٢٠\١٠\٢٠١١

هەر جارێ پەرتووكێك ٢:

جەنگە لەبیركراوەكە.

راپۆرتێك لە كوردستانی عێراقەوە.

رانان و لێدوانی: فەخرەدین تاهیر

بڵاوكردنەوەی لە لایەن كۆمیتەی كوردی/ سویدییەوە

دەستپێك

شۆڕشی ئەیلوولی مەزن بە ڕابەرایەتی جەنەڕاڵ بارزانی مەزنترین چین و توێژی كۆمەڵگەی كوردی كە بەشی زۆری پارچەكانی دیكەی كوردستانیشی لە خۆگرتبوو، لەچواردەوری خۆی كۆكردبۆوە و لە ماوەیەكی ئێجگار كەمدا دەنگ و سەدای بەرخۆدان و قارەمانیەتی پێشمەرگە ئازاكانی ئەم شۆڕشە مەزنە بە هەموو دونیادا بڵاوبۆوە و هەر لە دەستپیكی شۆڕشدا پەیامنێری ئاژانسەكانی جیهانی لەلایەك و ڕۆژنامەنووسە ئەوروپی و ئەمریكی و وڵاتانی تر لەلایەكی دیكەوە  هێدی هێدی ڕوویان لەنێو شۆڕشی ئەیلوولی مەزن كردوە و لە گەڕانەوەیان بۆ وڵاتەكانیاندا ڕاپۆرتە هەواڵیان دەربارەی ئەو شۆڕشە لە ڕۆژنامەكانیان بڵاوكردۆتەوە و یانیش لە توێی پەڕتووكێكی سەربەخۆدا بەچاپیان گەیاندوە. یەكێك لەو وڵاتانەی بە گرنگییەوە تاڕادەیەك بایەخیان بە شۆڕشی ئەیلوولی مەزن دابێ وڵاتی سوید بووە.

كۆمیتەی كوردی/ سویدی.

ئەز زۆرجار لە نووسینەكانی پێشترمدا ئاماژەم بە هاتنی ڕەوەندی كورد بۆ سوید كردوە و نووسیومە: كورد بە تاك و یان بە كۆمەڵ هاتنیان دەگەڕێتەوە بۆ نێوەڕاستی ساڵانی شەستەكانی سەدەی ڕابردوو، هەڵبەتە مەبەستم بووە بببێژم:

یەكەمین كورد كە بە فەرمی داوای پەناهەندەی سیاسی لە سوید كردبێ ، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ نێوەڕاستی شەستەكانی سەدەی ڕابردوو ، و جەمال عالمداریش یەكەمین كورد بووە كەپێشتر وەك خوێندكارێكی زانكۆ چالاك لە بواری سیاسی لە ئەستەنبۆڵی توركیا دەیخوێند  و لە ساڵی 1965 دا بەناچاری زانكۆی ئەستەنبۆل بەجێبهێلێ و ڕوو لە وڵاتی سوید بكات و ببێتە پەناهەندەی سیاسی ، ئەم بەڕێزە خەڵكی شاری هەولێرە و لەو دەمەوە تا ئێستاكەش هەر لە سوید دەژیت.

دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی (1927- 1986) كوردی باكووری كوردستانە و بە مەبەستی خوێندن لە ساڵی (1947)دا ڕووی لە سوید كردوە و هەر لەم ساڵەدا لە ئینستوتی كارۆلینسكا لە شاری ستۆكهۆڵم لە بەشی دەرمانسازی دەست بەخوێندن دەكا  و لەساڵی (1957)دا لیسانسی دكتۆرا لە هەمان پسپۆریدا بەدەستدەهێنێت  و لە ساڵی 1961 دا دەبێتە هاووڵاتی سویدی. لەڕۆژی 28 ی مانگی ئاداری ساڵی 1966 دا  لەگەڵ هەر یەك لە ( مێرتا هانسۆن ، ئۆلف گ.تاندبێری ، یان نۆرلاندر) كۆمیتەی كوردی/ سویدی  لە شاری ستۆكهۆڵم دادەمەزرێنن. لە هاوینی هەمان ساڵدا كۆمیتەی ناوبراو دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی ڕادەسپێرن سەردانی كوردستانی عێراق بكات و ڕاپۆرتێكی دوور و درێژ دەربارەی شۆڕشی ئەیلوول و ڕەوشی خەڵكی سڤیلی كوردستان لە گەڕانەوەی لەگەڵ خۆیدا بهێنێتەوە بۆ ئەوەی وەك پەرتووكێك لە سوید بەچاپی بگەیێنن.

پەڕتووكی : جەنگە لە بیركراوەكە ... ڕاپۆرتێك لە كوردستانی عێراقەوە.

نووسەر ئەو پەڕتووكەی بە قەوارەی (A5) و بە (155) ڵاپەڕە بە زمانی سویدی و بەهاریكاری كۆمیتەی كوردی/ سویدی لە دەستپێكی ساڵی 1967دا بەسەرناوی : جەنگە لە بیركراوەكە ... ڕاپۆرتێك لە كوردستانی عیراقەوە بە چاپ دەگەیێنێت. ئەم بەرهەمەی دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی بە هاریكاری دەستەی كۆمیتەی كوردی / سویدی بەرهەمی سەفەرێكی یەك مانگ و نیوی نووسەرە کە بە قاچاخ خۆی گەیاندۆتە دەڤەرە ئازادكراوەكانی كوردستانی عێراق و دوای گەڕانەوەی بۆ سوید بەرهەمی سەفەرنامەكەی لە توێی پەڕتووكێكی سەربەخۆدا  بە ناوی بڵاوكردنەوەی لەلایەن كۆمیتەی كوردی / سویدییەوە  بە چاپ گەیاندوە.

ئەو پەڕتووكە بەشێوەی ڕاپۆرت بێجگە لە پێشەكی پەرتووكەكە كە لەلایەن ئەندامانی كۆمیتەی كوردی / سویدی بەیەك ڵاپەڕە و نیو و ئەوی دیكەیان بە    (40) ڕاپۆرت لەلایەن دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی نووسراوە و پاشماوەی دوا ڵاپەڕەكانی ناوەڕۆكی ئەو پەڕتووكەش هەر لەلایەن  دەستەی كۆمیتەی كوردی / سویدییەوە نووسراوەتەوە.

ناوەڕۆكی ئەو پەڕتووكە ڕووداوەكانی مانگ و نیوێكی ئەو سەفەرەی  دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدییە و وێڕای هەندێك لە ڕووداوەكانی (5) ساڵەی پێشتری دەستپێكی شۆڕشی ئەیلوولی مەزنی بە دوور و درێژی گێڕاوەتەوە.

بێجگە لە وێنەی بەرگی پێشەوەی كە دوو پێشمەرگەی ئەسپ سوارن و لەسەر دوا بەرگی ئەو پەڕتووكەشدا هەندێك كورتكراوەی ناوەڕۆكی نووسینەكانی خودی نووسەر و كۆمیتەی كوردی / سویدی ، بە سێ پەڕەگرافی چڕكراوە و وێنەیەكی  دكتۆر ڕاستگەلدی چاپكراوە و لە ژێریشەوە بە سێ دێر بەم شێوەیە نووسراوە: داهاتی قازانجی ئەو پەڕتووكە وەك هاریكاریەكی مرۆڤدۆستانە بۆ كوردەكانی عێراق ڕەوانە دەكرێت. لەپلانیشمان دایە كە ئەو پەرتووكە بە زمانانی ئینگلیزی و فەرەنسی و ئەڵمانی چاپ بكەین.

وێڕای وێنەكانی ناوەوەش بریتین لە (68) وێنەی سەرنجڕاكێش  و كە (7) وێنەی جەنەڕاڵ بارزانی و هەروەها هەر یەكە و یەك وێنەی كوڕانی جەنەڕاڵ بارزانی ئیدریس و سابیر تێدایە. ئەم هەموو وێنانەی نێو ئەو پەڕتووكە دیرۆكی ئەوێ دەمێی شۆڕشی ئەیلوولی بۆ تۆماركردووین.

دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی لە ڵاپەڕەی یەكەمەوە تا دوا ڵاپەڕەی پەڕتووكەكەی لە هەر ڵاپەڕەیەكدا ناوی سەرۆك بارزانی هاتبێت بە (جەنەڕاڵ بارزانی ) ناوی بردوە.

دەستەی نووسەرانی كۆمیتەی كوردی / سویدیش پەیرەوی بیرو بۆچوونی نووسینی  دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی یان لە نووسینەوەی پەرتووكی ناوبراو بە زمانی سویدی كردوە.

ئەوی جێگەی گوتنە تەواوی ناوەڕۆكی ئەو پەرتووكە هەر هەمووی بەم شێوەیەی لای خوارەوە ڕێزبەند كراو‌ن:

ناوەڕۆك:

1. پێشەكی
2. لەكن بەرپرسی پارێزەری سنووری كوردی
3. خێوەتگەی جەنەڕاڵ بارزانی
4. لە دیداری جەنەڕاڵ بارزانیدا
5. لە دیداری كیژێكی ڕووسی / كوردیدا
6. كۆمیتەی ڕاپەڕاندنی سەركردایەتی شۆڕش
7. نووسینگەی ڕاپەڕاندن و ژووری تایبەت بە مێوان
8. سنووری نێوان كوردان و عارەبان
9. سنووری كوردی/ عێراقی لە ڕەواندز

10. لەدیداری ئەفسەرێكی عارەبی تۆپ هاوێژ

11. پاشماوەی ئێستگەیەكی ڕادیۆ

12. گەڵاڵە ، گوندێكی كوردی بۆمببارانكراو
13. ئەو پەناهەندانەی چیاكانی كوردی دەیانپارێزن
14. حكومەت دێت ، حكومەت دەڕوات، بەڵام كێشەی كوردان  هەر وەك خۆی ماوەتەوە.

15. ئێستگەی ڕادیۆی د‌ەنگی كوردستانی عێراق
16. بەهاری سەگەكان
17. نیوەڕۆخوانێك لەكن خانەوادەی سنجاریدا
18. تاقیگەی وێنە شوشتنەوەی سەركردایەتی شۆڕشی كوردی
19. چەكی گەوران ،كەرەسەی گەمەی منداڵان
20. فابریكەی چەك دروستكردن
21. هەڤپەیڤین لەگەڵ كوردە ئەشكەنجە دراوەكان
22. بەراوردكاری لە نێوان كارەساتێك و كارەساتێكی تردا
23. نەخۆشخانەكەی دوكتۆر حەسەن ساماواری
24. دوا ڕۆژم لەناوپرداندا
25. لە ڕێگاوە بەرەو بارەگای بڵندی جەنەڕاڵ  بارزانی
26. لەدیداری مێوانانی تازەدا
27. خاتر خواستنم لە جەنەڕاڵ بارزانی
28. پیاوی ڕاستگۆیی  و یەكسانیەت
29. دیدار لەگەڵ پ.گایلارد ، كۆمیتەی خاچی سووری نێو دەوڵەتی
30. نامەیەكی درەنگ گەیشتوو
31. پێشكەشە بە هەڤاڵە قاچاخچییەكانم
32. ڕاپۆرتێك دەربارەی قڕكردن و ئەشكەنجە لە كوردستانی عێراقدا
    • كۆكوژی لە سلێمانی
    • كۆكوژی لە كۆیە
    • میتۆدی تاكتیكی تازەی دەسەڵات
    • ئەو هێرەشانەی لە شەڕدا ، دژ بە یاسای نێودەوڵەتین
    • بۆمبباران
    • دەربەدەركردنی خەڵكی سڤیل لە نێوان مانگی نیسان و ئابی ساڵی 1965 دا
    • گوندە سوتێندراوەكان
    • ڕووداوەكانی بەهاری ساڵی 1965 لە سیلانی دا
    • دەستبەسەركردن و زیندانی كردن
    • گوندە كوردییەكان قوتابخانە و بنكەی تەندروستییان نییە
    • بەڵگەنامە
    • تەلەگرافی فەرمانی بۆمبباران كردنی گوندە كوردییەكان
    • نەهێنی و بە پەلە
33. پۆرترێتی كوردی 1966
34. فاكتەی زانیاری لە كۆمیتەی كوردی/ سویدییەوە
35. بۆ خاچی سووری سویدی
36. لە تورستن نیلسونەوە تایبەتە بە كاروباری دەرەوە
37. دوا پەیڤ
38. لیستی سەرچاوەكان
39. هەندێك داتای گرنگ  دەربارەی عێراق
40. نەخشە

دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی بێجگە لەو پەرتووكە چەند پەڕتووكێكی تریشی بە زمانی سویدی و ئینگلیزی پێشتر دەربارەی پسپۆری خۆی  وهەندێك بابەتی دیکە لە چاپداوە.

وەرگێڕانی ئەم كتێبە لە سویدییەوە بۆ كوردی.

ئەوی چیگەی باسە ئەم پەڕتووكە لەلایەن كاوە ئەمین كراوەتە كوردی بەسەر ناوی : (شەڕە لە بیركراوەكە) و دەزگای ئاراس لە ساڵی 2004 دا لە هەولێر بە چاپی گەیاندوە.

وەرگێڕ دەستپاك نەبووە لە وەرگێڕانی ئەو پەڕتووكەدا و هەر لە ناوونیشانی پەڕتووكەكەدا دەردەكەوێت كە چۆن تەرجەمەی كوردی كردوە و پەیڤ و دەستەواژی لێ پەڕاندوە ...؟!!

ناوی پەڕتووكەكە بە زمانی سویدی بەم شێوەیە :

Det glömda kriget

Rapport Från Irakiska Kurdistan

Utgiven av Svenska Kurdkommitten

Natur och Kultur

جەنگە لە بیركراوەكە،
ڕاپۆرتێك لە كوردستانی عێراقەوە.
بڵاوكردنەوەی لەلایەن كۆمیتەی كوردی/ سویدییەوە.
سروشت و كولتوور( ناوی ئەو دەزگای چاپە بووە كە لە ستۆكهۆڵم ئەو پەڕتووكەی لە چاپداوە).
بەڵام لە وەرگێڕانی پەڕتووكە سویدییەكە بۆ كوردی ناوونیشانەكەی بەم شێوەیە داناوە : د. سەلاحەدین راستگەلدی
شەڕە لە بیركراوەكە
گۆڕینی بۆ كوردی : كاوە ئەمین

وەرگێڕ لەسەر بەرگی پێشەوەی چاپە كوردییەكەدا ( ڕاپۆرتێك لە كوردستانی عێراقەوە) ی نەنووسیوە و لەڵاپەڕەی ناوەوە دا تەنیا نووسیویەتی: ( ڕاپۆرتێك لە كوردستانەوە)وپەیڤی(عێراق)ی پەڕاندوە و لەبەرامبەر (Krig)ش پەیڤی(شەڕ)ی داناوە، بەبڕوای بەندە بەرامبەر بەپەیڤی (Krig) ی سویدی پەیڤی (جەنگ) پڕ بەپێستیەتی ، چونكە پەیڤی (جەنگ) لە پەیڤی (شەڕ) مەزنترە. دەتوانین لە زمانی كوردی دا شەڕ لە گەڕەكێك ڕووبدات بنووسین (شەڕە گەڕەكە) ناكرێ بنووسین (جەنگی گەڕەكە) و بەڵام لە شۆڕشی نەتەوایەتیی میللەتێک لە پێناوی رزگاری لەهەمبەر داگیركەرانی دا ، باشتروایە دەستەواژی (جەنگ)بەكار ببرێت  و كۆمیتەی كوردی / سویدی و  دكتۆر سەلاحەدین ڕاستگەلدی هەر دوو لایەن بۆ هەمان مەبەست پەیڤی (krig) ی سویدییان بەكار بردوە ،چونكە شۆڕشی ئەیلوولی مەزن لە هەموو بەرەكانی جەنگدا لەگەڵ ڕژێم لە جەنگی بەرەیی دابووە و هەندێكجاریش هێزی پێشمەرگە كۆنترۆڵی شار و شارۆچكەكانی كوردستانیشیان كردوە.

ئەگەر سەرنج لە ڵاپەڕەی بەرگی یەكەمدا لە ڕووی وەرگێڕانەكەی وەرگێڕ بدەینەوە ، هەست بە شێواندنی  دەستەواژەی ناوونیشانی پەڕتووكەكە دەكەین.

بە دووریشی نازانم  دەزگای چاپ ناوونیشانی پەڕتووكەكەی بە میزاجی خۆیان گۆڕی بێ ، بەڵام دوای لە چاپدانی پەڕتووكەكە بۆ كوردی ،بێدەنگی وەرگێڕ نیشانەی ڕەزامەندییە...!

ناوەڕۆكی پەڕتووكەكە لە وەرگێڕانە كوردییەكەدا خراوەتە ڵاپەڕەكانی كۆتایی پەڕتووكەكە و لە ئۆرگیناڵی پەڕتووكە سویدییەكەشدا لە ڵاپەڕەكانی (7-8)ی پێشەوە دایە.

وەرگێڕ هەندێك لە ڵاپەڕەكانی كۆتایی پەڕتووكە سویدییەكەی نەكردۆتە كوردی كە لە ڕووی مێژووییەوە بایەخ و گرنگی خۆیان بۆ نووسینەوەی مێژووی شۆڕشی ئەیلوولی مەزن هەیە و وێڕای تەواوی ناوەڕۆكی پەڕتووكەکەش لە زۆر شوێندا زۆر پەڕەگرافی پەڕاندوە و تەرجەمەی نەكردوە ، بەمەشیان لە بایەخ و گرنگی ناوەڕۆكی پەڕتووكەكەی كەمكردۆتەوە.

بێگومان پەڕاندن و نەنووسینەوەی لیستی سەرچاوەكان كە لە نێوان ڵاپەڕەكانی (145- 148)ی پەڕتووكە سویدییەكە دایە ، زۆر لەبایەخ و گرنگی پەڕتووكەكەی لەدەستداوە ، چونكە لیستێكی بەرچاوی پەڕتووكی بیانی تێدایە كە بە زۆر زمانانی دیكەی جیهانی لە سەر كورد و كوردستان پێشتر چاپكراون.ئەگەر ئەو لیستەیەی لەنێو پەڕتووكە وەرگێڕاوە كوردییەكەی چاپ بكردایە ، پێموایە گرنگ و بایەخێكی زۆری لەكن لێكۆلەرڤان و مێژوونووسانی كورد دەبوو ، چونكە لەوانەیە بەشێكی زۆری  ناوی ئەم سەرچاوانە بە كورد نامۆبن. هەروەها پەڕاندنی ڵاپەڕەی (155)ی پەڕتووكە سویدییەكە،كە بریتیە لە (نەخشە)ی كوردستانی عێراق كە لەلایەن كۆمیتەی كوردی / سویدی دروستكراوە و چاپكراوە بۆ ئەمڕۆی مێژووی جوگرافیای كوردستان گرنگی خۆی دەبوو.

مخابن وا دیارە پەڕاندن و كورتكردنەوەی و لادانی هەندێك پەڕەگرافی نێو تەواوی ناوەڕۆكی پەڕتووكە سویدییەكە لەلایەن وەرگێڕەوە ئەوەندەی دیكە گومانمان لەلا دروست دەكا ، كەوا دەستپاكی لە وەرگێڕانەكەیدا نییە ،یان ئەوەتا  ئەوهای پێ باش بووە ، چونكە باوەڕ ناكەم وەرگێڕ زمانی سویدی باش نەزانێت، بەپێچەوانەوە دەبێ زمانی سویدی باش بزانێت ، چونكە بەڕێزیان زانكۆی لە سوید تەواو كردوە.

دەزگای ئاراس و لە چاپدانی ئەم پەڕتووكە ...!

ئەگەر سەرنج لە دیزانی بەرگ و ناوەرۆك و پاشكۆی پەڕتووكەكە كە كراوەتە كوردی بدەین ، ئەوەی زمانی سویدی بزانێ یان نەزانێت، پەڕتووكە ئۆرگیناڵە سویدییەكە ببینێت دەزانێت كە دەزگای چاپیش بەبێ گوێدانە پرەنسیبی چاپەمەنی لە شێواندنی  پەڕتووكەكەدا  پشكی شێریان بەركەوتووە. چونکە هەندێك خاڵی گرنگی ستاندارتی جیهانی دەربارەی وەرگێرانی پەڕتووك  و لە چاپدانی هەن و نەگۆڕن و دوورن لە میزاجی شەخسی  و هەر بۆنموونە:

1.     ناوونیشانی پەڕتووكە ئۆرگیناڵەكە لە زمانی ڕەسەنەوە بۆ زمانی وەرگێڕاو وەك خۆی.

2.     پاراستن و دانانەوە و لە چاپدانەوەی هەموو وێنە و بەڵگەنامەكان بەبێ دەستكاری كردن.

3.     مافی وەرگێڕ و دەزگای چاپ نییە بە میزاجی خۆیان دەستكاری دەستەواژ و ناوەڕۆكی پەڕتووكە ئۆرگیناڵەكە بكەن. لە حاڵەتێكدا  ئەگەر ئەو كارە ئەنجامدرا ، دەبێ بنووسن وەڕگێڕان و ئامادەكردنەوە و لێدوانی ، نابێ بنووسرێت  : وەڕگێر فلان كوڕی فلان ..؟!!

بەڵام ئەگەر هەنوكە هەر دوو  پەرتووكەكە چ سویدییەكە و چ ئەوەی كراوەتە كوردی لە كن یەك دابنێین و ڵاپەڕە بە ڵاپەڕە لەگەڵ یەكدا بەراوردی بكەین ، ئەو دەمە بۆمان دەردەكەوێت كە چەندە پەڕتووكە ئۆرگیناڵەكەیان شێواندوە.

پێموایە دەزگای چاپ لە چاپدانەوەی ئە و پەڕتووكە بە كوردی ڕۆڵی شێواندنی زێدەتر بینیوە ، چونكە وەرگێڕ لە كاتی لە چاپدانی ئەو پەڕتووكەدا لە هەولێر نەبووە و ئەگەر لە كاتی لە چاپدانی لە هەولێریش بووبێ خۆی سەرپەرشتیاری لە چاپدانی پەڕتووكەكەی نەكردوە، هەر خودی دەزگای چاپ بووە، سەرپەرشتی لە چاپدانی پەڕتووكەكەی خستۆتە ئەستۆی خۆی.

لەسەرجەمی (70) وێنەی سەر بەرگی پێشەوە و دواوە و ناوەوەی پەڕتووكە ئۆرگیناڵە سویدییەكە ، لەپەڕتووكە وەرگێڕاوە كوردییەكەدا تەنیا (9) وێنە وەك پاشكۆ لە دواوەی پەڕتووكە كوردییەكە لەچاپدراون و (61) وێنەش فەرامۆشكراون لە ناویاندا (7) وێنەی جەنەڕاڵ بارزانی تەنیا (2) وێنەی چاپكراون و ئەوانی تری فڕێدراون و هەروەها وێنەی كوڕانی  بارزانی ، ئیدریس و سابیر بارزانی كە وێنەی سەردەمی گەنجییەتی هەردووكیانە ئەو دوو وێنەیەش دوبارە لە پەڕتووكە كوردییەكە  بەبێ هۆ فڕێدراون،لەڕاستیدا هەرهەموو وێنەكانی نێو پەڕتووكە ئۆرگیناڵە سویدییەكە زۆر بە پرۆفیشناڵی ئەوێ دەمێ گیراون.

مخابن بەم كارەی دەزگای  ئاراس  ئەو پەڕتووكەش دوبارە زۆر بە زەقی و نەزانی شێواندراوەتەوە.

لەدوا پەیڤمدا ئەوەندە ماوە ببێژم: پێویستە ئەو پەڕتووكە جارێكی دیكە نووسەرێكی كوردی بە ئەزموون لە بواری تەرجەمە و شارەزا لە هەردوو زمانەكەدا ،تەرجەمەی سەرلەنوێی بكاتەوە ، بۆ ئەوەی ڕاستی دیرۆكی شۆڕشی ئەیلوولی مەزن هەر وەكو لە ناوەڕۆكی ئەوپەڕتووكەدا هاتووە وەك خۆی بەبێ سانسۆر بگاتە دەست خوێنەران و كەلێنێكی تری پەڕتووكخانەی كوردی پێ پڕ بكرێتەوە.

ماڵپه‌ڕی فه‌خره‌دین تاهیر