٦\١٠\٢٠١٠
ئهمهریکا رۆیشت
بەڵام...
حوسێن ئیسماعیل خان دەلۆ
ئەگەر تەماشاى مێژووى داگیرکارى بکەین مرۆڤ لە ئەزەلەوە کەوتووەتە
ململانێ لەگەڵ خودى خۆى و ئینجا دەورووبەردا ، هەوڵى داوە زۆربەى
شتەکانى ئەم گەردوونە بخاتە ژێر رکێفى خۆیەوە ، ئەم تێز و بیردۆز و
دیاردەیەش لە مرۆڤەوە گواستراوەتەوە بۆ دەزگا و دەوڵەت و سوپا و لەشکر
و دەستە و گرۆپەکان کە وەکو حەز و وەکو بەرژەوەندى تایبەتى ویستوویانە
هەیمەنەتى خۆیان بەسەر ئەوانى تردا چ وەکو کەس و دەستە و چ وەکو خاک
بسپێنن و بەشێک لە خێر و بیرى ناوچەکانى تر بۆ خۆیان ببێت ، لە دنیاى
گلۆبالیزەیشن و جیهانگیرى و رۆژگارى ئەمڕۆدا چەمکى داگیرکارى گۆڕانى
بەسەردا هاتووە لە رۆڵەوت و بەرگێکى تردا خۆى نمایش دەکا و دەخاتە روو
.
ووڵاتانى داگیرکەر پاش داگیرکارى و رووتانەوە و کڕانەوەى خێر و بێر ئەو
ناوچە کۆلۆنی کراوە هەرچەندە بە سیما و رواڵەت و لە دەزگا فەرمییەکانى
خۆیانەوە پاشەکشەى خۆیان لە ناوچەى کۆلۆنیالى کراوەکان راگەیاندووە
وەلێ کەم و زۆر بەشێوەیەکى ناراستەوخۆ ئامادەگیان هەبووە و تاکو
ساڵانێکى پاشتر بەشە پشکیان لە خێر وفڕ و داهاتى ئەو ناوچەیە هەبووە و
هاوکات دارێژەرى پشتى پەردە و سیناریۆکانى سیاسەتى ئەو وڵاتە بوونە
کاریان بۆ مەرام و مەبەستەکانى خۆیان کردووە تاکو بەرژەوەندیەکانى
خۆیان لە فەوتان دەرباز بکەن .
پاش بڕانەوەى جەنگى یەکەمى جیهانى عێراق وەکو دەوڵەت فرچکى لەسەر دەستى
داگیرکارى گرتووە و دارەدارە و پێڕەوکەشەى هەر لە سەر دەست بریتانیەکان
بوو ، لەسەردەمى پاشایەتیش سێبەرى ئەوان بەسەر هەرمى دەسەڵاتى عێراقەوە
هەبوو لە ژێر چاودێرى و بە ئاماژەکانى بریتانیا کاروبارى دەوڵەتى بە
راستەوخۆ و ناراستەوخۆ بەڕێوە دەچوو .
لەم قۆناغەدا سەرەتا ئهمهریکایەکان لە عێراقدا بە جەنگى گەردەلوولى
بیابان دەستیان پێکرد و دواتر بە بەکردەنى و لەسەر ئەرزى واقع لە
پرۆسەى ئازادى عێراقدا تەواوى هێزى خۆیان بە کار هێنا و کش مەلیکیان بە
دەسەڵاتى دیکتاتۆرى کرد و ئێنجا خۆیان بە هێزى داگیر کەر لەقەڵەم دا
تاکو هیچ دەزگا و دامەزراوەیەکى نێو دەوڵەتى لە هاتن و رۆیشتنیان
نەپرسێتەوە و خۆیان ئارەزوومەندانە سەرپشک بن لە تەراتێنکردن و مانەوە
و رۆیشتنیان لەم ناوچەیە ، بۆ خەڵکى ستەمدیدە و زوڵم چێشتووى عێراق
بەهەر ناوێک هاتن گرنگ نییە ، بەڵام بەلایانەوە ئەوە گرنگ بوو کە قەڵاى
غەدر و ستەم و گورزى داپڵۆسین و سەرکوتکارى و دەسەڵاتى تۆلیتاریان تەفر
و تونا کرد .
بۆ کوردیش ئەو پەندە کوردییە گرنگ و بەرجەستە بوو کە دەڵێت : ( دوژمنى
دوژمنەکەم دۆستمە) ، بۆیە هاتنى ئەوان بۆ ئەو مەهام و ئەرکە جێگاى
دڵخۆشى کوردان بوو ، نەمانى دەسەڵاتى مەنگەنە ئاساى رژێمى بەعس
ئاواتێکى لە مێژینە کوردان و جوڵانەوە رزگاریخوازەکەى بوو، دۆستایەتى
کردنى وڵاتێکى وا زلهێز بۆ گەلێک کە تەنها خوا و چیاکانى کوردستان پشت
و پەناى بێت بوو خەونێکى دێرێن بوو بەهاتنیان مەست و کەیلى خۆشەویستى
یەک لایەنەى کردین .
باراک ئۆباماى سەرۆکى ئێستاى ئهمهریکا لە سەروەختى بانگەشەى
هەڵبژاردنى سەرۆکایەتى ئهمهریکادا ئەو بەڵێنەى بەخەڵکى ویلایەتە
یەکگرتووەکانى ئهمهریکادا کە ئەگەر بووە سەرۆکى ئهمهریکا
بەرنامەرێژى بۆ کشانەوەى سوپاى ئهمهریکا لە عێراقدا دەکات ، دیارە
ئەم هانگاوەى ئێستا بەشێکە لەو بەڵێنانەى کەى دا بووى وا دەیخاتە وارى
پراکتیکى و جێبەجێ کردنەوە ، ئەمەش ئەوە دەخاتە روو کە زیاتر خەمخۆر و
پەرۆشى گەلانى خۆیانن و مەبەستیان قایل کردنى دڵى ئەوانە نەک مرۆڤایەتى
و سۆز و بەزەیى .
چاودێرانى سیاسى مانگى تەمموزى ئەمساڵیان بە خۆێناوى ترین مانگ
لەقەڵەمدا و پاش مانگى تەموزیش مانگى ئابدا ئهمهریکایەکان لە پرۆسەکە
خۆى کشانەوەدا و لە هاوکێشە سیاسیەکانى ناوچەکە بە شەقاو و پێنگاڤى
یەکەم هاتنە دەرەوە ، و بڕیارە تاکو کۆتاى ساڵى 2011 دوا سەرباز و بنەو
بارەگەیان لە عێراقدا بپێچنەوە و هەموو گرفت و کێشە کەڵکە بووەکانى
ناوخۆ و دەرەکى بەسەر خەڵکى عێراقەوە بەجێ بهێڵن ، ئەمەش ئاماژە و
دەلالەت لەوە دەکات خۆ دزینەوە بێت لە تەنگ و چەڵەمە و لەباش کردنى
بارودۆخ و رەوشى ئیدارى و سیاسى و ئابوورى ناوچەکە.
ئهمهریکا بە هانگاوى یەکەم کشایەوە بەڵام هێشتا تیرۆر مۆتکە و
هەڕەشەى مەرگ لە زۆر کونج و کەلەبەرى عێراق دەکات و سێبەریان دێوەزمەى
تارمایەکانى خەڵتانى خوێن کردنى ژن و منداڵ و پیر و لاوى بێ گوناهى
دانیشتوانى عێراقە هیشتا سەرخان و ژێرخانى کۆمەڵگاى عێراقى بە بەر هێرش
و پەلامارى تیرۆرستان کەوتوون و دەکەون.
دەکشێنەوە هێشتا لە دۆسیەى و پرۆتۆکۆلەکانیدا لە میتۆد و کارنامەیاندا
هیچیان بۆ نەتەوەیەکى وەکو کورد نەکردووە ، کە بەدرێژاى مێژوو کۆمەڵوژى
و پاکتاوى نەژادى دەکرێت و تەنانەت لە (14) بەندەکەى (ویڵسن )ى سەرۆکى
ئەو سەردەمەى ئهمهریکا لە ساڵى 1918 بۆ راگرتنى جەنگى یەکەمى جیهانى
و پرسى یەکلا کردنەوەى کێشەى نەتەوە ژێردەستەکانى ناوچەکە خستیە روو
سود مەند نەبوو ، هاوکات لە پرۆسەى ئازادى عێراقدا دۆست و هاوپەیمانى
شان بە شانى جەنگ و هێرش و هەڵمەتەکانى ئهمهریکا بوو بۆ سەر سوپاى
عێراق ئێستاش وا خەریکە جارێکى تر مجرۆ دەبێت.
دەڕوات و هێشتا دەستورى عێراق هەر مەرەکەبى سەر کاغەزە و زۆر لە پارت و
گروپ و ئورگانەکانى عێراق باوەڕیان پێى نییە و بەشتێکى کەم بایەخ
تەماشاى دەکەن ، تەنانەت ئەو بڕگە و مادە و خاڵانەى کە تەبابى و
برایەتى خەڵکى ئەم ناوچەیە بەرقەرار و مسۆگەر دەکات نەک جێبەجێ نەکراوە
بەڵکو هەنگاویشى بۆ نەنراوە.
بە جێمان دەهێڵن و کێشەى ناوچە دابڕاوەکان وەکو خۆیەتى و کێشەیەکى
مەترسیدارە و لە بۆمبێکى توقیت کراوى نێوان نەتەوەکانى عەرەب و کورد و
تورکمان دەچێت و مادەى (140)ى دەستورى هەمیشەى عێراق هەر پاشقولى
لێدەگیرێت ، هێشتا ئەو کوردانەى دانیشتوى ناوچە دابڕاوەکانى کوردستان و
کێشە لەسەرەکانن بە ناچارى و لە ژێر گوشار و فشارى دەسەڵاتى ناوەندى و
هەڕەشەى تیرۆریستان ناوچەکە و ماڵ و حاڵى بە جێدەهێڵن کۆچ دەکەن بۆ
ناوچەیەکى ئارامتر .
ئۆغر دەکەن و پرسى پێشمەرگە و داهات و بودجە و ... هتد ، لە نێوان
حکومەتى ناوەندى و حکومەتى کوردستاندا هەر بە هەڵواستراوى ماوەتەوە ،
هێشتا وڵاتانى دەوروبەر مرخیان لە داگیرکردنى ناوچە سنورییەکانى هەرێمى
کوردستان خۆش کردووە دەستپارێزى لە خومپارە هاویشتن و تۆپباران و قسور
لە هێرشکارى ناکەن و سنور و سەرحەد دەبەزێنن ، خەڵکى سیڤیل دەکوژن و لە
زێد و مەئواى خۆیان ئاوارەیان دەکەن .
خۆیان دەپێچنەوە و بار دەکەن لێرە کە زیاتر لە شەش مانگ بەسەر
هەڵبژاردنەکانى عێراقدا بۆ ئەنجومەنى نوێنەران تێدەپەڕێ بەڵام دروست
بوونى حکومەت بووەتە هاتنى گۆدۆ و چاوەڕوانى خەریکە هەموو کاتەکە بەسەر
دەبات ، لایەنە سەرکەوتووەکانى پرۆسەى هەڵبژاردن هەر یەکە سەرى
گوریسێکى گرتووەوە بۆ خۆى رایدەکێشێ و دانوستاندنەکان بەرەو کۆڵانى
داخراو دەڕوات ئەگەر دەستێوەردان و ئاماژەکانى ئهمهریکا فریاى
نەکەوێت ، ئەمانە سەدان دۆسیە و کێشە و گیروگرفتى لەو بابەتانە بە
نیوەناچڵى و بە بێ چارەسەر ماونەتەوە .
من ناڵێم نەڕۆن با بڕۆن و ئۆغریان خێر بێت بەڵام کاتێک ئەم ناوچەیە بە
جێبهێڵن کە کورد واتەنى عێراق شامى شەریف بێت و مافەکانى کوردیش
بەتەواوى لەو شامەدا فەراهەم و دابین کرابێت ، با لە یادەوەرى ئێمەدا
بەجوانى بڕۆن و یاگادریەکانیان تۆمار بکەن و شانازی لە دووتوێى
لاپەڕەکانى بۆ خۆیان تۆمار کردبێت و چۆن شێر ئاسا هاتن ئاواش شێرانە
بڕۆن.
ماڵپهڕی حوسێن ئیسماعیل خان دهلۆ
|