێتە ناوەوە، تەواو دەچێتە ناوەوە... بە جدی تووڕەیە." چەندین پسپۆڕ تێبینیان کرد کە پێویستی هەردوو کەسەکە بۆ بوون بە " ئالفا" هاوکاری درێژخایەنی ئەگەر کراوە.

دەنگدانەوەی مێژوویی هێزەکانی سەردەمی زێڕین.

کێشەی ترامپ-ماسک بەراورد بە تەنگژەکانی سەردەمی زێڕین لەنێوان سەرۆکەکان و پیشەسازە بەهێزەکان دەخاتەڕوو، بەڵام لەگەڵ جیاوازییە سەردەمییە گرنگەکان کە ڕەنگە مەترسیدارتری بکەن. لە ماوەی ١٨٧٠-١٨٩٠کاندا، لاوازی هێزی سەرۆکایەتی ڕابەران "ملکەچ بۆ پشتگیری ئەجێنداکانی جیاوازی یاسادانان و لۆبیکارەکان" دەکرد بەهۆی پشتبەستنە داراییەکانەوە، ئەوەی پەیوەندییە هاوشێوەی کاروبار-حکومەتی دروست دەکرد.

بەڵام تەکنەلۆژیای سەردەمیان گرنگی زۆر زیاتر دەکات. بەپێچەوانەی "باڕۆنە دزە"کانی مێژووی وەک جۆن دی ڕۆکفێلەر یان ئاندرو کارنیگی، ماسک کۆنترۆڵی ٢٠٠+ ملیۆن شوێنکەوتووی X دەکات، هێزی ڕاگەیاندنی ڕاستەوخۆی دابین دەکات کە دەربازی دەرگەکانی میدیای نەریتی دەبێت. پشتبەستنی حکومەت بە کۆمپانیاکانی ماسک بۆ کارکردنە گرنگەکان - لە گواستنەوەی فەزاگەریەوە هەتا هەواری سەربازی - لاوازییەکان دروست دەکات کە لە کێشە ڕابردووەکانی نێوان سەرۆکەکان و سەرۆکانی بازرگانیدا نەزانراو بوون.

کێشە سەرۆک-بازرگانییە مێژووییەکان بەزۆری کێشەی ڕێکخراوەیی یان مانگرتنی کرێکاران بوون، نەک ململانێی کەسی گشتی کە لە کاتی ڕاستەقینەدا لە ڕێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە ئەنجام دەدرێت. کەمپەینە تراست شکێنەرەکانی تیۆدۆر ڕۆزڤێلت پراکتیکە کۆرپۆراتیکەکان لە ڕێگەی کەناڵی یاسایی و یاسادانانەوە بە ئامانج دەگرت، نەک لە ڕێگەی جەنگەکانی ئێکسەوە کە بازاڕە جیهانییەکان دەجووڵێنێت.

کاریگەرییە نێودەوڵەتییەکانیش پێشینەی ئەوها مێژووی نییە. کێشە ڕابردووەکان بەزۆری ناوخۆیی ماونەوە، لەکاتێکدا ململانێی ترامپ-ماسک دەستبەجێ کاریگەری لەسەر بازاڕە جیهانییەکان، هاوکاری نێودەوڵەتی فەزاگەری و هێزی نەرمی ئەمریکا لە سەرانسەری جیهاندا دروستکرد.

دۆخی ئێستا زیانی درێژخایەن و چارەسەری نادیار.

لە ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ەوە کێشەکە ئاماژەی ساردی دەدات بەڵام ئەگەری کەمی ئاشتکردنەوەی ڕاستەقینە. ترامپ بە ڕۆژنامەنووسان وتی "تەنانەت بیر ئیلۆن ناکاتەوە" و نیەتی ئەوەشی نییە قسە لەگەڵ ماسک بکات "بۆ ماوەیەک"، لەکاتێکدا وەسفی کرد وەک "ئەو کەسەی عەقڵی لەدەست داوە." ماسک لە هەڕەشەی کەشتی فەزایی دراگۆن دواکەوت و هێرشەکانی تۆڕی کۆمەڵایەتی کەم کردەوە، تەنانەت بەشێک لە تویتەکانیشی سڕییەوە، بەڵام بەردەوام بوو لە ڕەخنەگرتن لە لایحەی باجی کۆماریخواز.

ئەنجامە پراکتیکەکان بەردەوامن لە دەنگدانەوە لە ڕێگەی چەندین سیستەمەوە. پشکەکانی تێسلا بەشێوەیەک چاکبوونەوە بەڵام بەردەوامن لاواز لەبەردەم گۆڕانکاری سیاسەت کە کاریگەری لەسەر هاندەرەکانی EV دەکات. SpaceX ڕووبەڕووی پێداچوونەوەی بەردەوامی گرێبەست دەبێتەوە، ئەگەرچی سەرنجدان بە ئاسایشی نیشتمانی ڕەنگە ڕێگری لە هەڵوەشاندنەوەی کۆمەڵ بکات. پڕۆگرامەکەی DOGE لە ژێر کۆنترۆڵی کابینەدا بەردەوامە، بەڵام بەبێ ڕابەرایەتی ماسک، کاریگەرییەکەی بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بووەتەوە.

ئومێدەواری کۆماریخوازەکان لە کۆنگرێس بۆ ئاشتکردنەوەی کۆتایی دەربڕان بەڵام سروشتی کەسی هێرشەکان - بەتایبەتی تۆمەتبار کردنەکانی ماسک بۆ ترامپ لەسەر ئێپستاین – گومان دەخاتە سەر ئەو چاککردنەوەیە. سپیکەری مجلیسی نوێنەران جۆنسۆن دانی پێدانا "بە ڕوونی کەسییە" لەنێوان دوو کەسەکەدا، لەکاتێکدا بەردەوام بوو لە بەرگریکردن لەو ئەجێندا یاسادانانەی جارێک هاوبەشیان کردبوو.

کاریگەرییە درێژخایەنەکان بۆ دیموکراسی و حوکمڕانی ئەمریکی.

کێشەی ترامپ-ماسک زیاتر لە ململانێیەکی کەسی تێپەڕی کردوە - پرسیارە بنەڕەتییەکان لەسەر کۆبوونەوەی هێز لە دیموکراسی سەردەمی ئاشکرا دەکات. ئەم ڕووداوە دەریدەخا چۆن سەرمایەدار و بزنسمان دەتوانێت کەسانی تایبەت بە کاریگەری ئاستی حکومەت دروست بکات، ئەوەی دەبێتە هۆی کێشەکان کە کاریگەری لەسەر هەموو شتێک دەکات لە بازاڕی پشکەکانەوە هەتا گەڕانی فەزاگەری. کاتێک ئەم کەسایەتییانە ململانێ دەکەن، زیانی لاوەکی لە پەیوەندییە کەسییەکەیان زیاتر فراوان دەبێت.

ڕووداوەکە خێراکار دەکات، پرسیارە فراوانەکان لەسەر ڕۆڵی سیاسی دۆڵی سیلیکۆن و ڕێکخستنی پلاتفۆرمە تەکنەلۆژییەکان. ڕابەرانی ئەوروپی کێشەکەیان بەکارهێنا بۆ ڕاستکردنەوەی چاودێری بەهێزتری کۆمپانیا تەکنەلۆژییە ئەمریکییەکان، لەکاتێکدا ڕەخنەگرانی ناوخۆیی گرنگیدان بە مەترسییەکانی ڕێگەدان بە کەسانی تایبەت بۆ کۆکردنەوەی تێکەڵاوی بێوێنەی هێزی ئابووری، میدیا و سیاسی.

بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا، کێشەکە زیانی متمانەیی ئەمریکی بەخشی لە دانووستانە گرنگەکانی بازرگانی و نیگەرانی هاوپەیمانان لەسەر سەقامگیری ناوخۆیی بەرز تر کردەوە. نمایشی سەرۆکی بەهێزترین سیاسیی جیهان و دەوڵەمەندترین کەس کە ململانێیەکی گشتی ئەنجام دەدەن لەکاتێکدا کارکردنە گرنگەکانی حکومەت لە هەوادا دەجوڵێنەوە، ئاماژە نیگەرانکەرەکانی لەسەر حوکمڕانی ئەمریکا بۆ دۆست و دوژمن نارد.

چارەسەر - یان نەبوونی - ڕەنگە کاریگەری لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەبردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ کەسایەتییە بازرگانییە بەهێزەکان لەلایەن حکومەتەکانی داهاتوو بکات، ئایا پارێزگارییە دامەزراوەییەکان دەتوانن ڕێگری لە کێشەی هاوشێوەکان بکەن. وەک چۆن ستراتیژیستی دیموکرات ژاک دیگرافی تێبینی کرد، ئەمە یەکەمین جارە کەسێک بتوانێت بانگەشەی ئەوە بکات کە "سەرۆکێکی دروست کردووە و دواتر لەگەڵیدا کەوتووەتە ململانێ"، ئەوەی پێشنیار دەکات ڕەنگە پێویستمان بە چوارچێوەی نوێ هەبێت بۆ تێگەیشتن و بەڕێوەبردنی ئەم پەیوەندییانە لە سەردەمی کۆبوونەوەی سەرمایەی زۆردا.

کێشەی ترامپ-ماسک بۆیە وەک ساتێکی دیاریکەر دەوەستێت کە هەم ئەگەرەکان و هەم مەترسییەکانی تووشبوونی سەردەمی نێوان دەوڵەمەندی تایبەتی زۆر و هێزی سیاسی ئاشکرا کرد، بە ئەنجامەکان کە ڕەنگە بۆ ساڵانی داهاتوو لە سیاسەتی ئەمریکا و بازاڕە جیهانییەکاندا دەنگ زیاتر بدەنەوە.

دوا لێکدانەوە و سەرنجەکان .. گۆڕانکاری بنەڕەتی لە بۆتەی دەسەڵات.

کێشەکە نیشاندەری گۆڕانکارییەکی قووڵە لە ساختاری دەسەڵاتی ئەمریکی. ئەمە یەکەمجارە لە مێژووی ئەمریکادا کە کەسێکی خاوەن ماڵ بتوانێت ئەوەندە نفوز لە ڕۆڵەکانی ڕاوێژکار، کۆنتراکتۆر، خاوەنی میدیا و بەخشەری سیاسیدا کۆ بکاتەوە. دابەشبوونی ئەم هێزانە ڕێگری لە یەک کەس دەکات کە هاوکات زاڵ بێت لەسەر سیاسەت، ئابووری و میدیا.

نیشانەکانی نائارامی ساختاری.

ڕووداوەکە ئەو شتە ئاشکرا دەکات کە زانستە سیاسییەکان پێی دەڵێن "نائاسایی ئەساسی" - کاتێک هێزی زۆر لە دەستی کەمینەیەکی کەمدا کۆدەبێتەوە. ٣٨ ملیار دۆلار گرێبەستەکانی ماسک لەگەڵ حکومەت، کۆنترۆڵی تەکنەلۆژیا گرنگەکان و توانای کاریگەری لەسەر بۆچوونی گشتی، ئەو کەسە لە پلەیەک دادەنێت کە دەتوانێت ملمالنێی سیاسی درووست بکات کە دەرەنجامەکانی تا ئاستی جیهانی فراوان دەبنەوە.

کاریگەری لەسەر مۆدێلی پەیمانگەیی نەولیبڕاڵ.

کێشەکە لاوازییەکان لە مۆدێلی پەیمانگەیی نەولیبڕاڵ ئاشکرا دەکات کە ئەمریکا لە دەیەکانی ڕابردوودا گەشەی پێداوە. کاتێک حکومەت هێندە پشت بە کۆمپانیا تایبەتەکان دەبەستێت بۆ خزمەتگوزارییە گرنگەکان، ئەو کۆمپانیانە و خاوەنەکانیان کاریگەری سیاسی بەدەست دەهێنن کە لەگەڵ بنەماکانی دیموکراسی ناگونجێت.

دەرسە نێودەوڵەتییەکان.

لە ڕووی نێودەوڵەتییەوە، ڕووداوەکە دەرسێکی گرنگە بۆ وڵاتانی تری جیهان لەسەر مەترسییەکانی ڕێگەدان بە میلیاردەرانی تەکنەلۆژیا بۆ کۆکردنەوەی هێزی زۆر. کاردانەوەی ئەورووپییەکان بەتایبەتی دیارە، کە ئەم ڕووداوەیان وەک بەڵگە بەکارهێنا بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێکخراوەی بەهێزتری کۆمپانیا تەکنەلۆژییە ئەمریکییەکان.

ئایندەی نادیار.

کاتێک سەیر ئەم دۆخە دەکەی دەبینی کە ڕێگەچارەی کۆتایی بێنەر بۆ ئەم کێشەیە نییە. سروشتی کەسی هێرشەکان، بەتایبەتی تۆمەتبارییە سەختەکانی ماسک، واتا ئاشتبوونەوە زۆر سەختە. هەردوو کەسەکە زۆر لەخۆیان ڕازین ناتوان بۆ یەکتر دانبەزین بکەن. دواجار، کێشەی ترامپ-ماسک ئاگادارکەرەوەیەکی گرنگە لەسەر ئەو مەترسییانەی کە کۆبوونەوەی دەوڵەمەندی زۆر لە دیموکراسی سەردەمیدا دروستی دەکات. ئەمە نیشانەیەکە کە پێویستی بە چوارچێوە نوێ و ڕێکخراوەیەکی باشتر هەیە بۆ بەڕێوەبردنی ئەو توانایانەی کە تەکنەلۆژیا و دەوڵەمەندی بەرز بە تاکەکەسەکان دەیانبەخشێت. ئەو شتەی ئەم ڕووداوە جێگیری دەکات ئەوەیە کە دیموکراسی ئەمریکی پێویستی بە نوێکردنەوە هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ چالاکییەکانی سەردەمی دیجیتاڵ، کە هێزی بێوێنەی دەدات بە کەسانی تاک.
______________________________________________
گرنگترین سەرچاوەکانی ڕاپۆرتەکە بریتین لە:
سەرچاوە هەواڵی و ڕاگەیاندن.
Reuters وەک یەکێک لە پێشەنگترین ئاژانسە هەواڵییەکانی جیهان، زۆرترین زانیاری لەسەر ڕووداوەکان و کاریگەرییە ئابوورییەکانی دابین کردووە. CNBC وەک تایبەتمەندی بازرگانی، شیکاری بازاڕ و کاردانەوەی وەبەرهێنەرانی خستۆتە ڕوو. هەروەها NBC News، CNN، ABC News و CBS News وەک کەناڵە سەرەکییەکانی ئەمریکی، تایبەتمەندی ڕووداوە سیاسییەکان و کاردانەوەی کاربەدەستانیان پوختە کردووە.
سەرچاوە چاپکراوە بەرپرسەکان.
The Washington Post وەک یەکێک لە کاریگەرترین ڕۆژنامەکانی ئەمریکا، شیکاری قووڵی سیاسی و هەڵسەنگاندنی کاریگەرییەکانی لەسەر دیموکراسی ئەمریکی پێشکەش کردووە. NPR وەک دامەزراوەیەکی ڕاگەیاندنی گشتی، دیدگایەکی بێلایەنانە و شیکاری پسپۆڕانەی دابین کردووە. PBS NewsHour بەتایبەتی لە بەشی لێکدانەوەی کاریگەرییەکان لەسەر دامەزراوە دیموکراتیکەکان بەکارهاتووە.
دامەزراوە ئابووری و داراییەکان.
Bloomberg وەک پێشەنگی شیکاری بازاڕ، داتا و ئاماری ورد لەسەر کاریگەرییەکان لەسەر نرخی پشک و بازاڕە جیهانییەکانی پێشکەش کردووە. Yahoo Finance و ئۆفیسی بودجەی کۆنگرێس زانیاری ورد لەسەر ڕووبەڕووبوونە داراییەکان و خەمڵاندنەکانی بودجەی دابین کردوون.
سەرچاوە نێودەوڵەتییەکان.
Al Jazeera وەک ئاژانسێکی هەواڵی نێودەوڵەتی، دیدگایەکی دەرەکی لەسەر کاریگەرییەکان لەسەر ناوچە و جیهان دابین کردووە. سەرچاوە ئەورووپییەکان لە ڕێگەی بەیاننامە فەرمییەکانی کۆمیسیۆنی ئەورووپا و لێدوانەکانی ڕابەرانی ئەورووپییەوە، کاردانەوەی نێودەوڵەتی و نیگەرانییەکان لەسەر کاریگەری ئەمریکی تەکنەلۆژیا ڕوون کردۆتەوە.
سەرچاوە تایبەتمەند.
Walter Isaacson وەک ژیاننامەنووسی فەرمی ئیلۆ ماسک، تێگەیشتنێکی نزیک لە کەسایەتی و هەڵسوکەوتی ماسک پێشکەش کردووە. Campaign Legal Center وەک دامەزراوەیەکی تایبەت بە چاودێری یاسایی، شیکاری لەسەر گرێبەستە حکومییەکان و کێشە یاساییە ئەگەرییەکانی دابین کردووە.

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود