١٣\٥\٢٠٢٥

دەرکردنی ''ئەوی تر'' لە وتارەکەی ''سودانی''دا.

ئەرسەلان مەحمود      

پێشەکی:

وتارەکەی محمد شیاع سودانی کە تایبەت بە میوانداری لوتکەی عەرەبی لە بەغدا نووسیویەتی و ڕۆژی پێنجشەممە ٨ی ئایار بڵاوکراوەتەوە، نموونەیەکی کلاسیکی 'تێپەڕاندنی ئایدیۆلۆژی'یە، واتە خەونێکی خەیاڵی پێشکەش دەکات کە ناکۆکییە ڕاستەقینەکانی ناوچەکە دەشارێتەوە و پەیوەندی دیالێکتیکی نێوان ئایدیالیزم و واقیعیەتی ماتریالی نادیدە دەگرێت. سودانی باسی 'هاوپشتی' و 'چارەنووسی هاوبەش' دەکات کەچی لە هەمانکاتدا جەخت لەسەر 'دەستێوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆی یەکتر' دەکاتەوە - ئەمە پارادۆکسێکی بنەڕەتییە.

ئەوەی جێی سەرنجە، ئەوەیە، کە چی باس نەکراوە، نەک ئەوەی باسکراوە. 'نەگوتراو'ەکان، واتە ململانێ ئابووری و چینایەتییەکان، فاکتەرە ئیمپریالیستییەکان و پەیوەندییەکانی هێز، ئەو وێنانەی کە نەخشەی ڕاستەقینەی ناوچەکە پێکدەهێنن، لە وتارەکەدا نائامادەن. ئەو جیهانەی سودانی پێشکەشی دەکات، ئایدیالێکی 'بێ-سیاسەت'ـە، کە ناکۆکییە ڕاستەقینەکان دەشارێتەوە بۆ ئەوەی تەوافوقێکی خەیاڵی دروست بکات.

پڕۆژەی 'ڕێگەی گەشەپێدان' کە باسی دەکات، تەنها ماسکێکە بۆ شاردنەوەی لۆژیکی سەرمایەداری نیولیبرالی و مەزهەبگەرایی عەرەبی و ناوچەیی، کە هۆکاری ڕاستەقینەی قووڵبوونەوەی نایەکسانی و دابەشبوونن. ئەمە نموونەیەکی ڕوونی 'سەرمایەداری و مەزهەبگەراییە بە ڕووخسارێکی مرۆیی عەرەبی'ـیەوە. ئەم پڕۆژەیە ئەجێندای نیولیبرالیزمی جیهانی کە جیهانی سێیەم دەکاتە بازاڕی کراوە و سەرچاوەی کاری هەرزان بۆ کۆمپانیا فرەنەتەوەییەکان جێبەجێ دەکات، هەر بەڕاستی ئایا ئەمە هیچ بەرژەوەندییەکی خەڵکی ئاسایی عیراق و ناوچەکە دەستەبەر دەکات، یاخود تەنها بەرژەوەندی نوخبەی دەسەڵاتدار؟

سودانی، لە وتارەکەیدا لەلایەک 'ئەوی تر'ی نادیار دەخاتە بەر ڕەخنە - 'دەستێوەردانی هەرێمی و نێودەوڵەتی' - لە لایەکەی ترەوە 'ئەوی تر'ی غەیرە عەرەبی لە پێکهاتەی دەوڵەتانی عەرەبی، نادیدە دەگرێ و دەردەکات یان دەتوێنێتەوە لە بۆتەی عروبەدا، ئەمە میکانیزمێکی کلاسیکی ناسنامەسازییە لەسەر بنەمای دژایەتی: 'ئێمە' لە بەرامبەر 'ئەوان'دا. ئەو 'ئەوی تر'ە وەک ڕووخسارێکی خەیاڵی ئامادەیە بۆ شاردنەوەی ناکۆکییە قووڵە دەرەکی و ناوخۆییەکان. وتارەکە تەنانەت 'شەڕی غەززە' و 'دەستدرێژی بەردەوامی ئیسرائیل' وەک 'شتەکان' یان 'ڕووداوەکان' باس دەکات، بێ ئەوەی بانگەشەی توندوتیژی و پێشێلکاری مافەکانی هەردوولا ڕەچاو بکات.

لە وتارەکەیدا، سودانی هەوڵدەدا جۆرێک لە یەکێتی و ئاشتەوایی هەرێمی دروست بکات، بەڵام لە ڕاستیدا ئەو هۆکارە بنەڕەتییانە پشتگوێ دەخات کە ناوچەکەیان خستووەتە ئەو دۆخەی ئێستاوە. کاتێک باس لە 'دەستدرێژی بەردەوامی ئیسرائیل' دەکات، هەوڵنادات ئەو پشتگیرییە سەربازی، دیپلۆماسی و ئابوورییە گەورانە ڕوون بکاتەوە کە ولایەتە یەکگرتووەکان و زلهێزەکانی ڕۆژئاوا پێشکەشی ئیسرائیلیان کردووە و دەکەن.

باسی 'دەستێوەردانی هەرێمی و نێودەوڵەتی' دەکات بەڵام شیکردنەوەیەکی قووڵ بۆ ئەو بەرژەوەندییە ئیمپریالیستی و کۆلۆنیالیستیانە ناکات کە لە پشت ئەو دەستێوەردانانەوەن. بۆ نموونە، کاریگەری ڕۆڵی ئەمریکا و بەریتانیا لە ناوچەکەدا، داگیرکردنی عیراق و بەشی ئەوان لە دروستکردنی قەیرانەکانی وڵاتانی عەرەبی، ناسنامە و گوزەرانی گەلانی ناوچەکە باس ناکات.

سەرنجڕاکێشە کە سودانی پێداگری لەسەر 'دەوڵەتە دەستووریەکان' دەکات بەڵام هیچ جەختێک لەسەر دیموکراسی، دادپەروەری کۆمەڵایەتی، مافەکانی مرۆڤ یان بەشداری پێکردنی جەماوەر و گەلانی غەیرە عەرەب لە بڕیاردان ناکاتەوە. ئەم نموونەیە بەرەو سیستەمێکی عەرەبی-لیبراڵی نوێ دەڕوات کە تیایدا شکڵی دەوڵەت دەستووری بێت بەڵام ناوەڕۆکەکەی هەر ئۆتۆریتاری بمێنێتەوە. ئەم جۆرە وتارانە بەشێکن لەو 'پڕۆپاگەندا'نەی کە ڕواڵەتێکی جوان و هیوابەخش پێشکەش دەکەن، بەڵام مەبەستە ڕاستەقینەکان و پەیوەندییە ناوازەکانی هێز دەشارنەوە - ئەمەش یارمەتی بەردەوامبوونی ستاتۆکۆ دەدات.

وتارەکە کەمتر فۆکەس لەسەر بەرپرسیارێتی حکومەتە عەرەبییەکان و پرسی گەندەڵی، سەرکوت و نادادپەروەری ناوخۆیی دەکات. ئەم خۆدزینەوەیە لە بەرپرسیارێتی، میکانیزمێکی ئاسایی و باوە لە گوتاری فەرمی سیاسی ناوچەکەدا کە تێیدا هەموو کێشەکان دەخرێنە ملی هێزە دەرەکییەکان، بێ ئەوەی بیر لە هەڵەکانی خۆیان و دەسەڵاتدارانی ناوخۆ بکرێتەوە.

دواجار، وتارەکەی سودانی نموونەیەکی ڕوونە لە گوتاری ناوێنەری واقیعی کە لە جیاتی چارەسەری ڕیشەیی کێشەکان، هەوڵی دۆزینەوەی فۆرمولایەکی ڕیتۆریکی دەدات. تەنها بە باسکردنی یەکێتی، هاوبەشی و ئاشتەوایی بەبێ ئاماژەکردن بە ڕێگای ڕاستەقینەی چارەسەرکردنی ناکۆکییە قووڵەکان، دادپەروەری کۆمەڵایەتی، و دیموکراسی ڕاستەقینە، ناتوانرێت گۆڕانی بنەڕەتی بەرەوپێش ببرێت. پرسی سەرەکی ئەوەیە، وتارەکە بێدەنگە لەسەر مافی یەکسانی هەموو گەلە پێکهێنەرەکانی ناوچەکە و بەتایبەت مافی چارەی خۆنووسینی گەلان وەک مافێکی سەرەتایی بۆ سەقامگیری و ئاشتی ڕاستەقینە.

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود