٥\٤\٢٠٢٤

هەڵبژاردنەکان و بڕیاری بایکۆتی پارتی.

- دواندنی ''نوری بەشیر'' لە لایەن ''بۆ پێشەوە'' -

دوای بڕیاری دادگای فیدڕاڵی عێراق سەبارەت بەئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی نوێنەرانی پەرلەمانی کوردستان، و یاریکردنی رۆژی هەڵبژاردن لە ١٠/٦/٢٠٢٤ لە لایەن سەرۆکایەتی هەرێمەوە. هەندێک گۆڕانکاری لە پرۆسە و یاساکانی هەڵبژاردن لەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵیدا ئەنجامدرا. هەندێک لەو بڕیارانە لە بەرژەوەندی هەندێک لایەن و حیزبی سیاسی، بە پێچەوانەش دژ بە بەرژەوەندی هەندێک حیزب و لایەنی سیاسی دیکە بوو، لەوانە پارتی دیموکراتی کوردستان. هەربۆیە لە راگەیاندنێکی بیرۆی سیاسی حیزبی ناوبراودا ئاماژە کراوە بەجۆرێک لەبەشدارینەکردن لەو هەڵبژاردنەدا ئەگەر بێتو بەم شێوەیەی ئێستا بەڕێوەبچێت. بە پێی بۆچوونەکانی ئەو حیزبە؛ ئەو گۆڕانکاریانە دەستووریی نین.

بۆ پێشەوە: ئایا ئێوە چۆن دەڕاوننە هەڵومەرجی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان؟

نوری بەشیری: پرسیارەکەتان دەکرێت لە دووڕووەوە خوێندنەوە، و لێکدانەوەی بۆ بکرێت: یەکەم: هەڵبژاردنی داهاتوو لەڕووی بەرژەوەندییەکانی خەڵكی کرێکارو کەمدەرامەتی کۆمەڵگەوە. دووەم: لەڕووی کێشەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و حیزبەکانی لەناوخۆدا لەلایەک لەگەڵ حکومەتی ناوەندیدا بەدوای ئەو بڕیارانەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراقدا لەلایەکی ترەوە.
سەبارەت بە خاڵی یەکەم هەڵبژاردن بکرێت یان نەکرێت؟ هەموو ئەو لایەنانە کە لە کێشەمەکێشدان بەدوای بەرژەوەندییەکانی خۆیانەوەن و خەڵکی کوردستان نە لەئاشتیاندا، نە کێشەکانیادا، نە لەهەڵبژادنەکانیادا و لەبراوەی هەر لایەنێکیاندا هیچ سودمەند نین. لەهەردوو حاڵەتەکاندا قوربانی گەمەو سیاسەتی کۆنەپەرستانەو بۆرژوازیانەی ئەوانن. ئەوەتا خەڵک بە ئەزموونی خۆیان هەموو لایەنەکانی هەرێم و ناوەندیان تاقیکردۆتەوە کە بەشوێن چیەوەن، بۆیە زۆر هەواڵەکانی بەشداری و بەشدارینەکردنیان لەهەڵبژاردن بۆ گرنگ نییە، و هەر لەم کاتەدا بەشوێن خواست و داواکانی خۆیانەوەن بەتایبەت موچەخۆران بەشوێن موچەی چەندین مانگەوەن کە لێیان زەوتکراوە.
تا بەخاڵی دووەم دەگەڕێتەوە؛ ئەم هەڵبژاردنەش وەک هەموو هەڵبژاردنەکانی پێشوو لە کوردستان بێ کێشە نییە، بەڵام کێشەی ئەمجارە زۆر جیاوازە، بەتایبەت حکومەتی هەرێم گەورەترین سەردەمی لاوازی خۆی بەسەردەبات لەبەرامبەر ناوەندا، حیزبەکانی کوردایەتی هەریەک لە ئاوازێک دەخوێنێت بۆ ملشکاندنی بەرامبەرەکەی و حکومەتی هەرێم و ناوەندیش بەهەمانشێوە لە هاوسەنگیی هێزێکی نوێدا کیشەکانیان دەردەکەوێت و لەپەیوەند بەهەڵبژاردنەوە هەر لەو چوارچێوەیەدایە.
بەتایبەت حکومەتی فیدراڵی عێراق، لەسەر بنچینەی سازانی نەتەوەیی، دینی و تیرەگەریی دروستبووە، ئەوەی کە حکومەتی هەرێمی کوردستان لەم هەڵبژاردنەی مانگی حوزەیران ڕووبەڕووی دەبێتەوە، لە مێژووی سێ دەیەیی دەسەڵاتیانداو لە ماوەی بەشداری بیست ساڵیان لەحکومەتی فیدراڵیدا، بێوێنەیە، لەبەرئەوەی هەلومەرجەکە گۆڕاوە. زۆر پاشەکشە بە حیزبە ناسیونالیستەکانی حکومەتی هەرێم، و لەسەرویانەوە بەپارتی کراوە، کە خۆی بە گەورەترین و حیزب و دەسەڵات دەزانێت و زۆربەی جومگە هەستیارەکانی کوردستانی لەدەستدایە.
سەرەتا حکومەتی ناوەند بە یاسای نەوت و گاز، توانی ئەو سەروەت و سامانە ئەندێشەییەی لەنەوت و گاز دەیاندزی رادەست بە ناوەندی بکەن، و بەدوایدا واتە پێش ئەم هەڵبژاردنەش ناوەند لەڕێگەی دادگای باڵای فیدراڵەوە کۆمەڵێک بڕیاری دیکەیان بەسەردا سەپاندوون، کە رەنگە هەمووی نەتوانرێت لەئێستادا جێبەجێبکرێت و سازانی لەسەر بکەن لەم دەورەیەدا بەتایبەت بەدوای نیگەرانیەکانی پارتیدا. بەڵام ئەمە هەنگاوێکە لەکێشمەکێشی سیاسی ئەم دەورەیەی نێوان ناوەند و هەرێم کە لەهەلومەرجێکی جیهانی و ناوچەیی و ناوخۆیدا کە لەبەرژەوەندی حکومەتی ناوەندە لە ئایندەدا، لەوانە؛ لێسەندونەوەی کورسی کۆتاکان، کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردن دەکات لە جیاتی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی کوردستان، گۆڕینی یەک بازنەیی دەنگدان لەهەڵبژاردندا بۆ چەند بازنەیی، باسی دابەشکردنی موچەی کارمەندان لەلایەن بانکەکانی عێراقەوە، کە زەرورە رونکردنەوەیەکی زیاتر لە هۆکارەکانی بدەین.
بۆ هەڵبژاردنی عێراق و کوردستان بەهۆی ئەوەی لە چوارچێوەی حکومەتێکی سازاندایە، هەر قۆناغەک تایبەتمەندی خۆی هەیە، ئەویش بەپێی هاوسەنگیی هێزەکان و گۆڕانی جێگاوڕێگایان.
با بزانین لە چ هەلومەرجێکدا هەڵبژاردنی حوزیران لە کوردستان دەکرێت؟ ئەم هەڵبژاردنە لەهەلومەرجێکدا ئەنجامدەدرێت کە زۆر شت گۆڕنکاری بەسەردا هاتووە، کەدنیای چەند جەمسەری لەبەردەم خۆسازدانەوەی جەمسەرەکان و سازدانەوەی دنیا لەبەرژەوەندی ئەم دەورەیەیاندایە، حکومەتانی ناوچەکەش لەم چوارچێوەیەدا لەخۆسازدانەوەدان بۆ دەوریەکی نوێی سازدانەوەی سیاسی و ئابوری پەیوەندی وڵاتەکانیان.
کە حکومەتانی سەرمایەداری ناوچەکە پێویستیان بەوە هەیە ئارامیەکی سیاسی دروستبکەن، هەموو شاهیدی هەین کە ناوچەکە بەدوای رێکەوتنی سعودیە و ئێران، کە سعودیە هەم سیاسەتی لەناوچەکە گۆڕاوە لەگەڵ ئێران (حوسیەکانی یەمەن)، و لەگەڵ ئیسرائیلیشدا، بەشوێن کەشێکی ئارام و دوور لە جەنگ و گەشەدان بە بازاڕێکی ناوخۆ لەدەرەوەی داهاتی نەوت کە لە قۆناغی پێشوو پرسی بنچینەیی بوو. هەر بۆئەمەش هەموو وڵاتانی ناوچەکەو جیهانیش بەشوێن بردنی عێراق و سوریاوەن بۆ هەلومەجێکی ئارامی سیاسی و سەرپێخستنی ئابوریەکانیانەوەن، کە ئەمەریکاو وڵاتانی ناوچەکە لەمڕاستایەدا کاردەکەن، بۆ ئەوەش جێگیرکردنی دەسەڵاتی ناوەندە لە عێراقدا.
تا بە کوردستان دەگەڕێتەوە لەماوەی ٣٣ ساڵی رابردوودا، حیزبە ناسیونالیستە کوردیەکان بەتایبەت دوو هێزی سەرەکی پارتی و یەکێتی کە هەمیشە خۆیان بە سیاسەتی ئەمەریکاوە گرێداوە، هەمیشە بە سیاسەت و بەژنوباڵای شاخ و میلیشیاییەوە دەرکەوتوون، هیچ کاراکتەرێکی شاری و دەسەڵاتێکی مەدەنی جێگیر و نموونەییان نیشاننەداوە، رۆژ لەدوای رۆژیش کێشەکانی نێوان ئەم حیزبانە زیاتر بووە، کەلێنی نێوان خەڵک و دەسەڵات جار دوای جار فراوانتر دەبێتەوە، خەڵك نەفرەت و تووڕەیی بەرامبەریان لە(بێ موچەیی، نەبوونی خزمەتگوزارییە مەدەنییەکان، سەرکوت، تیرۆر، بڵاوکردنەوەی بارودۆخی گەندەڵی و شەڕوپێکدادانی ناوخۆیی و دووزۆنی سەوز و زەرد و دوو بەڕێوەبەریی، راکێشانی دەستی حکومەتانی ناوچەکە لەوانە ئێران و تورکیا، هێنانەوەی حکومەتی بەعس، حەشدی شەعبی بۆ کوردستان، سەپاندنی پلەدوویی ژنان، دروستکردنی ریزێکی فراوان لە حیزب لەبەرژەوەندی خۆیان، بڵاوکردنەوەی کەشی کۆنەپەرستی و دواکەوتویی، کۆچی فراوانی گەنجان بۆ دەرەوە و کۆششکردن بۆ دەستەپاچەکردنی خەڵك،… هتد).
خاڵێک کە بەدوای روخانی رژێمی بەعسدا لە پرۆسەی سیاسی عێراق بەدیدەکرێت، حیزبەکانی کوردایەتی واژۆکردن لەسەر عێراقێکی فیدراڵی و دەستورێک لەسەر بنچینەی نەتەوەیی و دینی و تیرەگەریی لەساڵی ٢٠٠٥دا، ئەو هەموو بڕیارانەی کە حکومەتی ناوەند و بەتایبەت لەرێگای دادگای فیدراڵی عێراقەوە کەپێش هەڵبژاردنی کوردستان دەدرێت، بەپێی هاوسەنگی هێزی ئێستا لەبەرژەوەندی بۆرژوازی شیعیەدا، کە مۆری خۆیداوە لەهەڵبژاردنی ئەم جارەی کوردستان، بەجۆرێک زۆرێک لە دەسەڵاتەکانی حیزبەکانی کوردایەتی کەمدەکاتەوە، لەپێش هەموویانەوە پارتی و دوای یەکێتی. لەئێستادا هەموو کێشەکانیان دەبینین، کە چۆن خەریکی ملشکاندنی یەکترن، بەتایبەت کە پارتی بەشی شێری بەردەکەوێت و نیگەرانەو دەڵێ بەشداری هەڵبژاردن بەوشێوەیە ناکەم! بەڵام یەکێتی بەپێچەوانەوە لەبەرئەوەی لەبەرژەوەندی پارتی نییە، رازییە بەهەموو بڕیارەکانی دادگای فیدراڵ. ئەمەش وایکردووە ئەو جێگاوڕێگایەی کە لە سێ دەیەی رابردودا هەیانبووە بڕواتە دواوە، هەربۆیە هەڵوێستەکانی پارتی لەبەرامبەر ئەو هەلومەرجەدایە کە بە ناچاری دەبێت ئەوکارە بکات کەسەرەتا بە بایکۆت و دوایی نیگەران لە بڕیارەکانی دادگایی باڵای فیدراڵی عێراق، کە لە کۆتاییدا وەک هەموو ساڵەکانی پێشوو حکومەتی عێراق لەسەر بنچینەی سازان هاتووە، بۆ ئەم جارەش رێکەوتنێک دەکەن. بەتایبەت لەلایەن ئەمەریکاوە کە ئێستا هەم دەستبەرداری پارتی نابێت و هەم جێکەوتنی حکومەتی ناوەندی بۆ گرنگە، بۆیە لە کۆششەکانی سودانی پێش گەشتەکەی بۆ ئەمەریکا، بەشێک لەکاری بریتیە لە رێکەوتنی لەنێوان پارتی و ناوەندا سازبکات بۆ بەشداری هەڵبژاردن. بەڵام بەهەر شێوەیەک بێت، پارتی بەشداری هەڵبژاردن بکات یان نەیکات، ئەوا جێگاوڕێگایەک پێشتر هەیبووە ناگەڕێتەوە.
ئەمەش بە واتای ئەوە نیە یەکێتی یان هەرلایەنێکی تری نەتەوەیی و ئیسلامی ئەگەر چەند کورسیەک لەپارتی زیاتر بهێنن ئەوان براوەن، یان جێگاوڕێگای پارتی لەبەرامبەریاندا لەخوارتر دەبێت، بەڵکو پارتی هەر لەهەرێمدا هەر لەسەروتر دەبێت، بەپێی پێدوایستیەکانی حکومەتی ناوەندو ئەمەریکاو تورکیا، بەڵام لەم هەلومەرجەو دوای هەڵبژاردنیش براوە حکومەتی ناوەندیی دەبێت، ئەویش بەلێسەندنەوەی زیاتری ئەو دەسەڵاتانەی حکومەتی هەرێم و حیزبەکانی کە هەیانە، ئەم جارەش بەهەمانشێوە حکومەتی سازان پێکدەهێنن و پارتی هەر هێزی سەرەکی ناو دۆڕاوەکان و براوەکانی کوردستان دەبێت.

بۆ پێشەوە: ئەو هەڵوێستەی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ ئایا دەبێتە هۆی پەکخستن و بەربەست دروستکردن بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو؟

نوری بەشیر: لەسەرەوە ئاماژەیەکی کورتماندا، لەسەر هەڵوێست و جێگاو ڕێگای پارتی لەهەلومەرجی ئێستادا، لێرەدا زیاتر تیشکی دەخەینە سەری لە روانگەی بەرژەوەندییەکانی زۆربەی زۆری خەڵكی کوردستانەوە. هەروەها یاریەک کە لەبەرامبەر بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدراڵدا، هەریەک لە پارتی و یەکێتی دەستیان بۆ بردووە، پێش هەموو لایەنەکان لێدانە لە پێگەی پارتی و بارزانی، و دوایی یەکێتی و لەبەرژەوەندی حکومەتی ناوەندایە. لەئایندەدا خەباتی کرێکارانی کوردستان و عێراق و خەڵکی ئەم دوو ناوچەیە بەگشتی پێویستی لێکنیزکبوونەوەی زیاتر دەکات.
کرێکاران و خەڵكی کەمدەرامەتی کوردستان لە ٣٣ ساڵی رابردوودا قوربانی دەستی ناسیونالیزمی کورد و لەسەرو هەموویانەوە پارتین! کەوەک حیزبی دایکی ناسیونالیزمی کورد، دەسەڵاتی رەهای هەبووە لە ناو حکومەتی هەرێم و هەتا سەنگ و قورسایی لەئاستی عێراق و ناوچەکەو لای ئەمەریکاش هەبووە، بۆ بەرژەوەندیەکانی پارتی و بنەماڵەی بارزانی، دەستیان بۆ هەموو پەتێکی پچڕاوو کارێک بردووە، تەنانەت ئەگەر لەسەر حسابی ژیان و ئایندەی خەڵكی کوردستانیش بێت.
ئەم بڕیارانەی حکومەتی ناوەند و دادگای فیدراڵ، هەنگاوێکە لەراستای لێسەندنەوەی دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێم و حیزبەکانی (پارتی و یەکێتی دووهێزی سەرەکین تێیدا). جا مەرج نیە لەئێستادا هەموو جێبەجێبکرێت، بەڵکو هەنگاوێکە لەراستای بەهێزکردنی زیاتری دەسەڵاتی حکومەتی قەومی شیعی ژێر پێگەی ئێران، پێ بەپێی هەلومەرج و هەڵوێستی جیهانی و ناوچەیی، و لەپاڵدا وەستانی حکومەتی ناوەندو زیاتر دەستبەرداربوونی زیاتری پارتی و حکومەتی هەرێم، گێڕانەوەی بۆ چوارچێوەی حکومەتی فیدراڵی عێراق کە بڕیارەکان بەپێی دەستوری عێراقی، بارزانی و تاڵەبانی واژۆیان لەسەرکردووە، جێبەبەجێ دەکرێت.
حکومەتی فیدراڵی عێراقیش وەک حکومەتی هەرێم، وەک دوو دەسەڵاتی کۆنەپەرست و دژی خەڵکی لەسەر سازانی حیزبەکان دروستبووە، ئەم سازاناتەش بەپێی تەوازن دەگۆڕێت، هەروەک چۆن بەپێی تەوازن پارتی هێزی سەرەکی و خاوەن دەسەڵات بوو لە حکومەتی هەرێمدا، بەئارەزووی خۆی؛ تەمەنی پەرلەمانی درێژدەکردەوە، دەرگای پەرلەمانی دادەخست، سەرۆکی پەرلەمانی دەناردە ماڵەوە، لە ناو هۆڵی پەرلەماندا پەرلەمانیان بەرشەق دەداو کورسی کۆتایان دەهێنا لەبەرژەوەندی خۆیان، یاسای دژی ژنانیان پەسەند دەکرد، بەئارەزووی خۆیان موچەیان دەداو دەبڕی! ئێستاش بۆ حکومەتی ناوەندیش هەمانشتە، حکومەتی سازانی ناسیونالیزمی کورد و ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و ئیسلامی شیعیە، هاوسەنگییەکە لەبەرژەوەندی دەسەڵاتی رەوتێکی شیعی سەر بەئێرانەو حەلبوسی سەرۆک پەرلەمان لە لیستی سونەکان پۆستەکەی لێبسەننەوە. ئێستا ئیتر نۆرەی ناسیونالیزمی کوردە، کە لەچەندین ساڵدا هەلومەرجەکە لەباربوو بۆ ناسیونالیزمی کوردو داسەپاندنی داواکاریەکانیان، بەڵام ئێستا ئیتر باڵی زاڵی حکومەتی سازان کە شیعەکانە لێیان دەسەننەوە.
پارتی دەزانێت، بەدوای سەپاندنی یاسای نەوت و گازو لێسەندنەوەی کورسی کۆتاکان و چەند بازنەیی لە دەسەڵاتی پارتی کەمدەبێتەوەو لە هەڵبژاردندا ئەو جێگاوڕێگایەی نابێت، بۆیە گەمەیەکی سیاسی دەکات بۆ مانەوەی بۆ دەورەیەکی تر وەک هێزی یەکەم لەکوردستان. ئەگەرچی ئەو هێزەی لەعێراقدا هەیبووە چۆتە دواوە، بەپێی هەلومەرجی ناوچەکە دەبێت خۆیان لەچوارچێوەی عێراقی فیدراڵ و یاساکانیدا سازبدەنەوە، بەڵام دەیەوێت رکەبەرەکانی لە کوردستان بە پلە دوویی بهێڵێتەوە، بەڵام یەکێتی لەولاوە لەگەڵ بڕیارەکانی حکومەتی ناوەندو دادگای باڵادایە، هەتا ئەگەر بەزیانی خۆیشی بێت، تەنها ئەوەیان بۆ گرنگە لوتی پارتی بشکێنن و وەک هێزی سەرەکی گۆڕەپانی کوردستان پاشەکشەی پێبکەن.
هەربۆیە هەڵوێستی پارتی لەبەرامبەر ئەوەی لە هەڵبژاردن بەشداری ناکات و لە حکومەتی ناوەند دەکشێتەوە، کارتێکی سیاسیە بۆ جێگاوڕێگای خۆی و هیچ پەیوەندیەکی نییە بە بەرژەوەندی و ئایندەی خەڵكی کوردستان. بەپێی هەلومەرجی جیهانی و ناوچەیی و ئەمەریکا و پێویستی حکومەتی ناوەند، لەگەڵ هەڵبژاردندان، هەڵبژاردن هەر دەبێت بکرێت، بەتایبەت حکومەتی ئێستای کوردستان کار بەڕێکەرەو دەبوایە زووتر هەڵبژاردنی بکردایە، بۆ شەرعیەتدانەوە بەدەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێم، بەڵام ئەمجارە لەژێر چاودێری زیاتری حکومەتی ناوەند، بۆیە بۆ ناوەندو تورکیاو ئەمەریکا بەشداری پارتی گرنگە، لەحاڵەتی بەشدارینەکردنیدا کۆسپ دەخاتە بەردەمی هەڵبژاردن و گرژی و ئاڵۆزی زیاتر لەپرۆسەی سیاسی کوردستان دروستدەکات. بۆیە بەهەموولایەکیان دەستدەبەن بۆ سازانێک بۆ بەهەندێ لەوخاڵانە، پارتیش خۆی خەریکی ئەم یاریەیە، بۆئەوەی پارتی بەشداری هەڵبژاردن بکات و ئێستاش سەرەتای ئەم بەشداریەی پارتی لە بەڵینەکانی سودانی و گڵۆپی سەوزی ئەمەریکا، بارزانی و کۆبوونەوەی وەزارەتەکەی بە بەڵێنی دابەشکردنی زەوی و داشکانی پارەی ئاوو کارەباو رێگاوبان، هەم نەرمی زیاتر بەرامبەر حکومەتی ناوەندو هەم پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەکەی بۆ چەواشەکاری خەڵكی کوردستان دەستپێکردوە.

ماڵپه‌ڕی نوری به‌شیر