|
٨\٦\٢٠١٢
ئێکسپرسیونیزم.
تەیب
هۆشیار
رێچکەیەکی
هونەریی کە لە سەرەتایی سەدەیی بیستەم دا
سەری هەڵدا شۆرشێک کە بە دژی رئالیزم و ئەمپرسیونیسم خۆی تەیار کرد
وشەی ئێکسپرسیونیزم بۆ یەکەم جار لە
نەقاشیەکانی "ئەگووست ئەروە" بە کار هات جمۆجولیک بو لە ئەدەبیات دا کە
بۆ یەکەم جار لە ئاڵمان سەری هەڵدا . کە باس لە شتە ناوەکیەکانی مرۆڤ
دەکات بە دەربرینی رەنگەکان بە شێویەکی سەر سۆرهێنەر.
ئێکسپرسیونیزم: نیشاندانی هەڵچوون.
وشەی ئێکسپرسیونیزم لە دوو بەش "ئیکس" کە پێشەکییە
و بە واتای دەرەکییە؛
و وشەی "پرسیونیزم"بە واتای گوشین و گووشار
دێت؛ ئەم وشە لە زمانە ئوروپاییەکاندا گەلێ
مەبەست ئەدات بە دەستەوە، بەیان
"دەڕبرین" پەراوێز"
حاڵەتی فیگۆر" یان حاڵەتی قیافە،
و بە مەعنای دەربرینی هەستی ناوەکی دێت،
وەک گوشینی هەموو جەوهەرەی مێوەیەک و گیراوەکەی،
وشەی ئێکسپرسیونیزم لە راستیدا بە هەمان دوو مەعنای کوتایی دێت
لە ئەدەبیاتدا،" دەربرینی هەستی ناوەکی".
ئێکسپرسیونیزم رێگەیەکە کە جیهان زێدەتر لە رووی هەستەوە سەیر
دەکات،پێنیشان دانی حەقیقت لە سەر دونیای هەستی هونەرمەندانە.
ئێکسپرسیونیزم، دەتوانین نیشانەو و
هەڵسووکەوت و مەیلی رۆمانتیکانەی هونەرمەندان بزانین کە لە کۆمەڵگایەکی
میکانیکی دا و روو لە گەشەی سەدەی بیستەمدا دەژیان.
بەها نەدانی کۆمەڵگا بە کارە هونەریە بە پێزەکان ،هەر بۆ دەرباز بوون
لەم قەیرانە کە تووشی کۆمەڵگای هونەری بوو بە تایبەت کە هەوڵدان و بە
کار هێنانی روانگەگەلی فرۆید - دەروونناسی
ئوتریشی کە هەموو قوڵایی مێشکی مرۆڤی دەپێیوا،گووشارێک بوو بۆ سەر
هونەرمەندەکان بە راپۆرتی زۆر وردی هەموو کونج و کەلەبەرەکانی ناوەکی
مرۆڤ.
ئێکسپرسیونیزم، شێوازیکی تازەیە لە دەربرینی
هەستی ناوەکەی کە لەو ناوەدا هونەرمەند بۆ دەبڕینی هەستی ناوەکی خۆی لە
رەنگ گەلی زەق و بەرچاو و شکڵگەلی چەپ و چێڕ و خەتتی قەوی کەڵک دەگرێ.
لە نێو ئەدەبیاتی کوردیدا تا ئیستە وەکو ژانری شیعری کاری لەو چەشنەم
نەدییو هەر بۆیە من لە کەش و هەوای ئێکسپرسیونیزم دا چەن شیعرێکم
خولقاندوە کە مێژووی شیعرێکیان دەگرێتەوە بۆ دوو ساڵ لەوە پێش...کە لەو
شیعرەدا هەوڵم داوە سێ هەستی ناوەکی لە گەڵ رەنگ و رەنگاڵە تێکەڵ بکەم!
دووهەم شیعر کە لە شێوازی قافیەی خەتتی دا نووسراوە بە درێژای شەش مانگ
خۆم لە گەڵ دا سەرقاڵ کرد...کە بتوانم خزمەتێکم بە ئەدەبی کوردی کردبێت...
مەکتەبی ئێکسپرسیونیزم، مەکتەبێکی نائاشنایە
بە شیعری کوردی یان ئەوەیە کە کورد لە سەر ئەم مەکتەبە نەیتوانیوە
شیعری خۆی بچرێت! هۆکارەکان بۆچی دەگەرێتەوە رەنگە باس زۆر هەڵگرێ...چوون
شیعری کوردی هێشتا لە بازنەی کلاسیک دا ماوەتەوە و شیعری کلاسیک بووە
بە پێخۆری زۆربەی هەرە زۆری شاعیران ، قسەم لە سەر ئەوە نییە کە بین و
هەموو بنچینەکانی کلاسیک تێک و بن بنین بەڵام کاتێ کە نەتوانین
جیهانبینی خۆمان لە شیعری کلاسیک دا بدرکێنین،بۆ روو لە مەکتەبە
فێکریەکانی تر نەکەین بۆ خوڵقاندنی شیعری لە بار تر و بە جیهانیبینی
تازەترەوە.
بۆ ئەوەی کە زۆرینەی گەنجەکان ئاگاداری ئەو مەکتەبە بکەینەوە ،
هەوڵ دەدەم شیعرێکی ئێکسپرسیونیزم لەم باسەدا بهێنمە ئاراوەو
قسەی لە سەر بکەین، و شیکاری بۆ بکەین ، دیارە کە شاعیر نابێ خۆی شی
کاری لە سەر شیعری خۆی بکات بەڵام بە هۆی ئەوەی کە من بە مەکتەب و
رێچکەیەکی تازەی دەزانم بە وردی باسی لە سەر دەکەین.
خه‌وێکی ئاڵۆز
سێ کیسه‌ڵ
یه‌ک ڕه‌ش
دوو سوور
سێ په‌مه‌یی
…پێشبڕکێ بوو
له وه‌ردێکا
…یه‌کیان ده‌تاساند
له سه‌ر و گوێلاکی یه‌کیان ده‌دا
گلور گلور کیسه‌ڵی سوور
له شاخ که‌وته خوار
کیسه‌ڵی ڕه‌ش پێش له هه‌مویان
فڕکه‌ی ده‌هات
په‌مه‌یی به حاڵ و دوو به‌ڵا
ده‌جووڵا!
کیسه‌ڵی سوور له ڕووبار دا په‌نگی ده‌خوارد
له ته‌نووره دا
هاواری ده‌گه‌یشته عه‌رشی ئه‌علا
ڕه‌ش به مه‌چه‌ک و بازو
هه‌ر گاڵته‌ی به کیسه‌ڵه‌کان ده‌هات
سوور خنکاو خوا بردییه‌وه بۆ ده‌رگای خۆی...
دوای شه‌ڕه ده‌مانچه باسی دیموکراسی چه‌ن خۆشه
کیسه‌ڵی ڕه‌شی لوت به‌رز ! له چاوان ون بو
له ته‌م و مژ دا نوقم بو ...
کیسه‌ڵی په‌مه‌یی ! وه‌ردی ده‌کێڵا
له سه‌ر ده‌ست ده‌ڕۆشت
و له پڕ به پشت دا ده‌گلا
هه‌تاوی به‌تین چه‌ن بێ ڕه‌حم ئازاری ده‌دا
ئاخ له دڵی پڕ ده‌رد و که‌بابی
په‌له قاژه بو دیسان وه‌ر ده‌گه‌را
هیلاک و که‌نه‌فت ڕوێشت و له بن سێبه‌ر ڕما
له سه‌ری دا نه‌ما خه‌ونی
برینی وه‌ردی ڕێگا ...
مه‌چه‌کی کز و لاواز
چوار ده‌وری خۆی ده‌کێڵا
خشه خش ! بێ چڕپه و ده‌نگ
قوڕی نه‌هامه‌تی خۆی ده‌پێوا
گۆڕێکی بۆ خۆی هه‌ڵکه‌ند
ڕێک و پێک به پشت دا خۆی تێنا
که ڕاچه‌نیم...
ئه‌م خه‌وه‌م بۆ ئاو گێڕایه‌وه
کیسه‌ڵی سووڕی
له‌گه‌ڵ شه‌‌پۆلی دا هێنا
خۆم کرد به تاریکستانی ته‌م دا
کیسه‌ڵی ڕه‌ش له خاچ درابو
به‌زه‌یم به حاڵی گه‌ردوون دا هاته‌وه
دوای شه‌ڕ چه‌ن به پێزه ! باسی یه‌کسانی.
لێرەدا لە دەستپێک رەوتی کۆمەڵگا بە سێ کێسەڵ شوبهاوە کە هەر
کامیان رەوتی خۆیان لە کۆمەڵگا دەبڕن
(هەمان سێ کێسەڵ سێ هەستی ناوەکی منی نووسەر):
یەک رەش کە رۆحیاتی نەهیلیزم کە سەر و بەری
ژیانی من و زۆربەی کۆمەڵگای داگرتوە و هەمان کێسەڵی رەش نێشاندانی
هێمای کۆمەڵگای سەرمایەداری یا کاپیتالیزمە، کە لە درێژەی شیعرەکەدا کە
لە ئەسڵی چیرۆک خۆی تیدا ئاخن کردوە دەزانین کە (کێسەڵی رەش)چی بە سەر
دێت.
دووهەم کێسەڵ (کیسەڵی سوور)کە هەڵگری عەشق و خۆشەویستی و گرێدراوە بە
یاخیگەری و شورشی چەپ و کمونیستەیەوە، کە دیسان لە رەوتی شیعر دا
دەزانین چی بە سەر کێسەڵی سوور دێت.
کێسەڵی پەمەیی، کە رەوتی ژیانی ئاسایی کۆمەڵگایە و هەمان رەوتی ژیانی
رۆژانەوە و ئەو کاتانەی کە من لە خۆرا بە فیڕۆی
دەدەم، چوون ئێکسپرسیونیزم لە سەر رەنگ کاری
جیدی دەکات هەر بۆیە من هاتووم لێرەدا بە رەنگی سەیر سێ کیسەڵم
شوبهاندوە...
tayyeb.hosyar@gmail.com
|
