١٤\١٠\٢٠٢٤
ئەوروپا لە نێوان هومانیزم و ڕاسیزمدا.
هاوڕێ نەهرۆ
پروژەی پەناهەندە، پروژەیەکی قووڵ و ئاڵۆزە، لە گوتاریکی کورتدا ناکرێ
و ناتوانرێ باس لە تێکرای ڕەهەندەکانی بکرێ، پروژەی پەناهەندە دیوی
ڕاستەوخۆ و دیوی ناڕاستەوخۆ وی هەیە، دیوی ئاشکراو دیوی شاڕاوەی هەیە،
ئەگەر بابەتەکە بە دیوی دەرەوەی دا باس بکری، ئەوە هەندێ خەڵک لە
وڵاتانی ئاسیاو ئەفریقا ڕادەکەن و پەنا دەبەنە بەر ئەوروپا، وەک دیوی
دەرەوە بۆ ژیانی باشتر، بۆ تیر کردنی سک، بۆ دابین کردنی ئاسودەیی
بەڵام ئاسودەیی وەک چەمکێکی مەحاڵ گەرچی لە وڵاتی خۆمان دەست ناکەوێ
هەروا لە وڵاتێکی خانەخوێ وەک ئەوروپا ئەوە هەرکیز دەست ناکەوێ، ئەو
دڵەڕاوکی یەی وڵاتانی دوا کەوتوو بۆ نان و ئازادی و هەڵهاتن لە شەڕی
ناوخۆو دەرەکی دەقوازرێتەوە بە پلەو ژمارە و ئاستێکی دیکە بۆ وڵاتانی
ئەوروپا، وڵاتانی ئەوروپا ڕەنگە لە هەندێ رووەوە باش بن وەک دابین
کردنی نانی سک و نەبڕانی ئاوو کارەبا بەڵام ئەوروپا چالنج و
رووبەرووبوونەوەی دیکەی هەیە، هەرگیز بە خەونیش بە خەیاڵی خەڵکی
پەناهەندە نەهاتووە کە رۆژی لە رۆژان تووشی گرفت و سەختی و دژواری
جوراوجۆر دەبێتەوە، پێناسەی خوشبەختی ئینسان بریتی یە لە سایکۆلۆژیەتی
سەقامگیر، کاتێ ئینسان سەقامگیری سایکۆلۆژی لێ سەندرایەوە، ئیتر ژیانی
دەبێتە رۆمانەکەی خەسرو جاف بە نێوی هیچ، پروژەی هیچیش پروژەیەکی
خودکوشی یە، پروژەیەکی بێ بروایی یە، کەم نیین ئەوانەی لە ریزەکانی
پەناهەندە خۆیان کوشتووە چ بە چەقۆ یان بە چەک وەک کەرەستەی لە نێو
بردن، کاتێ کە پروژەی پەناهەندە وەک پروژەیەکی دەرگا دانەخراو لە
حاڵەتێکی ئامادە باشی دایە، پروژەیەکە بەردەوام بازاری هەیە، پروژەیەکە
پشت بە پرنسیپەکانی مافی مرۆڤ دەبەستێ بەڵام لێرەدا ڕێژەکە بە پێ
بارودۆخ، بەرز و نزم دەبێتەوە، پروژەی پەناهەندە وەک شەپۆلی ئەو
دەریایە وایە کە لەسەرەتای رووبەرووبوونەوە دەیانخنکێنێ، جێی داخە کاتێ
لە وڵاتی سوقرات و ئەفلاتون و ئەرستۆ وەک ویستگای دووەم دەکەونە رێی،
ئەجینتەکانی ئەو وڵاتە لە رێگای ئەنجامدانی پروسەی سێکس کردن لەگەڵ
خەڵکی پەناهەندە، شەڕئەنگیزی شارێک دژی شارێک تر بەرز ئەکەنەوە، هەروا
لە رێگای کایەو گەمەی ناڕەوای یادەوەریی یەوە لە نێو بەلەمەکان
دەیانخنکێنن، ئەمەیە قەدری فیزیاوی مەترسی کایەی یادەوەریی، ئەوەی پەی
پێ نەبا نازانێ چ قورت و کەلێن و خەرەندێکی هەیە لەم ژیانەی کە هەندێ
کەس ناوی لێ دەنێن (پروژەیەکی درۆ) لەگەڵ ریزی بێ پایانم بۆ ئەوانەی
ئیشی کرێکاری و بەرهەم هینان دەکەن، لە رێگای ڕەنجی ئەوانەوە ڕیڕەوی
پروسەی ژیان بەردەوام دەسوڕێ لە قوناغێکەوە دەچی بۆ قوناغیکی تر، ئەگەر
قسە لەگەڵ ئەجینتەکانی یونان بکەیت بڵێت بۆ وا دەکەن دەڵێن، ئێمە وەک
وڵاتێکی خاوەن فەلسەفەو مەعریفەو و نهینیەکانی ژیان، چارەنووسی و
یادەوەری و قەدەری ئەو خەڵکە دەزانین کە چ ئاستەنگ و بەدبەختیێکیان
چاوەڕێ یە لە دوا ڕۆژ دا، ئێمە پێمان وایە مەرگ ئاسانترین چارەسەرە بۆ
کێسەکانی ژیان، لە ڕوانگەی ئینسانی خۆمانەوە کۆتایی بە ژیان و
چارەنووسیان دێنین لەبەر ئەوەی یونانیەکان بروایان بە پروسەی دوناو
دونە، پێیان وایە ئەو خەڵکەی کە بمرن دەسەڵاتی باڵا یان دەسەڵاتی
میتافوری خودا جارێکی دیکە بە پێ کۆدو ژمارەی یادەوەریی ئەو کەسە
جاریکی دیکە دەیگەرێننەوە پروسەی ژیان لە زەمەنیکی نزیک دا، ئیدی بەم
شێوەیە کۆتایی بە ژیانیان دێنن وەک پروتێستێک دژ بە دەسەڵاتی ئەوروپا
کە دەسەڵاتێکە تاڕادەیەک بە نەرینی کەڵک لە پروژەی پەناهەندە وەردەگرێ،
ئەوروپا پێی وایە پەناهەندە یەکەی بایلۆژی یە نەک مرۆڤ لەکاتێکدا مرۆڤ
ماف و ئەرکی هەیە بەپێ لۆژیک مامەڵەی لەگەڵ دەکرێ بەڵام یەکەی بایلۆژی
وەک ئاژەڵ ئەهێندرێ ئەبردرێ، مامەڵە کردن لەگەڵ یەکەی بایلۆژی سوزو
رەحم و بەزەیی تیا نییە، لۆژیکی ئینسانی تیا نییە، وەک مرۆڤ بیر لە
یەکەی بایلۆژی ناکرێتەوە، رێک وەک ئاژەڵ سەیر دەکرێ، مافی ئاژەڵ و ریز
گرتنی ژینگە دوو درۆی زللە لە ئەوروپا باس دەکرێن، تەنیا بۆ پروپاگەندە
کراوەتە دروشمی هومانیزمی ئەوروپا، کاتێ ئەوروپا بەو پەڕی بێ بەزەییەوە
کایەی یادەوەریی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، ئاشکراو شاراوە لەگەڵ
پەناهەندە بە کار ئەهێنێ بە بێ ڕەچاو کردنی کاردانەوەو کارلێکردنی ئەم
شێوازە لەسەر مێشکی پەناهەندە، کاتێ پەناهەندە دەگاتە وڵاتانی ئەوروپی
دەبنە پروژەی پەیدا کردنی پارە بۆ هاوڵاتیانی خۆیان لە رێگای وەرگێڕانی
زمان و دادگای بیروکراتی و کامپ و هەڵمژینی وزەیان بە رێگای جوراوجۆر،
تەنانەت دەرهێنەرێکی کورد هەیە لە نەرویج بە نێوی هشام زەمان فیلمێکی
بەرهەمهێناوە بە نێوی (نامەیەک بۆ پادشا) سەرگوزەشتەی فیلمەکە ئەوەیە
چەند پەناهەندەیەکی کورد و ئەفغانی بەیانی لە کامپەوە بە پاس دەرۆن بۆ
ئۆسلۆ تا ئیوارە هەر کەسەو چارەنووسێکی دەبێ، کوڕێکی گەنجی تیایە کچێکی
قەڵەوە دەناسێ هەروا زەلامێک تیایە بوتڵی بۆن لە گیرفانی دایە بەواتای
هەموو شتی لێرە لەرێگای بۆنەوە حیسابی بۆ دەکرێ وەک سیمبولێکی کیمیاوی
لەوانە بۆنی دەم و بۆنی لەش و بۆنی جل و بەرگ، ئەم زەلامە ئافرەتێکی
بەتەمەن تووشی ئەبێ دواتر ئیهانەی پیاوەکە دەکا بە لێدانی زللەیەک لە
روومەتی، لەبەر ئەوەی ئەم زەلامە رۆژهەڵاتی یە ناتوانێ لە ئاستی
تێگەیشتنی ئافرەتێکی نەرویجی بێ لە رێگای ئاخاوتن و پرسیاری جیاوازەوە
سەبارەت بە سێکس و شەرەف کە دوو شتی جیاوازن ! هەروا گەنجێکی کرمانجی
تیایە داکۆکی لە هاورێیە ئەفغانی یەکەی دەکا چونکە ئیشی کردووە
بەتەواوەتی پارەی پێنەدراوە، کەسایەتی یەکی تیایە کە هەشتاو سێ ساڵ
تەمەنیەتی نامەیەک بۆ پادشای پێ یە تیایدا باسی چارەنووسی خۆی و
کەسانێک وەک خۆی دەکا کە چەندین ساڵە لەم وڵاتە چاوەڕوانن کەچی مافی
پەنابەرییان وەرنەگرتووە، ئەم کەسایەتی یە خاڵی هاوبەشە لە نێوان
تێکرای کەسایەتیەکان، لەبەر ئەوەی دەسەڵاتدارانی نەرویج چەندین ساڵ پێش
ئێستا بڕیارێکی نادادپەروەرانەیان دەرکرد بەتایبەت دژ بە کوردەکان
بەنێوی (موف) گوایا ئەو توێژە پەنابەرە ناوی خۆیان و نیشتەجێ بوونی
خۆیان گۆڕیوە، بە واتایەکی دی زانیاری هەڵەیان داوە، هەر بۆیە سزای ئەو
توێژە پەنابەرەیان دا بە چەندین ساڵ چاوەروانی لە دڵەڕاوکی و بە نەرینی
سود وەرگرتن لە کێسەکانیان، بەڕای زۆربە ئەو باج و سزایە لە ئاستی
هەڵەکانیان نەبوو، ئەمە چەردەیەکە لە خەرمانی زانیاری دژ بە پەناهەندە
ئەنجام دراوە، وەک گوتم پەناهەندە پروژەیەکی کراوەیە، پروژەیەکە هەمیشە
بازاری گەرمە، هەندێ جار، هەندێ وڵاتی ئەوروپی بە بیانوی فێرکردنی
زمانی وڵاتەکەو پروسەی خۆ گونجاندن لەگەڵ کەلتووری وڵاتەکە
کاری ناهەق دەرهەق بە پەناهەندە ئەنجام ئەدەن، لە رێگای جوراوجۆر
پەناهەندە دەخنە ژێر فشاری سایکۆلۆژییەوە گوایا ئەو لە وڵاتێکی
دواکەوتووەوە هاتووە، تەنیا مەبەستی سک تیر کردنە، بۆ نموونە پێش
چەندین ساڵ لە وڵاتی ئەڵمان نووسەرو مامۆستای زانکۆ زوهدی داودی گوتی،
کاتێ گفتوگۆم دەکرد لەگەڵ ئەڵمانەکان کە مامۆستا زانکۆ بوون پێیان
گوتووە تۆ لەوڵاتی وەحشستانەوە وەک کوردستان هاتووی ئێمەی ئەوروپی
ئامۆژگاری دەکەیت، هەر بۆیە سەیر کردن هەیە بە چاوێکی نزم، لە وانەیە
لەم ڕیژەیە زۆر ورد نەبم لەسەدا هەشتای ئەوروپا گیانی هومانیزم و مرۆڤ
دوستی و ئەنتەرناسیونالیستی تیایە لە سەدا بیستیش خەڵکی ناحاڵی و
ڕاسیزمە، بوونی ئەو رێژەیە زۆرە لە هومانیزمی ئەوروپا دەگەرێتەوە بۆ
چالاکی و فەرمانڕەوایی کۆمەنیستەکان و چەپەکان لە دەورانی پێشوو دا لە
کاتێکدا ڕاستڕەوەکان هەموو ڕاسیزمن، ئەم کردەوانەی داعش لەساڵانی دوایی
دا لە رێگای تەقینەوەو تێکدانی ئاسایشی ئەوروپا زەمینە خۆشکەربوون بۆ
سەرهەڵدانی گیانی ڕاسیزم دژ بە قژ ڕەشەکان کە لە رۆژهەڵات و وڵاتانی
ئیسلامی یەوە هاتوون، لە ئەوروپا تا ڕادەیەک فوبیای ئەنتی ئیسلام هەیە،
بەڕای من تا ئێستا قوربانیانی شەڕی خاچ پەرەستان لە ناخی یادەوەریی
دەستەجەمعی هاووڵاتی ئەوروپی دایە، ئەوروپا تائێستا بەتەواوەتی ئاشت
نەبۆتەوە لەگەڵ کۆمەڵگای ئیسلامی دا، نووسەرێکی فەلەستینی وەک ئەدوار
سەعید داکۆکی لە رۆژهەڵات و کۆمەڵگای ئیسلامی کرد، لە ئەمریکا ناویان
لێنا، پروفیسوری تیرۆر، بەڵی لە ئەوروپا یا دەبێ (ملکي اکثر من ملک)
بێت یان بە هیچ شێوەیەک ڕاوبۆچوونی تۆ قەبوڵ ناکەن، کارێکی دیکەی
قێزەوەنی ئەوروپیەکان وڵاتانی ئەسکەندنافی ئەوەیە لەرێگای قوتابخانەو
باغچەی ساوایانەوە، مناڵانی پەناهەندە بە زانیاری چەواشە چەکدار دەکەن
دژ بە فەرهەنگی خۆیان، دژ بە ئیسلام، دژ بە ڕەگی مێژوویی باوک و
دایکیان، لە ئاکام دا بەرلێکەوتن دروست دەبێ. ئەوانیش مەبەست
ئەوروپیەکان لە لایەن دەزگای پاراستنی مناڵەوە، مناڵەکانیان دەبەن و
زیاتر چەکداریان دەکەن دژ بە رۆژهەڵاتی ئیسلامی، ئەمە مانای ئەوە نییە
ئەوروپا لە نێو پەناهەندە کەسایەتی هونەری و ئەدەبی و سیاسی دروست
ناکەن، بۆ نموونە سەرۆکی پەرلەمانی نەرویج مەسعود گارانی کە
دەسەڵاتەکەی لە دوای دەسەڵاتی پادشاوە دێت کوردەو خەڵکی رۆژهەڵاتی
کوردستانە، ئەوروپا وێرای کەم و کوڕی، لایەنی گەش و جێگای شانازیی هەیە،
ئەوان هەرچەندە ڕاسیستیش بن بەڵام ناتوانن ئەستاندەری هومانیزم و
ئینسان دوستی تێپەڕێنن، ئەوان بە روحێکی وەرزشی مامەڵە دەکەن، هەمیشە
دەزوویەکی دیالۆک و ئاخاوتن دەهێڵنەوە وەک عەرەب دەڵێن (شعرة معاویة)
ئەوروپا بە تایبەت نەرویج وەک دەوڵەت و وەک گەل خاوەن مێژووی کەلەپورو
کەلتوورە، خاوەن سیستەمی پەروەردەیە، خاوەنی موزیک و ئەدەب و هونەر و
سینەمایە، خاوەن داهێنانی جوراوجۆرە، ئەوروپا کانگای لە دایکبوونی
کەسایەتی هەمەجۆرە، بەدرێژای مێژوو ئەوروپا خەڵکی ئەستانداری دروست
کردووە بۆ رۆژهەڵاتی ئیسلامی و کێشوەری ئەفریقا، لە کۆتایی دا دەڵێـم
ئەوروپا خەونێکی پەمەیی یە لە نێو تابلۆیەکی ڕەنگاو ڕەنگ دا، کە جێگای
شانازی هەمووانە .
٦\١٠\٢٠٢٤
- ئۆسلۆ
ماڵپەڕی
هاوڕێ نەهرۆ
|