٢٩\٤\٢٠١٣

حەویجە خاڵی هەڵوەشانەوەی عێراقە؟

شوان سدیق      

لە دوای رووداوەکانی حەویجەوە بەدوور نازانرێت شەڕی تائیفی لەعێراق هەڵبگیرسێت و دواتریش عێراق هەڵوەشێتەوە، وتەبێژی لیستی هاوپەیمانی کوردستانی لەلێدوانێکدا، ئاماژە بەوە دەکات، کە ئەو رەوشە “خراپە”ی ئێستا، ئەگەر کێشەکان لەلایەن حکومەتی مالیکیەوە چارەسەر نەکرێت، تەنها چاوەڕوانی شەڕی تایفی و هەڵوەشانەوەی عێراقی لێدەکرێت.

لەسێشەممەی رابردووەوە، لەدوای رووداوەکەی حەویجەوە، رەوشی سیاسی و مرۆیی لەعێراق بەبارێکی هەستیارتر تێدەپەرێت، هەرچەندە ساڵێکە پرۆسی سیاسی لەعێراق ئاڵۆزی تێکەوتووە، بەڵام لەدوای رووداوەکانی حەویجە و سلێمان بەگ و موسڵ، هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەڕۆن کە ئەوەی پێشبینی دەکرا و بەمەترسی دەزانرا، ئەوا خەریکە روودەدەن، ترسی گەورەش لەهەڵگیرسانی شەڕی تایفییە لەعێراق و دواجاریش دابەشبوونی عێراقە.

بۆچوونی جیاواز لەبارەی رووداوەکانی حەویجەوە هەیەو شرۆڤەی جیاجیا دەکرێت، ئەندامێکی لیستی ئیئتلافی نیشتمانی رۆژی پێنجشەممە بە رۆژنامەی شەرقولئەوسەتی راگەیاندبوو، کە مالیکی پێی وایە “کەسانێکی بیانی لەپشت رووادوەکانن و دەیانەوێت یاری بەئاسایشی وڵات بکەن” بەڵام ئەو قسەیەش فەرمی نەبووە، گوایە لەکۆبوونەوەیەکی لیستی ئیئتلافی نیشتمانیدا گوتراوە. لەوحاڵەتەشدا ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕی تایفی نێوان شیعە و سوننە لەئارادایە و هەرچەندە وەقفی سوننی و شیعی بڕیاریانداوە کۆبوونەوە ئەنجام بدەن بۆ ئەوەی رێگری لەکەوتنەوەی شەڕی تایفی بکەن، بەڵام تا ئێستا ناتوانرێت پێشبینی ئەوە بکرێت کە ئەو دوو وەقفە دەتوانن سەرکەون یان نا.

سیاسەتمەدارانی کورد، جەخت لەسەر ئەوە دەکەنەوە کە ئەوان پێشتر زەنگی مەترسیان لێداوە لەبەرامبەر بوونی سوپای عێراقی لەناوچەکانی دەوروبەری کەرکوک، لەگەڵ ئەوەشدا چاودێران و بەرپرسانی کورد جەخت لەسەر ئەوەش دەکەنەوە، کە کورد دوور دەبێت لەشەڕی تایفی.

فەرید ئەسەسەرد لەلێدوانێکدا بۆ (سڤیل) گوتی “تا ئێستاکە هەلومەرجەکە زۆر روون نییە، نازانین بارودۆخەکە بەرەو چ ئاراستەیەک دەڕوات، بەڵام چاوەڕوانی ئەوە دەکرێت، هەردوو لایەن سونە و شیعە هەوڵ دەدەن شەڕەکە بەرەو تایفەگەری نەڕوات، زیاتر هەوڵدەدەن بەگفتوگۆ کێشەکان چارەسەر بکەن”. ئەسەسەرد لەبارەی کوردیشەوە گوتی”سەبارەت بەکورد ئێمە تائێستاکە دوورین لەشەڕی تایفەگەری، شەڕی تایفی شەڕی کورد نییە، بۆیە پێم وایە ئەگەر شەڕی تایفەگەڕیش رووبدات لەعێراقدا، کورد بەشداری تێدا ناکات، هەوڵی خۆپاراستن دەدات. بۆیە بەبڕوای من لەم سەروبەندەدا ئەگەر هەر رووداوێکی نەخوازراو رووبدات، کورد دوو بژاردەی لەبەردەمدایە، یان ئەوەتا پشتگیری سونە بکات، یان شیعە، بەڵام ئەوە لەبەرژەوەندی کورددا نییە”.

وتەبێژی لیستی هاوپەیمانی کوردستان لەلێدوانێکد، باسی لەوەکرد، کە کورد پێشتر هەستی بەمەترسییەکان کردبوو، موئەید تەیب گوتی “ئەو رووداوانەی ئەمڕۆ روودەدەن، شتێکی چاوەڕوانکراوبوو، چونکە هەر لەسەرەتای بەشداریکردنی سوپا بۆ ناو خۆپیشاندانەکان، گوتمان ئەمە کاریگەری خراپی هەیە بۆسەر پرۆسەی سیاسی و بارودۆخی ناوچەکە تێک دەدات، بەڵام لایەنی دەسەڵات ئەم قسانەی بەهەند وەرنەگرت”.

ئەو ئەندامەی لیستی هاوپەیمانی کوردستانی پێی وابوو، هەموو ئەگەرە گەورەکان کە پەیوەست بەدابەشبوونی عێراق و شەڕی تایفی لەو بارودۆخەدا شتێکی چاوەڕوانکراوە، ئەو گوتی “لەئێستادا بارودۆخەکە وەها خراپ بووە چاوەڕوانی شتێکی باش ناکەین، بەڵام ئێستا کە تەمەنی ئەم حکومەتە ساڵێکی ماوە، بۆ ئەوەی سیناریۆکانی ساڵی 2006 دووبارە نەبێتەوە، شەری تائیفی دووبارە ببێتەوە، ئێمە پێویستمان بەوەیە گفتوگۆی دیکە ئەنجام بدرێت، لەنێوان حکومەتی مالیکی و سونییەکان، هەروەها حکومەتی مالیکی و کورد. بەبڕوای من ئەگەر کێشەکانی ناو عێراق کێشەی دەوڵەتی یاسا لەگەڵ کورد، هەروەها کێشەی دەوڵەتی یاسا کە ئێستا نوری مالیکی نوێنەرایەتی دەکات لەحکومەت لەگەڵ عەرەبی سونی چارەسەر نەکەن، هەموو ئەگەرێک چاوەڕوان دەکرێت، یەکەم هەڵوەشاندنەوەی عێراق، دووەم شەڕی تائیفی و دابەشبوونی ناوچەی سونییەکان بەجیا و کوردستانیش بەجیا چونکە رەوشی عێراق رۆژ بەرۆژ بەرەو خراپی دەڕوات”.

چەند رۆژێکە لەعێراق مشتومڕ لەسەر رووداوەکانی حەویجە دەکرێت، هەرچەندە لایەنە نزیکەکان لەمالیکی پاساو بۆ سوپا دەهێننەوە، بەڵام زۆر لایەنیش لێدانی خۆپیشاندەران لەلایەن سوپاوە بەکارێکی نایاسایی و نادەستووری دەزانن، د. مەحمود عوسمان لەلێدوانێکدا، گوتی “ئێمە وەک کورد نابینە تەرەفی شیعە و سونە، ناڕەزایی خۆیشمان دەربڕیوە، لەبەرامبەر بەکارهێنانی چەک و هێزی سوپای عێراق دژ بەهاوڵاتیانی عێراقی، چونکە ئەمە بەپێچەوانەی دەستوری وڵاتە”. ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق گوتیشی “سەرهەڵدانی ئەو قەیرانەی ئێستا بۆ چوار مانگ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، لەگەڵ ئەوەش نەدەبوایە حکومەت هێزی بەکاربهێنایەو ئەو رووداوەی حەویجەی لێ بکەوتبایەتەوە، چونکە ئەمڕۆ لەعێراق ئێمە پێویستمان بەوەیە کێشەکان لەڕێگای دەستور چارەسەر بکرێت”.
 

ماڵپه‌ڕی شوان سدیق