|
٢٨\٨\٢٠١٣
ژارگۆن
-
٥
-.
عەبدولموتەڵیب عەبدوڵا
وەنەوزێکم شەوێ دا، گەییە
سەرم و
وتى: هەستە، هەتاوت وا لەسەر کەوت.
(مەحوى).
کاریگەرى نێوان دەق و خوێنەر.
دەق تەعبیر لە شتێکى دیکە دەکات، نەک ئەوەى لە سەرى وەستاوە (واتە
زمان)، چونکە زمان ماڵى دەقە، لەو ماڵەدا بۆ ئەوەى شتێ بێتە بوون،
پێویستە دیالۆگ هەبێ و ئەویدیکەى خوێنەر بەشدارى بکات. کەواتە
بەشداریکردنى خوێنەر لە تێگەیشتنى ئەو شتە (فینۆمینە) وەک پێداویستى
بوونى دەق و ئاگایى خۆى دەنوێنێ. بەڵام لەبەر ئەوەى ناشێ دەق بە یەکبار
خوێندنەوە، یان تەنها لە کات و ساتێکى دیاریکراوى کورتبڕدا هەموو
رووەکانى و تەواوى رەهەندەکانى خۆى بۆ خوێنەر بەیان بکات، لەبەر ئەوەى
دەق لە سەرنجى یەکەمەوە ناشێ تەواوى بوون و ئەزموونى بوونى بەرجەستە
بکات، بۆیە خوێنەر، یان وەرگر دەبێ بەرە بەرە دەق ببڕێ، یان بەدوایدا
بچێ و تێیدا قووڵ بێتەوە، هەر لەو رێگایەشەوە تێکەڵ بە بونیادى مەعریفى
و ئاگایى دەق دەبێ، هەر لەو رێگایەشەوە دەتوانێ (یادەوەرییە
خەزنکراوەکان)ى خۆى لە رێگاى (پێدراوە نوێیەکان)ى دەق و تەواوى ساتە
یەک بەدوا یەکداهاتووەکانى خوێندنەوە راستبکاتەوە!
بە دیوەکەى دیکەش هیچ دەقنووسێک لە خاڵى سفرەوە دەست پێناکات، هەتا
ئەگەر بنەماو رێساکانى پێشووش هەڵوەشێنێتەوە، ئەوەش ئەوە دەخاتە روو،
کە پەیوەندى دەقنووس بە کەلەپور، پەیوەندییەکە وەک (پۆل ریکۆر) دەڵێت،
لەسەر پارادۆکس هەڵچنراوە. بەو مانایەش هەموو منێکى خوێنەر کە
دەخوێنێتەوە دووبارە خودى خۆى دەخوێنێتەوە، چونکە هەموو (منێکى
خوێندنەوە) هەڵگرى ئیگۆیەکى تایبەت بە خۆیەتى، بەڵام هیچ منێکى
خوێندنەوە، منێکى کامڵ نییە، پاشان ئەوەى کە منى خوێندنەوە داواى
دەکات، جگە لەوەى کە خوێندکارێکى ئەو خوێندنەوە هونەرى و ئەدەبیانەیە
کە خوێندوویەتیەوە و حەزى لێیانە و نوێنەرایەتیان دەکات شتێکى دیکە
نییە، بۆیە منى خوێندنەوە هەمیشە نوێنەرایەتى جۆرێک لە سەنگەر (یان
نیازگەرى) دەکات، یان نوێنەرایەتى ئەو گەوهەرە دەکات، کە تەواوى
ئەزموونانەکانى ئەوى لەخۆ گرتووە. وەک چۆن کردەى خوێندنەوە بەردەوام
(من)ى نوێ دروست دەکاتەوە. پۆل ریکۆر لە یەکێک لە نووسینەکانیدا دەڵێ
کاتێک دەخوێنمەوە (من)ى خۆم رووت دەکەمەوە، بۆ ئەوەى لە رێگاى
خوێندنەوەوە بگەمە خودێکى دیکەى نوێ. بەو مانایەش منى خوێنەر لە رێگای
ئاگامەندى بوونی بە بوونی زاتیانەی خۆی، پرۆسەی تێگەیشتن فەراهەم
دەکات، چونکە بوونی زاتیانەی (خوێنەر/وەرگر) چرکەیەکە لە چرکەکانی
بوونی راستەقینە، کاری ئەدەبیش چرکەیەکی وجودییە، هەر کاتێکیش هەر دوو
چرکەکە بە یەکگەیشتن ئیدی دیالۆگ لە سەر بنەماى (بەبیرهێنانەوە
- Protenstion)
و (تێبینکردن -
Retention) دروست دەبێت، لەوێشەوە پرسی
تر و وەڵامی وەها دێنە دی، کە بە هۆیانەوە حەقیقەتی بوون ئاشکرا دەبێت،
هەر لەوێشەوە ئەزموونی وجودییانەمان لە نێو جیهاندا گەشە دەکات.
کاتێک دەڵێم ناشێ خوێنەر لە رێگاى تێڕوانینێکى تیژ و تێپەڕ، یان
سەرنجێکى سادەى رەوتەنیەوە بە شێوەیەکى خەمڵیو بەشدارى لە بەرهەمهێنانى
کارى ئەدەبى و دواتر ئەزموونى وجودیانەدا بکات. چونکە تێڕوانینى تیژ و
تێپەڕ خوێنەر دەخاتە پێگەى لێکترازانەوە، مەبەستم لێکترازانى نێوان
بەبیرهێنانەوە و تێبینکردنە؟! ئەگەر بەبیرهێنانەوە، لە ئاوێتەبوونى دەق
و خوێنەر بەرپرسیار بکەوێتەوە، ئەوە تێبینکردن، ئاماژەکردنە بە
ساتەوەختى ئازادبوونى خوێنەر لە دەقدا. ئەو دوو پرۆسەیەش لە کردەى
خوێندنەوەدا بە چەندین بار دووبارە دەبنەوە. ئەوەى ئەو دوو ئاسۆیە
(واتە بەبیرهێنانەوە و تێبینکردن) بە یەکەوە و لەیەککاتدا دەبڕێ
(تێڕوانینى گەڕیدەخوازانەى منى خوێندنەوەیە) کە لەنێوان بەبیرهێنانەوە
و تێبینکردن دێ و دەچێ و لێدەگەڕێ لە (کاتى خوێندنەوەدا) لە پشتەوە
بەیەکەوە بلکێن، بەڵام (وەک گوتمان) ناشێ دەق بە یەکبار خوێندنەوە و لە
ساتەوەختێکى کورت و تێپەڕدا هەرس بکرێت، چونکە ئەوەى لە خوێندنەوەى
یەکەمدا (بە یەکبار خوێندنەوە) دەرک دەکرێ، هەمیشە کورتى دێنێ، بە
بەراورد لەگەڵ دەرککردنى ئاسایى، دواجار لەگەڵ هەر خوێندنەوەیەک
پێویستە بابەتى جوانى دووبارە بونیاد بنرێتەوە؟!
__________________________________
بەشی چوارەم:
www.emrro.com/jargonciwar.htm
بەشی
سێیەم:
www.emrro.com/jargonse.htm
بەشی
دووەم:
www.emrro.com/jargondu.htm
بەشی یەکەم:
www.emrro.com/jargonyek.htm
ماڵپەڕی عەبدولمتەلیب عەبدوڵا
|
