دیمانەیه‌ک لەگەڵ عەبدوڵا مەحمود سەبارەت بە پرسی هەڵبژاردنەکان و گۆڕان لە کوردستان.

سازدانی: شەنگار عەبدوڵا

ئەگەر هەزار هەڵبژاردنیش لە کوردستان بکرێت لە دهۆک بەرپرسە ئیداری و حکومیەکان هەر پارتی ئەبن و لە سلێمانیش یەکێتیەکان، یەکێتی بە تازە و کۆنەکانیەوە" مەبەستم یەکێتی نیشتمانی و لیستی گۆران"ە.

شەنگار عەبدوڵا: گرنگیى بەشداریکردن لەهەڵبژاردندا چییە؟ زیانەکانى بەشدارینەکردنى خەڵک لەهەڵبژاردندا چۆن دەبینیت؟ ئایا بەشدارینەکردنى خەڵک لەهەڵبژاردندا درێژەدان نییە بەو دۆخەى ئێستا لەکوردستان؟ ئایا هاوڵاتییان دەتوانن هەڵبژاردن بکەنە سەکۆیەک بۆ گۆڕانکارى؟

عەبدولا مەحمود: لە سیستەمی دیموکراسی باوی ئەم سەردەمەدا، چ بەشداریکردنی خەڵک و چ نەکردنی، بەشێکە لە پرۆسەی دیموکراسی. لەهەردوو حاڵەتەکەدا تاکی ئەم کۆمەڵگایە پەیامێک ئەدات. بەشداریکردنی خەڵک یان نەکردنی، پەیوەندی بە وەزعیەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئەو فەزاو دۆخە تایبەتیەی کۆمەڵگایەوە هەیە، کە هەڵبژاردن تیایدا بەڕێوە دەبرێت.

بەڕەسمی ناسینی ئەم مافەش بۆ خەڵک سەرەتایترین بنەمایە بۆ هەر هێزو سیستەمێک خۆی بە دیموکراسی بزانێت ء بانگەشەی هەڵبژادنێکی ئازاد بکات. ڕادەی بەشداریکردنی خەڵک لە هەڵبژاردنەکاندا لە وڵاتە کراوەو دیموکراسیەکاندا، تەنانەت لە وڵاتانی ناو جەرگەی تەمەدونی ڕۆژئاودا، زۆر بەرەو خوار هاتووە. نیوەی زیاتری ڕێژەی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەیە بەشداری لە دەنگداندا ناکەن. کەسیش ناتوانێ ئەم حەقی بەشداری نەکردنەی خەڵک تانە لێبدات، چونکە چۆن مافی بەشداریکردن مافی تاکەکانە هەر ئاواش دەنگنەدان مافی تاکەکانە. تەنها لە وڵااتە داخراو ڕژێمە دیکتاتۆرە سەربازی و کۆنەپەرستەکاندایە کە ڕێژەی بەشداری خەڵک لە هەڵبژاردنەکاندا!! زۆر لەسەرەو زۆرجار لە100% نزیکە. ئەمەش بەرهەمی بەبارمتەگرتنی پاروی دەمی خەڵک و ئەو فەزای ترس و تۆقاندنەیە کە ئەم ڕژێمانە دایان سەپاندووە. هاوکات جگە لەوانە لەم ڕژیمانەدا هەر لەسەرەتادا براوەتەوە کە براوەی سەرەکی و خەیاڵی کێیە. بەڵام ئەگەر بریارە دیموکراسیەک هەبێت خەڵک ئازادە بەشداری دەکات یان نا. بانگەشەی ئەوانەی کەدەڵێن بەشدارینەکردن، پێچەوانەیە بەخواستی گۆڕانء ڕێزنەگرتنە لەدیموکراسی یان کەمتەرخەمی نواندنە ء هێشتنەوەی وەزعەکەیە وەکو خۆی..... ڕیشەی لەهەمان فەرهەنگی سیستەمی دیکتاتۆرەکان و فەهەنگی ڕۆژهەڵاتیدایە.

تا ئەو جێگایەش باسی ئەوەیە کە ئایا هەڵبژاردن دەکرێت وەک سەکۆیەک بۆ گۆڕانکاری لەلایەن خەڵکەوە تەماشا بکرێت؟ دەبێت لەسەر گۆڕان و گۆڕانکاری بپرسین، مەبەست لە گۆڕان چییە؟ کام گۆڕان؟ گۆڕانی وەزعیەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی یان گۆڕانی جێگەو ڕێگەی حزب و قەوارە سیاسیەکان؟

سەرەتا ئەبێ ڕۆشن بێت، کە هیچ هەڵبژاردنێک ناتوانی گۆڕانی ڕیشەیی و بەرجەستە پێکبهێنێت. گۆڕانی ڕیشەیی و بەرجەستە تەنها لە ڕێگای شۆڕش و بە گۆڕانی سیستەمی سیاسی ڕوئەدات. تەنانەت هەڵبژاردن هیچ پەیوەندیەکی بە بەدیهێنانی مافە فەردی و مەدەنیەکانەوە نییە، پەیوەندی بەهێنانەدی ئازادیەکانەوە نییە، بەڵکە ئەوانە ڕاستەوخۆ بەستراوەتەوە بە کێشمەکیشی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکانەوە لە کۆمەڵگادا. ئەو بانگەشانەی هێزو قەوارە سیاسیەکان لەکاتی هەڵبژاردنەکاندا ئەیکەن، ئەو هەموو بەڵێنانەی بەوپەری سەغی تەبیعەتیەوە تەخشان و پەخشانی دەکەن، تەنها درۆیەکی دەورەی هەڵبژاردنەکانە. هێزو لایەنێک بەر لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکان و دەوەری هەڵبژاردنەکان ئازادیخواز نەبوبێت و بۆ مافە فەردی و مەدەنیەکان و ئازادیەکان تێنەکۆشابێت و خەباتگێر نەبووبێت، لە هەڵبژاردنەکان و دوای کۆتایهاتنی هەڵبژاردنەکان نابێتە فریشەی بەدیهاتنی ماف و ئازادییەکان و دابینکەری داخوازیەکانی خەڵکی. بە کورتی هەڵبژاردن لە باشترین حاڵەتدا دەتوانێ ریفۆرمی کەم کورت بکات. بۆیە هەڵبژاردن ناتونێ سەکۆیەک بێت بۆ گۆرانکاری و ئاڵوگۆری وەزعی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا.

بەڵام هەڵبژاردن دەتوانێت جێگەو ڕێگەی هێزو قەوارە سیاسیەکان لە پەرلەماندا جێگۆڕکی پێبکات، هێزێک یان چەند هێزێک چەند لەسەدی کورسیەکان لەدەست بدەن یان زیاد بکەن و هێزی تازە ببنە خاوەنی کورسی و دەنگ. بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت ئەمە بۆ کۆمەڵگایەک دروستە کە کۆمەڵگایەکی نۆرمانە، دامەزراوەو پێکهاتەی یاسایی تیایاندا جێگیرە، حکومەت و پەرلەمان ڕەسمیەتی نێودەوڵەتی هەیە.....تاد. چونکە لە غیابی حکومەت و پەرلەمانێکی ناڕەسمی لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا یان لە کۆمەڵگایەکدا کە ناسنامەی حقوقی هاوڵاتیان ونە، دەوڵەتێک لە ئاردانییە. ئەوا هەڵبژاردن ئەبێتە هەڵبژاردنی میلیشیا دەسەڵات بەدەست و بەهێزەکان و حزب و هێزەکانی تریش زۆرتر دەبنە مەزەی گەمەی هێزە زەبەلاحەکان. دەبنە پاشکۆی ئەو میلیشیایانەی دەستیان بەسەر هەموو جومگەکانی ژیانی سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و.... کۆمەڵگادا گرتووە. کوردستان نمونەیەکی بەرجەستەی ئەم حاڵەتەیە. بۆیە ئەگەر هەزار هەڵبژاردنیش لە کوردستان بکرێت لە دهۆک بەرپرسە ئیداری و حکومیەکان هەر پارتی ئەبن و لە سلێمانیش یەکێتیەکان، یەکێتی بە تازەو کۆنەکانیەوە" مەبەستم یەکێتی نیشتمانی و لیستی گۆران"ە. لە حاڵێکدا ئەگەر کوردستان و وڵاتێکی بەڕەسمی ناسراوی نێودەوڵەتی بوایەو قەواری دەوڵەتی هەبوایە، براوەی هەڵبژاردن لەسەراسەری کوردستاندا بەر مەبنای دەنگی زوربە حکومەتی خۆی پێکدەهێناو هێزەکانی وەکو پێشمەرگەو ئاسایش و .... هی حکومەت ئەبوون و نەدەبوونە بەشێک لەهێزی ئەحزاب. بەهەموو ئەو فاکتە مەلموسانەوە ناکرێت چاوەڕوانی گۆڕان و ئاڵوگۆڕێکی بەرچاو لە کۆمەڵگادا لەم هەڵبژاردنەو هێزەکانی بکرێت.

شەنگار عەبدوڵا: رۆڵى رێکخراوە مەدەنیەکان بۆ پرۆسەى هەڵبژاردنء دواجاریش پرۆسەى گۆڕانء بڕیار چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ هەندیکجار رێکخراوە مەدەنیەکان پەنا دەبەنە بەر بایکۆتکردنى هەڵبژاردنەکان، ئایا لەم قۆناغەدا پەنا بردنە بەر بایکۆت کاریگەریى دەبێت بۆ گۆڕانکاریى سیاسى؟

عەبدولا مەحمود: سەرەتا نابێ بیرمان بچێت ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی خۆیان بەرهەمی کۆمەڵگای مەدەنی و حکومەت و دەوڵەت دەسەڵاتی مەدەنین. ناکرێ دەوڵەت و حکومەت و دەسەڵاتی مەدەنی نەبێت و رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی هەبن و نەخشی کارا بگێڕن. چونکە ڕێگەی هەڵسوڕانیان پێنادەن، کۆمەکیان ناکەن، ئەیانترسێنن و دەیان و ناوناتۆرەی وەکو دەستی دەرەکیان لەپشتە، سەر بەفلان و فیشارەن، درکی واقعیەتی کۆمەڵگا ناکەن، دەکەنە پاساو بۆ سنوردارکردن و ڕێگە لێگرتینان.

هەربۆیەشە لەکوردستاندا سەرباری هەوڵی زۆری کەسانی ئازادیخواز مەدەنی ڕێکخراوەی جەماوەری و پیشەیی سەربەخۆ بوونی نییە. دەیان سەدان ڕێکخراوەی جەماوەری وپیشەیی و ناوەند و کۆروکۆمەڵی هەمەڕەنگی هونەری و وەرزشی لە کوردستان هەن، بەڵام هەموویان بە ناوەکەیانەوە، تا بە شێوەی هەڵسوڕانیان، تا پانتایی شوێنی چالاکیان، مۆری ئەحزابی پێوەیە. رێکخراوە هەمەچەشنە ژنانەکان" ئافرەتان، ژنان، خوشکان، خانمان...." ، رێکخراوەکانی لاوان" قوتابیان، گەنجان، لاوان، لاوی موسولمان...." ئەم ناوانە بۆ جیاکردنەوەی ڕێکخراوەی جەماوەری و پیشەیی حزبەکانە لەگەڵ یەکتری. وە هەمووشیان لەلایەن حزبەکان ء ڕابەرایەتی حزبەکانەوە تەوجیهاتیان ئاراستە دەکرێت و کۆمەکی مادی دەکرێن، لەوەش واوەتر هەتا لەباری ریکخراوەیشەوە سەربەخۆ نین. لەوەها حاڵەتێکی نەخوازراو ناتەندروستدا ڕێگە بەهەوڵی کەسانی مەدەنی و سەربەخۆخواز نادەن رێکخراوەی جەماوەری و پیشەیی سەربەخۆ یان ئەوە کەپێی دەڵێن رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی، پێکبێن و نەخشی تەندروستی خۆیان بگیرن. بێگومان بوونی رێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی لە کۆمەڵگایەکی تەندروست و مەدەنیدا کە قەوارەی دەوڵەتیء مەدەنی هەیە و دەسەلاتی مەدەنی هەیە، ئەم ڕێکخراوانە دەتوانن نەخشی زۆر گرنگ و چارەنوسساز بگێڕن و چاودێربن بەسەر دەسەڵات و حکومەتەوە، ئەتوانن گوشار دروست بکەن، ریفۆرم دابسەپێنن. بەداخەوە لە کوردستان ئەمەش شێوێندراوە. حزب هەموو شتێکە، حزب یاسایە، ڕێکخراوەی جەماوەری و پیشەییە، ئاسایش و پێشمەرگەیە، پسوڵەی دامەزراندن و کار دەستخستنە، بانکی کۆکردنەوەی پارەیە، قسەی ئەوەڵ ء ئەخیر حزب ئەیکات، ئەویش حزبی خاوەن میلیشا.

دیارە ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی ئەگەر لە کوردستانێکی نۆرماڵ و جێگیردا لەباری سیاسی و ناوچەیی و جیهانیدا، و لە کۆمەڵگایەکدا کە دەوڵەتی مەدەنی هەبوایە چ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکان و چە بە بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان دەیان توانی کاریگەری خۆیانیان هەبێت.

لە ئێستادا کە ئەم ڕێکخراوانە نین یان ئەگەر هەشبن زۆر لاوازن و ڕێگری هەمەجۆریان لەبەردەمە یان بۆ پێکهێنراوە، چ بایکۆتی هەڵبژاردنەکان بکەن و چ بەشداری بکەن، هیچ لەو واقعیەتە ناگۆرێت کە هێزە خاوەن میلیشیا زەبەلاحەکان دەسەڵات لەنێوان خۆیاندا دابەش دەکەن. و بەشێوەی تەوافوقی پۆستەکانیان دابەش دەکەن و دەیبڕێنەوە.

شەنگار عەبدوڵا: یەکێک لەکارەکتەرەکانى کۆمەڵگایەکى زیندوو بەشداریى هاووڵاتییانە لەچارەنوسى خۆیاندا، ئایا زیندوویى کۆمەڵگاى کوردستان ئامادەیە بەشدارى لەچارەنووسى خۆیدا نەکات؟

عەبدولا مەحمود: من لاموایە کۆمەڵگای کوردستان و خەڵکەکەی زیندون و خوازیاری بەشداری چالاکانەن لە دیاریکردنی چارەنووسی کۆمەڵگادا، وە ئامادەییان زۆرە. بەلام هەمیشە ڕێگە لە نواندن و خستنەگەری ئیرادەیان دەگیرێت. هەموو ئەو پرس و مەسەلانەی کە بەناوی خەڵکی کودرستانەوە حزبەکان دەیکەن، لەسەروی خەڵکەوە دەکرێت، گوێ لە ئیرادەو دەنگیان ناگیرێت. تەماشاکەن خەریکە دەستوری کوردستان کە سەرچاوەی یاساکانە بەخشکەیی تێئەپەڕێنرێت، ئەمە لە کاتێکدا کە تا ئێستا کوردستان ولاتێکی سەربەخۆ نییە تا دەستوری هەبێت، لە کاتێکدا کوردستان ببێتە دەولەتیش کە من لاموایە ئەمە پێش مەرجی دەستورە، دیسان پێویستە لانی کەم ماوەی 6 مانگ زیاتر بخرێتە بەردەم ڕای گشتی و کۆمەڵگا، تا خەڵک بتوانێت ئاشنایەتی بە ناوەرۆکەکەی هەبێت، هاوکات ڕێگە بدرێت بە هەموو حزب و لایەنە سیاسی و کۆروکۆمەڵە جەماوەرییەکان تا ئازادانە شەن و کەوی بکەن. کەچی خەریکن ئەم مافە سەرەتاییەی خەڵک ژێر پێدەخەن و پەسەندی دەکەن. یان دەیان و سەدان ریکەوتنامەی سیاسی و ئابوری و ئەمنی .... لەلایەن یەکێتی و پارتیەوە لەگەڵ حکومەتی بەغدا، لەگەڵ ولاتانی ناوچەکەو دنیا، لەگەل ئەحزاب و کۆمپانیاکان، بەرێوە دەچێت بێئەوەی بگەرێنەوە بۆ رای خەڵکی و دەنگ و بریاری خەڵک بایی پولێک حسابی بۆبکرێت. یان خۆتان دەزانن لە هەڵبژاردنەکانی 2005 دا و لە ریفراندۆمێکی ناڕەسمیدا زیاتر لە 86 % خەڵک دەنگیان دا بەسەربەخۆی کوردستان، کەچی ئەمان هەر بۆشیان مەسەلە نەبوو.

بە کورتیەکەی بەڵی خەڵکی کوردستان خەڵکێکی زیندو بزیووە، خەڵکێکە خواستی گۆران و بەشداری چالاکانەی بۆگۆڕانی ریشەیی تیایە، بۆ ئەم گۆران و بەڕەوپێشچونەش لە هەوڵ و خەباتێکی بەردەوامدا بووەو هەیە، بۆ بەسەرکەوتنی گەیاندنی پەیامی چالاکانەو ئازادیخوازانەشی پێویستە خۆی لە ئاسۆی بزوتنەوەی قەومی کوردو حزبەکانی جیابکاتەوەو و بە ئاسۆی ئازایخوازی و مەدەنیخوازی خۆیەوە خەباتی خۆی بۆ جیاکردنەوەی کوردستان لە عێراق و پێکێهنانی دەوڵەتێکی سکولاری غەیرە قەومی درێژە پێبدات.

شەنگار عەبدوڵا: گەنجان زۆرترین رێژەى دانیشتوانى هەرێمى کوردستان پێکدەهێنن، هۆشیاریى گەنجان بۆ بەشداریکردن لەدەستاودەستکردنى دەسەڵات لەچ ئاستێکدا دەبینیت؟

عەبدولا مەحمود: نوێبونەوە، داهێنان، عەودالبوون بەدوای زانین و زانستدا، گۆڕان، تازەگەری، تایبەتمەندی لاوانە. خودی ئەم تایبەتمەندییە کە لاوان هەیانە نیشانەی هوشیاریییە، ئەمە بۆ هەموو کۆمەڵگایەک هەروایە. هیچ کۆمەڵگایەک نییە لاوان تیایدا خوازیاری داهێنان و نوێبونەوەو تازەگەرى و گۆراِِن، نەبن.

بەداخەوە ئەم هەموو خەون و خولییایەی لاوانی کوردستان، خنکینراوە. لاوان لەکوردستان یەکێک لە بێبەشترین توێژی کۆمەڵگان. تویژێکن ئایندەیان هەمیشە لە نارۆشنیدا گیردراوە، سەرەتاییترین مافی لاوان لەکوردستان لە سیستەمێکی پەروەردەیی و فێرکردنی تەندروستەوە، لە زانکۆ و پەیمانگای مۆدیرن و سەردەمیەوە، لە نەهجی زانستی و پەروەردەییەوە، لە شێوەی بیناو مامۆستای متەخسیسەوە، لە ئازادبوون بۆ عیشق و ئازدیە فەردیەکانیەوە، لەنەبوونی مافە مەدەنیەکانیان، لەشوێنی نیشتەجیبونی سالمەوە، لەکەم تواناییان بۆ هاوسەرگیریەوە، لە نەبونی شوێن و دامەزراوەی سەرگەرمی و زانیستیەکانەوە، لە موچەی کەمەوە ئەگەر شانسی دامەزراندنی دوای خوێندنیان هەبێت، لە بێکارییەکی بەربڵاوەوە، لە نەبونی پیداویستیە تەرفیهی و تەندروستیەکانەوە، .... بێبەشن. باشە ئۆردوی لاوان لەهەلومەرجێکی ئاوادا چۆن ئەتوانن نەخشی پێویستی خۆیان بگێڕن. لاوان پێویستیان بە ژینگەیەکی سالمی کۆمەڵایەتی و پەروەردەییە، ئەم ژینگەیە نەک نییە، بەڵکە کراوەتە حەقلی ئەلغام.

بێگومان لاوانی کوردستان وەکو توێژێکی زیندوو هەمیشە لە شەڕی دابینکردنی ئەم خواستانەدا بوون و هەن، زیدەڕۆی نییە بڵێین لە دوو سێ ساڵی راِبردودا یەک هەفتەش نەبووە لاوان چ لە زانکۆکان و پەیمانگاکان و چ لەبەشە ناوخۆیەکان و لەشونی خوێندنیان لەسەر شەقام نەبووبن بۆ خواستەکانیان. وە بزوێنەری هەموو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیە جەماوەریەکانی تری خەڵکی کوردستان بون بۆ خواستە ڕەواکانیان.

کەوایە لاوانی کوردستان، ئەکتیفن. چالاکن بۆ ئاڵوگۆری سەردەمیانە. بەلام ئەگەر پرسیار ئەوەیە کە ئایا ئەکتیفن بۆ دەستاودەستکردنی دەسەلات؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە کە بەڕاستی پێویستی بە لێَوردبونەوە هەیە. لە کوردستان دەستاودەستپێکردن دەسەلات بە شێوەی سەردەمیانە نەبووەو نییە، ئەحزابی قەومی و دەستەگەلی ئیسلامی ئامادەنیین گەمەی دیموکراسی لە خراپترین حاڵەتەکانیدا قبوڵ بکەن. هەموو بیرمانە لەیەکەمین هەڵبژاردنی کوردستاندا چۆن گاڵتەیان بە ئاکامەکانی هەڵبژاردن هات و کەس ئامادەنەبوو ئاکامەکانی قبوڵ بکات، وە خەریکبوو کۆمەڵگا بخەنە ناو جەنگێکی ناشیرین و خویناوی بۆ دەسەلات و سەرئەنجام دەسەلاتی پەنجا بە پەنجایان، کردە داهێنانی دیموکراسی میلیشیایی و لە ئاکامی نەبونی رەسمیەتی نیودەوڵەتی ئەم پەرلەمان و حکومەتە کە بەدەسکەوتیکی میژووی لەقەڵەمیان ئەدا بە جەنگێکی خوێناوی ناوخۆ ئاسەواریان نەهێشت. بەوحالەشەوە نەوەستان، پاشانیش لەجێگای هەڵبژاردنی تر زۆرتر دەنگدانیان خستە جێگەی. ئێستاش کە هەڵبژاردنێک بەڕێوەیە، نە کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان سەربەخۆیە و نەدەتوانی سەربەخۆش بێت. هاوکات نەک ناتوانن هەڵبژاردنێکی تەندروستی باوی ئەم سەردەمە بەرێوە بەرن، بەڵکە ئەوە لەسەرەتای بانگەشەکاندایە کەتوندوتیژی و بۆنی خوێن دێت. بێگومان ئەگەر ئاکامەکەشی بەهەموو هونەرەکانی فڵبازییەوە بەدڵیان نەبێت دیسان ملی پێنادەن. بۆیە شتێک نییە ناوی دەستاودەستپێکردنی دەسەڵات بێت بە شێوەی ئاسایی و شارستانیانە. بەشەڕ و کێشمەکێش ئەمە ئیمکانی هەیە بەڵام بەخۆشی و بەڕێزگرتن لەئیرادەو خواستی خەڵک مومکین نییە.

لاوان ئامادەنء خوازیاری ئەوەن ئەم فەرهەنگە دواکەوتووە نەمێنیء دەستاودەستپێکردنی دەسەلات بەشێوەی ئاسایی ڕەوتی خۆی بگرێت. بەلام ئەمە دەسەلاتی باو و زاڵی کۆمەڵگای کوردستانە ئەم ڕێگەیە ناگرنە بەرو ڕێگە بە لاوانی ئازادیخوازیش نادەن ممارەسەی ئیرادەی ئازادانەی خۆی بکات. بەلام بەڵی لاوان ئامادەییان تیایە.

شەنگار عەبدوڵا: ژنان نیوەى کۆمەڵگا پێکدەهێنن قورسایى سیاسى ژنان بۆ پرۆسەى هەڵبژاردن چ رەنگدانەوەیەکى دەبێت لەسەر داهاتووى بڕیار لەکوردستانء بەتایبەتى پەرلەماندا؟ یان زیادکردنى ڕێژەیى ژنان چ گۆڕانکاریەک دروستدەکات؟

عه‌بدو‌ڵا مەحمود: یەکێک لەو شەڕە نەبڕاوانەی هەمیشە لە کوردستان هەیە ء یەک چرکەش وەستانی بۆ نییە شەڕی دژە ژنە. کە قوربانیانی زۆر لە قوربانیانی ئەنفال و کیمیاباران و قوربانیانی دەزگا داپلۆسینەرەکانی بەعس و شەڕی ناوخۆ ..... زیاترە.

18 ساڵە کوردستان بە کردەوە لە عێراق دابراوە، کەچی یاسا بنەڕەتییە دژی ژنەکانی بەعس کاریان پێدەکرێت. بەپێی ئەم یاسایانە کە سەرچاوەکەیان شەریعەتە، قەسابی کردنی ژنان لەژێرناوی شەرەفپارێزی، ئاشکراو بێ پەردەیەو ئامارەکان کە بڵاودەکرێنەوە، تەکاندەهەندەن. دەیان هەزار ژن کوژراوان بەلام 10 کەس لەو ژن کوژانە لە زیندانەکان و بەردەم یاسا نابینرێن. بەدەیان هەزار ژن لەئاکامی زولمَی خێزان و زولمی کۆمەلایەتی کۆمەڵگا، ناچار بە خۆسوتاندن و خۆکوشتن کراوان، کەچی تاوانبارانیان نەک دیار نین بەڵکە تاوانیارانیان لە ئینسانە زیندووە ژن کوژەکانەوە ئەکەن بە دەبەی نەوت، تەقینی پەرمێز، هەڵکردنی حەمان، گڕگرتنی سوپا، جیانەکردنەوەی نەوت و بەنزین..... ئەم دۆر زەبەلاحانە. وە بەهەزاران ژن بەهۆی نەبوونی و گرانییەوە ناچارن پەنا ببەن بۆ لەشفرۆشی، وە بەهەزاران ژن ئیغتیساب کراون، و زوبەری ژنان تائەم ساتە وەختە کە لە ژیاندان لەهەلومەرجێکی یەکجار دۆزەخیدا ژیان بەسەردەبەن، لێدان و سوکایەتی بەژن بە کردەوەو بەپیی یاساو شەریعەت و کەلتوری دواکەوتوانەی ناو کۆمەڵگا درێژەی هەیە.

بانگەشەی ئەو هێز و قەوارە سیاسیانەی بانگەوازی ژنان دەکەن بۆ بەشداری لەهەڵبژاردنەکاندا، وە ماوەی مانگێکی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکان یان لە 8 مارسدا بەشانی بزوتنەوەی ژنان و داخوازیەکانیاندا هەڵئەدەن هێندە درۆیەکی شاخدارە وێنەی نییە. و پەرلەمانی حزب یاسای فرەژنی پەسەند دەکاتەوە. من دەپرسم ژنانێک لەژێرسایەی ئەم لایەنە قەومی و دینیانەوە ئاوا تەماشایان بکرێن و مامەڵەیان بکرێت، دەبێت چۆن وەلام وەربگرنەوە لەلایەن ژنانەوە. تەنانەت ئەوانەی بەناوی گۆڕانەوە هاتونەتە مەیدان و لیستی گۆڕانیان هەیە سەرۆکی ئەم لیستە بەئاشکراو بە نوسراو و دیکۆمێنت دەڵێت کێشەیەک نییە لەکوردستان بەناوی کێشەی ژنانەوە، دەڵێت کوشتنی ژنان و تیرۆری ژنان لە کوردستان نییە، ئەم مۆمە کوێی ڕەش و تاریک نیییە؟ باسی ئیسلامیەکانیش پێویست بە بەڵگە هێنانەوە ناکات.

بەڕاستی بۆنکروزی جەستەی هەڵقرچاوی ژنان گەورەترین شەرماوەری دەسەلاتی کوردییە.

بەڕاستی ئەم حزبانەی بزوتنەوەی کوردایەتی بە کۆن و نوێیانەوە، دژی ژنن. دژی مافەکانی ژنانن. ژنان بەشدار بن یان نەبن لەم هەڵبژاردنانەدا پەیامی دژە ژنی ئەم بزوتنەوە دواکەوتوانە وەکو خۆیەتی. بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان یەکێکە لەدەنگە دیارەکانی کۆمەڵگای کوردستان و مێژوویەکی درەخشانی هەیە. ئەم بزوتنەوەیە نابێ هیچ نزیکایەتیەکی لەگەڵ ئەم حزبانەو سیناریۆکانی هەبێت، و پێویستە خەباتی لێبڕاوانەی خۆی بۆ بەدیهێنانی مافەکانی خۆی درێژە پێبدات.

وە لەژێر سایەی دەسەلاتی ئەحزابی قەومی کوردا، ئەگەر نیوەی زیاتری ئەندامانی پەرلەمان ژن بن، بەمانای کۆتاییهاتن بە ستەمی سەر ژنان و بێمافیەکانیان نییە. تەنانەت ئەگەر سەرۆک وەزیرانیش ژن بێت. ئەمە پێویستی بە کۆی گۆڕینی دەسەلاتی سیاسی وە سیستەمی دواکەوتوانەی فکری ناسیونالیستی و دینی هەیە. لە تورکیا تانسۆ چیلەر سەرۆکی ولات بوو، بەلام ئەمە بەمانای کۆتایی زوڵم لەژن و یەکسانی ژنان لەگەڵ پیاوان نەبوو. بۆیە نەخێر بەشداری ژنان لە پەرلەمانی پیاوسالاری و دژە ژندا، ئەگەر هەموشیان ژن بن دەردی ژنان تیمار ناکات.

شەنگار عەبدوڵا: بوونى لیستى داخراو پێویستە؟ ئایا لیستى داخراو گەمەیەکى سیاسیى داخراو نییە کە هاوڵاتیان نازانن کام کەس بەچ پرۆژەیەکە، چ باکگراوندێکى سیاسى، بە چ ئاستێکى خوێندەوارىء هۆشیارى لەپاش تەواوبوونى پرۆسەکە دەبێت بەنوێنەریان؟ ئایا لیستى داخراو دەتوانێت نوێنەرى راستەوخۆى خەڵک بێت، ئەوە لە کاتێکدایە کە دواجار حیزب نوێنەرەکان دیارى دەکات؟

عەبدولا مەحمود: دەبێ سەرەتا ئەوە رۆشن بێت، لیست داخراو بێت یان کراوە، هەر بەشێکە لەگەمەی دیموکراسی. دووەم، لەهەردوو حاڵەتەکەشدا مادام لە کوردستان دەسەلاتی حزبی و میلیشییایی دەسەلاتی بەدەستە، نوێنەران لەهەردوو بارەکەدا واتە لیست داخراو بێت یان کراوە هەر نوێنەرانی حزبن و حزب دایان ئەنیت و هەرئەبی لە حزبیشەوە ئاراستە بکرێن. وە هاوکات لەهیچ کام لەو حاڵەتانەدا ئەم نوێنەرانە ناتوانن نوێنەری دەنگی خەڵک بن. بەلام ئەگەر بڕیار بێت هەلبژاردن و گەمەی هەڵبژاردن لە کۆمەڵگایەکدا بەڕێوە بچێت کە کۆمەڵگایەکی کراوەو خاوەن قەوارەیەکی سیاسی و مۆدیرن بێت، بێگومان لیستی کراوە زۆر باشترە لە لیستی داخراو، چونکە ئەو کاتە خەڵک ئەتوانێت لە نێوان باش و باشتردا یان لە نێوان خراپ و خراپتردا، بزانی دەنگ بەکێ ئەکات کە کارنامەو باگراوندی ئەو کاندیدە دیارە یان قابیلی دەست پێڕاگەیشتنە.

شەنگار عەبدوڵا: لیسى کراوە، یان نیمچە کراوە تایبەتمەندیى چییە بە بەراورد لەگەڵ لیستى داخراوادا؟ ئێوە لەوبڕوایەدان بوونى لیستى کراوە دەتوانێت قۆناغێکى دیکە بێت لەو گۆڕانە کە چاوەڕوان دەکرێت؟ توانایى گۆڕان لەلیستى کراوە زۆرتر دەبینرێت، یان لەلیستى داخراودا؟

عەبدولا مەحمود: جیاوازی لیستی کراوەو نیمچە کراوە لە لیستی داخراو هەر ئەوەیە کە لیستی کراوە لیستێکە داخراو نییە و مەرچ نییە هەموو کاندیدەکانی حزب دیاریان بکات و حزبی بن، هاوکات کەسەکان بەهەموو لایەنەکانی توانایی و باگراوانیان و ئاستی هۆشیاریان... دیارن. و خەڵک ئەتوانێت قەزاوەت لەبارەیانەوە بکات و لە بوخچە نەپێچراون تا پاشان دەربکەون کێن و توانایان چەندە. سەبارەت بەبەشی دووەمی پرسیارەکە، کە ئایا لیستی کراوە قوناغێکی دیکەی گۆرانە یانا؟ وە ئایا لیستی کراوە توانای گۆڕانی زیاترە یان نا؟ ڕاستیەکەی ئەوەیە کە وەکو لەوەڵامی پرسیارێکی تردا باسم کردووە، لیست داخراو بێت یان کراوە، وڵات دیمکراسی بێت یان داخراو تۆتالیتار و عەسکەری و دینی، گۆڕانی ریشەیی لەڕێگای هەڵبژاردنەکانەوە ڕوونادات. گۆڕان بەرهەمی هەڵبژادن و دەستاو دەستپیکردنی دەسەلات نییە لە ڕێگای سندوقەکانی دەنگدانەوە. گۆڕان بەرهەمی کێشمەکێشی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکانی ناو کۆمەڵگایە. نابێ بیرمان بچێت لە سیستەمی پەرلەمانی بۆرژوایدا ئەگەر زۆریش دیموکراسی بێت، ئالوگۆڕ هەمیشە لە سەرەوە پێکدێت نەک لە خوارەوە، هەروەها لەم سیستەمەدا هەندێ شت لە پێشترەوە بڕاوەتەوە. وەکو دەسەلاتی سیاسی چینێکی دیاریکراو و پایە بنەڕەتیەکانی ئەم دەسەلاتە. هەروەها سوپاو دام دەزگا ئەمنی و ئاشکراو نهینی، دەیان تۆری ئیستخباراتی و...سەدان دامەزراوەی ڕاگەیاندن و دەزگای گێژکردن و سەرکوت و لەپاڵ زیندان و.....تاد، هەموو ئەمانە وەکو خۆیان بۆ پاراستنی سیستەمی سیاسی ئامادەییان هەیە، بەلام بەرووکەش لەدەرەوەی گەمەی دیمکراسی و هەڵبژاردنەکاندا نیشان ئەدرێن. ئەوەی کە ڕووئەدات ئەوەیە ئەم دەسەلاتە سیاسیەی چینی سەرمایەدار چەندی حزبی هەیە، خەڵک ئازادە دەنگ بەیەکێک لەو حزبانە بدات کە هەموویان پارێزەری نیزامەکەن. ئەمە بە فەرز وەرگیراوە کە ئەم نیزامە و پەیوەندی زالمانەی نێوان ئینسانەکان بەدەست لێنەدراوی بمێنێتەوە. لەو حالەتانەدا و لەم هەڵبژاردنانەدا حزبی کۆماری بێت یان دیموکراتی، لیبەر پارتی بێت یان پارتی محافەکار..... یەکێتی و یان پارتی یان هەر حزبێکی تر بێت هیچ لەناوەرۆکی چینایەتی دەسەلات ناگۆرێت و هەموو یان پارێزەی نیزامێکن "نیزامی سەرمایەداری" لەلەسەر بنەمای چەوساندنەوەو بێمافی ملیونی ئینسانەکان دامەزراوە.

شەنگار عەبدوڵا: دابەزاندنى تەمەن بۆ بوون بەئەندام پەرلەمان گرنگە، بەڵام دەتوانێت ببێتە هێزى گۆڕان؟

عەبدولا مەحمود: دابەزاندنی تەمەن و بەشداری ڕێژەی لاوان تیایدا یان هەتا هەمەڕەنگی کاندیدەکان، رێژەی ژنان .... ئەمانە هەموویان لایەنی تەکنێکی و ڕەمزین. دەکرێ پەرلەمانێک هەموو یان لاو بن و تەمەنی ئەندامەکانی لە 25 ساڵ تێنەپەڕێت، وە زۆریان ژن بن، وە ڕەنگاو رەنگ بن، بەلام ئەگەر خودی دەسەلاتەکە وە دەستوری ئەم ولاتە، کۆنەپەرستانە بێت، هیچ لەوەزعەکە ناگۆرێت. بۆیە ئەمە هیچ دەوری نییە، ئەگەر سیستەمەکە کراوە مۆدرێن نەبیت. وە پێکهاتەی دەوڵەت و قەوارەی سیاسی شارستانی و دامەزراوەیی نەبێت. لەسەر گۆڕانیش زۆر قسەمان کردووە.

شەنگار عەبدوڵا: بەشداریکردنى هاووڵاتیانى کورد لەدەروەى وڵات بەتایبەتى ئەورپا ئومیدى ئەوەى لێدەکرێت ببێتە پاڵپشتێک بۆ دروستکردنى گۆڕان، بەتایبەتى ئەوان کە لەدەروە باشتر کێشەکانى کوردستان دەبینن؟

عەبدولا مەحمود: ڕاستیەکەی لەزۆربارەوە باسی گۆڕانم کرد، ئەمانە دوبارە ناکەمەوە، بەڵام سەیر ئەوەیە هەڵبژاردنێک بکرێت، ناوی هەلبژادنی چارەنوسسازبێت، ڕۆژ تا ئێوارە بەشان و باڵی ئەم هەڵبژادنەو شێوەی بەریوەچونەکەیدا هەڵبدرێت، بەلام ئۆردویەکی زۆر کە مافی دەنگدانیان هەیە، بێبەش بن لەبەشداری لە هەڵبژاردندا. هەر ئەمە بەسە بۆنیشاندانی ئەوەی ئەم هەڵبژاردنە هەڵبژادنیک نیییە کە ممارەسەی دیموکراتی نیشان بدات، هێندەی سیناریۆیەکە بۆ سوککردنی هەڵبژاردن و گەمە دیموکراسی و درێژە دان بەدەسەڵاتی میلیشایی و ڕێگەگرتن لە بەکراوەیکردنی کۆمەڵگا.

شەنگار عەبدوڵا: بوونى لیستى سەربەخۆ چ گرنگییەکى هەیە لەپرۆسەى هەڵبژاردندا؟ ئایا لیستى سەربەخۆ دەتوانێت دەنگە نارازییەکان لەخۆى کۆبکاتەوەو ببێتە هێزێک رکەبەرى لیستەکانى تر بکات؟

عەبدولا مەحمود: دیارە لەهەر هەڵبژاردنێکی دیموکراسیدا، بونی لیستی جیاواز و هەمەڕەنگی لیست و قەوارە و بوونی لیستی سەربەخۆ، خۆی نیشانەیەکی پۆزەتیفە. بەلام دەبێ بزانین مەبەستمان لە لیستی سەربەخۆ چییە؟ ئایا مەبەست ئەوەیە ئەم لیستە سەربەخۆیە لە حزبە دەسەلات بەدەستەکان، یان سەربەخۆیە لە روانین و سیاسەت و نەخشەو ئامانجی ئەوان؟

ئەگەر لیستی سەربەخۆ، هەڵگری پەیامێکی جیاواز بێت لە پەیامی زاڵ و بزوتنەوە زاڵ و سیاسەتی زاڵ، ئەمە شتێکەو ئەگەریش لیستەکە سەربەخۆیە بەڵام هەڵگری هەمان پەیام و روانین و سیاسەت و نەخشەو کارنامە بێت، ئەمە هیچ لەوەزعەکە نەک ناگۆرێت بەڵکە بە زیان تەواو دەبێت. چونکە ئەو کاتە ئەو هێزەی بانگەشەی سەربەخۆیی ئەکات بە کۆمەڵێک دروشمی ئارایشدراوی دەورەی هەڵبژاردنەکان، بەشێک لە خوازیارانی ئاڵوگۆر و و ناڕازی لە حزبە تەقلیدی زاڵەکان بۆ خۆی ئەبات و لە خەباتی حەقخوازیانە دوریان دەخاتەوە ئیحتوای تەمەنیات و هەوڵەکانیان دەکات...تاد. لەوانەشە ئەم لیستە ببێتە رکەبەری حزبەکانی تر، بەڵام ئەگەر هەمان روانینی بۆ کێشە بنەرەتیەکانی کۆمەڵگا هەبێت، جیاوازی چییە؟

بۆنمونە کۆمەلگای کوردستان بەدەست گرفتی بێناسنامەیەوە دەناڵێنێ و قەوارەی سیاسی نیییە، دەوڵەتی نییە، ولاتێکی سەربەخۆ نییە، خواستی سەربەخۆی کوردستانیش خواستێکی رەوای خەلکە، کەچی حزبە قەومیەکانی کوردستان خەریکن کوردستانی 18 ساڵ دابراو دەگێڕنەوە بۆ باوەشی عێراقێکی قەومی و کۆنەپەرستانە کە مافی هاولاتی بوونی خەلکی کوردستان و تاکەکانی ناتوانێ بەڕەسمی بناسێ. عێراق بەبەشێک لە نیشتمانی عەرەب و خەڵکەکەشی بەبەشێک لە ئوممەی عەرەبی ئەزانێت، سەرئەنجام ئەم دەسەلاتە و حکومەت و دەوڵەتە ستەمی سەرخەڵکی کوردستان لە منداڵدانیایەتی، ئەگەر لیستی سەربەخۆ نەیەت و نەڵێت نا بۆ لکاندنەوەی کورستان بە عێراقی قەومیەوە، نەلێت بەڵی بۆسەربەخۆیی جیاوازی لەگەڵ یەکێتی و پارتی چییە؟

کیشەی ژنان لە کوردستان کێشەیەکی گەورەی کۆمەلایەتییە، لیستی سەربەخۆ هەڵگری هەر ناوێک بێت، یەکسانی هەمەلایەنەی ژنان لەگەڵ پیاوان لەیاسادا، دروشمی واقعی و بەکردەوەی نەبێت و بۆی تێنەکۆشێت، جیاوازی چییە لەگەڵ حزبە قەومیەکانی ترو هەتا ئیسلامی و عەمامە بەسەرەکان؟
هێزیک یان لیستێک خوازیاری جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت و دەسەلات و خویندن و پەوروەدەو یاسا نەبێت، ئازادی دیندارو بێدینی بەرەسمی نەناسێت، جیاوازی و سەربەخۆیەکی چ مانایەکی دەبێت؟

هێزێک و لیستیک خەباتکاری بەڕەسمی ناسینی مافە فەردی و مەدەنیەکان، خەباتگیری بەدیهێنانی ئازادیەکان لە ئازادی سیاسی و بیروباروەرو بەیان بلاوکردنەوەچاپەمەنیەوە تا رەخنە گرتن و مافی تویژینەوە لەهەموو کەلتورو ئەخلاقیات و فەرهەنگ و رەمزە قەومی و دینی و تایفییەکان... نەبێت، وە ئازادی پیکهینانی ریکخراو ئەحزاب و کۆروکۆمەڵی پیشەیی و جەماوەری نەبێت، ئازادی کۆبونەوە، مانگرتن، خۆپیشاندان،.... بەکردەوە بەڕەسمی نەناسێت، سەربەخۆی ئەم لیستە دەبێت بەچی؟ وە جیاوازی لەگەڵ دەسەلاتی باو چی دەبێت؟

بۆیە لیستی سەربەخۆ، ئەبێ لە سیاسەت و کارکردنیا، لەپەیام و ڕێگاچارەی جیاوازیەوە بۆ کێشەکان، لە روانینی ئاسۆی جیاوازیەوە سەربەخۆیی و جیاوازیەکانی نیشان بدات. ئەوکاتە خەڵک متمانەی پێئەکات و بە قازانجی خەڵک ئەبێت، ئەگەر نا سەربەخۆی هەر لەحزبەکان بێ سەربەخۆی و جیاوازی لە ڕوانین و ئاسۆی سیاسیان، ئەگەر بۆماوەیەکی کوتیش بتوانێ ببێتە جێگای سەرنجی بەشێک لەخەڵک بەڵام زوو گوڵەبەهارەی شانسی هەڵدەوەرێت.

شەنگار عەبدوڵا: چۆن دەڕوانیتە پێویستى بوونى لیستێکى ئۆپۆزسیۆن؟ لیستى ئۆپۆزسیۆن چۆن دەبێتە دەنگى دەنگە جیاوازەکانى درەوەى لیستى دەسەڵات؟

عەبدولا مەحمود: بونی هێزی بە واقعی ئۆپۆزیسیۆن، لیستی ئۆپۆزیسۆن، وەکو ئاو بۆ ژیان پێویستە. کۆمەڵگای کوردستان بەدەست نەبونی فەزایەکەوە دەناڵێنی کە ئۆپۆزیسۆنی واقعی کە ڕەخنەی ریشەی و قوڵی لەدەسەلات و کارکری حزبە دەسەلات بەدەستەکان و بزوتنەوەی قەومی و زاڵ هەیە، ڕێگەی هەڵسوڕانی پێنادرێت. لەژێرناوی ڕێزگرتن لە پیرۆزیەکانی نەتەوەو دین و نیشتمان کەسایەتیە بەناحەق بە پالەوانکراوەکانی، لەژێر ناوی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی، هەڕەشەی دەرەکی، دەکەونە بە ناوناتۆرەو هێرش و سەکوتکردن. دەسەلات و حزبە میلیشیاکان لەکوردستان، بەواقعی دەڵێن ڕەخنە بگرن، بەلام رەخنەی ریشەیی نا، رەخنەی شەرمنۆکانە. گلەیی بکەن بەلام خەڵک لەدەسەلات هان نەدەن. سەروەری نیشتمانی کەکەس نازانیت مەبەستیان چییە نەخرێتە ژێر رەخنەوە.

لیستی ئۆپۆزیسۆن و هێزی ئۆپۆزیسۆن ئەو هێزو لیستەیە، کە ڕەخنەو بەرنامەی جیاوازی لەدەسەلات هەیە و دەیەوێت ئاڵوگۆر لە دەسەلات و پەیکەرەی حوکمرانیدا دروست بکات و لە ڕێگای سازادان رابەریکردنی خەباتی خەڵک و ئاسۆدارکردنی خەبات و تیکۆشانی خەڵک بە ئاسۆ سیاسی و بەرنامەیی خۆیەوە، دەسەلات بگرێتە دەست و یان ببێتە بەبەشێک لەدەسەڵات.

بونی ئۆپۆزیسۆنیکی واقعی ئاوا، کە بەرنامەی جیاواز و رێگاچارەی جیاوازی بۆ گرفتە بنەڕەتیەکانی کۆمەڵگا پێیەو بەکردەوە بۆی تێدەکۆشێت، دەتوانێ ببێتە هێزێکی کاریگەرو دەنگە ناڕازیەکانی خەڵک لەخۆی کۆبکاتەوە.

شەنگار عەبدوڵا: تاچەند گەش بینى بەپرۆسەى چاودێرى کردنى سندوقەکانى دەنگدان؟ ئەمە لەکاتێکدا لەهەڵبژاردنى پێشودا هەرسێ پارێزگاکەى کوردستان خرانە لیستى ڕەشەوە ئەمە چ کاریگەریەکى هەیە لەسەر سەمعەى کوردستان؟ پێت وایە لەم هەڵبژاردنەى ئایندەدا هەمان سیناریۆى لیستى رەش دوبارە بێتەوە؟

عەبدولا مەحمود: هیچ هەڵبژاردنێک لەژێر سایەی دەسەلاتی ئەحزابی میلیشاییدا ناتوانی ئازادو سەربەخۆ بێت و لە فەزایەکی ئارامدا بەڕێوە بچێت. چونکە نە کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکان دەتوانن سەبەخۆبن و نە هیچ لیژنەیەکی چاودێری فرسەتی ئەوەی دەبێت کۆنترۆڵ و چاودێریەکی پێویست بکات. هاوکات دەسەلاتی ئەحزاب لە جێگای سوپای نیزامی و حکومی، هێزی پیشمەرگەی حزبی هەیە. لە جێگای ئاسایش و پۆلیسی سەر بەدامەزراوەی دەوڵەتی ، ئاسایش و پۆلیسی حزبی هەبە. هەتا بەپێی ناوچەی جغرافی قەڵەمڕەوی دەسەلات ئەم پۆلیس و ئاسایشە ئەندامانی لێوەشاوەی ئەو حزب و پەروەردەی دەوەرەی کادرانی ئەو حزبەن کەدەسەلاتی لەو ناوچەیە هەیە. نەک هی حکومەت...تاد. هەموو ئاسایش و پۆلیسەکان ژێر دەسەلاتی پارتی، پارتین و هی ژێر دەسەلاتی یەکتیش یەکێتین. لەهەلومەرجێکی ئاوادا ئەم هێزانە یان باشتر بڵێم ئەم پارتی و یەکێتیە چەک بەدەستانە چۆن بێدەنگ ئەبن و بێلایەن ئەبن.

ئەوەی کە دەخرێنە لیستی رەشەوە یان نا نازانم چۆن ئەبێت، چونکە بەرژەوەندیەکان بڕیار لەوە ئەدەن. لە فەزای زاڵی سیاسی دنیای ئەم سەردەمەدا ئەگەر بۆرژوازی و ناوەندەکانی سەر بەو دەوڵەت بۆژوازیانە پێیان باش بێت و لە قازانجیان بێت سادە ئەتوانن ڕەش بەسپی و سپی بەڕەش بقەبڵێنن بە باڵای هەر حزب و وڵات و قەوارەیەکدا. تا چەند ساڵ بەر لەئێستا بە مانێلایان ئەوت تیرۆرست و لە لیستی تیرۆرستان دایان نابوو، ئێستا بە پەکەکە دەڵێن تیرۆریست، بە لیستی هیوا دەڵێن سەر بە پەکەکەو رێگەیان لێگرتن؟ ئەمە لەکوی چەسپاوەو جێگیر بووە کە پەکەکە تیرۆریستەو لیستی هیوا مافی بەشداری کردنی نابێ ببێت؟ وە بەچ پێوانەیەک دەوڵەتی ئیسرائیل و ولاتە کۆنەپەرست و چەنەراڵە چنگ بەخوێنەکانی ئەمریکای لاتین دیموکراتین؟ بۆیە ئەمە هێزی زەبەلاحەکان و بەرژوەندیخوازیانە بەو جۆرەی بیانەوێت لیست دروست ئەکەن. بەڵام ئەوەندە ئەزانم لای هەر کەسێکی هوشیارو بە ئاگای کۆمەڵگای کوردستان ئەگەر بەنرخی ڕۆژ نان نەخوات دەزانێت هیچ هەڵبژادنێکی میلیشیایی ناچێتە لیستی سپیەوە. ئەمەش بۆ دەسەلات مایەی شەرمە نەک بۆ خەڵکی کوردستان کە تاسەرئیسقان دژی دەسەلاتی حزبین و خوازیاری دەسەلاتی یاساو حکومەتی و دامەزراوەیین.

شەنگار عەبدوڵا: هەڵبژاردنى سەرۆکى هەرێم راستەوخۆ لەلایەن خەڵکەوە تاچەند گرنگە؟ ئایا ئەمە پێچەوانەى دەستورى عێراق نیە؟ هەروەها سیستەمى سیاسى کوردستانیش پەرلەمانیە، چ سودو زیانێکى هەیە؟

عەبدولا مەحمود: هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم هەم دەکرێت لە ڕێگای هەڵبژاردنی گشتیەوە بێت و هەم دەکرێت لە ڕێگای پەرلەمانەوە بێت. ئەم تەجروبەیە بە هەردوو حاڵەتەکەی هەیە. بەڵام گرنگ ئەوەیە بزانین دەسەڵاتەکانی چین؟ لەسیستەمی پەرلەمانیدا سەرۆک زۆرتر دەورێکی لاوەکی هەیە و زۆرتر ڕەمزێکی تەشریفاتییە، بە پێچەوانەی سیستەمی سەرۆکایەتیەوە کە سەرۆک دەسەلاتێکی زۆری بەپێی یاسا پێدراوە، بۆ نمونە وەک ئەمریکا.

ئەوەی جێی سەرنجە بەحساب سیستەم لە عێراق و کوردستان پەرلەمانییە بەڵام بەپێی دەستورێک کە ئەم ماوەیە لە پەرلەمانی یەکێتی و پارتی بڕیاریان لێداوە، دەسەلاتی سەرۆکی هەرێم نەک ڕەمزی و تەشریفاتی نییە بەڵکە زۆرترین دەسەلاتی هەیە، دەوری فریادرەسی پەرلەمان و یاساکان و کۆمەڵگای پێسپیردراوە. ئەمە موسیبەتە.

دیارە سەرۆک لە دنیای واقعی وەزعی سیاسی کوردستاندا، سەرۆکی تەوافقی یەکێتی و پارتییە، سەرۆکیش زۆرتر هەر سەرۆکی پارتی و پانیای ژێردەسەلاتی خۆی ئەبێت. دیارە هەربۆیە باسی سەرۆکی پارتی دەکەم، چونکە رکەبەرەکانی تری سەرۆک لە جەنگێکی نابەرابەری هەڵبژادندان لەگەڵ بارزانی و قوەتی دەسەلاتی حزبی میلیشییایی لەهەموو بارێکدا بە قازانجی بارزانییە. بەلام ئەگەر لەهەموو ئەوانە بگوزەرێین کە کێ دەبێتە سەرۆک یان نا، بەپێی ئەم دەستورەی ئێستا پەرلمان پەسەندی کردووە کە بێگومان بێکیشەو گرفت تێناپەرێت بەسەر هێزکانی بەغدادا، و کێشەو ململانییەکی توند بەدوای خۆیدا دەهێنێت. بەلام لەهەموو حالەتێکدا دەسەلاتی سەرۆک یەکجار زۆر و بێحەدو حسابە.

بێگومان بە قازانجی خەڵک و کۆمەڵگاو دیمۆکراسی!! نییە بەلام بەحەق خێردارە بۆ پارتی.

abdulla.mahmud@gmail.com