گەندەڵی و ڕەنگدانەوەی لەسەر کوردانی هەندەران.

خەبات لاوباخ   

گەندەڵی بریتیە لە ئەنجامدانی کارێک کە بەرژەوەندی گشتی یان تاکێک ، وە یان کەسانی دەوروبەر فەرامۆش و پێشێل بکرێت لە پێناوی بەرژەوەندییەکی تەسکی تایبەتی تاک یان گروپێکی کۆمەڵگا، کە لە لایەن کەسێک یان گروپێکی دەرون نزمی ناڕۆشنبیری هەلپەرست و خۆپەرست ئەنجام بدرێت بۆ بەدەستهێنانی پێویستیەک یان چێژ وەرگرتن لە کردارێکی نابەجێ .

دەرکەوتنی دیاردەی گەندەڵی لە ووڵاتێکدا پاش پەرەسەندنی دەبێتە هۆی شکستهێنانی ئەو کۆمەڵگایە لە هەموو ڕوویەکەوە ، بەرەو داتەپانی ژێرخانی ئابوری ، لەناوچوونی کەلتورو زانست ،مانەوەی کۆمەڵگا بەدواکەوتوویی ،پاشەکشێی بواری سیاسی ، نەمانی یاسا و ڕێسا بۆ بەڕیوەبردنی ووڵات ، بێ بەشبوونی میللەت لە ئازادی ومافەکانی.

لەسەرەتای دروستبوونی مرۆڤەوە تاکو ئێستا گەندەڵی هەبووە و بەگەشەسەندنی مرۆڤیش ،ئەم دیاردەیە پەرەی سەندووە و بەهەموو جیهاندا بڵاوبۆتەوە ،تەنها بە ڕادەی کەم و زۆری دەگۆڕێت لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر ، جا ووڵاتێکی هەژار و دواکەتوو بێت یان دەوڵەمەند و پێشکەوتوو، کە بەداخەوە ڤایرۆسی ئەم دەردە کوشندەیە لە کوردستانیشدا ڕۆژبەڕۆژ تەشەنە دەسێنێت ، تا ڕادەیەک دەتوانین لەم دیاردەیە تێ بگەین لەبەر چەند هۆیەک :
+ پەروەردەکردنی تاکی کۆمەڵ و خێزان بە ڕێگایەکی کۆن وبە سیستەمێکی دواکەوتوو لە ژێر دەستی ڕژێمە دیکتاتۆرە داگیرکارانی کوردستان ، مانەوەی ئەم میراتگەرییە بۆ دەسەڵاتداران وبەرپرسانی ئێستای کوردستان،واتە نەبونی ئاستێکی رۆشنبیری بەرفراوان و هەست نەکردن بە لێپرسینەوە و ئەرکی سەرشان.

+گۆڕانی خەباتی سیاسی کورد لە شەڕی ڕزگاریخوازی لە پێناوی ئازادی و بەسەربردنی ژیانێکی کولەمەرگی لە دێهات و شاخەکانی کوردستانەوە بۆ وەرگرتنی دەسەڵات و بەڕێوەبردنی ووڵات و ژیانی ناو کۆشک و ڤێلاکان و بینینی پارەیەکی زۆر ، هەڵپەی دەوڵەمەندبوون ، نەبونی شارەزایی لە بەڕێوەبردنی دەزگاکانی فەرمانڕەواییەتی و دەسەڵات، باوەش کردنەوە بۆ ڤایرۆسی دەردی گەندەڵی بەهەر چوار لادا بێ گوێدانە بنەما سیاسی و نەتەوایەتی و ڕەوشت بەرزیەکان.

+ هەنگاونانی خێرایی تاکی کۆمەڵ ، لە ژێردەستەییەوە بۆ سەربەستی و پەیدا بوونی کەرەستەی پێویست و پێشکەوتوو بۆ ژیان وەک سەتەلایت ، مۆبایل ، کۆمپیتەر و هاتنی کەلوپەلێکی زۆری ناوماڵ لەلایەن کۆمپانیا بێیانیەکانەوە، پەیدا بوونی خانوو و ڤێلای جوانی بەرپرس و دەوڵەمەندەکان ،هەڵپەکردنی تاکی کۆمەڵ بۆ بەگەیشتن بە‌م کەرەستانە ، ئەمانەش بە پارەی کاری مانگانە ناکرێت ، پێویستە ڕێگای گەندەڵی بگیرێتە بەر بۆ بەدەستهێنانیان.

+نەبوونی یاساییەک بۆ بنبڕکردنی دیاردەی گەندەڵی ، نەبوونی کەلتوری دەست لەکارکێشانەوە لە کاری سیاسەت و دەسەڵاتدا ، ئەگەر بزانرێت ئەو کەسە لۆمەی دەکرێت و میللەت پێی باش نیە ، مانەوەی لەسەر کارەکەی بۆ خراپ بەکارهێنانی و سودی تایبەتی.

+ لەئەنجامی شەڕە ماڵوێرانکاریەکانی ڕژێمە گۆڕبەگۆڕەکەی بەعس و دواتر شەڕی براکوژی پارتەکانی کوردستان، گەیاندنی زیانێکی زۆر لە میللەت ،لەدەستدانی ماڵ ومنداڵیان ،دواتر هاتنەکایەی پەڕۆی سەوز و زەرد ، سود وەرگرتنی لایەنگیرەکانیان، بووە سەرەتای هاتنی دەردی گەندەڵی و نایەکسانی.......هتد

بەڵام ئەوەی جێی سەرنجە،سێبەری تارمایی ڕەشی دەردی گەندەڵی باڵیشی کێشاوە بەسەر زۆربەی کوردانی هەندەراندا ، خەریکە بەرەو هەڵدێر و کارەساتی کۆمەڵایەتی، کەلتوری و نەتەوایەتیمان دەبات و لە ڕێڕەوە ڕاستەقینەکەمان لا دەدرێین و بەرەو داهاتووییەکی ڕەش هەنگاو دەنێین.
ئەگەر بەکورتی ڕۆشناییەک بخەینە سەر ئەو بارودۆخەی کوردانی هەندەران پێیدا تێ دەپەڕێن ، بۆمان دەردەکەوێت،لەیەکەم هەنگاونانیان بۆ هەندەران دەست بەکاری گەندەڵی دەکەن وەک:

+هەر بەگەیشتنیان بۆ هەندەران ،هەوڵی خۆ ئامادەکردن دەدەن بۆ هۆنینەوەی چیرۆکێک لە دژی دەسەڵاتداران و بەرپرسانی کوردستان ،هۆی ڕاکردنەکەشیان دەخەنە ئەستۆی پارتەکان ، تا بتوانن کەیسێکی باشیان هەبێت و مافی پەنابەری و مانەوەییان پێ وەربگرن ، گرنگ نیە چۆن باسی خراپی کوردستان بکەن.دواتریش خۆیان بەکادێری سیاسی و پێشمەرگەی کۆن پێناس دەکەن و داوای مافەکانیان دەکەن.
+دوایی مانەوەیان، بەردەوام یان کاتی بێت ،بێ گوێدانە فێربونی زمان، هەوڵی کار پەیداکردنی ڕەش دەدەن گرنگ نیە چی بێت ، زۆرجار بەشداری دزین و مامەڵەکردن بە مادەی بێهۆش و کاری بەدڕەوشتی دەکەن تا زووتر بتوانن ببن بەخاوەن پارە و کڕینی خانوویەک لەکوردستان.
+ پاش وەرگرتنی پەساپۆرتی ئەو ووڵاتە،یەکسەر فڕشتنەوەی بە قاجاغچییەکان بەپارەیەکی زۆر،دوبارەکردنەوەی چەند جارێک تا هەستپێکردنی لە لایەن پۆلیسی ئەو ووڵاتانەوە .
+ زۆربەی ئەوکوردانەی لە پاش ڕاپەڕینەکەی91 ەوە هاتوون،بەدەگمەن هەیە توانیبێتی زمانێکی باش فێربوبێت و چوبێتە دانیشگا،هەوڵ بدات خزمەت بە خۆی و میللەتەکەی بگەیەنێت.
+دوای وەرگرتنی مافی پەنابەری زۆر لەکوردان فێری بەکارهێنانی فڕوفێڵ بوون بۆ هێنانی کەسێکیان، وەک هێنانی خوشکێک بەناوی ژنەوە یان منداڵی یەکێکی تر بەناوی منداڵی خۆیانەوە ، کە زۆر لەمانە پێی زانراوە و کاری خەڵکی تریان پێ گران کردووە بۆ هێنانی خێزانەکانیان.
+هەندێک لەو کەسانەی کە خێزانیان لە کوردستاندا مابوونەوە ،چەندین ساڵ بەنەبوونی و چەرمەسەری ژیاون ،چاوەڕوانی هاوسەرەکانیان بوون ، بیانهێنن و لەو ژیانە ڕزگاریان بکەن ،لە پاداشتیاندا وازییان لێهێناون و هاوسەرێتیان لەگەڵ پیرەژنییەکی ئەوروپیدا کردوە تەنها لەبەر ئەوەی مافی مانەوە وەربگرن ، یان چاویان بڕیوەتە سامانی پیرەژنەکە.
+هەندێ، بەناو هونەرمەند یان کادێری سیاسی یان نوسەر و ڕۆشنبیر، کە خێزانەکانیان لە کوردستان بوون ،پاش هاتنیان بۆ ئێرە دەستیان کردووە بە دۆستایەتی کردنی ژنانی ئەوروپی تا تێر بوون ، دواتر کەوتونەتە قەرزکردن و دەستبڕینی هاوڕێیانیان بۆ هێنانی خێزانەکانیان ، بەگەیشتنی ئەوانیش گیرگرفت دروست بووە ،بە هەر بیانوویەک بێت گەڕاونەتەوە کوردستان و خێزانەکانیان بەجێ هێشتووە، لە کوردستانیش هەوڵیانداوە ژنی تر بهێنن.
+ چەندین کورد ئۆتۆمبیلیان بەکرێ گرتووە و بردویانەتەوە کوردستان و فڕۆشتویانەتەوە ،یان لە ئەوروپا لە چەندین بانک پارەیان قەرز کردوە ،دواتر نە‌گە‌ڕاونەتەوە ،دەستیان بەبازرگانیکردن کردووە و لەبەردەمی کەس وکاریشدا لافی لێهاتوویان لێداوە.
+ هەندێ لەو کوردانە بەناوی یارمەتی بۆ ئاوارەکانی کوردستان و دروستکردنی خوێندگا لە چەندین ڕێکخراوە خێرخواز و کەنیسەکاندا پارەیان کۆ کردۆتەوە( بە سەدان هەزار یان ملیۆن ) بۆ کاری تایبەتی خۆیان بەکاریان هێناوە ، ئەمانەش زۆری ئاشکرابوون و ڕیسواکراون.
+ هەندێ لەو گەندەڵچییانە ، کەلەپوری کۆنی کوردستانیان دزیوە و لە مۆزەخانەکانی ئەوروپادا دەیانفڕۆشنەوەو دواتر خۆیان بەخەمخۆری کورد نیشان دەدەن.
+ هەندێ لەو دەست بڕانە لەگەڵ چەند مافیایەکی ئەوروپی دەچنە کوردستان و باس لە ئەنجام دانی پڕۆژەیەکی مۆدێرن دەکەن تا چەندین ملیۆن لە دەسەڵاتدارانی کوردستان دەکێشنەوەو هەرگیز پڕۆژەکانیش کەس نایان بینێ.
+ هەندێ خێزانی کورد بە ڕێکەوتن لەنێوان هاوسەرەکاندا ( کە ڕووی لە زۆربووندایە) لە دادگای ئەوروپیدا جیا دەبنەوە ، تاکو مانگانە پارەی زۆرتر وەربگرن و پیاوەکانیش بە ڕەش ئیش بکەن ،یان بگەڕێنەوە کوردستان و لەوێ پلەوپایەک و پارچەیەک زەوی مسۆگەر بکەن.
+ زۆر لەو گەنجە سەرگەردانانە بۆ پەیداکردنی هاوڕێیەکی کچی هەندەرانی شەرم دەکەن، بڵێن کوردن ، خۆیان بە نەتەوەیەکی تر دەناسێنن ، لەبەر نەبونی هەستی نەتەوایەتی.
+ بەداخەوە هەندێ لەو ژنانەی گەیشتونەتە هەندەران ،وا تێگەیشتون ئازادی ژنان تەنها ئازادی سێکس و بەڕەڵاییە ، دوای گەیشتنیان بەماوەیەکی کەم جیا دەبنەوە و دەست بەکاری نابەجێ دەکەن،بەهەمان شێوەش ئەو پیاوانەی کە چاویان بە کیژانی چاوشین و قژ زەرد دەکەوێت ،هەموو دابونەریتێکی کوردیان بیر دەچێتەوە وهەوڵی جیابوەوە دەدەن و بۆ تێرکردنی ئارەزوەکانیان.
+ لە زۆربەی ووڵاتانی ئەوروپا کۆمەکی مانگانە دەدەن بە خێزانەکان بۆ بەخێوکردنی هەموو ساوایەک ،بۆ نمونە ئەڵمانیا مانگانەی 300 € دەدات بۆ بەخێوکردنی کۆرپە تا دوو ساڵ ، 153€ تا 18 ساڵ بۆ هەر مناڵێک( واتە تا دوو ساڵ 453€ ، 16 ساڵیش 153 تا 250 € بۆ هەر مناڵێک) ، بەداخەوە زۆر باوک بەکاری دەهێنێت بۆ پێویستیەکانی خۆی وەک جگەرە و خواردنەوە و قومارکردن ، یان بۆکڕینی خانوبەرە لە کوردستاندا ، جلی کۆنەش دەکڕن بۆ منداڵەکانیان .
+ هەوڵدانی دروستکردنی چەند ڕێکخراوێک لە لایەن کوردانی هەندەرانەوە بەناوی کوردەوە و وەرگرتنی یارمەتی لەلایەن دەزگای حوکمەتی ئەو ووڵاتانە ،بەکارهێنانی ئەو کۆمەکەش بۆ
دەستکەوتنی مەرامە تایبەتیەکانیان و خۆ بردنە پێشەوەیان لە لای پارتە کوردستانیەکانەوە ، تا بتوانن لە هەردولا بکێشنەوە.
+ بوون بە ئەندامی پارتە دەسەڵاتداراەکانی کوردستان (کە لەوەو پێش لە کەیسەکانیاندا تۆمەتێکی زۆریان داوەتە پاڵیان و لۆمەیان کردوون تا مافی پەنابەری پێ وەردەگرن) تاکو بتوانن لە کوردستانیش چەند دەستکەوتێکی تریان هەبێت.
+ لەگەڵ نەزانین و فێرنەبوونی زمانی ئەو ووڵاتەی تێیدا دەژین ،چەندین ووشەی بێیانی دەخەنە ڕستەکانیانەوە وەک بە ئەڵمانی (زۆڤیزۆ ڤۆخن ئێندە ئەچم بۆ ئاینکاوفن – هەرچۆنێ بێت کۆتایی هەفتە ئەچم بۆ شتکڕین)،تا وای لێدێت نەخۆیان فێری زمانی ئەو ووڵاتە دەبن ، نە مناڵەکانیشیان زمانێکی کوردی ڕەوان فێر دەبن.
+تەنها لەبەر ئیرەیی کردن ،هەوڵدان بۆ تێکدانی شیرازەی خێزانێکی بەختەوەر ، بە ناوی پیاوەوە بۆ ژنی خێزانەکە ، یان بەناوی ژنەوە بۆ پیاوەکە، تەلەفون دەکرێت وباسی کاری نابەجێ و بوختان کردنیان بۆ دەکرێت ، یان وێنەکانیان دەدزرێت و دەنرێت بە وێنەی ڕووتەوە تاکو ئاژاوە دروست بکەن.
+ بە داخەوە چەند ڕواڵەتێکی دەگمەنیش پەیدا بووە لە هەندەران کە باوکانی کورد دەست درێژی سێکسی دەکەنە سەر کچانی خۆیان ، یان کوشتنی کچەکانیان ،ئەگەر پەیوەندییەکی ئاسایی هاوڕێیەتی یان سێکسیان لەگەڵ یەکێک هەبێت ، بەڵام بۆخۆیان ڕەوایە ،کە خاوەنی ماڵ و منداڵن.
+ ڕێکەوت و ڕۆژگار وای لە هەندێ کوردی هەندەران کردوە ،بوون بە خاوەن سامان ، ئەوەی بیری لێ ئەکەنەوە پێش هەر شتێک، گەڕانەوە بۆ کوردستان وهێنانی ژنێکی جوانتر و گەنجتر لە ژنە کۆنەکەی کە هاوبەشی خەم و ئازارەکانیان بوون. لە خۆگۆڕاندێکی بێسنور ، دەڵێ ( ئەوە ئەزم وا هەڵ دەبەزم).
چەندین نمونەی تری کاری گەندەڵی کوردانی هەندەران هەیە و پێویست نیە بە درێژی باسیان بکەین و ناویان بهێنین .
ئەگەر بەشێوەیەکی گشتی لێکۆڵینەوە لەسەر ئەم بابەتە بکەین ،بۆمان دەردەکەوێت ڕەنگ دانەوەیەکی ئاشکرای بارودۆخی کوردستانە لەسەر ڕەفتاری گەندەڵی کوردانی هەندەران . گەر بە کورتی چاوێک بخشێنینەوە بە سەرەتای ساڵەکانی 90 دا و دوای ڕاپەڕین:
+ گەڕانەوەی ئاوارەکان دوای ڕەوەکەی 91 و لە دەستدانی پێداویستیەکانی ژیان و کەم دەرامەتی و ئابلوقەی جیهانی و ڕژێمی بەعس لەسەر کوردستان، دواتر ڕودانی شەڕی براکوژی هێنانی ماڵوێرانیەکی زۆرتر و جارێکی تر دەربەدەر بوون ، ئەمانە دەردێکی کوشندەی دەروونی لەناو جەستەی تاکی کۆمەڵ دروستکرد، هاندانی کۆمەڵگا بەرەو گەندەڵی ، کوردانی هە‌‌ندەرانیش ئەو دەرفەتەیان قۆزتەوەو بەکاریان هێنا.
+ گەڕانەوەو سەردانی کوردانی هەندەران ،کە لە ساڵانی 70 و 80 ەکاندا کوردستانیان بەجێ هێشتبوو ، باری ئابوریان باشتر بوو ، دەستیان کردبوو بە کڕینی زەوی و خانوو بەرە ،کە خەڵکی لە بەر نەبوونی دەیانفڕۆشتن ، ئەو لاوانەی کە خێزانیان نەبوو ،دەستیان بە ژنهێنان کرد و ئاهەنگی گەورەو زێرێکی زۆریان دەکڕی و کیژانی جوان و زۆر لە خۆیان گەنجتر دەهێنا ، ئەمە کارێکی خراپی کردە سەر گەنج و پیری کورد کە خەو بەو بەهەشتەوە ببینێت و ڕۆژێک بێت ئەویش بتوانێت ئەم ئاواتانەی بهێنێتە دی ، بۆیە بێ هیچ مەبەست و هەستێکی نەتەوایەتی و کوردایەتی ڕوی لە هەندەران کرد ، دەیانویست بەهەر ڕێگایەک بێت ڕوو بکەنە ئەو بەهەشتە، زۆر گەنج بەئاواتەوە بوون خوشکەکانیان شوو بە کوردێکی هەندەرانی بکات تا دوای ڕایان بکێشن.
+ دوای دروستکردنی پەرلەمان و دەسەڵاتدارێتی کورد ، بەداخەوە لەبەر بەرژەوەندی تەسکی تایبەتی و پارتایەتی و شەڕی براکوژی ، لایەک لە بەرژەوەندی و خزمەتکردنی گەنجان نەدرایەوە وبەهەموو شێوەیەک پشتگوێ خران یان کران بەسوتەمەنی ئاگری شەڕەکەی نێوانیان و چاندنی تۆوی دوبەرەکایەتی و خۆخۆری ،کە ئێستاش باجەکەی دەدرێت .
+ بەداخەوە نەتوانراوە تاکو ئێستا یاسایەک دابنرێت بۆ ڕێگرتن لەبڵاوبونەوەی گەندەڵی و سزادانی ئەو کەسانەی پیادەی دەکەن ،ئاسان کردن و ڕێگادان بە کوردانی هەندەران بۆ گەندەڵی.
+باوەڕکردن و ڕێزگرتنێکی بێ هاوتای ئەو کوردانەی هەندەران لە کاتی سەردانیان بۆ کوردستان لەلایەن دەوروپشتەکەیانەوە ، وا تێگەیشتبوون ئەوەی لە هەندەران دەژی، ئاستی ڕۆشنبیریان زۆر بەرزەو هەموویان پسپۆڕن لە کاروباری کۆمەڵایەتی و سیاسیدا ، نازانن ژیانی دەربەدەری و تەنهایی و گۆشەگیریان لە هەندەران کاری لە باری دەروونی زۆربەیان کراو و بەرەو ڕەفتاری ئاڵۆزی چوون و ژیان لایان سەخت بووە ، بۆ هاوکێشەکردنی ئەو بارە نالەبارە دەست دەکەن بەخۆدەرخستن و لاف لێدان لە کوردستاندا و نیشانی دەدەن کە زۆر گۆڕاون بۆ هەڵخەڵەتاندنی خۆیان و دەورو پشتەکەیان، باسی ڕاستیەکان ناکەن ،بەچی ڕێگایەک ئەو پارانەیان پەیدا کردووە.

 
لە ڕاستیدا وەک باسم کرد گەندەڵی لە زۆربەی ووڵاتانی جیهاندا هەیە ، بەڵام ئەو ووڵاتانە خاوەن دەوڵەتن و ترس و هەڕەشەیەکی وازۆرییان لەسەر نیە وەک کوردستان ،کە تا ئێستا نەمانتوانیوە بگەین بەزۆربەی ئامانجەکانمان ،ئەوەی هەشمانە کەوتۆتە بەر هەڕەشە و لە ناوچوون ، ئەوەی جێی سەرسوڕمانە خۆشمان هەستی پێ دەکەین ، بەردەوامیشین لەسەری بێ گوێدانە ئەنجامە خراپەکەی کە چاوەڕێمانە.

ئەگەر ئێمەی کوردانی هەندەران لە ژێرسایەی ژیانێکی ئاسودە و مافی مرۆڤ و بەها دیموکراتیەکاندا هەوڵ نەدەین فێری دابونەریتێکی پڕ لە یاسا ، دادپەروەری ،یەکسانی ،ڕێکی و پێکی ومیدیای ئازاد ببین وهەوڵی خۆ ئامادەکردن بدەین بۆ گونجاندنی خۆمان لەم کۆمەڵگایەدا و گواستنەوەو جێ بەجێ کردنی لایەنە پۆزەتیفەکان بۆ کوردستان و وەلا خستن و دوورکەوتنەوە لە لایەنە نێگەتیڤەکان و لاسایی نەکردنەوەیان. ئەی چۆن چاوەڕێ بکەین سەرەتاکەی لە کوردستانێکی پڕ لە گیروگرفت و کەموکوڕی و دەورەدراو بە دوژمن دەست پێ بکات ، بۆ ئەو دەرفەتە باشانەی لەبەر دەستماندا هەیە ، بەکاری نەهێنین و نەیقۆزینەوە بۆ سودی بزاڤە ڕەواکەمان ؟ تەنها با دەسەڵاتدارانی کورد تاوانبار نەکەین ولە خۆمانەوە دەست پێ بکەین وڕەخنە لە خۆمان بگرین تا دان بەهەڵەکانماندا دەنێین .

لە جیهاندا ڕووی نەداوە ، نەتەوەیەک هەبێت ،خەمخۆری دوژمن بێت و هەوڵ بدات بەهێزی بکات ،کەچی وەک کرمی دارێکیش خۆی بخوات ،‌هەوڵی لەناوچوون و خۆخۆری خۆی بدات ، دڵی دوژمن ڕابگرێت ونەتەوەکەی پشتگوێ بخات، ئەمە تەنها لە ناو کۆمەڵگای کوردا دەبینرێت .

دەبا هەوڵ بدەین چیتر ئەم ڕەوشتە نەگوێزرێتەوە بۆ نەوەکانی داهاتومان.