|
٢٤\٥\٢٠٢٥
دیپلۆماسیی پارە و
ڕووکاری هێزە گەورەکان.
ئەرسەلان مەحمود
لە کاتێکدا دۆناڵد ترامپ بە شانازییەوە باس لە "دەرفەتی کاری هەزاران
ئەمەریکی" دەکات لە ڕێککەوتنە ئابوورییەکانی لەگەڵ وڵاتانی کەنداودا،
پرسیارێکی قووڵتر دێتە ئاراوە: ئایا ئەم سەردانە پەیوەندی بە "پارە"وە
هەیە، یان ئاڵوگۆڕێکی ستراتیژی گەورەتری لە پشتەوەیە؟
ڕێککەوتنەکانی ئەم سەردانە - بە تایبەت پەیمانی چەکی ١٤٢ ملیار دۆلاری
- نیشاندەری ئەو چەشنە سیاسەتەیە کە تێیدا دیپلۆماسیەتی گواستنەوەی
پارە لە حساب بانکییەکەوە بۆ حساب بانکییەکی تر "ترانساکشن" جێگەی
وتووێژی ستراتیژی گرتووەتەوە. چاوی ئەم ڕێککەوتنانە لە ئایاری ٢٠٢٥،
یان سەردانەکەی ٢٠١٧ی ترامپ، هەردووکیان لە ڕووی ستراکتورەوە یەک شت
دەڵێن: سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا سەرەڕای گۆڕانی سەرۆکەکان، بەردەوامە
لە خزمەتی بەرژەوەندی کەمینەیەکی دەوڵەمەند و بەهێز.
سەرمایەداریی جیهانی، ناوی نوێی ئیمپریالیزم.
بە جیهانیبوونی سەرمایەداری، بە هەموو ڕووکارە ئابووری و
ڕاستییەکانیەوە، ئەمڕۆ ناوێکی نوێیە بۆ ئیمپریالیزم. سەردانی ترامپ بۆ
کەنداو پردێکە بۆ تێگەیشتن لەوەی چۆن سەرمایەداری هاوچەرخ خۆی لە پشت
پەردەی "بازرگانی" و "ڕاستی ئابووری"دا دەشارێتەوە.
بەڵام لێرەدا دووفاقییەکی گەورە بەدیار دەکەوێت: لە لایەکەوە، ترامپ
هەڵوەشاندنی گەمارۆکان لەسەر سوریا ڕادەگەیەنێت بۆ دانی "دەرفەتی گەورە"
بە سورییەکان؛ لە لایەکی دیکەشەوە، پەیمانێکی چەکی ١٤٢ ملیار دۆلاری
واژۆ دەکات. ئەم دژیەکییە ناوەرۆکی ئایدیۆلۆژی سەرمایەداری هاوچەرخ بە
تەواوی پیشان دەدات.
دەوڵەتێک لەنێو دەوڵەتدا - کۆمپانیا و سیاسەت.
سەردانەکەی ترامپ بۆ سعودیە و قەتەر تەنیا دیمەنێکی نوێی ئیمپریالیزمی
کلاسیکی ئەمەریکییە کە خۆی گونجاندووە لەگەڵ سەردەمی نوێدا. لێرەدا
دەکرێت پرسیارێکی زۆر سادە بپرسین کە میدیای ئەمەریکا لێی بێدەنگە:
بۆچی پەیمانی چەکی ١٤٢ ملیار دۆلاری لەگەڵ دەوڵەتێک دەکرێت کە تۆماری
مافی مرۆڤی خراپی هەیە؟ بۆچی کاتێک کێشەی غەززە هێشتا بەردەوامە، ترامپ
کار لەسەر ئاسایی-کردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان سعودیە و ئیسرائیل
دەکات؟
ڕاستییەکەی ئەوەیە کە کۆمپانیا گەورەکانی چەک - لۆکهید مارتن، ڕەیتیۆن،
بۆینگ - لەم ڕێککەوتنانەدا ملیاران دۆلار قازانج دەکەن. ئەمەیە ئەو
دیمەنە ڕاستەقینەیەی کە میدیای باو نایەوێت پیشانی بدات.
ئامانجی درێژخایەن - واشنتۆن و ناوچەی کەنداو.
ئامانجی درێژخایەنی واشنتۆن لە ناوچەکەدا، ماوەیەکی زۆرە، هەوڵدانە بۆ
سنووردارکردنی هێزی ئێران لەگەڵ زامنکردنی ئەوەی کە وڵاتانی کەنداو
ملکەچی ستراتیژی "ئەمەریکا یەکەم" بن. لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە،
سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا لەسەر دوو بنەما بووە: دەستێوەردان لە
ناوچەکە بۆ کۆنترۆڵکردنی سەرچاوەکان و فرۆشتنی چەک، هاوکات هەوڵدان بۆ
لاوازکردنی هەر هێزێک کە بۆ بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا هەڕەشە بێت.
لادانی گەمارۆکان لەسەر سوریا تەنها گۆڕانکارییەکی تاکتیکییە، بێ ئەوەی
ستراتیژی سەرەکی بگۆڕێت. ئەو گەمارۆیانەی ماوەی دەیان ساڵ لەسەر سوریا
بوون، خەڵکی ئاساییان زیاتر ئازار دا هەتا حکومەتەکەی. ئەمڕۆ،
میدیاکانی ڕۆژئاوا باس لە "ڕزگارکردنی سوریا" دەکەن، کەچی باسی ئەو
قەیرانانە ناکەن کە خۆیان بەشدار بوون لە دروستکردنیان.
تێکەڵاوبوونی بزنس و سیاسەت.
پێویستە ئاماژە بەوەش بکرێت کە چۆن بزنس و سیاسەت تێکەڵاو بوونە:
ئۆپەرەیشنەکانی بزنسی ترامپ ئۆرگانیزەیشن لە دوبەی و قەتەر، لە هەمان
کاتدا ڕوودەدەن کە سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریکا لە هەمان وڵاتاندا چالاک
دەبێت. ئایا ئەمە هەر ڕێکەوتە؟ یان نیشانەی ئەوەیە کە سیاسەت و بزنسی
تایبەت ئێستا بە شێوەیەک تێکەڵاون کە جیاکردنەوەیان مەحاڵە؟
لە خەیاڵبینی پارەوە بۆ ڕاستیی هێز.
سەردانی کەنداو دەرکەوتەیەکی ڕاستەقینەی چاخی "پۆست-سیاسەت"ـە، کە
تێیدا ناکۆکی سیاسی ڕاستەقینە گۆڕدراوە بۆ وتووێژی ئابووری، کە لە
خۆیدا ئایدیۆلۆژی پەتییە. لە سیستەمێکدا کە هێز بەم شێوەیە چڕ بۆتەوە،
هیچ جێگایەک بۆ ئیرادەی جەماوەری نامێنێتەوە.
ئاماژەکردنی ترامپ بە "کەنداوی عەرەبی" لە جیاتی "کەنداوی فارسی"
نموونەیەکی ڕوونە: تەنانەت ناوەکانیش دەفرۆشرێن و دەکڕدرێن. لێرەدا،
هەموو شتێک دەبێتە کاڵا.
ئایندە و گەورەبوونی قەیرانی سیستەم.
ئەم سەردانە دەرگەیەک دەکاتەوە بۆ تێگەیشتنی قووڵتر لە چۆنیەتی
کارکردنی هاوکێشەی سیاسی-ئابووری لە جیهانی هاوچەرخدا. دوای سەردانی
ترامپ، دەکرێت چاوەڕێی بەردەوامبوونی بارودۆخێکی نائاسایی بکەین، کە
تێیدا سیاسەتی جیهانی بەرەو تێکەڵاوبوونی تەواو لەگەڵ سەرمایەداری
هەنگاو دەنێت. لەوانەیە ئێمە لە بەردەم دیاردەیەکی نوێدا بین کە تێیدا
سیاسەت و بازاڕ هێندە لێک دەچن کە ململانێی ڕاستەقینە تەنها بە شێوەی
کارەساتێک دەتوانێت سەرهەڵبداتەوە.
بیرۆکەی "دەوڵەتی قووڵ" کە تێیدا دامەزراوە سەربازی و ئەمنییەکان،
کۆمپانیا گەورەکان، و دەستەبژێری سیاسی بە شێوەیەکی نادیمۆکراتیک جیهان
بەڕێوە دەبەن، ئەمڕۆ زیاتر لە هەر کاتێک بەدیار دەکەوێت. سەردانی
ئەمجارەی ترامپ دەریدەخات کە سیستەمی سیاسی ئەمەریکا، سەرەڕای گۆڕانی
سەرۆکەکان، بەردەوامە لە بەرژەوەندی دەستەبژێرێکی بچووک.
دیمەنی ئایدیۆلۆژی لە کاری وەبەرهێناندا.
سەردانەکانی ترامپ بۆ سعودیە و قەتەر، لە ئایاری ٢٠٢٥، تەنها گرێبەستی
بازرگانی و دەرفەتی کار نین؛ بەڵکو دەرخەری دینامیکی ئاڵۆزی هێز،
سەرمایە، و ئایدیۆلۆژین. ئێمە پێویستە لە ورچی دیپلۆماسی پارە تێبگەین
بۆ ئەوەی بزانین دەوڵەتە گەورەکان چۆن جیهان بەڕێوە دەبەن.
سیاسەت، وەک چەمکێکی کرداری، دەبێت خۆی لە چنگی منطقی بازاڕ ڕزگار بکات
بۆ ئەوەی بتوانێت ئامرازی گۆڕانکاری ڕاستەقینە بێت، نەک تەنها
جووڵاندنی پارە لە نێوان دەستەبژێرەکاندا.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
