|
٣٠\٦\٢٠١١
ئه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارانی
عه‌ره‌ب.. په‌ند له چاره‌نووسی ناپلیۆن وه‌ربگرن.
ره‌زا شـوان
چل و سێ ساڵ به‌ر له ئێستا ، کتێبێکی نووسه‌ری ناسراوی میسری« توفیق
الحکیم »م خوێنده‌وه له ژێر ناوی « ادب الحیاه ــ ئه‌ده‌بی ژیان »
دا .. له‌و کتێبه‌دا چه‌ند بابه‌تێکی هه‌مه‌جۆره‌ی به‌سوودی تێدایه ..
له نێو بابه‌ته‌کاندا بابه‌تێک زیاتر سه‌رنجی ڕاکێشام و تا ئه‌مڕۆش له‌بیرمه
.. ناونیشانی بابه‌ته‌که‌ش « عجله الحیاه تدور دائما الی الامام ـ
پێچکه‌ی ژیان هه‌رده‌م بۆ پێشه‌وه ده‌خولێته‌وه ».. ئه‌م بابه‌ته به
کورتی باس له چیرۆکی کۆتایی ڕه‌شی ژیانی ناپلیۆن ده‌کات .. بۆ نووسینی
ئه‌م بابه‌ته‌ش « توفیق الحکیم » وه‌کو خۆی ده‌ڵێ سوودی له نووسینێکی
نووسه‌رێکی فه‌ره‌نسی وه‌رگرتووه ــ ناوه‌که‌یم له یاد نه‌ماوه.
ناپلیۆن پۆناپارد ( ١٧٦٩ ــ ١٨٢١) هه‌ر له منداڵییه‌وه حه‌زی به
پێشڕه‌وی و سه‌رکێشی و سه‌رکردایه‌تی ده‌کرد .. ناپلیۆن ته‌مه‌نی شانزه
ساڵ بوو کۆلێجی سه‌ربازیی ته‌واکرد و بوو به ئه‌فسه‌رێک له سوپای فه‌ره‌نسادا
.. پله به پله پایه‌ی به‌رزبۆه .. له‌ته‌مه‌نی سی ساڵیدا بوو به
ئیمبراتۆری فه‌ره‌نسا، بۆ ماوه‌ی « ١٤» ساڵ له‌م پۆسته باڵایه‌دا مایه‌وه.
شایانی باسیشه به‌شێکی گه‌و‌ره‌ی ئه‌م سه‌رکه‌وتنه‌ی ، ده‌گه‌ڕێته‌وه
بۆ پاڵپشتی و هاندانی ژنه بلیمه‌ته‌که‌ی .. بۆیه ناپلیۆن ده‌ڵێ : «
له دوای هه‌موو گه‌وره پیاوێکه‌وه ژنێک هه‌یه »
ناپلیۆن که بوو به ئیمبراتۆری فه‌ره‌نسا ، ده‌سه‌ڵاتی قورغ کرد و له
خۆی بایی بوو.. هه‌ر خه‌ریکی ڕابواردن بوو..به پێڵاوه سه‌ربازییه‌کانییه‌وه
پێی ده‌کێشا به‌سه‌ر خاکی فه‌ره‌نسا و ده‌یوت : « فه‌ره‌نسا من .. به‌ڵکو
من هه‌موو ئه‌وروپا و جیهانیشم ».. هه‌ر ئه‌م با چوونه که‌وڵه و خۆپه‌رستییه‌ی
بوو که سه‌ری خوارد .. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ناپلیۆن ، که‌سێکی جه‌ربه‌زه
و ئازا و قسه‌زان بوو .. ڕه‌نگه « سه‌دام حوسین » ی گۆڕبه‌گۆڕیش ، زۆر
سه‌رسامی قسه‌که‌ی ناپلیۆن بووبێت ، که ڕژێمه شۆڤێنییه‌که‌ی ده‌یوت :
« اژا قال ێدام ، قال العراق ـ ئه‌گه‌ر سه‌دام وتووبێتی ، عێراق وتوویه‌تی
».. ئه‌مه‌ش به‌زۆر خۆسه‌پاندنه.
ناپلیۆن ، له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که ده‌سه‌ڵاتدارێکی خۆپه‌رست بوو .. به‌ڵام
ڕیفۆرمخوازیش بوو.. ناپلیۆن له ماوه‌ی ده‌سه‌ڵاتیدا گه‌وره‌ترین گۆڕان
و چاکسازیی له سیسته‌می به‌ڕێوه‌بردن و ده‌زگاکانی یاسایی فه‌ره‌نسادا
ئه‌نجام دا.
ناپلیۆن له لایه‌ن به‌ریتانیاوه ده‌سگیرکرا و..له« سنت هێلانه» که
دوورگه‌یه‌کی بچووکه و ده‌که‌وێته ناو ئۆقیانووسی هێمن ه‌وه.. له
به‌ندیخانه‌یه‌ک دا به‌ندیان کرد.. به ته‌نها خستیانه ژوورێکی په‌رپووته‌وه
.. مه‌گه‌ر ته‌نها گوێی له جریوه‌ی چۆله‌که و له قیڕه‌ی بۆق بوایه..
دیمه‌نی ناپلیۆن ، دیمه‌نێکی به‌زه‌یی پیاهاتنه‌وه بوو .. له دیمه‌نی
ورچێکی ئه‌ڵقه له لووتی زنجیر کراو ده‌چوو .. نه یاوه‌ر و نه پاسه‌وان
و نه خزمه‌تکار به ده‌ورییه‌وه بوون .. زۆر جاریش « پایپی تووتن
کێشانه‌که‌ی »له دست به‌رده‌بووه و.. ده‌که‌وتۆته ئه‌م دیوی ده‌رگا
شیشبه‌نده‌که‌ی ژووره‌که‌ی.ناپلیۆن زۆر به کزی و به داماوییه‌وه له
پاسه‌وانه ده‌رگاوانه‌که ده‌پاڕایه‌وه .. که پایپه‌که‌ی هه‌ڵبگرێ و
بیداته‌وه به ده‌ستی .. به‌ڵام پاسه‌وانه‌که هه‌ر لاشی لێ نه‌ده‌کرده‌وه
.. ناپلیۆن ئازارێکی ده‌روونی زۆری چه‌شت و نه‌خۆش که‌وت .
ئه‌و ناپلیۆن ـه‌ی ده‌یخوڕی و ده‌یبڕی و ده‌ینه‌ڕان و ده‌یشیڕاند و..
کۆشکه‌که‌ی ده‌هێنایه له‌رزین و .. به ده‌یان پاسه‌وان و ده‌ستوپێوه‌ند
، به ده‌نگییه‌وه ده‌هاتن و له به‌رده‌می دا ده‌له‌رزین و..
کڕنۆشیان بۆ ده‌برد و.. چاوه‌ڕێی قسه و فه‌رمانی خاوه‌ن شکۆی گه‌وره‌یان
بوون .. که‌چی ئسێتا به‌بێ که‌سی و به ملکه‌چی و ڕه‌زیلی له به‌ندیخانه‌دا
ده‌ژی..!
ئه‌مه‌یه ڕۆژگار و چاره‌نووس .. کورد وته‌نیش : « دنیا تاسه‌ر بۆ که‌س
نی یه »
ناپلیۆن له ساڵی « ١٨٢١» دا.. به نه‌خۆشی شێرپه‌نجه کۆچی دوایی کرد..
نه ئاوریشمی نایاب کرا به کفنی و.. نه کێله‌کانی گۆڕه‌که‌شی له مه‌ڕمه‌ڕی
نایاب و گران به‌ها بۆ کران..
ئه‌م ده‌سه‌ڵاتدار و ئیمبراتۆره..ده‌بوایه به ڕێوڕه‌سمێکی سه‌ربازیی
شکۆداری زۆر مه‌زن و شایسته .. به جۆق و موزیک و ته‌پڵ و مارشی سه‌ربازی
و به تۆپ ته‌قاندنی ڕێزلێنان و ماته‌مینی .. ته‌رمه‌که‌ی بۆ گۆڕستان
ببرایه و به خاکیان بسپاردایه .. به هه‌زران که‌سی ناودار و سه‌رکرده‌ی
جیهانی ئاماده‌ی ناشتنی بوونایه..فه‌ره‌نسی یه‌کان ڕه‌شپۆش بوونایه.
که‌چی وا نه‌بوو..زۆر به بێده‌نی و سارد و سڕی و بێ نازی ، چه‌ند که‌سانێک
ته‌رمه‌که‌یان هه‌ڵگرت و بردیان و به خاکیان سپارد.
ئه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارای جیهان ، دیکتاتۆره له خۆباییه‌کانی عه‌ره‌ب .. ده‌بۆایه
وانه و په‌ندتان له به‌سه‌رهات و چاره‌نووسی ناپلیۆن وه‌ربگرتایه..
ده‌بوایه په‌ندتان له چۆنییه‌تی کۆتایی هاتنی ژیانی ستالین ، هیتله‌ر
، نیکۆڵای چاوچیسکی ، شای ئێران ، میلۆۆڤیچ ، سه‌دام حوسێن وه‌ربگرتایه..
ئه‌گه‌ر هه‌ریه‌که له زین العابدین بن عه‌لی و حوسنی موباره‌ک کۆتایی
ژیانی ئه‌و ده‌سه‌ڵاتداره زۆردارانه‌یان له به‌رچاو بوایه.. تووشی
ئه‌م ڕۆژه ڕه‌شه‌ی تێی که‌وتوون نابوون ..بێگومان چاره‌نووسی
دیکتاتۆره‌کانی تری هاوشیوه‌یان ، هه‌ریه‌که له ( عه‌لی عه‌بدوڵا
ساڵح و موعه‌مه‌ر قه‌زافی و به‌شار ئه‌سه‌د ) و...هتد.. له چاره‌نووسی
زین العابدین و موباره‌ک ، ئه‌گه‌ر خراپتر نه‌بێت باشتر نابێت.. هێشتا
حه‌ق و حیساب و سزای ڕه‌وایان ماوه.. ئه‌مه‌ش کۆتایی چاوه‌ڕوان کراوی
هه‌موو زۆردار و سته‌مکارێکه.
خۆزگه ئه‌م ده‌سه‌ڵاتدارانه‌ی عه‌ره‌ب ، سه‌رکرده‌ی تێکۆشه‌ر و قاره‌مان
و به ڕاستی گه‌ل و نیشتمانپه‌وه‌ر‌ی کۆماری باشووری ئه‌فریقا ، نیلسن
ماندێله یان له به‌رچاو بگرتایه ، که هه‌موو ئاواتێکی ئه‌وه‌بوو، که
ئازادی و دیموکراتی و ئاشتی و یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری بۆ نیشتمانه‌که‌ی
دابین بکات .. چاوی له ده‌سه‌ڵات و حوکمڕانی گیرفان پڕکردن
نه‌بڕیبوو.
نه‌رویج
ماڵپه‌ڕی ره‌زا شوان
|
