دیدارێکى تایبەت بە فێستڤاڵى گەلاوێژ له‌گه‌ڵ یوسف عیزه‌دین.

سازدانى: ئیدریس عەلى

ئیدریس عەلى: تا ئەو شوێنەى ئاگادار بیت چۆن دەڕوانیتە بوونء کاریگەرى فێستیڤاڵى گەلاوێژ لە رابردوودا؟

یوسف عیزەدین: رەنگە کەم ئاگادار بوونم لەسەرجەم فێستڤاڵەکانى گەلاوێژ، ببێتە لەمپەرى ئەوەى بتوانم بەموشەخەسى و بەتایبەتى شتێکى ئەوتۆى لەبارەوە بڵێم، مەگەر بتوانم بەگشتى شتێک بخەمەڕوو. ئەمە لەگەڵ ئەوەى کەفێستڤاڵەکان کەناڵێکن یان دیاردەیەکن وەک کردە جیاوازن لەخوێندنەوە، کەڕایەڵەى سەرەکى وابەستەکردنى خوێنەر و تێکستە. ئاشکرایە ژانرە ئەدەبى و رۆشنبیرییەکان لەڕێى تێکستەوە خۆیان رادەگەیەنن و هەر لەوێشدا دەمێننەوە تا ئەودەمەى خوێنەر دەیانخوێنێتەوە، بەو پێیەى داخرانێک لەم کردەیەدا هەیە، کەهەر خودى ئەو داخرانەشە جدییەتێکى جیاوازترى پێدەبەخشێت، بەبەراورد لەگەڵ ئەوەى تۆ لەڕێى ئاخافتن و گوتار و قسەو باسەوە تێکست بگەیەنیتە وەرگر. کەواتە لەدەرەوەى بێدەنگى و ساکینبوونى کردەى نووسین و خوێندنەوە، دنیایەکى پڕ لەدەنگ و سەدا هەیە کەدنیاى فێستڤاڵەکانە بەتایبەتى و بەگشتیش سەرجەم کۆڕ و کۆبوونەوەو سیمینارەکان. بۆیە رەنگە بکرێت رووکەشیانە بڵێین فێستڤاڵ کارکردنێکى بەکۆمەڵە وەک ئەوەى کەکۆمەڵێک کەس پێى هەڵدەستێت بۆ کرانەوەو دەرباز بوون لەداخران، ئەم سەربارى ستراتیژیەتى سەرەکى سازدانى و مەبەست و ئامانجەکانى کەپەیوەستە بەخودى سازدەرانییەوە وەک دەسپێک، دواتریش کاریگەرى نیسبییانەى کەم تا زۆر لەسەر ئامادەبووان.. واتە ئەگەر کرانەوە بێت، گرنگ ئەوەیە ئەم کرانەوەیە لەکوێدا رادەوەستێت و چەند پەیوەست دەبێت بەدووبارەبوونەوەو سەفسەتەو هاوچەشنەکانییەوە...تاد، یان چەند لێیان دوور دەکەوێتەوەو جیاواز دەبێت.

ئەگەر بەشێکى گرنگ و بەرچاوى فێستڤاڵەکان لەنێو دنیاى گوتاردا هەڵسوڕێت، ئەوە "فۆکۆ" گوتەنى: ( هەڵە تەنها ئەوە نییە پێچەوانەى راستى بێت، بەڵکو ئەوەیە کەگوتار لێى بێدەنگ دەبێت، یان دوورى دەخاتەوەو پەراوێزى دەخات).

بۆیە دەبێت سەرەتا فێستڤاڵ هەڵقووڵاوى چەند دیدێکى رەخنەیى جیاواز و بآ پەردە بێت، لەجێى تەبایى و یەک گوتارى و یەک رەهەندى و سەقامگیرى، ناجێگیر و شلۆق و بێلەنگەر و ناتەباو فرە رەهەند بێت، بەدەر لەدنیاى تەقدیسکردن و تەقدیسکراو قسەى خۆى هەبێت، بەڵکو بەمەبەستى هێنانە قسەو کردنەوەى مەودایەک بۆ دیالۆگ و دواندن و پرسیار ورووژاندن سازبدرێت، بەتایبەت کەبۆخۆى لەنێو دنیاى ئاخافتندا هەڵدەسووڕێت. ئەگەر فێستڤاڵ بۆخۆى وەڵام و دۆگما بێت، ئەوە هیچ مانایەک لەسازدانیدا نابینمەوە. نازانم رەنگە هەندێک فێستڤاڵ تەنانەت کۆڕو کۆبوونەوەى تایبەت بەبوارى رۆشنیرى و ئەدەبى لاى خۆمان وەک مەراسیم و بۆنەو تەنانەت زۆر جار جەژن و ئاهەنگى لێهاتبێت. ئەمانە دیاردەیەکى سۆسیۆلۆژین نەک رۆشنبیرى، وەک "عەلى حەرب"یش دەڵێت: ( ناکرێت کۆبوونەوەى رۆشنبیرەکان و یەکبوونیان رۆشنبیریى لێ بکەوێتەوە، هەروەک چۆن کۆبوونەوەى زانا و داناکان نابێتە مایەى دروستبوونى کۆمەڵێکى زانا و دانا ).

رەنگە باشترین شت کەفێستڤاڵێک پێى هەڵسێت، رآ چۆڵکردنى بێت بۆ دەسەڵاتى فیکریى و خودى مەشروعییەتى بوونى، ئەگینا دەبێتە مینبەرێکى دژە پرۆژەى رۆشنگەرى، ئەگەر ئیدیعاى پێچەوانەى ئەوەش بکات.

ئیدریس عەلى: بوونى ئەم فێستیڤاڵانە کە تایبەتن بە ژانرە ئەدەبیەکان دەتوانن چ رۆڵێک ببینن لە گەشەء بەرەو پێشچوونى رەوتى ئەدەبى و فیکرى؟

یوسف عیزەدین: رەنگە بتوانین بڵێین فێستڤاڵ وەک خۆى رەنگدانەوەو دەرهاویشتەى ئەو رەوتە ئەدەبى و فیکرى و تەوژمانەیە کەهەیە، هەر ئەمەشە کەدەبێتە مایەى جیاوازى و لێکنەچوونى فێستڤاڵى شوێن و کاتە جیاجیاکان، کاتێک "ژاک دریدا" لەکەشێکى فێستڤاڵ ئامێزدا، بەشدارى زنجیرە کۆڕ و سیمینارێکى ئیستانبوول دەکات و باسەکانى پێشکەش دەکات، دواتر پرسیارێکى سەیر لەیەکێک لەسازدەرانى فێستڤاڵەکە دەکات، دەڵێت:" ئەم وێنەو پەیکەرانەى هەردەم لەپشتمەوەن، کاتێک بابەتەکانم پێشکەش دەکەم، وێنەو پەیکەرى کێن؟!". ئەو کەسەى کەپرسیارەکەى لێکراوە لەوەڵامدا دەڵێت:"ئەمە وێنەو پەیکەرى کەڵەپیاوى تورک ئەتاتوورکە". ئاشکرایە کە"دریدا" بۆخۆى دەزانێت ئەوە پەیکەر و وێنەى کێیە کەلەهەموو شوێنێکدا دووبارە دەبێتەوە بەڵام کەپرسیاریش دەکات مەبەستێکى زۆر قووڵى هەیە و پەیوەستیشە بەو تێڕوانینە هەڵوەشانەوەگەرییەى کەئەو لەمیانییەوە راڤەى شتەکانى کردووەو ئیدى ئەم پرسیارە شەفەهییەى بەشێوەیەک کردووە کەدواى مەرگى، کاتێک گۆڤارێکى فیکرى وەک"کۆجیتۆ"ى تورکى یادى ئەو پیاوەى کردۆتەوە، ئاماژەى بەو پرسیارە داوە کە"دریدا" کردوویەتى و ئاشکرایە کەخودى هەر فیکر و مەعریفەیەک کەلەو پانتاییەدا هەیە رووبەڕووى پرسیار دەکاتەوە.

ئێمە نابێت وابڕوانینە فێستڤاڵێکى دیاریکراو وەک ئەوەى کەخۆى خۆیمان پآ دەناسێنێت، بەڵکو دەبێت بڕوانینە ئەوەى کەلێمان دەشارێتەوەو پێمان ناڵێت، سادەترین پرسیار ئەوەیە بۆ فێستڤاڵێکى دیاریکراو ساز دەکرێت و مەبەست و ئامانج لەسازدانى چییە، دیارە وەڵامیش ئەو وەڵامە سادەو ساکارە نییە کەهەردەم ئامادەگى هەیە.

ئەو پرسیارەى کەخۆى دەسەپێنێت ئەوەیە ئاخۆ کام فێستڤاڵ لەدنیادا هەیە کەهەڵگرى پرۆژەیەکى رۆشنگەرى بێت، بەماناى تەنگ هەڵچنین بەبێدەنگى فیساگۆرى نێو پانتایى ئەدەبى و فیکرى و مەعریفى و سەرجەم کایەکانى دیکەو دواتریش هەوڵدان بۆ دۆزینەوەى پانتاییەکى جوگرافى نوێى مەعریفى.
نازانم سەربارى ئەو هەموو فێستڤاڵەى کەلەواقیعى کوردیدا سازدراوە، لەکامیاندا لەدیدێکى هەڵوەشانەوەگەرییەوە باس لەنووسراوە پێشووەکانى کورد کراوە، هەر بۆ نمونە ئەگەر "عەلادین سەجادى" عەلامەو نووسەرێکى کەم وێنە بێت، کامەیە ئەو تێکستەى کەئەوى گەیاندۆتە ئەو ئاستە، بۆ نمونە ئەگەر "رشتەى مروارى" یەکەى وەرگێڕیتە سەر زمانێکى دیکەو بەخوێنەرانى شوێنێکى دیکەى بناسێنیت چى لەبارەى ئەو تێکستەوە دەڵێیت، یان زۆر تێکستى دیکەش.. ئەگەر بکرێت خۆمان هەڵبخەڵەتێنین و بەخڕکردنەوەى کۆمەڵێک ناو بەخۆمان بڵێین، ئەوەتا ئێمە لەقۆناغە جیاجیاکاندا دەیان تێکست و نووسەرى بەتوانامان هەیە، بەڵام ئاخۆ کاتێک لەئاست کولتوور و مەعریفە و فیکرێکى جیهانیدا رادەوەستین تاچەند دەتوانین ئەمە بڵێین؟! تاچەند دەتوانین بڵێین لەنێو مەعریفەو فیکر و مێژووى ئەدەبیاتدا شوینجێگەمان هەیە، تەنانەت لەنێو خودى مێژوو خۆشیدا تاچەند شوێنمان هەیە؟! لەکاتێکدا نەک هەر کورد بەڵکو عەرەبیش لەئێستادا بەنەتەوەیەک لەدەرەوەى مێژوودا حیسابى بۆ دەکرێت، وەک زۆر لەبیرمەندەکانیان ئاماژەى پێدەدەن، لەکاتێکدا بەدرێژایى زەمەنێک توانیویانە بچنە نێو مێژووەوە. گرفتەکەى ئێمە لەوەدایە لەڕووى ئەدەبیات و فیکر و نووسین و شتەکانى تردا هەست بەگرفت ناکەین، کتێبى قوتابخانەکان باس لەوە دەکەن کەئێمەش خاوەنى هەموو قۆناغە ئەدەبییەکانین هەر لەکلاسیک و رۆمانتیک و ئەوانى ترەوە تا دەگاتە تازەترین تەوژمى جیهانى، خاوەنى نووسەرى داهێنەر و گەورەین، ئەى کەواتە بۆ شوێنجێگەیەکمان لەنەخشەى فیکر و ئەدەبیاتى جیهانیدا نییە؟!. دەکرێت بڵێین کاتێک فێستڤاڵێک لەئاستێکى کۆمەڵایەتیدا رۆڵى دەبێت، کەسازدەرانى وەک خۆیان هەڵگرى پرۆژەیەکى رۆشنگەرى بن، هەرچەندە رۆشنگەریش دوا دەسکەوت و دواقۆناغى ئاستە مەعریفییەکان نییە، بەڵکو کەشفکردن و گەڕانێکى بەردەوامە، بۆ خۆى ئەلگۆیەکى حازر بەدەست و خاوەن بوونێکى سەربەخۆ نییە، بەڵکو ئیدامەدان بەڕەخنە یەکێکە لەهۆکارەکانى وەگەڕخستنى تەوژمێکى لەو چەشنە، بۆیە ئەگەر بڵێین پرۆژەیەکمان هەیە ئەوە بەبآ رەخنەو رەخنەگرتن لەرەخنە ناتوانین بەفیعلیى بوونى بسەلمێنین، ئەمەش بەبآ تێپەڕکردنى سنوورەکانى ئیدیۆلۆژیاو میتافیزیک و دۆگماو هاوچەشنەکانیان مەحاڵە، دروست نییە فێستڤاڵى ئەدەبى و رۆشنبیرى بکرێتە "ئەرێنا"، بەمانا نمایشکارەکەى.. یان جیاکردنەوەى ئۆستۆکراتیانەى نێوان ئامادەبووان و ئەوانەى کەخاوەن قسەو پێشەنگى فێستڤاڵەکانن بکەینە سوونەتێک، چونکە ئەمە دابڕانێک دروست دەکات لەنێوان دوو پێکهاتەى سەرەکى، کەقەولە لەمیانى فێستڤاڵەوە بەیەک بگەن.

ئیدریس عەلى: پێتوایە بەخشینى خەڵات بەسەرکەوتوانى ئەم فێستیڤاڵە بتوانێت دەنگى جدى درووست بکات؟

یوسف عیزەدین: سەبارەت بەپرسیارەکەتان وەڵامدانەوەیەکى "عەلى حەرب" هەیە کەگونجاوە لێرەدا ئاماژەى پێبدەین، دەڵێت:( بەگشتى من داواکار نیم کەنووسەران خەڵاتەکان رەفز بکەنەوە، هەر وەک چۆن داواشیان لێناکەم پێوەندى خۆیان لەگەڵ دەزگا سیاسى و کۆمەڵایەتییەکان بپچڕێنن، نووسەر وەک تاکێک داهێنان دەکات، بەڵام لەڕێى کۆمەڵەوە بەرهەمەکەى چآ دەبێت و بۆ ئەویش دەنووسێت).

پێدان و وەرگرتنى خەڵات ئیختیارە، شتێکى زۆرە ملێیى نییە، دەکرێت کەسێک بەشدار بێت یان نا.. هەردوو حاڵەتەکەش دەگەڕێتەوە بۆ خودى کەسەکە و ئیختیارى خۆى.

بەڵام کاتێک باس دێتە سەر تێکستێک کەتەئویل هەڵدەگرێت، ئەوە قسەکردن لەسەر باش و خراپى یان هەوڵدان بۆ سڕینەوەى بێسوودە، هەروەک چۆن ئاستەمیشە.

ئیدریس عەلى: پێشنیارت چییە بۆ دوازدەهەمین فێستیڤاڵ کەلە ناوەراستى مانگى یانزەى ئەمساڵدا دەست پێدەکات؟

یوسف عیزەدین: دەکرێت سازدەرانى فێستڤاڵەکە بەپێداچوونەوەى فێستڤاڵەکانى پێشووتر و سەرنجدان و لێکۆڵینەوە سەبارەت بەو فێستڤاڵانەى کەلەدنیادا سازکراون و سازدەکرێن، لەڕوانگەیەکى جیاوازەوە راڤەى ئێستاى فێستڤاڵەکەیان بکەن، دەکرێت لەپەراوێزەوە بچنەوە نێو ئەوەى کەپێشتر کردوویانەو ئەوەى کەئێستا دەیکەن و هەوڵى جێهێشتنى بۆشایى بدەن لەوەى کەمەبەستیان پڕکردنەوەو قەرەباڵغکردنى جومگە و بەشەکانى فێستڤاڵەکە و وەستان لەئاستێکى تەکنیکیدا بێت. گرنگ نییە چ ناوێکى ناسراو یان نەناسراو بانگهێشت دەکرێت، بەڵکو گرنگ ئەوەیە کەسى بانگهێشتکراو چى دەڵێت، بەڵکو لەوەش گرنگتر ئەوەیە کەنایڵێت و دەیشارێتەوە، یان دەیخاتە پەراوێزەوە، یان دەیەوێت بیڵێت و ناتوانێت بیڵێت؟!. هەر بۆ نمونە وەک لەئێستادا بیرمدەکەوێتەوە، "تۆفیق عەبدول" لەیەکێک لەفێستڤاڵەکانى گەلاوێژدا باسێکى لەسەر "ئەنفال" پێشکەش کرد، رەنگە گرنگترین بەشى باسەکەى کەوەک پەراوێزێک خستییە روو، باسکردنى بوو بێت لەخەڵکى ناوچەیەکى ئەنفالکراو کەپاش راپەڕین و دواى ئاوەدانکردنەوەى ناوچەکەیان، دەرئەنجامى هاتنى کۆمەڵێک گوێدرێژ بۆ گوندەکەیان کەلەلایەن رێکخراوێکەوە پێشکەشیان کراوە، دەدەنە هاڕەى چەپڵە و بەچەشنێکى سەیر شاگەشکە دەبن بەهاتنى ئەو گوێدرێژانەى کەبەدیارى بۆیان نێردراوەو پێشوازییەکى زۆر گەرمیان لێدەکەن. لەکاتێکدا ئەم ئاماژەپێدانە ئەو دەم بەبێدەنگى و وەک شتێکى ئاسایى تێپەڕى، بەڵام ئەگەر کەمێک لێى وردبینەوە دەزانین چەند دەرکەیەکى گرنگە بۆ دیراسەکردنى ئەنفال. تێگەیشتن و رامان لەچەپڵەلێدانى خەڵکى ناوچەیەکى کوردى بۆ هاتنى گوێدرێژ و پێشوازى لێکردنى، بەپێى ئەو مێژووەى کەکورد لەگەڵ گوێدرێژ هەیەتى کارێکى ئاسان و سەرپێى نییە. هەروەک چۆن هەڵقووڵاوى ئاژەڵ دۆستى خەڵکى ئەو ناوچەیەش نییە، رەنگە بەتەواویى مانایەکى مەجازیشى نەبێت، ئەى کەواتە چییە؟!.

بەهەرحاڵ بوونى ئەو چەشنە بابەتانەى کەسەربارى سادەبوونیان، پرسیارى زۆر گرنگتر لەگوتارە ئیدیۆلۆژى و بابەتە تەقلیدییەکان دروست دەکەن گرنگن، سەربارى ئەوەى دەرکەیەکى نوێش دەکەنەوە بۆ تێڕوانین.

دەبێت فێستڤاڵ کردنەوەى دەرکەیەک بێت بۆ هاتنە قسەى دەنگە پەراوێزخراوەکان، دووبارەبوونەوەى بەردەوامى هەموو ئەوانەى کەلەسەرجەم کۆڕ و کۆبوونەوەو سیمینار و فێستڤاڵەکاندا قسەیان هەیە کارێکى باش نییە.

نازانم رەنگە ئاگادار نەبم لەوەى کەلەکاتى یان پاش فێستڤاڵى گەڵاوێژ قسەو باسێکى جیدى سەبارەت بەستراتیژییەت و ماهییەت و پەنهانەکانى کرابێت، هێندەى ئاگادارم زیاتر قسە لەسەر تەکنیک و چۆنیەتى بەڕێوەبردن و شتى سەر زارەکى و شەخسى کراوە.

دەبێت لەوەهمى چێکردنى شتێکى کامڵ دووربکەوینەوەو لەدەسپێکەوە دان بەناکامڵى ئەوەدا بنێین کەدەکەین، کارێکى باش نییە گەر فێستڤاڵێک تەنها بۆ مەراسیم و دەنگ و گوتار و بابەتە لێکچوو و تەقلیدییەکان کورت بکەینەوە، لەکاتێکدا خودى سازدەرانى هەر فێستڤاڵێک ئەگەر دیدو تێڕوانینێکى رەخنەییان هەبێت و خاوەن پرۆژەیەکى رۆشنگەرى بن و فامى ئاستەنگەکانى رابردوو و ئێستاى رۆشنبیریى کوردیان کردبێت، دەبێت زۆر بەجدییەتەوە ئەو مەودایە بۆ کردنەوەى دەرکەکان بقۆزنەوە، بەدەر لەزاتییەتى خۆیان و فێستڤاڵەکە مامەڵە لەگەڵ ئەوەدا بکەن کەدەبێت بخرێتە روو.

شایانى باسە لەمێژەوە بیرمەندانى رۆژئاوا تادەگاتە ئێستا، بێسڵکردنەوە باس لەتێکشکانى خودى خۆیان و هەڵوەشانەوەى بەهاکان و کاڵبوونەوەى ئازادییەکان و ترسناکى سەنترالیزمى ئەقڵ و دەیان وردەکارى مەعریفى و فەرهەنگى و کولتوورى خۆیان دەکەن و زۆر بەتوندى رەخنەى لێدەگرن و زەمینە بۆ هاتنەوە ناوەوەى شتە پەراوێزخراو و چەپێنراو و تابۆ و رێلێگیراوەکان خۆش دەکەن و سەرجەم دوالیزمییەکانى خۆیان هەڵدەوەشێننەوە، ناشرینییەکانى خۆیان بآ پەردەپۆشکردن و شەرمکردن دەخەنەڕوو، لەکاتێکدا هەموو ئەمانە نەبۆتە مایەى لەناوچوون و مەترسى لەسەر داهاتوویان دروست نەکردووە و تائێستا هەن و لەهەموو بوارەکانیشدا باڵادەستن، کەچى لەرۆژهەڵات و بەتایبەتیش لەواقیعى کوردیدا، هەردەم وەهمى بەرەوپێشچوون و هەنگاونان بەرەو پێشەوەو خەیاڵى بەناو پۆزەتیڤ و جوان باڵادەستە، کەلەڕاستیدا زۆر پێچەوانەى ئەوەیە کەلەزەمینەى واقیعى شتەکاندا هەیە، ئیدى نازانم ئەمە تاکەى بەردەوام دەبێت و لەکەیدا هەست بەو پێگە راستەقینەیە دەکەین کەلەسەرى راوەستاوین، کەبەچەشنى خمخۆرکێک تادێت زیاتر بۆ ناوەوە راکێشمان دەکات.