٣\٥\٢٠٢٥

ئەو عوزرانەی لە قەباحەت خراپترن.

ئەرسەلان مەحمود      

لە ژیانی ڕۆژانەماندا، زۆرجار ڕووبەڕووی هەڵە و کەموکوڕی دەبینەوە. لێرەدا شتێک هەیە کە لە خودی هەڵەکە خراپترە، ئەویش بیانوو و پاساو هێنانەوەیە بۆ ئەو هەڵانە. پەندی "عوزر لە قەباحەت خراپترە" ئاماژەیە بۆ ئەو ڕاستییەی کە هەندێجار پاساو هێنانەوە بۆ هەڵەیەک دەتوانێت زیانبارتر بێت لە خودی هەڵەکە.

قەباحەت و عوزر: پێناسە و جیاوازی.

قەباحەت، وشەیەکە کە دەکرێت وەک هەڵە، تاوان یان کەموکوڕی لێکبدرێتەوە. ئەمە کردەوەیەکە کە پێچەوانەی ئەخلاق، یاسا یان نۆرمە کۆمەڵایەتییەکانە. عوزر'ـیش بریتییە لە بیانوو، پاساو یان ڕوونکردنەوەیەک کەسێک دەیهێنێتەوە بۆ هەڵە یان کەموکوڕییەک. عوزر هەوڵێکە بۆ ڕەتکردنەوەی بەرپرسیارێتی یان کەمکردنەوەی خود تاوانباری.

بۆچی هەندێک پاساو لە هەڵە خراپترن؟

کاتێک کەسێک پاساوی نادروست دەهێنێتەوە، لە ڕاستیدا خۆی لە بەرپرسیارێتی دەدزێتەوە. ئەمەش نیشانەی ئەوەیە کە کەسەکە هیچ وانەیەک لە هەڵەکەی فێر نەبووە، یان دەشێ هەمان هەڵە بکاتەوە. خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی نیشانەی لاوازی کەسایەتی و نەبوونی ئیرادە و باوەڕ بەخۆبوون و ئازایەتییە.

هێنانەوەی پاساوی ناڕاست، نەک تەنها هەڵەیەکی نوێ زیاد دەکاتە سەر هەڵەی پێشوو، بەڵکو ئیتر درۆش دەکات. لێرەدا، لە جیاتی یەک، دەبن بە دوو هەڵە. پاساوی ناڕاست یان ناژیرانە دەبێتە هۆی لە دەستدانی متمانەی کەسانی دەوروبەر. کاتێک کەسێک هەمیشە پاساو بۆ هەڵەکانی دەهێنێتەوە، خەڵکی دەستدەکەن بە گومانکردن لە ڕاستگۆیی و بەرپرسیارێتی ئەو کەسە. پاساو هێنانەوەی بەردەوام بۆ هەڵەکان، ڕێگە لە فێر بوون دەگرێت و بەربەستی گەورە دەخاتە بەردەم پرۆسەی گەشەکردنی عەقلانی و پێشکەوتنی کەسی و پیشەیی.

نموونەکانی پاساوی خراپتر لە هەڵە:

نموونەی یەکەم: درۆی زیاتر.

کارمەندێک کە درەنگ دەگاتە سەر کار، دەڵێت: "بە هۆی زۆر قەرەباڵغی ڕێگەی هاتوچۆ بوو." بەڵام لە ڕاستیدا، ئەو درەنگ لە خەو هەستاوە. ئەم پاساوە نەک تەنها بەرپرسیارێتی کەسەکە ڕەتدەکاتەوە، بەڵکو درۆیەکیش زیاد دەکات بۆ هەڵەکە.

نموونەی دووەم: تاوانبارکردنی کەسانی دیکە.

خوێندکارێک لە جێبەجێکردنی ئەرکێکی خوێندنگەکەی دوادەکەوێت و دەڵێت: "مامۆستاکەی تر ئەرکی زۆری پێدابووین." لەم حاڵەتەدا، خوێندکارەکە نەک تەنها بەرپرسیارێتی خۆی ڕەتدەکاتەوە، بەڵکو تاوانەکە دەخاتە سەر کەسێکی دیکە.

نموونەی سێیەم: خۆبەقوربانیکردن.

کەسێک بەڵێنێک دەشکێنێت و دەڵێت: "من هەمیشە بەدبەختم، هەموو شتێک دژی منە." ئەم پاساوە هەوڵێکە بۆ بەدەستهێنانی هاوسۆزی لە جیاتی قبووڵکردنی بەرپرسیارێتی.

نموونەی چوارەم: خیانەت لە کاری بەکۆمەڵ.

کارمەندێک بە ڕووکەش لەگەڵ تیمەکەی کاردەکات، بەڵام لە پشتەوە ڕاپۆرتی تایبەت و بیرۆکە و زانیارییەکان بە ناوی خۆی بۆ بەڕێوەبەرەکەی یان ئەملا و ئەولای لابەلا دەنێرێت و پێگە و متمانەی تیمەکە دەخاتە خانەی خزمەتکردن بە خۆی، کاتێک سەرۆکی تیم یان ئەندامانی تیمەکە دەیپرسن "بۆچی ئەم کارەت کرد؟" ئەو دەڵێت: "من تەنها هەوڵمدا دڵنیا بم لەوەی کە بیرۆکەکان بە باشترین شێوە پێشکەش بکرێن، نەمویست بەرپرسیارێتی هەموو تیمەکە بخەمە مەترسییەوە."

لێرەدا، ئەم پاساوە چەند لایەنێکی زیانبەخش هەیە: دزینی ماندووبوون و داهێنانی کەسانی دیکە بۆ خۆی، تێکدانی متمانە و هاوکاری نێوان ئەندامانی تیم، دووڕوویی و خۆنواندن وەک کەسێکی دڵسۆز بۆ تیمەکە، بەکارهێنانی "خەمخۆری" وەک پاساوێک بۆ شاردنەوەی نیازی ڕاستەقینە. ئەم پاساوە نەک تەنها لە خودی کردەوەکە (دزینی کار و بنکۆڵکردنی پێگە و متمانەی تیمەکە) خراپترە، بەڵکو کاریگەری درێژخایەنی دەبێت لەسەر تێکچوونی کەشی متمانە لە شوێنی کار، دروستبوونی کێبڕکێی ناتەندروست لە نێوان ئەندامانی تیم، لاوازبوونی بەرهەمی کۆمەڵ و داهێنان، دروستبوونی کولتووری "من" لە جیاتی کولتووری "ئێمە".

ئەمجۆرە پاساوانە زۆر مەترسیدارن چونکە لە ژێر پەردەی "خەمخۆری بۆ کار" یان "باشترکردنی کوالیتی" خۆیان دەشارنەوە، بەڵام لە ڕاستیدا ئامانج تەنها پێشخستنی بەرژەوەندی کەسی لەسەر حیسابی کەسانی دیکەیە.

چۆن بەرپرسیارێتی هەڵەکانمان وەربگرین؟

دانپێدانان بە هەڵەکان.

یەکەم هەنگاو بۆ وەرگرتنی بەرپرسیارێتی، دانپێدانانە بە هەڵەکان. ئەمە نیشانەی هێز و ئازایەتییە، نەک لاوازی.

پێشکەشکردنی لێبوردن ڕاستەقینە.

لێبوردن داواکردنێکی ڕاستەقینەیە، بێ هیچ پاساوێک، دەتوانێت پەیوەندییەکان چاک بکاتەوە و متمانە بنیات بنێتەوە.

فێربوون لە هەڵەکان.

هەڵەکان دەرفەتێکن بۆ فێربوون و گەشەکردن. لە جیاتی پاساوهێنانەوە، سوود لە هەڵەکانمان وەربگرین بۆ باشترکردنی خۆمان.

دۆزینەوەی چارەسەر.

لە جیاتی چەقبەستن لە هەڵەکان، دەبێ هەوڵبدەین چارەسەرێک بدۆزینوە و هەنگاوی کرداری بنێین بۆ چاککردنەوەی دۆخەکە.
نموونەی کەسانی سەرکەوتوو کە بەرپرسیارێتی وەردەگرن، زۆر نموونەی کەسانی سەرکەوتوو هەن کە توانیویانە بەرپرسیارێتی هەڵەکانیان وەربگرن و لێیان فێر بن، لەوانە:
- ستیڤ جۆبز: دوای دەرکردنی لە کۆمپانیای ئەپڵ، دانی بە هەڵەکانی نا و توانی بگەڕێتەوە و کۆمپانیاکە بەرەو سەرکەوتنێکی گەورە ببات.
- نێلسۆن ماندێلا: لە جیاتی تۆڵەسەندنەوە، بەرپرسیارێتی گەیاندنی وڵاتەکەی بەرەو ئاشتی و یەکگرتوویی وەرگرت.

کاریگەری پاساوهێنانەوە لە کۆمەڵگەدا.

کاتێک پاساوهێنانەوە دەبێتە کولتوور لە کۆمەڵگەدا، ئەمە دەبێتە هۆی: کەمبوونەوەی متمانەی گشتی و لاوازبوونی ڕۆڵی یاسا و دادپەروەری، یان سەرهەڵدانی گەندەڵی و ناڕاستی و نەبوونی گۆڕانکاری و پێشکەوتن

پوختە.

پەندی "ئەو عوزرەی لە قەباحەت خراپترە" بەڵگەیەکی بەهێزە بۆ ئەوەی کە ڕووبەڕووی هەڵەکانمان ببینەوە و بەرپرسیارێتییان وەربگرین. هەڵەکردن بەشێکی سروشتییە لە مرۆڤبوون، بەڵام پاساوهێنانەوە بۆ هەڵەکان دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر کەسایەتی و پەیوەندییەکانمان هەبێت. بەرپرسیارێتی وەرگرتن نیشانەی هێز و پێگەیشتوویی کەسایەتییە. با هەموومان فێری ئەوە بین کە لە جیاتی پاساوهێنانەوە، ڕووبەڕووی هەڵەکانمان ببینەوە، لێیان فێر بین و هەنگاو بنێین بۆ باشترکردنی خۆمان و دەوروبەرمان.
 

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود