|
١٠\٢\٢٠٢٥
ئەو ڕاستییەی
ئەمەریکا نایەوێت بیبینێ.
ئەرسەلان مەحمود
هەموومان ئەو نوکتە کۆنە دەزانین سەبارەت بە کەسێک کە لەژێر ڕووناکی
گڵۆپێکدا لە شتێک دەگەڕێت. کاتێک ڕێبوارێک لێی دەپرسێت: "لە چی
دەگەڕێیت؟" دەڵێت: "کلیلەکانم". ڕێبوارەکە دەپرسێت: "لێرە ونت کردن؟"
دەڵێت: "نا، لەوێ ونم کردن" و ئاماژە بە شوێنێکی تاریک دەکات.
ڕێبوارەکە دەپرسێت: "ئەی بۆچی لێرە دەگەڕێیت؟" دەڵێت: "چونکە
ڕووناکیەکە لێرەیە!"
ئەم نوکتەیە لە ڕاستیدا زۆر لەوە قووڵترە کە سەرەتا دیارە. تەنها
نموونەیەکی بچووک نییە لە هەڵەیەکی ساکار، بەڵکو دەرخەری خەسڵەتێکی
بنەڕەتی مرۆڤە - ئەو مەیلە سروشتییەی کە هەمیشە چارەسەر لەو شوێنانەدا
دەدۆزینەوە کە ڕووناکترن، نەک لەو شوێنانەی کە کێشەکە تیایاندا هەیە.
ئەم خەسڵەتە بە تەواوی وەسفی قەیرانی هەنووکەیی سیستەمی ئەمەریکی دەکات.
ئێمە وا ڕاهاتووین کە درزەکان لە دەرەوەی سیستەمەکەدا ببینین - لە
هەڕەشە دەرەکییەکان، لە گەشەی ئابووری چین، لە "مەترسی" ڕووسیا، یان لە
"بێتوانایی" دامەزراوە ئەمەریکییەکان. بەڵام ئەمە هەمان ئەو هەڵەیەیە
کە کابرای نوکتەکە دەیکات. درزە ڕاستەقینەکە لە ناخی ئایدیۆلۆژیای
ئەمەریکیدایە، لە ناکۆکی نێوان دوو خەونی ناتەبادا.
با سەرەتا تێبگەین کە سیستەمی ئەمەریکی لەسەر دوو کۆڵەکەی سەرەکی
دامەزراوە: یەکەمیان خەونی مەسیحی "شاری پاک لەسەر شاخ" و دووەمیان
سیستەمی نیولیبراڵ. ئەمە هەمان ئەو شتەیە پێی دەوترێ "دووانەی ناتەبا"
- دوو تێڕوانین کە لە ڕواڵەتدا یەکتر تەواو دەکەن، بەڵام لە ناوەڕۆکدا
یەکتر هەڵدەوەشێننەوە. خەونی شاری پاک داوای پاکیزەیی ئەخلاقی و دووری
لە گەندەڵی دەکات، لە کاتێکدا هێزی جیهانی پێویستی بە خۆ تێوەگلاندن لە
"کاری پیس"ی سیاسەتی واقیعی هەیە.
ئەوەی زۆر سەرنجڕاکێشە لەم نێوەندەدا دەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپە. ترەمپ
نەک هەر نیشانەی قەیرانە، بەڵکو دەرخەری ئەو ڕاستییەیە کە سیستەمە "پاکەکە"
خۆی بەرهەمهێنەری "ناپاکی"یە. ئەو وەک "باوکی سەرەتایی" فرۆیدی کار
دەکات - کەسێک کە هاوکات هەم نوێنەری یاسایە و هەم پێشێلکاری یاسایە.
ئایا ئەمە پارادۆکسێکی سەیر نییە کە "ڕزگارکەر"ی سیستەمەکە دەبێت کەسێک
بێت کە بە تەواوی دژی بەها بنەڕەتییەکانی ئەو سیستەمەیە؟
بەڵام با پرسیارێکی ڕادیکاڵتر بکەین: ئایا ئەم درزە شتێکی نوێیە؟ نەخێر!
درزەکە لە سەرەتاوە لەوێ بووە. ئەمە هەمان ئەو شتەیە کە لاکان پێی
دەڵێت "ڕاستی" - ئەو شتەی کە ناتوانرێت لە ڕێگەی سیمبۆلەکانەوە
دابپۆشرێت. "هێزی نەرم"ی ئەمەریکی هەوڵێک بوو بۆ داپۆشینی ئەم درزە،
بەڵام وەک هەموو هەوڵێکی ئایدیۆلۆژی، سەرەنجام شکستی هێنا.
گرنگترین خاڵ ئەوەیە کە ئەم درزە نابێت وەک نەخۆشییەک سەیر بکرێت
پێویستی بە چارەسەر هەبێت. درز ئەو شوێنەیە کە تیایدا دەتوانین "ڕاستی"
ببینین. درزەکە خۆی دەرخەری ئەو ڕاستییەیە کە هیچ سیستەمێکی سیاسی
ناتوانێت بە تەواوی کامڵ و بێ کەموکوڕی بێت. کەواتە پرسیاری ڕاستەقینە
ئەوە نییە کە چۆن درزەکە چاک بکەینەوە، بەڵکو ئەوەیە کە چۆن لەم درزەوە
دەتوانین سیستەمێکی نوێ بەدی بهێنین کە دان بە سنوورداری خۆیدا دەنێت.
دەبێت بڵێین کە قەیرانی سیستەمی ئەمەریکی لە ڕاستیدا قەیرانی خودی
چەمکی "سیستەم"ە. پێویستە لە جیاتی خەونی سیستەمێکی تەواو و بێدرز، بیر
لە دۆزینەوەی شێوازێکی نوێی ڕێکخستنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان
بکەینەوە کە لەسەر بنەمای قبووڵکردنی درز و ناتەواوی دامەزرابێت. وەک
هیگڵ دەڵێت: "زامەکان تەنها بە هەمان ئەو نێزەیە چاک دەبنەوە کە
برینداری کردوون." ڕەنگە درزەکانی سیستەمی ئەمەریکی ئەو نێزەیە بن کە
دەتوانن سیستەمێکی نوێی واقیعیتر و کەمتر خەیاڵی بەدی بهێنن - سیستەمێک
کە لەسەر دانپێدانان بە سنوورداری و ناتەواوی خۆی دامەزرابێت، نەک
لەسەر خەونی کامڵبوون.
__________________________________________
پەراوێزەکان:
١. "شاری پاک لەسەر شاخ": ئەم چەمکە لە وتارێکی
جۆن وینسرۆپەوە هاتووە کە لە ساڵی ١٦٣٠ پێشکەشی کردووە. ئەو وێنایەکی
ئایینی-سیاسی پێشکەش دەکات کە تیایدا ئەمەریکا وەک نموونەیەکی ئەخلاقی
بۆ جیهان دەردەکەوێت. ئەم بیرۆکەیە بووە بە بەشێکی سەرەکی لە ناسنامەی
سیاسی ئەمەریکی.
٢. "باوکی سەرەتایی": چەمکێکی فرۆیدییە کە لە کتێبی "تۆتێم و تابوو"دا
باسکراوە. فرۆید باسی سەرۆکی خێڵێک دەکات کە هەم یاسا دادەنێت و هەم
پێشێلی دەکات. ئەم پارادۆکسە بەشێکی گرنگە لە تێگەیشتنی دەسەڵات.
٣. "ڕاستی" لای لاکان: چەمکێکی فەلسەفی-دەروونشیکارییە کە باس لەو شتە
دەکات کە ناکرێت بە تەواوی لە زماندا دەربڕدرێت. "ڕاستی" ئەو بەشەیە کە
هەمیشە لە دەرەوەی سیستەمی سیمبۆلیک دەمێنێتەوە.
٤. "هێزی نەرم": چەمکێکە کە جۆزێف نای دایهێناوە و باس لە توانای
کاریگەری دانان دەکات لە ڕێگەی کەلتوور و بەهاکانەوە، نەک لە ڕێگەی
هێزی سەربازی و ئابوورییەوە. ئەمە بەشێکی گرنگە لە ستراتیژی سیاسەتی
دەرەوەی ئەمەریکی.
٥. "دووانەی ناتەبا": چەمکێکی دیالێکتیکییە کە باس لە دوو شت دەکات کە
پێکەوە ناکۆکن بەڵام ناتوانن بەبێ یەکتر هەبن. ئەم چەمکە لە فەلسەفەی
هیگڵەوە سەرچاوە دەگرێت و بۆ شیکردنەوەی دینامیکی ناکۆکییە کۆمەڵایەتی
و سیاسییەکان بەکاردێت.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
