په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٦\١٠\٢٠١٠

ئه‌مه‌ریکا رۆیشت بەڵام...


حوسێن ئیسماعیل خان دەلۆ


ئەگەر تەماشاى مێژووى داگیرکارى بکەین مرۆڤ لە ئەزەلەوە کەوتووەتە ململانێ لەگەڵ خودى خۆى و ئینجا دەورووبەردا ، هەوڵى داوە زۆربەى شتەکانى ئەم گەردوونە بخاتە ژێر رکێفى خۆیەوە ، ئەم تێز و بیردۆز و دیاردەیەش لە مرۆڤەوە گواستراوەتەوە بۆ دەزگا و دەوڵەت و سوپا و لەشکر و دەستە و گرۆپەکان کە وەکو حەز و وەکو بەرژەوەندى تایبەتى ویستوویانە هەیمەنەتى خۆیان بەسەر ئەوانى تردا چ وەکو کەس و دەستە و چ وەکو خاک بسپێنن و بەشێک لە خێر و بیرى ناوچەکانى تر بۆ خۆیان ببێت ، لە دنیاى گلۆبالیزەیشن و جیهانگیرى و رۆژگارى ئەمڕۆدا چەمکى داگیرکارى گۆڕانى بەسەردا هاتووە لە رۆڵەوت و بەرگێکى تردا خۆى نمایش دەکا و دەخاتە روو .


ووڵاتانى داگیرکەر پاش داگیرکارى و رووتانەوە و کڕانەوەى خێر و بێر ئەو ناوچە کۆلۆنی کراوە هەرچەندە بە سیما و رواڵەت و لە دەزگا فەرمییەکانى خۆیانەوە پاشەکشەى خۆیان لە ناوچەى کۆلۆنیالى کراوەکان راگەیاندووە وەلێ کەم و زۆر بەشێوەیەکى ناراستەوخۆ ئامادەگیان هەبووە و تاکو ساڵانێکى پاشتر بەشە پشکیان لە خێر وفڕ و داهاتى ئەو ناوچەیە هەبووە و هاوکات دارێژەرى پشتى پەردە و سیناریۆکانى سیاسەتى ئەو وڵاتە بوونە کاریان بۆ مەرام و مەبەستەکانى خۆیان کردووە تاکو بەرژەوەندیەکانى خۆیان لە فەوتان دەرباز بکەن .


پاش بڕانەوەى جەنگى یەکەمى جیهانى عێراق وەکو دەوڵەت فرچکى لەسەر دەستى داگیرکارى گرتووە و دارەدارە و پێڕەوکەشەى هەر لە سەر دەست بریتانیەکان بوو ، لەسەردەمى پاشایەتیش سێبەرى ئەوان بەسەر هەرمى دەسەڵاتى عێراقەوە هەبوو لە ژێر چاودێرى و بە ئاماژەکانى بریتانیا کاروبارى دەوڵەتى بە راستەوخۆ و ناراستەوخۆ بەڕێوە دەچوو .


لەم قۆناغەدا سەرەتا ئه‌مه‌ریکایەکان لە عێراقدا بە جەنگى گەردەلوولى بیابان دەستیان پێکرد و دواتر بە بەکردەنى و لەسەر ئەرزى واقع لە پرۆسەى ئازادى عێراقدا تەواوى هێزى خۆیان بە کار هێنا و کش مەلیکیان بە دەسەڵاتى دیکتاتۆرى کرد و ئێنجا خۆیان بە هێزى داگیر کەر لەقەڵەم دا تاکو هیچ دەزگا و دامەزراوەیەکى نێو دەوڵەتى لە هاتن و رۆیشتنیان نەپرسێتەوە و خۆیان ئارەزوومەندانە سەرپشک بن لە تەراتێنکردن و مانەوە و رۆیشتنیان لەم ناوچەیە ، بۆ خەڵکى ستەمدیدە و زوڵم چێشتووى عێراق بەهەر ناوێک هاتن گرنگ نییە ، بەڵام بەلایانەوە ئەوە گرنگ بوو کە قەڵاى غەدر و ستەم و گورزى داپڵۆسین و سەرکوتکارى و دەسەڵاتى تۆلیتاریان تەفر و تونا کرد .


بۆ کوردیش ئەو پەندە کوردییە گرنگ و بەرجەستە بوو کە دەڵێت : ( دوژمنى دوژمنەکەم دۆستمە) ، بۆیە هاتنى ئەوان بۆ ئەو مەهام و ئەرکە جێگاى دڵخۆشى کوردان بوو ، نەمانى دەسەڵاتى مەنگەنە ئاساى رژێمى بەعس ئاواتێکى لە مێژینە کوردان و جوڵانەوە رزگاریخوازەکەى بوو، دۆستایەتى کردنى وڵاتێکى وا زلهێز بۆ گەلێک کە تەنها خوا و چیاکانى کوردستان پشت و پەناى بێت بوو خەونێکى دێرێن بوو بەهاتنیان مەست و کەیلى خۆشەویستى یەک لایەنەى کردین .


باراک ئۆباماى سەرۆکى ئێستاى ئه‌مه‌ریکا لە سەروەختى بانگەشەى هەڵبژاردنى سەرۆکایەتى ئه‌مه‌ریکادا ئەو بەڵێنەى بەخەڵکى ویلایەتە یەکگرتووەکانى ئه‌مه‌ریکادا کە ئەگەر بووە سەرۆکى ئه‌مه‌ریکا بەرنامەرێژى بۆ کشانەوەى سوپاى ئه‌مه‌ریکا لە عێراقدا دەکات ، دیارە ئەم هانگاوەى ئێستا بەشێکە لەو بەڵێنانەى کەى دا بووى وا دەیخاتە وارى پراکتیکى و جێبەجێ کردنەوە ، ئەمەش ئەوە دەخاتە روو کە زیاتر خەمخۆر و پەرۆشى گەلانى خۆیانن و مەبەستیان قایل کردنى دڵى ئەوانە نەک مرۆڤایەتى و سۆز و بەزەیى .


چاودێرانى سیاسى مانگى تەمموزى ئەمساڵیان بە خۆێناوى ترین مانگ لەقەڵەمدا و پاش مانگى تەموزیش مانگى ئابدا ئه‌مه‌ریکایەکان لە پرۆسەکە خۆى کشانەوەدا و لە هاوکێشە سیاسیەکانى ناوچەکە بە شەقاو و پێنگاڤى یەکەم هاتنە دەرەوە ، و بڕیارە تاکو کۆتاى ساڵى 2011 دوا سەرباز و بنەو بارەگەیان لە عێراقدا بپێچنەوە و هەموو گرفت و کێشە کەڵکە بووەکانى ناوخۆ و دەرەکى بەسەر خەڵکى عێراقەوە بەجێ بهێڵن ، ئەمەش ئاماژە و دەلالەت لەوە دەکات خۆ دزینەوە بێت لە تەنگ و چەڵەمە و لەباش کردنى بارودۆخ و رەوشى ئیدارى و سیاسى و ئابوورى ناوچەکە.


ئه‌مه‌ریکا بە هانگاوى یەکەم کشایەوە بەڵام هێشتا تیرۆر مۆتکە و هەڕەشەى مەرگ لە زۆر کونج و کەلەبەرى عێراق دەکات و سێبەریان دێوەزمەى تارمایەکانى خەڵتانى خوێن کردنى ژن و منداڵ و پیر و لاوى بێ گوناهى دانیشتوانى عێراقە هیشتا سەرخان و ژێرخانى کۆمەڵگاى عێراقى بە بەر هێرش و پەلامارى تیرۆرستان کەوتوون و دەکەون.


دەکشێنەوە هێشتا لە دۆسیەى و پرۆتۆکۆلەکانیدا لە میتۆد و کارنامەیاندا هیچیان بۆ نەتەوەیەکى وەکو کورد نەکردووە ، کە بەدرێژاى مێژوو کۆمەڵوژى و پاکتاوى نەژادى دەکرێت و تەنانەت لە (14) بەندەکەى (ویڵسن )ى سەرۆکى ئەو سەردەمەى ئه‌مه‌ریکا لە ساڵى 1918 بۆ راگرتنى جەنگى یەکەمى جیهانى و پرسى یەکلا کردنەوەى کێشەى نەتەوە ژێردەستەکانى ناوچەکە خستیە روو سود مەند نەبوو ، هاوکات لە پرۆسەى ئازادى عێراقدا دۆست و هاوپەیمانى شان بە شانى جەنگ و هێرش و هەڵمەتەکانى ئه‌مه‌ریکا بوو بۆ سەر سوپاى عێراق ئێستاش وا خەریکە جارێکى تر مجرۆ دەبێت.


دەڕوات و هێشتا دەستورى عێراق هەر مەرەکەبى سەر کاغەزە و زۆر لە پارت و گروپ و ئورگانەکانى عێراق باوەڕیان پێى نییە و بەشتێکى کەم بایەخ تەماشاى دەکەن ، تەنانەت ئەو بڕگە و مادە و خاڵانەى کە تەبابى و برایەتى خەڵکى ئەم ناوچەیە بەرقەرار و مسۆگەر دەکات نەک جێبەجێ نەکراوە بەڵکو هەنگاویشى بۆ نەنراوە.


بە جێمان دەهێڵن و کێشەى ناوچە دابڕاوەکان وەکو خۆیەتى و کێشەیەکى مەترسیدارە و لە بۆمبێکى توقیت کراوى نێوان نەتەوەکانى عەرەب و کورد و تورکمان دەچێت و مادەى (140)ى دەستورى هەمیشەى عێراق هەر پاشقولى لێدەگیرێت ، هێشتا ئەو کوردانەى دانیشتوى ناوچە دابڕاوەکانى کوردستان و کێشە لەسەرەکانن بە ناچارى و لە ژێر گوشار و فشارى دەسەڵاتى ناوەندى و هەڕەشەى تیرۆریستان ناوچەکە و ماڵ و حاڵى بە جێدەهێڵن کۆچ دەکەن بۆ ناوچەیەکى ئارامتر .


ئۆغر دەکەن و پرسى پێشمەرگە و داهات و بودجە و ... هتد ، لە نێوان حکومەتى ناوەندى و حکومەتى کوردستاندا هەر بە هەڵواستراوى ماوەتەوە ، هێشتا وڵاتانى دەوروبەر مرخیان لە داگیرکردنى ناوچە سنورییەکانى هەرێمى کوردستان خۆش کردووە دەستپارێزى لە خومپارە هاویشتن و تۆپباران و قسور لە هێرشکارى ناکەن و سنور و سەرحەد دەبەزێنن ، خەڵکى سیڤیل دەکوژن و لە زێد و مەئواى خۆیان ئاوارەیان دەکەن .


خۆیان دەپێچنەوە و بار دەکەن لێرە کە زیاتر لە شەش مانگ بەسەر هەڵبژاردنەکانى عێراقدا بۆ ئەنجومەنى نوێنەران تێدەپەڕێ بەڵام دروست بوونى حکومەت بووەتە هاتنى گۆدۆ و چاوەڕوانى خەریکە هەموو کاتەکە بەسەر دەبات ، لایەنە سەرکەوتووەکانى پرۆسەى هەڵبژاردن هەر یەکە سەرى گوریسێکى گرتووەوە بۆ خۆى رایدەکێشێ و دانوستاندنەکان بەرەو کۆڵانى داخراو دەڕوات ئەگەر دەستێوەردان و ئاماژەکانى ئه‌مه‌ریکا فریاى نەکەوێت ، ئەمانە سەدان دۆسیە و کێشە و گیروگرفتى لەو بابەتانە بە نیوەناچڵى و بە بێ چارەسەر ماونەتەوە .


من ناڵێم نەڕۆن با بڕۆن و ئۆغریان خێر بێت بەڵام کاتێک ئەم ناوچەیە بە جێبهێڵن کە کورد واتەنى عێراق شامى شەریف بێت و مافەکانى کوردیش بەتەواوى لەو شامەدا فەراهەم و دابین کرابێت ، با لە یادەوەرى ئێمەدا بەجوانى بڕۆن و یاگادریەکانیان تۆمار بکەن و شانازی لە دووتوێى لاپەڕەکانى بۆ خۆیان تۆمار کردبێت و چۆن شێر ئاسا هاتن ئاواش شێرانە بڕۆن.

 

ماڵپه‌ڕی حوسێن ئیسماعیل خان ده‌لۆ