|
٤\٦\٢٠٢٥
دەنگە بێدەنگەکەی
کورد لە عیراقدا.
ئەرسەلان مەحمود
سیاسەتی خۆگیڤکردنەوە لە عیراقی ئەمڕۆدا، جۆرە تەکنیکێکی نوێی
ناسیۆنالیزمی و مەزهەبگەرایی موزەییەفە و لەبری دۆزینەوەی ڕێگەچارەی
ڕاستەقینە، دروستکردنی ئەم دژایەتییە درۆزانانەیە، ئامانجەکەی
بەرهەمهێناوەی یەکترە، لەسەر حسابی بەرژەوەندی گشتی. کورد لە ژێر سایەی
ئەم عەقڵیەتەدا سەرەڕای تایبەتمەندییە نایابەکەی، "هەبوونی دەسەڵاتی
فەرمی هەرێمی"، هێشتا وەک دەنگێکی کاریگەری کەلتووری و کۆمەڵایەتی، لە
ئاستی کۆمەڵگەی شارستانی عیراقدا نابیسترێت.
ئانتۆنیۆ گرامشی، بیرمەندی مارکسیستی ئیتاڵی، چەمکی "هەژمونی کولتووری"
پێشکەش کردووە کە ڕووناکایییەکی نوێ دەخاتە سەر مەسەلەی کورد. ئەو
پێیوایە کاریگەری ڕاستەقینە تەنها لە ڕێگەی دەسەڵاتی فەرمییەوە
بەدەستنایەت، بەڵکو پێویستی بە "ڕەزامەندی کۆمەڵایەتی" هەیە. دۆخی
ئێستای کورد لە عیراقدا نموونەیەکی ڕوونە لەوەی کە چۆن گرووپێک کە
دەسەڵاتی فەرمی هەیە (وەک حکومەتی هەرێم)، بەڵام نەیتوانیوە هەژمونی
کولتووری بەدەست بهێنێت لە ئاستی نیشتمانیدا. ئەمە واتای ئەوەیە کە
سەرەڕای هەبوونی دامەزراوە سیاسییەکان، دەنگی کورد هێشتا لە کۆمەڵگەی
شارستانی عیراقدا بێدەنگە. ڕیچارد هیگۆت لە تیۆرەکانی دەربارەی
دیپلۆماسی جەماوەری، ئەوە ڕووندەکاتەوە کە دەسەڵات نابێت تەنها لە
ڕێگەی کەناڵە فەرمییەکانەوە جوڵە بکات. پێویستە "دەسەڵاتی نەرم" لە
ڕێگەی کولتوور، زانست، ئابووری و پەیوەندی کۆمەڵایەتی دروست بکرێت.
کێشەی سەرەکی کورد لەوەدایە کە زۆرجار خۆی بە "بێگانە" لە کۆمەڵگەی
عیراقی دەزانێت. ئەمە هەرچەند لە ڕووی مێژووییەوە ڕاستەقینە بێت، بەڵام
واقیعبینانە نییە و ڕێگەی پێشکەوتن داگیر دەکات. کورد لە بەجیاتی ئەوە
دەبێت خۆی وەک بەشێکی ئەکتیڤ و کاریگەری ئەم کۆمەڵگەیە ببینێت.
یۆرگن هابرماس باس لەوە دەکات "کۆمەڵگەی شارستانی" ئەو بواریە کە تێیدا
هاوڵاتیان دەتوانن بە شێوەیەکی ئازاد بەشادری گفتوگۆی گشتی بکەن. بۆ
ئەوەی دەنگێک ببیسترێت، تەنها هەبوون بەس نییە، بەڵکو بەشداری "عەقڵانی"
پێویستە لە گفتوگۆکەدا. کورد پێویستە بە زمانی گشتی عیراقی قسە بکات و
مەسەلەکانی خۆی وەک بەشێک لە کێشە گشتییەکانی وڵاتەکە پێشکەش بکات.
گرووپە کۆمەڵایەتییەکان پێویستیان بە "ڕووناکبیری ئۆرگانیک" هەیە.
ئەمانە کەسانێکن کە نەک تەنها بیر لە کێشەی گرووپەکان دەکەنەوە، بەڵکو
دەتوانن پەیوەندی نێوان بەرژەوەندی گرووپەکەیان و بەرژەوەندییە
گشتییەکان دەستنیشان بکەن. زانایان، توێژەران و تەنانەت سیاسییە
بڕیاربەدەستەکانی کورد پێویستە بچنە ناو زانکۆکانی بەغدا، بەسرە و موسڵ.
ئەمە نەک هەر وەک "نوێنەری کورد"، بەڵکو وەک ئەندامانی کۆمەڵگەی زانست
و زانینگەی عیراقی. کاتێک ئەوان توێژینەوە لەسەر کێشەی گەرمبوونی
کەشوهەوا، ئابووری، یان مێژوو دەکەن، دەتوانن بیرۆکەی کوردی بە
شێوەیەکی سروشتی بخەنە ناو گفتوگۆی نیشتمانییەوە. بازرگانی کورد گرنگ و
پێویستە پەیوەندی ستراتیژی لەگەڵ هاوتەریبەکانیان لە سەرتاسەری عیراق
دروست بکەن. چارڵز تایلۆر دەڵێت "ناسنامەی کولتووری" ناوەستێت کە
کەسەکان پێکەوە کاربکەن، بەڵکو دەتوانێت بەهێزتر بکرێت کاتێک ئەو کارە
لە چوارچێوەیەکی گەورەتردا ئەنجام دەدرێت. کۆمەڵگەی شارستانی کوردی
دەتوانێت ڕۆڵی گرنگ بگێڕێت لە "دیپلۆماسی جەماوەری" و کار لەگەڵ
ڕێکخراوە مەدەنییەکان، ڕاگەیاندنەکان، هۆنەرمەندان، چالاکوانانی مافی
مرۆڤ لە سەرانسەری عیراق بکات بۆ دروستکردنی تێگەیشتنی قووڵتر و
کەمکردنەوەی لایەنگری.
ئەلبرت هیرشمان لە تیۆرەکەی (دەرچوون، دەنگ و وەفاداری) ڕوونیدەکاتەوە
کە کاتێک گرووپێک ناڕازییە، سێ بژاردەی هەیە. مێژووی کورد لە عیراق
زۆرجار لەنێوان "دەرچوون" (سەربەخۆیی) و "وەفاداری" (قبووڵکردنی
دۆخەکە)دا دەسووڕێتەوە. بەڵام ڕێگەی سێیەم، واتە "دەنگ"، پێویستی بە
ستراتیژیەتی جیاواز هەیە. هەر کوردێک لە بازاڕی کاری عیراقدا کار دەکات،
دەبێتە "دیپلۆماتێکی کۆمەڵایەتی". گرنگە کە ئەوان خۆیان تەنها وەک "کورد"
نەناسێنن، بەڵکو وەک "عیراقی کورد" یان "هاوڵاتی عیراقی لە ڕەچەڵەکی
کوردی". دامەزراوە کوردییەکان پێویستە "هاوبەشی ستراتیژی" لەگەڵ
دامەزراوەکانی پێکهاتەکانی دیکەی عیراق دروست بکەن. ئەمە ناکرێت تەنها
لەسەر بنەمای بەرژەوەندی کوردی بێت، بەڵکو پێویستە بەرژەوەندی هاوبەش
بدۆزرێتەوە. کورد بوون ناسنامە و شوناسە، بەڵام لە جیاتی قسەکردن بە
زمانی "مافەکانی کورد"، گرنگە بە زمانی "بەرژەوەندی نیشتمانی" قسە
بکرێت. بۆ نموونە، لە جیاتی "کورد مافی هەیە مووچەی فەرمانبەرانی
وەربگرێت"، دەکرێت بوترێت "ئاسایشی ئابووری لە هەموو هەرێمەکانی
عیراقدا گرنگە بۆ ئاسایشی نیشتمانی".
گرامشی فێرمان دەکات کە دەسەڵاتی ڕاستەقینە لە ڕێگەی "ڕەزامەندی
کۆمەڵایەتی" بەدەست دێت، نەک تەنها لە ڕێگەی زۆرداری یان فشاری سیاسی.
بۆ کورد لە عیراق، ڕێگەی بەرەو پێش بریتییە لە دروستکردنی "هەژمونی
کولتووری" لە ڕێگەی بەشداری کاریگەر لە کۆمەڵگەی شارستانی، ئابووری و
کولتووری عیراقیدا. هابرماس پێمان دەڵێت کە "گفتوگۆی گشتی" تەنها کاتێک
کاریگەرە کە لەسەر بنەمای "عەقڵانیەت" و "ئارگومێنت" دامەزرا بێت. کورد
پێویستە فێری ئەوە بێت کە چۆن مەسەلەکانی خۆی بە زمانی گشتی عیراق
دەربڕێت و پەیوەندیان بە بەرژەوەندی گشتی وڵاتەکەوە گرێدەدات. تایلۆر
پێمان دەڵێت کە "ناسنامەی کولتووری" نابێت بێتە کۆسپ بۆ بەشداری لە
کۆمەڵگەی گشتی. بەپێچەوانەوە، دەتوانێت ببێتە سەرچاوەی هێز و کاریگەری
بۆ بەرەوپێشبردنی ئامانجە گشتییەکان.
دەنگی کورد نابێت لە دەنگی ناسیۆنالیزم و مەزهەبگەرایی درۆزنەدا
بخنکێندرێ یان بێدەنگ بکرێ و بمێنێتەوە. بەڵکو پێویستە بگۆڕدرێ لە "دەنگی
بێدەنگ" بۆ "دەنگی کاریگەر" کە دەتوانێت نەک تەنها بۆ کورد، بەڵکو بۆ
هەموو عیراق کاریگەری ئەرێنی هەبێت. ئەمەش ڕێگەیەکە بۆ دروستکردنی
عیراقێک کە تێیدا هەموو پێکهاتەکان دەنگی خۆیان هەیە و ڕۆڵی خۆیان
دەگێڕن لە بیناکردنی ئایندەیەکی هاوبەشدا.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
