|
٣\١١\٢٠٢٤
"دەست بە
خەیاڵی تۆوە"ی سدیق عەلی.
- دیالۆگی نێوان زمان، خەیاڵ و فەلسەفە -
ئەرسەلان مەحمود
دەقی "دەست بە خەیاڵی تۆوە" لە پانتایی ئەدەبی کوردیدا گرنگییەکی
تایبەتی هەیە، وەک دەنگێکی جیاواز کە توانیویەتی روانینێکی نوێ بۆ شیعر
بخوڵقێنێت. سدیق عەلی لەم بەرهەمەدا توانیویەتی پردێک لە نێوان نەریتی
شیعری کلاسیک و نوێگەری شیعری هاوچەرخدا دروست بکات، دەقێک کە لە رووی
فۆرمەوە لە نێوان پەخشانە شیعر و شیعری ئازاددا دەچکێتەوە و زمانێکی
تایبەت و جیاوازی بۆ دەربڕینی قووڵترین هەستە مرۆییەکان خوڵقاندووە.
روانگەی فیکری و فەلسەفی دەقەکە:
فەلسەفەی وجودی لەم دەقەدا بە قووڵی رەنگی داوەتەوە. شاعیر لە رێگەی
دیالۆگی بەردەوام لەگەڵ خود و بوون، پرسیارە بنەڕەتییەکانی مرۆڤ
دەوروژێنێت. تەنیایی وجودی لە دێڕی "لە کوێی فەرامۆشی تۆدا / دێڕ بە
دێڕ بەدوای مردندا دەگەڕێم" زیاتر لە رەهەندێکی هەستیاری سادە
دەردەکەوێت، بەڵکو گوزارشتە لە قەیرانی بوونی مرۆڤی هاوچەرخ. ملمانێی
ناوەکی لە رستەی "دەستەویەخەی خۆم دەبووم" پیشاندەری ئەو شەڕە
بەردەوامەیە کە مرۆڤ لەگەڵ خۆیدا دەیکات، هەوڵێک بۆ ناسینی خود و
دۆزینەوەی مانای بوون.
لایەنە هونەری و جوانناسییەکان:
زمانی شیعری لەم دەقەدا چەند ئاستێکی جیاواز لەخۆدەگرێت. لە ئاستی
دەنگسازیدا، مۆسیقای ناوەکی لە رێگەی دووبارەبوونەوەی دەنگەکان و
هاوئاهەنگی وشەکان دروست دەبێت. وێنە شیعرییەکان لە تێکەڵکردنی هەستە
جیاوازەکاندا سەرکەوتوون، بۆ نموونە "هەڵمی قسەو هەڵمی نیسکافە"
تێکەڵکردنێکی هونەرمەندانەی هەستی بیستن و بۆنکردنە. هەروەها "دەستم
دەخستە مۆخی شیعر" پەیوەندییەکی قووڵی نێوان جەستە و داهێنان
دەخوڵقێنێت.
سیمبۆل و هێماکان:
سیمبۆلەکان لەم دەقەدا رەهەندی قووڵی فەلسەفی و دەروونیان هەیە. پاییز
تەنها وەرزێک نییە، بەڵکو نیشانەی کۆتایی خۆشییەکان و سەرەتای
خەمەکانە. دەریاچە وەک هێمای قوڵایی خەمەکان و ئاوێنەی رۆح کار دەکات.
تەکنیکی پارادۆکس لە رستەی "بەسەر نەعشی خۆمەوە شینم دەکرد" دووانەی
ژیان/مردن دەخوڵقێنێت و دابەشبوونی کەسایەتی شاعیر نیشان دەدات.
کات و شوێن:
دەقەکە لە رووی کاتەوە جووڵەیەکی بەردەوام لە نێوان رابردوو و ئێستادا
دەخوڵقێنێت. رابردوو وەک "سەردەمی زوڵاڵیت" و یادەوەرییە خۆشەکان
دەردەکەوێت، لە کاتێکدا ئێستا کاتی تەنیایی و زەمەنی ئازارە. شوێن لەم
دەقەدا دوو رەهەندی هەیە: شوێنە فیزیکییەکان (قادرمە، مێز، شەقام) و
شوێنە دەروونییەکان (کوێی تاریکی، کوێی فەرامۆشی، ژووری خەیاڵ).
داهێنان و نوێگەری:
سدیق عەلی لەم دەقەدا توانیویەتی زمانێکی تایبەت بخوڵقێنێت کە تێیدا
وێنەی نوێ و شێوازی دەربڕینی جیاواز بەرجەستە دەبن. تێکەڵکردنی شێوازی
کلاسیک و مۆدێرن، بەکارهێنانی تەکنیکە نوێیەکانی نووسین لەگەڵ پاراستنی
رەگە کلاسیکییەکان، دەقێکی خوڵقاندووە کە لە رووی فۆرم و ناوەرۆکەوە
یەکانگیر و تەواوکارە.
ئەنجام:
"دەست بە خەیاڵی تۆوە" نموونەیەکی بەرزی داهێنانی شیعرییە کە تێیدا
هەموو رەگەزەکانی شیعر (زمان، وێنە، مۆسیقا، هەست) بە شێوەیەکی هارمۆنی
تێکەڵ کراون. ئەم دەقە پیشانی دەدات کە چۆن دەکرێت لە رێگەی زمانی
شیعرەوە قووڵترین پرسیارە فەلسەفی و مرۆییەکان بوروژێنرێن و هاوکات
جوانییەکی هونەری بەرز بخوڵقێنرێت.
دەقەکە:
ده‌ست
به
خه‌یاڵی
تۆوه.
سدیق عەلی
ڕوه‌و دوایین
هه‌ورازی عومرێكی ماندوو
قه‌ده‌رێكی لێڵ ئاقیبه‌تێكی ون
گه‌نجینه‌ی گه‌نجێتیه‌كی خاپور
به‌ده‌ست بێده‌نگی تۆوه
به‌ره‌و شه‌پۆلی ده‌ریاچه‌یه‌كی نیگه‌ران
پێچی ڕووبارێكی دڕدۆنگ
لۆفه‌ی گه‌رده‌لولێكی سه‌رشێت
له‌و سه‌ر ڕێگایانه‌ی پاییز پێیاندا بۆ ئێره ده‌گه‌ڕایه‌وه
ده‌سته‌ویه‌خه‌ی خۆم ده‌بوم
له‌و سێبه‌رانه‌ی چاوه‌ڕوانی تێیاندا هه‌ڵده‌كورما
شه‌ڕێكی نه‌بڕاوه‌م له‌گه‌ڵ خۆمدا هه‌ڵده‌گیرساند
به‌سه‌ر نه‌عشی خۆمه‌وه شینم ده‌كرد
به‌سه‌ر ڕۆحی خۆمدا ده‌په‌ڕیمه‌وه
وه‌ك ئه‌وه‌ی شتێكم لای تۆ به‌جێمابێ
ده‌مه‌ویست بگه‌ڕێمه‌وه بۆ لای حه‌قیقه‌تی خۆشبه‌ختیم كه تۆ بوی
ده‌مه‌ویست بگه‌ڕێمه‌وه جه‌رگه‌ی ئازارم كه خۆتی
پێمخۆش بوو بچمه‌وه ژێر ئه‌و كڕێوه‌یه‌ی
تۆ ده‌ستت بۆ ده‌كرده چه‌ترو
من روحم له‌به‌ر راده‌خست
حه‌زم لێبوو به ته‌نیشت ئه‌و گۆرانیه‌دا بڕۆمه‌وه
كه مشتێك یاده‌وه‌ری سه‌رده‌می زوڵاڵیت بو
به‌لای عه‌تری قسه‌كانتدا بچمه‌وه
ئه‌و ده‌مه‌ی باخی پڕ به‌رامه‌ی داڵغه‌ی من بوی
له‌ژێر ئه‌و قادرمانه‌ی ته‌قه‌ی پاژنه‌كانیان ده‌گه‌یانده ئه‌وسه‌ری
روح
ده‌مه‌ویست سازش بۆ ئه‌و ڕۆژانه بكه‌م كه به‌بێ تۆ به‌سه‌رمدا
تێده‌په‌ڕین
بۆ ئه‌و شه‌وانه ده‌ست به سینگه‌وه بگرم
كه نه‌یانده‌زانی من له كوێی تاریكی دام
له كوێی فه‌رامۆشی تۆدا
دێڕ به دێڕ به‌دوای مردندا ده‌گه‌ڕێم
به‌شوێن تارماییه‌كانتدا ڕاده‌كه‌م
له پشت ئه‌و مێزانه‌ی هه‌ڵمی قسه‌و هه‌ڵمی نیسكافه‌و بخوردی نیگایان
ده‌گه‌یشته ژوروی خه‌یاڵ
به‌وپیری سه‌ریه به‌و كه‌ماڵی ویقاره‌وه
ده‌ستم ده‌خسته مۆخی شیعر
خوێنم ده‌كرده وشه‌ی ئاڵ
هه‌ر ده‌مارێك به ڕسته‌یه‌كی ئاگردار
هه‌ر په‌نجه‌یه‌ك وه‌ته‌رێكی مه‌ست و
هه‌ر ده‌ستێك كه‌مانێكی دڵبریندار
ده‌مه‌ویست له‌سه‌ر ئه‌و شه‌قامانه‌ی نه‌سیمه سارده‌كه‌ی خالقی
پێیاندا ده‌گه‌ڕایه‌وه بۆ پاییز
له سێبه‌ری شیعرێكی چڕدا ڕاكشێم
به ده‌ست نه‌غمه‌یه‌كه‌وه بۆ هەمیشە هه‌ڵبله‌رزم..
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
