ده‌رباره‌ی که‌رکووک و هه‌ڵبژارد‌نه‌کان.

ئه‌میر قادر:

شه‌ش ساڵه‌ سیاسه‌تی کورد له‌به‌رانبه‌ر که‌رکووک و ناوچه‌ دابڕاوه‌کاندا هه‌نگاو به‌هه‌نگاو ڕوو له‌دوا و شکسته‌.

ئاماده‌کردنی ته‌وه‌ره‌: ئاسۆ عوسمان‌

ئاسۆ عوسمان: دەنگۆى ئەوە هەیە حەماسى بەشدارییکردنى دەنگدەرى کورد لەشارى کەرکووک وەک هەڵبژاردنى ساڵى (2005)، نەبێت پرسیارەکە ئەوەیە بەدەستنەهێنانى دەنگى پێویست و تەواو لەو شارەدا چارەنووسى کوردستانیبوونى کەرکووک ناخاتە مەترسییەوە؟.

ئەمیر قادر: پرسی کەرکووک قوڵاییەکی مێژوویی و کۆمەڵایەتی و نەتەوەیی گەورەی هەیەو،زۆربەی جار خاڵی پێکداهەڵپرژاندن و وروژاندن بووە،کەرکووک هەم لەپێکەوە ژیان و هەم لەململانێکاندا بۆچەندین دەهەیە قورسایی خۆی ئەخاتە سەرمێژووی سیاسی عێراق و کوردستان و ئەوە نزیکەی دەهەیەکیش زیاترە قوڵاییەکی ئەقلیمی وەرگرەتووە،مێژووی سیاسی کەرکووک لەگەڵ سەرجەم ناوچە جێناکۆکەکاندا پڕە لەستەمکاری و چەوساندەنەوەو خوێن و بەشەڕدانی خەڵک و نەتەوە جایاجیاکان و خەڵکی سادە دەریایەک خوێنیان داوەوتا ئەمڕۆش نائارامی و بێدادی و ساغنەبوونەوەیان دێوەزمەی ژیان و گوزەرانی دانیشتوانەکەیانە بەکوردو غەیرە کوردەوە، مێژوویەکی دورو درێژ هەیە کە پرە لەناکۆکی و ناڕەوایی و هەمووشی کارکردن بووە لەسەر بەعەرەب کردن و بەئیسلام کردن کەمن لەم باسەدا ناچمە سەریان، بەڵام ئەگەر لانی کەمی مێژووی کەرکووک وناوچە تەعریب کراوەکان کە ئێستا بەهەڵە بە ناوچەی جێناکۆک باسدەکرێن بخەینە ژێر زوومی باسەکەمان و تەنها ساڵانی دەسەڵاتی بەعس ببینین،سێکوچکەی سیاسەتی عەرەبی و بەعسی بەتەواوی هێزیەوە ئەم شارەی خستەبەر مەنگەنەی (بەعەرەب کردن)،(بە بەعسی کردن)،(دەرپەڕاندن و کۆچ پێکردن)،و لەسۆنگەی ئەمەشەوە بەژمارەیەکی زۆر کوردەکان خرانە ژێر فشارەوەو تورکمانەکان و کەمە نەتەوەکانی تر لەمە بێبەش نەبوون،بەڵام عەرەبەکان بەوانەی کە بەدانیشتووانی کۆن دەناسرێن و بەعەرەبی ئەسلی باسیان ئەکرێت و بەوانەش کەلە باشوری عێراقەوە ئەهێنران هۆکاری چەوساندنەوەو ئاوارەیی و داگیرکاری سەرو ژیان و ماڵی خەڵکی کەرکووک بوون و نێزەی چەکەکانی بەعس و دەست و چاوی بوون لە وێرانکاری و سیاسەتی پاکتاوکردنی خەڵکی کوردستاندا،بۆیە من هەمیشە لام وابووە کەئەوانە مافیان لەکەرکوودا نیەو کێشەن لە سەرجەمی ناوچە تەعریب کراوەکانداو، هەموو ئەو سیاسەتەش کەدەکرێت و چوارچێوەی خۆی لەسەر زوڵم و ستەم بنیات ئەنێت بەناوی شاری پڕکەلەلتوورو هەمە ڕەنگ و برۆکسل و لەم تەرحە قسانە ئەرازێنێتەوە پێم وایە لەدەرەوەی خوێندنەوەی مێژوو کۆمەلگاکان ئەژیت و بەناواقعی و زاڵمانەو داگیرکایانە ئەبینم و هەمیشەلام وایە کە ماف ئەبێت بدرێتەوە بەخاوەن ماف و تەعریب چیەکانی کەرکووک ئەبێت دەربچن و هۆکاری ئاڵۆزی و کێشەی ئەم شارەو سەجەم ناوچە ناکۆکەکانن، فکرو دونیابینی ناسیونالیستی عەرەبی و ئیسلامی پاوانخواز وخۆسەپێن و داگیرکارە و بوارپێدان و ژیان لەگەڵیدا و باوەشێن کردنی تەنها زیان و خەسارەتی لێدەکەوێتەوە. لەیەکەم ڕۆژی کەوتنی بەعسەوە سیاسەتی چەپ و ڕاست و ئیسلامی کوردی بە ناڕاستەوە خۆ لەبەرژەوەندی تەعریب و درێژەدانی تەعریب کاری کردووە ومن دڵنیام ئەگەر خۆشمان باجی ئەم سیاسەتە لەم دەورەیەدا نەدەین،ئەوە نەوەکانمان و خەڵکی ئەو ناوچانە جارێکی تر باجی ئەم سیاسەتە ئەدەن. هیوادارم لەم لێکدانەوەیە ئەنجامگیری کوێرانە نەکرێت و ئەم قسانە هیچی ڕووبەشەڕو بەرپاکردنی کێشەی زیاتر نین هێندەی ئەوەی پیشاندانی ئەوپەڕی شەفافیەتە بەوانەی کە ئەجندای ئەمڕۆی سیاسەتی عیراق دائەنێن و بەوانەش کە هۆکاری تەعریب و جینۆسایدی خەڵکی کوردستانبوون و بەڕووکەش و میزاجی ئایدۆلۆژی گەرایانە بەسەر کێشەکاندا نەڕۆین .

ئەگەر باس لەهەڵبژاردنەکانی عێراق بکەین و هەر لەوێشەوە جارێکی تر سەرنجی باڵانس و وەرچەرخانەکان بدەین دیسان بە بێ وەستان لەسەر هەندێک فاکت و خوێندەوەی ڕابردوو و سیاسەتی ڕابردوو ناتوانین باش بابەتەکە بخەینە بەر سەرنج،من ڕەنگە لەو کەسە سۆسیالیستە وچەپانە بم کەهیچ باوەڕێکم بە عیراقی بوون نیە و پێم وایە نزیک بوونەوەمان لێی وبەشداری کردنی ئەم گەمەیە تەنها ئەمان گێڕێتەوە دواوە، پێم وایە کۆمەڵگای عەرەبی وئیسلامی و عیراقیش وەک بەشیکی ئەو کۆمەلگایە لانیکەم پێنج سەدە لە پاش کۆمەڵگای مرۆڤایەتی مۆدێرنەوەیەو ئیمکانی ئاڵ و گۆڕو تەکاندان و زیندووبوونەوەی زۆرکەمەو کۆمەڵگایەکی کەلەپچەکراوو ملکەچە و بەو هۆیەشەوە بارێکی گرانە ولە کۆڵی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی پێچراوەو لۆژیک و هاوکێشە واقعیەکان لێرەدا ڕەسیدیان نیەوکارناکەن، پێم وایە ئەو سیاسیە کوردانەی کە چوونەوە خزمەتی پێکهێنانەوەی دەوڵەتی عێراقیان کردو ئەوپەڕی دڵفراوانیان نواند و زۆریشیان کارکرد،خزمەتیان بە وڵات و سیستەمیک کرد کە داگیرکارەو ڕۆژانێک دێتەوە هەر بکەوێتەوە سەرخۆی پێش هەموو کەس ئەوانە خۆیان دەهاڕیت و ئنجا ماڵوێرانی ئێمە دەستپێدەکاتەوە، سەرەتاکانی ئەمە بەئاسانی دەبینرێت و سیاسەکانی کورد کەلەبەغدان هەمووڕۆژ شین و شەپۆڕیانە کە موئامەرەیان لێدەکرێت وباس لە نادادی و ئەجندای شۆڤێنیزم ئەکەن. سەیرترین شت ئەوەیە ئەوانەی چوونەوە خزمەتی دەوڵەتی عێراقیان کرد بەوهەموو دایک و باوکە دڵسوتاوو باغ و دارستانە وێرانکراوانە نەک هەر پرس بەڵکو پرسەگورگەنەشیان نەکرد و ئەمان ڕێزیان لە نزیکەی دوو ملیۆنی دەنگەکانی بزوتنەوەی ڕفراندۆمیش نەگرت کەزیاتر بوو لەسەرجەمی ئەوانەی کە بۆ هەلبژاردنی عیراقی دەنگیان داو ئەمانیان کرد بە خاوەنی کورسی حوکم و سەروەت و سامان.

ئێستاهەرپێش هەڵبژاردن و سیناریۆکان کەرکووک تایبەتمەندی پێدراوەو مەسەلەی دەنگدانی تێدا تایبەتەو دەکرێت ئەگەر لە دەنگەکان دوو دڵبن کۆمیسیۆنێکی تایبەت بڕیاری جیابدات سیاسیەکانی کورد ڕاستیەکان ناڵین و خەڵک لەم فەڵتەیە ئاگادارناکەنەوە،پاشان بەپێی یاسایاکی ترو ژمارەی کورسیەکانی هەموو ئەوناوچانەی کوردیان تێدایە یان کەم کراونەوە یان زیادیان نەکردووە لە بەرانبەر چەند ساڵی ڕابردوودا و بەپێجەوانەشەوە سەرجەم ناوچەکانی باشورو ناوەراست و عەرەبنشینەکان بە ژمارەی سەرسوڕهێنەر کورسیەکانیان زیادی کردووە،نازانم پەرلەمانتارو وەزیرەکانی کوردو سەرۆکی کۆمار لەخەودان یان هاوکارن لەم سینارۆیەدا.

خاڵیک کە ڕەنگە وەڵامی پرسیارەکە ڕوون بکاتەوە،هەڵبژاردنە لەکەرکووکداو پەرتبوونی دەنگەکانی کوردە،ئەمە ئەبێت بەووردتر وەلامی بدەینەوە،ئەمەیان ئەمری واقعیکە بە ناحەکیمی سیاسەتەکانی کوردی ئێمە تێیکەوتووین و ڕەنگە لەئێستادا هۆکارەناودەوڵەتیەکانیش لەبەرژەوەندیمان نەبن. بۆجیاکرنەوەی شتەکان باشترە لەو تۆمەتانەی لیستی کوردستان کە یەکێتی وپارتی ئەیکەن خۆمان بپارێزین و ئەمە دوورە لەڕاستیەوە و پتر بۆمانەوەی خۆیان و بەهێزهێشتنەوەی خۆیانە،لانی کەم نزیکەی شەش ساڵە سیاسەتی ئەوان هەنگاوبەهانگاو لەبەرانبەر کەرکووک و ناوچەدابڕاوەکاندا ڕوو لەدواو شکستەو ئەمڕۆ لەهەموو ڕۆژ زیاتر بەری ئەوشکستە دیارەو ئێمەش ئەبێت باجەکەی بدەین،لە لایەکی ترەوە لەمێژووی سیاسی ئەم دوو هێزەدا لەبەرانبەر هەردەنگ و هەلس و کەوتی سیاسی جیاواز لەواندا تۆمەتی ئامادەی (تابوری پێنج و دەستی دەرەکی و بەرژەوەدنی دوژمنانی دەرکی و خەڵکی کورد ئامدەبووە) زۆر کەس و هێزیان بەم تۆمەتانە لەخوێندا گەوزاندووە ولەبەرانبەریشدا ئەم دوو هێزە خۆیان پێش لەشکری دەوڵەتانی داگیرکاری وەک تورکیاو ئێران و ڕژێمی بەعس بوون و،هەر خۆشیان سەنگەری پارساتنی تاوانبارانی ئەنفال و جینۆسایدن و هەزاران تاوانبارای بەشدار لەئەنفالدا لای ئەوان سەرلەشکرو خاوەن دیوەخانەو، هەر خۆیان شەفاعەت بۆسەرانی بەعس و تۆمەتبارەکانی ئەنفال کەلەبەغدان و لە زیندان دان دەکەن و تاریق ڕەمەزانیان پاراست ولەدەست داگا ڕزگار کرد و ناردیانە دەرەوە.

ڕەنگە دەنگی تازەو ڕەنگی تازە بینە پێشەوە باشتر بێت و هەمەڕەنگتربێت و مۆنۆپۆلی ئەم دوو هێزە لووتبەرزو نادیموکراتە بخرێتە ژێر پرسیارەوە گرنگ بێت،با لەکەرکووکدائەوان هەموو کورسیەکانیش بێنن یان زۆرینە بن بەڵام چی دەگۆڕێت،بینیمان ئەمانە کە کێشەی بودجەیان هەیە لە عیراق یاخی دەبن و پیدادەگرن،چەند جار و بۆچەند دۆزی تر ئەم پێداگریەیانکرد؟!

ئەم دوو هێزە سواون و لەدەرەوەی ئیرادەی خەڵک ولەپشتی پەردە سیاسەت ئەکەن و لەسەرچارەنووسمان بڕیار ئەدەن هەموو مفاوەزاتەکان وهەموو دانوستاندنەکان و شەڕەکان لەدەرەوەی ئیرادەو پرسی خەڵکەوەبوون،من لام وایە هەمە لایەن بوون و هەمە هێزبوون و هاتنی هێزی تر ڕەنگە وزەمان پێبدەنەوە و ئەمانیش هەندێک بهێننەوە سەر هیڵ و فریکانسی پەیوەندی لەگڵ خەڵک و گوێگرتن لەداخوازیەکانی خەڵک و نزیک کردنەوەمان لەمافی هاوڵاتی بوون و هاوبەشبوون و هاوچارەنووس بوون و هەستبەخۆکردن و گرتنە ئەستۆی ئەرک و شاندانە بەر کارو لەهەمان کاتدا خاوەن مافبوون کەمێک سادەتربکەنەوە،لەو لای ترەوەش دەنگی جیاواز لەوان هاوڕابوون یان کۆمپرۆمی سیاسی دوور ناخاتەوە بەڵکو هەندێک جار دەنگی ڕدایکاڵتر و بەرزەفڕ تر ڕەنگە بۆ ئەمانیش بواری بڕیاردان و پێکهاتن فراوانتر بکات و فێری گوێ گرتنیان بکات لە هێزو لایەنی تر وخستنە گەڕی باوەڕی گشتی و میشکی بەکۆمەڵ وسیستەماتیک کە مرۆڤایەتی و داهێنانی بەرهەمی ئەم پرۆسە گرنگەن.
________________________________________
ئەمیر قادر:

• نووسه‌رو هه‌ڵسوڕاوی سیاسی.

• لەساڵی ١٩٦٧ لەدایک بووم،لە ڕێکخراوی چەپ وکۆمۆنیستی سیاسی و جەماوەری جیاجیادا چ لەکوردستان و چ لەدەرەوە کارم کردووە.
• لە ساڵی ١٩٨٩ کۆلیژی ئەندازیاریم تەواوکردووە،لە ساڵی ١٩٩٣وە لە هۆڵەندا ئەژیم و وەک ئەندازیار کاردەکەم و لەهەمان کاتیشدا

لە پارتێکی سیاسی هۆلەندیدا ئەندام و هەڵسوڕاوم.
• هاوسەرم هەیەو ٢ منداڵم هەیە.