٢٥\١٠\٢٠١١

چوار شیعری دۆزراوەی (عوسمان عوزێری)ی شاعیری شەهید.

فەخرەدین تاهیر 

کەس نەیزانی ئەو چۆن کوژرا ؟!
شایەتی ئێمە بە تەنها :
کۆترە شینکەیەکی شاخ و
پەڵەهەورێکی کۆچەری و
گەڵای شیعری بوو ((با)) بردی!
کەس نەیبینی لە کوێش نێژرا ؟!
شێرکۆ بێکەس

دەستپێک.
لەنێوەڕاستی مانگی ئایاری ئەمیساڵ لەشاری کیێڤ لە ئۆکرانیا دوو بەرهەمی شاعیر و ڕۆژنامەنووسی شەهید عوسمان عوزێری لەڕێگای کوڕە تاقانەکەیەوە (کاک ڕاپەڕ) بەسوپاسەوە بەدەستم گەیشت.
ئەوی جێگەی گوتنە ئەو دوو بەرهەمە لەلایەن کاک بەرزان حاجی ئیبراهیم چەرمەگاوە کۆکراونەتەوە و لەسەر ئەرکی خۆی چاپی کردون.
1- دیوانی شیعری شەهید عوسمان عوزێری، کۆکردنەوەو ڕێکخستنی بەرزان حاجی ئیبراهیم چەرمەگا ، سلێمانی 2009.
2- شۆڕشی دیاربکر ، عوسمان عوزێری ،ئامادەکردن و رێکخستنەوە: بەرزان حاجی ئیبراهیم چەرمەگا. ئەو بەرهەمەی شاعیریش هەر لەشاری سلێمانی چاپ و بڵاوکراوەتەوە.

کرۆنۆلۆگی ژیان و بەرهەمەکانی عوسمان عوزێری.

- عوسمان ئەحمەد رۆستەم چەرمەگا ناسراو بە عوسمان عوزێری لەساڵی 1936 دا هاتۆتە دونیاوە و لە هۆزی عوزێرییە و ناوی هۆزەکەی خۆی کردۆتە نازناو.
- لەساڵی 1944دا لە قوتابخانەی ئەیوبییە لەشاری سلێمانی خوێندویەتی و لەبەر زیرەکی لە تەمەنی 17 ساڵیدا بۆتە پەیامنێر لە ڕۆژنامەی ژین و جێگەی باوەڕی شاعیری مەزنی کورد مامۆستا گۆران بووە و دواتر بۆ درێژەدان بە خوێند لەشاری بەغدا درێژەی بە خوێندن داوە و هەر لەو سەرو بەندە دا لە بەغدا چۆتە ئێزگەی کوردی و ماوەیەک سەرپەرشتیار و پێشکەشکاری بەرنامەی سیاسی بووە.
- عوزێری شاعیر و ڕۆژنامەنووس لە نێوەڕاستی مانگی ئاداری ساڵی 1960دا،بۆتە ئەندامی نەقابەی ڕۆژنامەنووسانی عیراقی لە بەغدا دا.
- لەدەستپێکی شۆڕشی ئەیلول لەساڵی 1961دا، پەیوەندی بە شۆڕشەوە کردوە و لەشەڕی دەربەندی بازیاندا بەبرینداری بەدیل دەگیرێت و لە زیندانەکانی رژێمی ئەوسادا قایم دەکرێت، و لەو ماوەیەی لە زینداندا ماوەتەوە کۆمەڵێک شیعرو بەرهەمی ئەدەبی نووسیوەو دوای ئازادبوونی جارێکی تر پەیوەندی بە شۆڕشی ئەیلول دەکاتەوە و لەگەڵ دامەزراندنی ئێزگەی دەنگی کوردستانی عیراق لەساڵی 1963 دا
لەو ئێزگەیەدا وەک بێژەر دەستبەکار دەبێ.
- بەرهەمە دیارەکانی شاعیر و ڕۆژنامەنووس ئەمانەن:
1- گوڵزاری کوردستان
2- کڵپەی دەروون
3- شۆڕشی دیاربکر
4- جوڵانەوەی مامۆستایانی پۆڵەندا
5- ماجدە لۆنین
- بێجگە لەو بەرهەمانەی لە زۆربەی زۆری گۆڤار و ڕۆژنامەکانی ئەو سەردەمە نووسین و شیعری خۆی بڵاوکردۆتەوە.
- بەهۆی ئینشقاقی باڵی مەکتەبی سیاسی پارتی لەنێوان ساڵانی 1964- 1966 دا وبەهۆی شەڕی نەگریسی خۆکوژی ئەو دەمە لە نێوەڕاستی ساڵی 1966 دا بۆتە خۆراکی ئەو شەڕە نەگریسە و بێسەر و شوێن دەکرێ و چرای بیر و هۆشی پڕاو پڕ لە کوردپەروەری بۆ هەتا هەتایە خامۆش دەکرێت. ئەوی جێگەی گوتنە لەپێشدا گوتم: عوسمان عوزێری شاعیر چرای بیر و هۆشی پڕاو پڕ لە کوردپەروەری بوو،ئەگەر زێدەتر هەڵوەستە لەسەر شیعرەکانی بکەین هەست دەکەین ،کە نەک هەر پڕاو پڕ لە کوردپەروەری بوو ،بەڵکو شاعیرێکی نەتەوەپەروەر و بە ئەندێشە و هزریش خەون و خولیای سەربەخۆیی کوردستانی مەزن بووە.

‌هەڵوەستەیەک دەربارەی شیعرەکانی عوسمان عوزێری شاعیر.

لە بەرهەمە چاپکراوەکانی شاعیر لە شەستەکانی سەدەی رابردوودا چەند ئەدیبێکی دیاری کورد باسیان لەبەرهەمە شیعرییەکانی شاعیر کردوە،کە هەرە دیاریان حەمە ساڵح دیلانی شاعیر بووە کە بە گرنگییەوە بەرهەمە شیعرییەکانی عوزێری شاعیری نرخاندوە، بەڵام لەکۆکراوەی دوا بەرهەمی دا یەکێک لەو ئەدیب و شاعیرە ناسراوانەی کورد لەتیف هەڵمەتە کە یەکێکە لەوانەی بەگرنگییەوە بەم شێوەیە کەسایەتی و شیعری شاعیری شەهید عوزێری شرۆڤە کردوە و نووسیویەتی:
بمانەوێ و نەمانەوێ عوزێری ئەوە دەسەلمێنێ کە شاعیرێکی سەرکەوتووی قوتابخانەی شیعری گۆران و باردۆخی گەلی لە هۆنراوەکانیشی شایەتی ئەوە دەدەن ئەگەر بە جوانی شەهید نەکرایە... تەکانێکی دیاری بەشیعری کوردی دەدا لەو سەردەمەدا چونکە دەنگی تایبەتی خۆی هەیە و .. تاد.
مامۆستا هەڵمەتی شاعیر لە درێژەی نووسینەکەیدا دەبێژێت: شەهید عوسمان عوزێری دەنگێکی زوڵاڵ و دیارە لە دەنگە شیعریەکانی ساڵانی پەنجا و شەستەکان و یەکێکە لەو شاعیرە نیشتمانپەروەرانەی کە بە وشە و کردار دژی داگیرکەران ڕاوەستاو سروودی ئاگرینی بۆ کوردایەتی و ئازادی گوت:
دەنگێ کە بۆ کورد بانگەواز نەکا
داوای ئازادی و سەرفراز نەکا
هاواری دەردی هەموو ڕاز نەکا
دەک خوا بی بڕێ هیچ کات نەچڕێ

کوردایەتی هەموو گیانی شەهید عوسمانی تەنی بوو لە خوێنیدا ڕەگی داکوتابوو... بۆیە هاواری دەکرد:
هەتا ئەڵێم ئەوا مردم
بەرەو دووا یانەیان بردم
گشت ئەندامم هاوار ئەکا
لەناو گۆڕیشدا هەر کوردم

ئەوی شایەنی گوتنە عوزێری شاعیر لە نووسینی شیعری سروود و گۆرانی دەستێکی باڵای هەبووە و هەندێک لەو شیعرانەشی وەک سروود و گۆرانی لەلایەن هەندێک لە گۆرانبێژانی کورد تۆمار کراون لەمانە:
من فیدام
من فیدای ئەم خاکە جوانەی وەتەنم
بەفیدای تۆزی خۆڵی بێ گشت تەنم
ژیانم ناوێ هەتا هەقی نەسەنم
من فیدام... من فیدام ....تاد.

یان لەشیعری (ئەی کوردینە)ی شاعیری مەزنی کورد (زێوەر)دا کەدوا کۆپلەکەی عوزێری شاعیر بۆی تەواو کردوە و لەلایەن مەنەلۆج بێژی ناسراو (عەزیز عەلی) بەشێوەی (سروود) لە ئێزگەی کوردی بەغدا تۆمارکراوەو ڕژێمی ئەوساکە ئەو سروودە قەدەغە دەکا و لە ئێزگەدا پەخش ناکرێت و ئەمەش دەقی تێکستەکەیە:
ئەی کوردینە، ئەی مەردینە
با دەست لەناودەست کەین هەموو
بۆ بەرزێتی خاکی وەتەن
بۆ یەکێتی بچین هەموو
کوردین هەموو بژین هەموو
ئەژدادمان شێری زەمان
حوڕ بوون بۆ سەربەستی ژیان
تا کورد لەعالەم دەرکەوێ
ناوی ئەبێ هەر سەرکەوێ
بۆ بەرزێتی قەت نانەوێ
ئەی نەتەوەی نەڕە شێران
یەکێتی ئەوێ نیشتمان
پێویستە لەشمان نەسرەوێ
تا ئامانجمان دەست ئەکەوێ
چونکە یەک نیشتمانمان ئەوێ
بۆ یەکێتی بچین هەموو
کوردین هەموو

دیارە دوا کۆپلەی شیعرەکەی زێوەری شاعیر لەگەڵ ئاوازی سروودەکە نەگونجاوە، هەربۆیە عوسمان عوزێری شاعیر کۆپلەیەکی تری بۆ سروودەکە لەسەر وەزنی شیعرەکەی زێوەر زێدەکردوە،کە بەم شێوەییە:
نوستن بەسە چاو هەڵهێنن
داری یەکێتی بڕوێنن
تا جوان ئەبێت و دێتە بەر
بۆ هەموومان ئەکا سێبەر
بەو سێبەرە ئەچینە سەر
بۆ یەکێتی بچین هەموو
تا دوا کاتمان نا بەزین
لەپێناوی گەلا ئەڕزیین
تا دوا تنۆکی خوێنمان
ماڵ و مناڵ و گیانمان
گشت بەخت ئەکەین
بۆ نیشتمان
بۆیەکێتی بچین هەموو
کوردین هەموو
بژین هەموو

دەتوانم ئەوەندە بێژم عوسمان عوزێری شاعیر لەساڵانی پەنجا و شەستەکانی سەدەی ڕابردوو دا ،تاڕادەیەک پانتایێکی باشی لەبزاڤی شیعری ئەو سەردەمە داگیرکردوە و ئەگەر تەمەنیش مەودای بدابوایە دوور نەبوو ئەو پانتاییە بەرفرەوانتر بوایە.

دوای چەند دانیشتنێکی دوور و درێژ لەگەڵ کاک ڕاپەڕی عوسمان عوزێری شاعیر لە شاری کیێڤ لە ئۆکرانیادا باسی کەسایەتی باوکی خۆی بۆ کردم،هەرچەندە ناوەناوەش دەیگوت: من باوکی خۆم بەبیرنایەتەوە،چونکە ئەو کاتەی باوکم بێسەر و شوێن کرا تەمەنم دوو ساڵان بووە،بەڵام دایکم و خزمەکانم ئەو بیرەوەریانەی بۆ گێڕاومەتەوە.

کاک ڕاپەڕ عوزێری پیاوێکی کوردپەروەر و خوێندەوار و ژیرە بەعاتیفە سەربردەی ژیاننامەی باوک و خانەوادەکەی باس نەدەکرد،بەڵکو بەشێوەیەکی بابەتیانە و ڕەوشی سیاسی و هۆکاری بێسەر و شوێن کردنی باوکی خۆی بۆ گێرامەوە و لە دوایدا پێی گوتم کە باوکی مامۆستا عوسمان عوزێری شاعیر و ڕۆژنامەنووس زۆر بەرهەمی شیعر و نووسینەکانی لە چاپەمەنییە کوردییەکانی ساڵانی پەنجا و شەستەکاندا بڵاوکردۆتەوە بەڵام مخابن زۆربەیانمان دەست نەخستووە و تائێستا خەریکی گەڕان و سۆراخی بەرهەمەکانی باوکمانین.

بەندەش بەبێ دوو دڵی موژدەی ئەوەم دایێ کە چەند شیعرێکی باوکی لەئەرشیفی مندا لە سوید بەهۆی نامیلکە چاپکراوەکانی میری حەیرانی کورد ڕەسوڵ بێزار گەردی پارێزراون ، چونکە مامە گەردی لەنێوان ساڵانی پەنجا و شەستەکاندا چەند شیعرێکی عوسمان عوزێری ئاوازی بۆ داناون ولە ئێزگەی کوردی لە بەغدا تۆماری کردون و لە هەردوو نامیلکەی ( بژار) چاپی 25/5/ 1957 و (گوڵە میلاقەی کوردستان) چاپی ساڵی 1960دا، لە بەغدا بڵاویکردونەتەوە و لە بزر بوون ڕزگاری کردون.

هەڵبەتە دوای گەڕانەوەم بۆ سوید نامیلکەکانی ڕەسوڵ بێزار گەردیم جارێکی تر خوێندنەوە و لە سەرئەنجامدا بۆم دەرکەوت چوار شیعری مامۆستا عوزێری شاعیری کردۆتە گۆرانی و لە ئێزگەی کوردی لە بەغدا تۆماری کردون و لەنامیلکەکانی خۆی لە شاری بەغدا دا لە چاپیداون ،شیعرەکان بریتین لەمانە:

1- ئێستا نامناسیت!! (1)
لەشیعری: عوسمان ئەحمەد ڕۆستەم عوزێری
ئاواز و گوتنی: ڕەسوڵ گەردی

چەند نامەم نووسی و دڵ نەواییم کرد
چەن سکاڵام کرد، هاوارم بۆ برد
ووتـم ئازیز گیان لەڕیشە هاتم
دڵ پڕ ئەندێشە و برین و ماتم
تۆ خوا پێم بڵێ لەچی زوێری؟
یا لە کام هەڵەم واهی دڵ گیری؟
من هیچ لە خۆما شک نابەم گیانە
نازانم بۆچی ئەگریت بەهانە؟
ئەوەندە نامە و لێ پاڕانەوە
کرنۆش بردن بۆت بەلالانەوە
کەچی گیانەکەم وەکوو نەم ناسیت
ئاوڕ نادەیت و زۆر بێ حەواسیت
ئەڵێیت لەعەمرت منت نەدیوە !!
والێم ناپرسیت ڕەحمت پەڕیوە !!
کوا زەردەخەنە و چرپەی جارانت ؟
کوا ڕاز و نامەی وەکوو بارانت ؟
ئەو هەموو خۆشی و شادیەت بڕی
فرمێسکی خۆشیت لە چاوم سڕی
ئێستاکە ئەمکەی دووچاری ئازار
پیشەم ئەکەیتە گریان و هاوار
واهیم لێ مەکە توخوا تو یەزدان
نەوەکو شێت بم بدەمە کێوان
ئیتر بەسیەتی ئەشکەنجە و ڕۆ ڕۆ
دڵەی وەک بەردت بێنە ڕو سەرخۆ

2- لێم گەڕێ (2 )
لەشیعری : عوسمان عوزێری
گوتن و ئاوازی: ڕەسوڵ بێزار گەردی

لێـم گەڕێ کچێ لێم گەڕێ
لێم گەڕێ بەسە مردم
جوانیش بۆ تۆ نامینێ
جارێک بپرسە دەردم

بەلەنجە وەک کۆتری
جوانی هەر وەکوو پەری
کەمێ لە خوا بترسە
بابەس بێ دەردە سەری

کچێکی جوان و ڕێکی
هەردەم لەسەر قەوڵێکی
وەفات بۆ خەڵکی زۆرە
بۆ من نەبووی جارێکی

ڕوح و گیان و حەیاتم
سوتاوی دەست باڵاتم
تاکو لە دنیا ماوم
گیانە هەر بەتەماتم

بەناز ڕاگیرم مەکە
جەرگ و دڵم لەت مەکە
خودا لێت هەڵناگری
جارێک تەماشام بکە
ڕومەت گوڵی پایزی
جار جار بێزار دەیمژی
وازیش لە تۆ ناهێنم
تاکو خوێنم ئەڕژی

3- لە پێش چاومە (3)
لەشیعری : عوسمان عوزێری
گوتن و ئاوازی : ڕەسوڵ بێزار گەردی

لەپێش چاومە پێکەنینەکەت
زوڵفی خورمایی و چاوە شینەکەت
دانی مرواری و لەرەی سینەکەت
لەنجەی کۆتری و ڕۆینە ووردەکەت
گیانە نەمزانی هێزی ژیانم
چیە دەرمانم بۆ دڵ و گیانم
لەیادت نەچی هەتاکو ماوم
هەتا کاتی ئەبڕی هەناوم
لەغەرغەرەی مەرگ پێویستی ئاوم
هێشتا ئەوکاتە وای لەبەر چاوم
شێوەت ئەبینم گیانی شیرینم
بێنە بۆنتکەم تێر تێر بتبینم
هەر تۆی ئاوازی دڵەی ئاوارەم
هۆی شادی و خۆشی ڕوونی گلارەم
ئەگەر تۆنەبی دەردی بێچارەم
هەمدیسان ئەبڕی پەتی بەشارەم
کەواتە گیانە مەگرە بەهانە
جەرگم بریانە دڵ پەرێشانە
تکایە گیانە بەلەنجەی شیرین
تۆزێ بێی بۆ لام دەم بە پێکەنین
با لە دڵ دەرکەین فرمێسکی خەمگین
ئیتر نەبینین شێوەن و گرین
جا لێوت بێنە خەم بڕەوێنە
لیکت هەنگوینە بۆ دڵ بەتینە

4- تاقە گوڵەکەی باخی ژیانم (4)
لەشیعری: عوسمان عوزیری
گوتن و ئاوازی: ڕەسوڵ بێزار گەردی

تاقە گوڵەکەی باخی ژیانم
خونچەی سوورەکەی ناو کوردستانم
هەرتۆی ئاوات و ئامانج و گیانم
تۆی کەوا هێزی دڵەی بریانم
........
بۆچی وا ئەکەی ڕوحی ڕەوانم
ئاوی موقریا دێت لە چاوانم
دە گیانە ڕەحمێ بکە بە حاڵم
ئەگەر تۆ نەبی وێرانە ماڵم
........
هیچ کات هەڵناسی بەبێی تۆ باڵم
هەمیشە وێنەت وا لە خەیاڵم
جهان ئەلەرزێت لە ناڵە ناڵم
وەها ئەزانم ڕۆژی دەجاڵم
وا لە دەرون دا دڵ پڕ زوخاڵم
جهان ئەلەرزی لە گریە و گاڵم

بێجگە لەو شیعرانە چەندان شیعری تریشی کراونەتە سروود و گۆرانی لەمانە: هێزی جوتیار،بەستەی هەمیشەم،نەورۆز، بەرەو سەربەستی،چواردەی تەمووز، ڕوو بەڕووی دوژمن، ئەم کۆمارە، من فیدام و زۆری دیکە.

بێجگە لە شیعری سیاسی کۆمەڵێک شیعری عاتیفی بەوانەی(ڕەسوڵ بێزار گەردی)یشەوە دایناون و لەلایەن هەندێک گۆرانبێژی ناوداری کورد وتراون،یەکێک لەو گۆرانییانەش شیعری (ڕوناک)ە کە هونەرمەندی ئاوازدانەر ڕەزا عەلی ئاوازی بۆ داناوە و جەمال جەلالی هونەرمەندیش لە ئێزگەی کوردی لە بەغدا تۆماری کردوە و تێکستی ئەو گۆرانیش بەم شێوەیە:
ڕوناک تۆی ئاواتم
ئاواتی گشت کاتم
لەبیرمی گشت ساتم
ڕوناک... ڕوناک
ڕوناک هێزی ژینم
دەوای گشت برینم
گوڵی بەهاری دڵ
ئاواتی دێرینم
ڕوناک ... ڕوناک
لەوەتەی تۆم دیوە
دڵی تۆم ناسیوە
هۆشم لا نەماوە
ئەقڵم گشت فڕیوە
ڕوناک .. ڕوناک
ڕوناک تۆی مەبەستم
تۆی ئاوات و هەستم
دڵم هاوار ئەکات
ڕوناک ئەتپەرستم
ڕوناک...ڕوناک...
کۆتایی ئاداری 1957 بەغدا.

لەدوماهیدا دەتوانم بێژم عوسمان عوزێری شاعیر دەستێکی باڵای لە شیعری( گۆرانی)شدا هەبووە و خوازیارم توانیبێتم خزمەتێکی بچکۆڵانەم بە ڕوحی بەرزەفڕی شاعیری شەهید عوسمان عوزێری گەیاندبێ و ڕوحی پاک و بێگوناهی لە بەهەشتی بەرین بەبەردەوامی لە بەرزەفڕی دابێ.
_____________________________________________
سەرچاوە و پەراوێز:
1- ئەم شیعرەی عوزێری شاعیر لە نامیلکەی ( بژار)ی ڕەسوڵ بێزار گەردی ، لەڵاپەڕە(104،105،106)ی ساڵی1957دا لە بەغدا دا ، چاپ و بڵاوکراوەتەوە.
2- لەپێش دێری کۆتاییدا کە نووسیویەتی:
ڕومەت گوڵی پایزی
جار جار بێزار دەیمژی .. و تاد.
دوور نییە لەسەر داخوازی ڕەسوڵ بێزارگەردی عوزێری شاعیر نازناوی (بێزار)ی خستۆتە نێو ئەو نیو دێرە شیعرییەی خۆی یانیش خودی مامەگەردی گۆڕیویەتی.
ئەم شیعرەش لە نامیلکەی ( گوڵە میلاقەی کوردستان)ی ڕەسوڵ بیزار گەردی، چاپی ساڵی 1960 لە بەغدا و لەڵاپەڕە (60)دا چاپ وبڵاوکراوەتەوە.
3- ئەم شیعرەش هەر لە نامیلکەی ( گوڵە میلاقەی کوردستان)ی ڕەسوڵ بێزار گەردی، چاپی ساڵی1960لەشاری بەغدا و لەڵاپەڕە (61-62)دا چاپ وبڵاوکراوەتەوە.
4- ئەم شیعرەی شاعیریش هەر لە نامیلکەی ( گوڵە میلاقەی کوردستان)ی ڕەسوڵ بێزار گەردی ، چاپی ساڵی1960 لەشاری بەغدا و لەڵاپەڕە (97-98)دا چاپ وبڵاوکراوەتەوە.
5- دیوانی شیعری شەهید عوسمان عوزێری، کۆکردنەوەو ڕێکخستنی بەرزان حاجی ئیبراهیم چەرمەگا ، سلێمانی 2009.
6- بژار دانەر و کۆکردنەوەی: ڕەسوڵ بێزار گەردی
چاپخانەی – دار المعرفە- بەغدا ، 25- 5- 1957
7- گوڵە میلاقەی کوردوستان : ڕەسوڵ بێزار گەردی
چاپخانەی – نەجاح – بەغدا 1960
8- هەر چوار شیعرەکەی عوسمان عوزێری کە ڕەسوڵ بێزار گەردی ئاوازی بۆ داناون و لە ئێزگەی کوردی بەغدا تۆماری کردون لەنامیلکەکانی خۆی بە ڕێنووسی کۆنی کوردی چاپی کردون، بەندەش لە ڕێنووسی کۆنی کوردییەوە هێناومەتە سەر ڕێنووسی تازەی کوردی.

ماڵپه‌ڕی فه‌خره‌دین تاهیر