|
|
|
٢٠\٧\٢٠٢٤ جێ!
دارا خونچە هام لەیرانە ١ لەو جێیانەی وە خواستی خۆم وە نێویاندا گوزەردەکەم چەپک چەپک گورزە تیشکیان لێدەچنم.. چۆڕ چۆڕ پوختەی رۆشناییان لێهەڵدەمژم. نە ئەو جێیەی لە ژێر گوشاری خرۆشی دوو ''نێوگەڵ''ان ٢ وە تۆبزیی لێی هاتمەبوون ٣ نە ئەو جێیەی وا لێیدەژیم وا لێیدەمرم تا دێ هەر شەتەکم دەدا ٤ تا دێ هەر شەکەتم دەکا نە ئەو جێیەش گیانمی تێدا رادەستدەکەم.. وە وار.. وە شار.. وە گوندەوار وە زێدی یار و زار و کار وە هیچی خۆمیان نازانم! هەڵبەت ئەمن دارودەوەن.. گوڵوگوڵزار.. کوریکە سۆرەی بەهارانی لێ بترازێ ماڵم ها لەو نێزیکانە لەو ناشوێنە ناوازەیە وا لۆی دەژیم! ئەزم ئاوارتە و جوداواز ٥ هام لەیرانە.. هام لێرێهێ.. ٦ هام لەوێندەر ٧ هەس و نییەس.. من ''تۆلاز''م.. ئەوەم کە هەم ٨، ٩ سۆر و سپی و زەر و کەسک و شین و رەش و هەر رەنگەک بم مەمکمژ بم.. ١٠ یان وە مەمکان ژیان بژیێنم ١١ وەل سروشت و جوانییەکانی هاوپەیمانم ١٢ دژ و دووشک و دژبەری ١٣، ١٤ ئەو ئەفسانە و داستانانەم هەر ''خوا لەسەر خوا'' چێدەکەن ١٥ هەر رۆژ خەریکی رۆنانی دیواران و داگیرکردنی جێیەکانن! لەورا ئەزم جوداوازم ١٦ راستوچەپێ تۆخ و ئەستوور ١٧، ١٨ وەسەر جێی مێ.. وەسەر جێی نێر ١٩، ٢٠ جێی نێرەمووکدا دەکێشم ٢١ وە هەر گوزەرەک گوزەرکەم ٢٢، ٢٣ چەپک چەپک گورزە تیشکی لێدەچنم ٢٤ چۆڕ چۆڕ پوختەی رۆشناییان لێهەڵدەمژم. _________________________________________________ فەرهەنگۆک و پەراوێز: ١- لەیرانە: لەیرە، لێرە، لێرانە. ٢- گوشاری خرۆشی دوو ''نێوگەڵ''ان: رەپبوونی ئەندامی گانکردن لە نێوان دوو کەس. ٣- تۆبزیی: بەزۆر، وەزۆر، زۆر. ٤- شەتەک: بەستن یان بەستنەوەی هەر تشتەک بە توندیی. ٥- جوداواز: جیاوزا، ئاوارتە، جودا، جوایەز، جوایێز. ٦- لێرێهێ: (لەوێ)ی نێزیک. ٧- لەوێندەر: لەوێ، لە ئەوێ، لەولا، لەولای. ٨- هەس و نییەس: هەیە و نییە. ٩- تۆلاز: چاوباز، چاوباشقاڵ، چاولەدەر، پڕ ئارەزوو، ئارەزووبازی رامووسان و گان، کەسەک شەرم لە بەزاندنی دابونەریتەکان و لەمپەرە دینییەکان نەکا. ١٠- مەمکمژ: هەر بوونەوەرەک مەمک بمژی دەکرێ پێیبێژی مەمکمژ؛ بێچووی ئاژەڵەکان، مرۆڤەکان وەک منداڵ وە مەبەستی خۆراک.. وەک پیاو مژینی مەمکی مێینە وە مەبەستی چێژوەرگرتن.. تەنانەت لە ژنانیش هەن وەک ئارەزوو مەمکی پیاو یان ژن دەمژن، لێ لێرەدا وەک خوازە و ئاماژەدانە وە پیاو. ١١- وە مەمکان ژیان بژیێنم: واتە شیری مەمک دەداتە منداڵ و دەیژیێنێ، وەک خوازە و ئاماژەدانە وە ژن. ١٢- وەل: لەگەڵ، دەگەڵ، پێڕا، پێکڕا، وێکڕا، پێکەوە. ١٣- دووشک: پێکەوە نەئاخڤین.. پچڕانی پەیوەندیی دەگەڵ یەک. ١٤- دژبەر: بەرهەڵستکار. دژەیەک، ناکۆک. ١٥- هەر ''خوا لەسەر خوا'' چێدەکەن: واتە زوو زوو خوای پێشان لادەدەن و خوایەکی تازە دروسدەکەن. ١٦- لەورا: لەبەرهەندێ، لەبەرئەوە، ژ بەر ڤێ یەکێ، بۆیە، بۆیێ، لۆیە، لۆیێ. ١٧- راستوچەپ: هێڵی راستوچەپ، کێشانی دوو هێڵ لەسەر یەک و لە ئاراستەدا نێزیک وە پێچەوانەی یەک. ١٨- تۆخ: رەنگی تێر و پڕ، پێچەوانەی کاڵ. ١٩- جێ: لە پنت و خاڵەوە تا دەگاتە گەرۆنەترین رووبەر لە گەردوون دەگۆترێ جێ، جهــ، شوێن، شۆن، شوون. وەک خوازە و بارە رێزمانییەکانی دیکەی وە زۆر شێوە گەردانە دەکرێ.. وەک (بەجێ، جێبەجێ، بێجێ، لەجێ، بەجێکردن، جێگر، جێگیر، جێگرتن، جێبوونەوە، جێکەوتە، بەجێوڕێ، جێگۆڕکێ و... تد). لە هەندەک دەڤەر دەبێژن (جێگە یان جێگا) لە راستییدا ئەو پاشگرە (گە یان گا) واتای جێ دەدا.. وەک (پێشانگە، دادگە، رۆنینگە - کە وەک گۆڕینی وشەی هەوراز وە هەرواز و چەند وشەیەکی دیکەی لەو بابەتە وە هەڵە پێچەوانەی دەکەنەوە و دەبێژن ''نۆڕینگە'' -، پێگە، سەربازگە و... تد)، ئیدی پێویستە ئەو بارە قورس و بێسوودە لەسەر شانی ''جێ'' لاببردرێ و وەک خۆی دەرببڕدرێ کە وشەیەکی بێ کەموکوڕیی و جوان و سووک و لەسەر زاران شیرینە. ٢٠- جێی مێ: لەبەرئەوەی کۆمەڵی مرۆڤ لە سەرتاسەری جیهان هێشتا لە نێرسالاریی (بابسالاریی و کوڕسالاریی و براسالاریی) رزگارنەبووە.. جێ و پێگەی مێینان لە کۆی وڵاتان تەنانەت لەو وڵاتانەش کە وە وڵاتانی پێشڤەچوو و شارستانیی ناوزەددەکرێن وە شێوەیەکی رێژەیی لە جۆر و هەلی کار و بڕی مووچە و پێگەی جڤاکیی و ماف و ئازادییەکان و سەرجەم ژیان لە خوار ئی نێرینانە.. واتە بەڕێوەبەرایەتی و دەسەڵاتداریەتی کۆمەڵانی مرۆڤ وە دینیی و نادینییانەوە تا ئەو رادەیە دەبەنگ و چەوسێنەرن کە کارەکی وەهایان کردیە نێر و مێ تا ئەو ئاستە دڕدۆنگ بن دەگەڵ یەک کە جێی زۆر سادەی وەک گەرماو و ئاودەست لە نێوان ژنان پیاوان جودابکەنەوە! هەموو بیانووی جوداکارییەکان و نایەکسانییەکەش - ئەوە هیچ دینییەکان هەر لە بنەوە مێینە وە پلە دوو یان هەر وە مرۆڤی تەواو نازانن! - ئەوەیە کە ژن هێزی جەستەییان لاوازە و بەو هۆیەوەش لە هۆش و ئاوەزیش وەپاشدەکەون، کەچی لە راستییدا لەمێژە زانست ئەوەی سەلماندیە ئەگەر فەرهەنگی نێرسالاریی لەبنوبۆتکەوە دەربکێشرێ ئەوە جەستەی مێینانیش وەک ئی نێرینان وەهێز دەبی و لە رووی هۆشمەندییشەوە هیچیان کەمتر نییە لە نێرینان. ٢١- نێرەمووک: ئەو کەسانەی نە نێرن نە مێن.. هێندەکیان نیوەیان نێرە و نیوەیان مێیە، هێندەیکیشیان پتر وە لای مێن یان پتر وە لای نێرن. ئەو کەسانە لە کۆمەڵی کوردی و هەموو ئەو کۆمەڵانەی ناتوانن بە ئاسانیی دەستبەرداری دین و دابونەریتە نەرێنییەکان و نێرسالاریی بن لە رووی رەگەزییەوە ئازاد نین و فرە وە خراویی دەچەوسێندرێنەوە وە تایبەتییش ئەوانەی دەیانەوێ لە رووی سۆز و ئەڤینداریی و گانکردنەوە وەک هاوڕەگەزخوازان هەڵسوکەوت بکەن! ٢٢- گوزەر: جێ، شوێن، جێیەک کە هاتوچۆی لێدەکرێ، وە شوێنی جودا جودای بازاڕیش دەگۆترێ. ٢٣- گوزەرکردن: رۆیشتن لە رێیەک، تێپەڕین وە شوێنەک، وەجێهێشتنی شوێنەک. ٢٤- گورز: (گورز و گورزە) چەندین واتایان هەیە، یەک لەوانە بەستەبەندی کۆمەڵە تشتەکە کە درێژییەکیان هەیە و پێکەوە دەلکێن یان دەلکێندرێن یان دەهۆندرێنەوە، لێرە مەبەست لە یەک کۆمەڵە تیشکە کە لە تەنیشت یەکن و یەک ئاراستەیان هەیە.
کۆتاییەکانی حوزەیرانی ٢٠٢٤ - لەندەن
|
|
|
