په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٢٠\٧\٢٠١١

ژن لە قورئان و حەدیس دا.


بەهار نەسرەدین


بۆ هەموو ئەوانەی کە بایەخ بە کێشەکانی ژنان دەدەن و دەیانەوێت راستیی ئەو دەقانە بزانن کە دەربارەی ژنی موسلمان لە قورئان و حەدیس دا هاتون، باشترین رێگا پشت بەستنە بە سەرجاوە موعتەبەر و حاشا هەڵنەگرەکان بۆ رون بوونەوەی راستیەکان. ئەم سەرچاوانە بریتین لە ئایەتی قورئانی، حەدیسی پیغەمبەر و تەفسیری موفەسیرە باوەر پێکراوەکانی ئیسلام.

قورئان کتێبی پیرۆزی موسلمانانە و بە باوەری موسولمانان وتەی خودای ئیسلامە. قورئان سەرچاوەی یەکەمی شەرع و یاسایە. حەدیس بریتیە لە بریارەکانی پێغەمبەر و سەرچاوەی دوهەمی شەرع و یاسایە دەر بارەی مافەکانی ژن و پیاو، بەرێوە بردنی کۆمەڵگا، رێنوێنی چۆنیەتی ئەنجام دان و بەرێوە بردنی ئەرکە دینیەکانە.

ئەوەی لەم نوسراوەدا دەیخوێننەوە، بیرورا و بۆچونی من نیە، بەڵکوو هەر وەکوو لە سەرەوە ئاماژەم پیکرد، کۆ کراوەیەکە لە ئایەتەکان و حەدیسەکان و تەفسیری موفەسیرە ناودار و باور پێکراوەکانی ئیسلام دەرباری جی و شوێنی ژن لە کۆمەڵگادا. مەبەستم لە نوسینی ئەم بابەتە تەنها بە جێ گەێاندنی ئەرکی ئینسانیی خۆمە وەک ژنێک بۆ خزمەت کردن بە خستنە روی ریشە و بنەمای هۆکارەکانی هەڵاواردن و ژیر دەستی و بێ مافییەکانی ژنانە کە بە درێژایی مێژوی حاکمیەتی ئیسلام پێشێل کراوە و دەکرێ. بە دلنیاییەوە تا ریشە و هۆکارەکانی ستەم لەسەر ژنان نەناسرێن، ناتوانرێ چارەسەری ریشەیی و هەمە لاێەنە بۆ کوتایی هاتن بە ستەمەکانی سەر ژنان بکرێ. تەنیا رێگای رزگار بونی ژنان لەم بارودۆخە نا ئینسانیە کە تێیدایە و بەردەوام پێشێلی کردوە و دەیکا، چەند مەرجێکی سەرەکی لە خۆی دەگرێت کە دەبێ رەچاو بکرێن. مەرجی یەکەم دۆزینەوە و ناسینی رێشە و هۆکارەکانە. مەرجی دوهەم هاتنە مەیدانی بە کردەوەی خودی ژنانە بە هاوخەباتی و هاوپشتیی چینایەتی پیاوانی ئازادیخواز و یەکسانی خواز بۆ بەرەنگار بونەوە و هەڵوەشانەوەی میکانیزمەکانی ستەم لەسەر ژنان. مەرجی سێهەم ئەوەێە کە بە بێ لە بناغەوە هەڵتەکانی تەواوی بنەما فکری، سیاسی، کۆمەلایەتی، ئابوری و کولتورییەکانی چەوسانەوە و هەلاواردنی ژنان کە سیستەمی سەرماێەداری و پیاوسالاری و دینە، وە دانانی سیستەمێکی عادلی ئینسانی کە پێوەری نرخەکانی ئینسان و مافی یەکسانی ئینسانەکان بێت لە جێگای ، بێگومان رزگاری و ئازادیی ژنان و تەنانەت کۆمەڵگاش بە گشتی دەستەبەر نابێ. چونکە مێژوی دەسەلاتی یەک لاێەنەی پیاوسالاری ئەم راستیەی بۆمان سەلماندوە کە پێشکەوتن و بەختەوەر بونی کۆمەڵگای بەشەری، لە بارمتە و گرەوی ئازادی تاک و دابین بونی مافی یەکسان و بەرابەری ژنان و پیاوانە.

سەرەکیترین هۆکاری ستەم لەسەر ژنان لە وڵاتانی ئیسلامیدا، شەریعەت و یاسا ئیسلامیەکانە. بۆ سەلماندنی ئەم راستیە، ئاێەتەکانی قورئان و حەدیسەکانی پێغەمبەر باشترین بەڵگەن کە لەم بابەتەدا دەیخەمە بەردەست خوێنەران بە گشتی و بەتایبەتی ژنانی تێکۆشەر و هەڵسوری مەیدانی بەرەنگار بونەوەی کۆنەپەرەستی و پیاو سالاری. هیوادارم توانیبێتم خزمەتێکی بچوکم بە بەرەوپێشبردنی خەباتی سەختی یەکسانی خوازی و ئازادی کردبێت و کەلەبەرێکم پڕ کردبێتەوە.

 

جێ و شوێنی ژن لە ئیسلام دا:

قورئان پێک هاتوە لە 30 بەش و 114 سورەت و 6236 ئایەت. یەکیک لە سورەتەکان بە ناوی ژن دانراوە کە پێی دەوتری سورەتی النساء. ئیسلامیەکان و پەیرەوانی ئیسلام دەڵێن کە خودا بۆ بەرز نرخاندنی پلەی ژن ئەم سورەتەی بە ناوی ژنەوە داناوە. یەکێک لەو دەستاوێزانەی کە موسلمانان وەک بەڵگەی رێز لێنانی ئیسلام لە ژن ناوی دەبەن، ئەوەیە کە دەڵێن ژن پێش لە ئیسلام هیج رێز و پلە و حورمەتێکی ئینسانی و کۆمەڵاێەتی نەبوە و بە هاتنی ئیسلام ماف و حورمەت و کەرامەتی پێ بەخشراوەتەوە.

بەڵگە قورئانی و حەدیسەکان پێچەوانەی ئەم ئیدیعایەی مەلاکان و  ئیسلامیەکان دەسەلمێنن. لە قورئاندا ژن نەک هەر سەربەخۆ نیە و وەک ئینسانێکی خاوەن ماف بە حیساب ناێەت، بەڵکو لە خوڵقانیشدا ژن تەنیا وەک وەسیلەی  رابواردن و خۆشگوزەرانی بۆ پیاو ناو دەبرێ و دروست کراوە. بۆ نمونە لە ئایەتی ١ی سورەتی نیساءدا هاتوە:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا.

ابن کثیر لە تەفسیری ئەم ئاێەتەدا دەڵێ: خودا ئەمر دەکات بە عەبدەکانی کە بیپەرستن و شەریکی بۆ دانەنێن، وە تێبگەن کە هەمویانی لە یەک نەفس دروست کردوە کە ئەویش ئادەمە. دواتر حەوای لە پەراسوی چەپی ئادەم دروست کرد کە لە خەو دا بوو. کاتێك ئادەم لە خەو هەستا و حەوای بینی، لە پێشدا  سەری سورما و پێی سەیر بو، پاشان بە ئەمری خودا هەردوك خۆش حال بوون و حەزیان کرد.

ابن عەباس لەم بارەێەوە دەڵێ: ئافرەت لە پیاو دروست بوە و پیاویش لە خۆڵ.

بوخاری لە تەفسیری سەحیح دا دەڵی، پێغەمبەر وتی:

 أستوصوا بالنساء خیرا، فأن المرأة خلقت من ضلع أعوج، وأن أعوج شيء في الضلع أعلاە، فأن ذهبت تقیمە کسرتە، وأن ترکتە لم یزل أعوج.

واتە ژن لە ئەساسدا لە شتی چەوت دروست کراوە. شتی چەوت مەبەست هەمان پەراسوی ئادەمە کە راست لە گەڵ دەقی حەدیسەکەدا دێتەوە. بە چەوت شوبهاندنی ژن دەگەرێتەوە بۆ سەر ئەسڵەکەی خۆی کە هەمان پەراسوە. لێرەدا پێداگرتن لەسەر چەوت بونی لای سەرەوەی پەراسوە کە ئەگەر بتەوێ راستی بکەیتەوە دەشکێ، ئاماژەێە بە عەقڵی ژن کە لە سەری دایە. یانی راست ئەوەمان پێ دەڵێ کە ژن بە کەم ئەقڵ دروست کراوە و دەبێ چۆن دروست کراوە ئاوا هەڵسوکەوتی لە گەڵ بکرێ. ئەگەر بتەوێ گۆرانی تێدا دروست بکەی، یانی رێزی لێ بگری و عاقڵی بکەی، ئەوا یاغی و گومرا دەبێ.

لە ئایەتی ٥٨ی سورەتی النحل دا دەڵێ:

وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ.

قرطبی بەم شێوەیە ئەم ئایەتە تەفسیر دەکات: ئەگەر خەبەر درابا بە پیاویک کە کچیان بوە، حرس و رق دایدەگرت و دەیپەرچانەوە ناوەوە، بە جۆریک کە رەنگی رەش هەڵدەگەڕا.

لە ئایەتی ١٤ی سورەتی آل عمران دا هاتوە:

زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ.

جلالین لە تەفسیری  ئەم ئایەتەدا دەڵێ:

خودا ژیانی رازاندوەتەوە بۆ ئینسان. مەبەستی خودا لە ئینسان تەنیا پیاوە. ئەو شتانەش کە ژیانی پێ رازاندوەتەوە بریتین لە، لەزەت بردن لە ژن، بەخشینی کوری زۆر، پارە و زێر، ئەسپی شڵ (خاڵ خاڵاوی)، مڵک و مەر و ماڵاتی زۆر. ئەمانە زرق و برقی دنیایە و غەڕەتان نەکات. مڵک و ماڵی راستەقینە بەڵێنەکانی خودایە کە لە بەهەشت ئامادەی کردوە بۆتان.

ئەگەر بە وردی سەرنج بدەینە ئەم ئایەتە، دەبینین کە خودا ژنی لە ریزی مەروماڵات و وەسیلەی رازاندنەوەی ژیان و خۆشیەکانی پیاو داناوە.

 

لە ئایەتی ٢٣ی سورەتی "ص" دا هاتوە:

 

إِنَّ هَذَا أَخِي لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِيَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَكْفِلْنِيهَا وَعَزَّنِي فِي الْخِطَابِ.

قرطبی بۆ تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێ:

ئەم برا دینیەم ٩٠ سەر مەڕی هەیە، من یەک مەڕم هەیە، بەلام ئەم یەکەشم پێ ڕەوا نابینێت و دەڵێ دەبێ ئەوەشم بدەیتێ. مەبەست لە مەڕ لێرەدا ئاماژەیە بە ژن، کە زمانێکی بێ سەرەوبەرەی سوکاێەتییە لە کولتوری عامەی عەرەبیدا بۆ دانانی ژن لە ئاستی وشتر و گاوگوێر دا کە بێ دەسەڵاتن و هەمویان بۆ سوار بونن.

 

خودا لە ئایەتی ٢٢٣ی البقرة دەڵێ:

 

 نسائکم حرث لکم فآتوا حرثکم أنی شئتم و قدموا لأنفسکم و أتقوا اللە واعلموا أنکم ملتقوە وبشرالمٶمنین.

طبری بەم شیوەێە تەفسیری ئەم ئایەتە دەکا:

خودا ئەمر دەکا کە ژنەکانتان کێڵگەتانن، مڵکی خوتانن و چۆنتان پێ خۆشە بیانکێڵن.

 

لە ئایەتی ٥ی سورەتی النساء دا خودا دەڵێ:

 

وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّهُ لَكُمْ قِيَاماً وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفًا.

یانی، پارەی خەرجی ماڵ مەدەنە دەست نەفام (السفهاء)، هەمو موفەسیران رێکن لە سەر ئەوەی کە وشەی سەفیه واتە نەفام بۆ ژن و منداڵ بەکار دەهێنرێ. طبري دەڵێ مەبەستی خودا  لە ژن و منداڵە کە کەم عەقڵن و نازانن چونی سەرفی بکەن. هەروەها پێدادگرێ کە پیاوەکان پارە نەدەنە دەستی ژنان ئەگەر دایک، کچ، وە یان خێزانیان بێت.

 

مسلم لە تەفسیری سەحیح دا دەنوسێ، پێغەمبەر وتی:

 

" يا معشر النساء تصدقن وأكثرن الاستغفار فإني رأيتكن أكثر أهل النار فقالت امرأة منهن جزلة وما لنا يا رسول الله أكثر أهل النار ؟ قال" تكثرن اللعن وتكفرن العشير ما رأيت من ناقصات عقل ودين أغلب لذي لب منكن " . قالت يا رسول الله ما نقصان العقل والدين قال " أما نقصان عقلها فشهادة امرأتين تعدل شهادة رجل فهذا نقصان العقل وتمكث الليالي لا تصلي وتفطر في رمضان فهذا نقصان الدين.

یانی، ئەی ژنان، بپارێنەوە لە خودا و تۆبە بکەن، چونکە بینیمن زۆرینەی خەڵکی جەهەنەم ژنان بون. ژنێک لێی پرسی بۆچی زۆرینەی خەڵکی جەهەنەم ئێمەین یا رەسول الله؟ پێغەمبەر وتی: "لە بەر ئەوەیکە ناشوکرن و زۆر بڵێن، وە هەروەها کەسم نەدیوە وەک ژن دین سست و کەم ئەقڵ بێ". ژنەکە وتی یا رەسول اللە کەم ئەقڵی و دین سستیمان چیە؟ پێغەمبەر وتی: "دانانی دو ژن بە یەک شاهێد، وە لە کاتی خولی مانگانە دا ماوەیەک بۆێان نیە بە رۆژو بن و نوێژ بکن، ئەمە بەڵگەی کەم ئەقڵی و دین سستیی ژنانە.

هەر لەم پەیوەندیەدا لە سورەتی البقرة ئایەتی ٢٨٢ دا هاتوە:

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا تَدَايَنتُم بِدَيْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاكْتُبُوهُ وَلْيَكْتُب بَّيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلاَ يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللّهُ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ وَلاَ يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا فَإن كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لاَ يَسْتَطِيعُ أَن يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ من رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء أَن تَضِلَّ إْحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى وَلاَ يَأْبَ الشُّهَدَاء إِذَا مَا دُعُواْ وَلاَ تَسْأَمُوْاْ أَن تَكْتُبُوْهُ صَغِيرًا أَو كَبِيرًا إِلَى أَجَلِهِ ذَلِكُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللّهِ وَأَقْومُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلاَّ تَرْتَابُواْ إِلاَّ أَن تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلاَّ تَكْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوْاْ إِذَا تَبَايَعْتُمْ وَلاَ يُضَآرَّ كَاتِبٌ وَلاَ شَهِيدٌ وَإِن تَفْعَلُواْ فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّهُ وَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيم.

بە کورتی مانای ئەم ئایەتە ئەوەیە کە دەڵێ: بۆ شاهێدی دان دەبێ دو پیاو بێت، ئەگەر دو پیاو بە دەستەوە نەبو، دەتوانن پیاوێک و دو ژن بە شاهێد وەرگرن، دانانی دو ژن بە یەک شاهێد لە بەر کەم ئەقڵ بونیانە، ئەگەر یەکێکیان لە بیری چوبێ، ئەوی تریان بیری بخاتەوە.

 

دو ئایەت لە قورئان دا هەیە کە بە راشکاوی ژن و پیسایی بە یەک دەشوبهێنێت. بۆ نمونە لە ئایەتی ٦ی سورەتی المائدة دا دەڵێ:

 

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَينِ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ مَا يُرِيدُ اللّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَكِن يُرِيدُ لِيُطَهَّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ.

یانی، ئەی موسوڵمانان پێش لە نوێژ کردن دەستنوێژ هەڵگرن، ئەگەر لە سەفەر بون، یان برینتان هەێە و نابێ ئاوی بەرکەوێ، یان پیساییتان کرد، یان دەستتان بەر ژن کەوت و ئاو نەبو، بە خۆڵ تەیەموم بکەن.

 

هەر لەم پەیوەندیەدا بە هەمان شێوە خودا لە ئایەتێ ٤٣ی سورەتی النساء دا ژن و پییسایی دەداتە پاڵ یەک ودەڵێ:

 

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىَ تَغْتَسِلُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنكُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا.

مانای ئەم ئاێەتەش دەقی هەر هەمان مانای ئاێەتی سەرەوە دەبەخشی

لە بابەت ئیرس و میراتیشەوە لە قورئان دا ژن نیوەی پیاوی پێ دەبرێ. دەێان ئاێەت لە سورەتە جۆراوجۆرەکانی قورئاندا هەێە کە بێ مافی و پلە دوو بونی ژن دەسەلمێنن. یەكێک لەم ئاێەتانە، ئاێەتی ١١ێە لە سورەتی النساء کە دەڵێ:

 

يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ فَإِن كُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَآؤُكُمْ وَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيمًا.

جلالین لە تەفسیری ئەم ئایەتە دا دەڵێ: خودا ئەمرتان پێ دەکا دەربارەی دابەش کردنی میرات لە نێوان منداڵەکانتان دا، کور دو بەرابەری کچ میراتی بەر دەکەوێ. ئەگەر کورێک و دو کچتان هەبو، کورەکە نیوەی میراتەکەی دەکەوی و دو کچەکەش نیوەکەیتری. ئەگەر کورێک و کچێک تان بو، کورەکە ٢ لە ٣ و کچەکە ١ لە ٣ی بەر دەکەوێ.

 

ژن و زەواج لە ئیسلام دا:

 

ژن و پیاو بە مارە کردن (نیکاح) دەبنە حەڵالی یەکتر. ژن ناتوانێ مێرد بکات بەو کەسانەی کە بە مەحرەمی دانراون. مەحرەمەکان بریتین لە باوک، برا، مام، خاڵ، باپیر، مێردی خوشک، برازا، خوشکەزا، مێردی کچی، نەوەکانی و مێردی پور. بێجگە لەمانە دەتوانێ لە گەڵ هەمو پیاوێکی دیکەدا زەواج بکات.

لە ئیسلام دا هەندێک مەرجی سەرەکی بۆ زەواج دیاری کراون کە بە بێ رەچاو کردنی ئەم مەرجانە زەواج حەرامە و دەچێتە چوارچیوەی فەحشا و گوناهەوە.

یەکەم مەرج ئەویە کە، ژنی موسڵمان بۆی نیە مێرد بکات بە پیاوی نا موسڵمان. مەرجی دوهەم، بە بێ ئیزنی وەلی، واتە سەرپەرەست و بەخێوکەر ژن ناتوانێت مێرد بکات و بە بێ رەزامەندیی سەرپەرەست زەواجەکە بەتاڵ و حەرامە. ژن نە دەتوانێ خۆێ بە مێرد بدات و نە دەتوانێ ژنێکی دیکە بە مێرد بدا.

ئەبو موسا، لەم پێوەندیەدا حەدیسێکی پێغەمبەر دەکاتە بەڵگە کە دەڵێ: "لا نکاح الا بولي" یانی بە بێ بون و رەزامەندیی سەرپەرەست، نابێ بە هیچ شیوەێەک زەواج بکرێ.

هەر لەم بارەێەوە عایشە ئاماژە بە حەدیسێکی پێغەمبەر دەکا کە دەڵێ:

 

أیما امرأة نکحت بغیر أذن ولیها فنکاحها باطل، فنکاحها باطل فنکاحهاباطل، ولها مهرها بما أصاب منها فأن اشتجروا فأن السلطان ولی لمن لا ولی لە.

یانی، سێ جار دەیڵێتەوە وەک تەئکید کردن کە هەر ژنێک بە بێ پرس و ئیزنی سەرپەرەست شو بکات، زەواجەکەی بەتاڵە.

 

وەلی و سەرپەرەستی ژن:

لە ئیسلام دا ژن بە سەغیر و زەعیفە دانراوە و خراوەتە ئاستی منداڵ کە بە هۆی کەم عەقڵی و بێ تواناییەوە ناتوانێ خۆی بەرێوە بەرێ و سەرپەرەستی بۆ دیاری کراوە. سەرپەرەستی ژن پیاوێکە لە  خێزان، وەک باوک، باپیر، مام و برا. هەر وەها تەنانەت کور دەبێتە سەپەرەست، ئەگەر ژنەکە  بێوەژن بێت. مەرجی سێهەمی زەواج مارەییە. گۆرینەوە یان فرۆشتنی ژنە بەرامبەر بە برێک پارە، یان شت و مەتی دیکەێە کە لەسەری رێک دەکەون. لە دیاری کردنی مارەییدا ژن خۆی هیچ دەسەڵاتێکی نیە و پرسی پێ ناکرێ. تەنیا وەلی و سەرپەرست وەک فرۆشیار بریاری لەسەر دەدەن. ژن لە زەواجی ئیسلامیدا راست تەنیا کالاێەکی جنسیە کە خاوەنەکەی، واتە وەلی و سەرپەرەست دەیفرۆشن و مەعامەلەی پێوە دەکەن. لە کاتی مەعامەلەکەشدا زۆر جاران چەقەچەق لەسەر کەم کردنەوەی قیمەت و سێعرەکەی دەکەن.

زەواجی کچی منداڵ لە ئیسلام دا:

سەرەرای ئەوەیکە برێک لە مەلاکان و موسوڵمانەکان حاشا لە بونی مارە کردنی کچی منداڵ لە ئیسلام دا دەکەن، بەڵام بە پێچەوانەوەوە ژمارەێەک ئاێەت و حەدیس هەن وەک بەڵگە کە دەیسەلمینن کچ ملکی باوک و سەرپەرەستە و دەتوانن هەر بە منداڵی بە مێردی بدەن و حڵاڵە. بۆ نمونە لە ئایەتی ٤ی سورەتی الطلاق دا هاتوە:

وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ وَأُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا.

بە پێی ئەم ئاێەتە کە باسی دیاری کردنی ماوەی پاش تەڵاقدان دەکا بۆ مێرد کردنەوەی ژنان، بە رونی دەردەکەوێ و دەیسەلمێنێ کە کچ بە منداڵی دەدرێ بە مێرد. بۆ نمونە، ژنی بە تەمەن کە گەراوەتەوە و عادەی نەماوە، لە گەڵ کچی منداڵ کە هێشتا عادە نەبوە دراوە بە مێرد، سێ مانگ ماوەیان بۆ دانراوە. خودی ئاماژە کردنی قورئان بە کچێک کە هێشتا نەکەوتوەتە عادە و ماوەی بۆ دانراوە بۆ مێرد کردنەوە لە پاش تەلاق دان، سەلمێنەری ئەو راستیەێە کە بە پێچەوانەی راو بۆچونی مەلا کان و موسوڵمانان، کچی منداڵ و باڵغ نەبو دەدرێ بە مێرد.

هەر لەم بارەێەوە لە ئایەتی ٤٩ی سورەتی الاحزاب دا هاتوە:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَكَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ فَمَا لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَهَا فَمَتِّعُوهُنَّ وَسَرِّحُوهُنَّ سَرَاحًا جَمِيلًا.

یانی، ئەی موسولمانان کاتێک ژنتان مارە کرد و پێش ئەوەیکە بچنە لای و تەلاقتاندا، ماوەی لە سەر نیە و ئەتوانێت یەکسەر مێرد بکاتەوە.

لە درێژەی ئەو دو ئایەتە دا کە وەک بەڵگە ئاماژەیان پێکرا، بەڵگەیەکی دیکەی رون و حاشا هەڵنەگر لە سەحیحی بخاري  و مسلم دا هەیە کە زەواجی خودی پێغەمبەرە لە گەڵ عایشە. خودی عایشة دەربارەی چۆنیەتی زەواجی خۆی و پێغەمبەر دەڵێ: "تەمەنم ٦ سالان بو کە پێغەمبەر مارەمی کرد، وە لە ٩ ساڵیدا گواستمیەوە".

مافی ژن لە سەر پیاو و مافی پیاو لە سەر ژن لە شەریعەتی ئیسلام دا:

بۆ ناسین و ئاشنا بون بە مافەکانی ژن لە سەر پیاو بە پێی شەریعەتی ئیسلام، باشترین بەڵگە و سەرچاوە خودی ئاێەتەکانی قورئان و حەدیسەکانی پێغەمبەرە. لێرە و لەوێ مەلاکان و ئیسلامیەکان بە پێی هەلومەرج و گۆرانکاریەکان دەکەونە پاساو کردن و یان تەفسیر کردنی ناراستی قورئان و حەدیسەکان کە تیاێاندا مافی ژن دیاری کراوە و کەس بۆی نیە گۆرانکارییان تێدا بکا. بە پێی حەدیسێکی پێغەمبەر کە لە "سونەنی ابن ماجا" دا هاتوە، دەڵێ: حکیم کوری معاویە دەگێرێتەوە کە پیاوێک لە پێغەمبەری پرسی مافی ژن چیە لە سەر مێرد؟ پێغەمبەر وتی:

أن یطعمها اذا طعم وأن یکسوها اذا اکتسی ولایضرب ولا یقبح ولا یهجر الا فی البیت.

یانی، پیاوان لە سەریانە خواردن و پۆشاک و نیشتەجێ بۆ ژن دابین بکەن، لە گەڵیان بە رەحم بن، ئەگەر هەڵەیان کرد بە جۆرێک لێیان مەدەن کە بە سەر و چاویانەوە دیار بێت، لە ماڵیشەوە زۆر بە تەنها بەجێان مەهێڵن.

لە ئاێەتی ٣ی سورەتی نیسائدا خودا بە موسولمانان دەڵێ:

وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ.

یانی، دەتوان ١.٢.٣ و تا ٤ ژن بهێنن و لە بابەت خوراک و خەوتن و پۆشاکەوە عەدالەت لە نێوانیاندا رەچاو بکەن، ئەگەر نەتان توانی بەرێوەیان بەرن، واباشترە تەنها یەک ژن بێن.

مافی پیاو لە سەر ژن:

بە فەرمانی خودا و پێغەمبەری خودا، مافی پیاو لە سەر ژن مەزنترین و رەوا ترین مافە. لەم بارەیەوە لە ئایەتی ٢٢٨ی سورەتی البقرة دا خودا بەم شیەویە باسی باڵادەست بونی پیاو بەسەر ژندا دەکا:

ولهن مثل الذی علیهن بالمعروف وللرجال علیهن درجة.

یانی، بە هەمان شێوە کە ژن مافی هەیە بە سەر پیاوەوە، پیاویش مافی هەیە بە سەر ژنەوە، بەڵام مافی پیاو پلەیەک لە سەرەوەی مافێ ژنە.

لە کتێبی المسند و تەفسیری ابن ماجا دا هاتوە:

لما قدم معاذ من الشام سجد للنبي فقال ما هذا یا معاذ، قال أتیت الشام فوجدتهم یسجدون لأساقفتهم وبطارقتهم فوددت في نفسي أن نفعل ذلك بك یا رسول اللە فقال رسول اللە لا تفعلوا ذلك فأني لو کنت آمرا أحد أن یسجد لغیر اللە لأمرت المرأة أن تسجد لزوجها والذي نفس محمد بیدە لا تٶدي المرأة حق ربها حتی تٶدي حق زوجها، ولو سألها نفسها وهي علی قتب لم تمنعە.

 یانی،  کاتێک معاذ لە شام گەرایەوە کرنۆشی بۆ پێغەمبەر برد. پێغەمبەر وتی ئەمە چیە معاذ؟ وتی یا رسول الله کە لە شام بوم، بینیم خەڵک سوجدەیان بۆ رێبەرانی دینی و قەشەکانی خۆیان دەبرد، منیش لە ناخەوە حەز دەکەم کە ئێمەش سوجدە و کرنۆش بۆ تۆ ببەین. پێغەمبەر وتی: "نا ئەم کارە مەکەن، ئەگەر قەرار بێ سوجدە بۆ کەسێک ببرێ بێجگە لە خوا، ئەوا ئەمرم دەکرد کە ژنان سوجدە ببەن بۆ مێردەکانیان، وە بەو کەسەی کە روحی موحەمەدی بە دەستە، هیچ ژنێک رەزامەندی خودا بە جێ ناهێنێت ئەگەر مێردەکەی لێ رازی نەبێت، وە ئەگەر مێردەکەی داوای مەیلی لێ کرد، بە سەر وشتریشەوە بوە دەبێ بۆی جێ بە جێی بکات".

ئەرکەکانی ژن بەرانبەر بە پیاو:

لە ئیسلامدا ئەرکی ژنان بەرانبەر بە مێردەکانیان دیاری کراوە و نابێ سەرپێچی لەم ئەمرانە بکەن. ئەگەر سەرپێچیان کرد ئەوا گوناهبارن و دەبێ سزا بدرێن، وە لەو دنیاش دەکەونە بەر غەزەبی خودا. لە کۆمەڵێک ئاێەت و حەدیسدا ئاماژە بەم ئەرکانە کراوە کە فەرزە لەسەر ژنان.

یەکەم ئیتاعەت و گوێرایەڵ بونی بێ ئەملاو ئەولای ژنانە بەرانبەر بە ئەمری پیاوەکانیان. لەم بارەێەوە لە سورەتی النساء ئایەتی ٣٤ دا خودا دەڵێ:

الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ.

یانی، پیاو باڵا دەستە بە سەر ژن دا و ژن دەبێ ملکەچی ئەمر و نەهی و رێنوێنیەکانی مێردەکەی بێ، خودا کۆمەڵێک تایبەتمەندیی بەرجەستەی بەخشیوە بە پیاو کە ژن نیەتی، وەک عەقڵ و توانایی جسمی و حیساباتی خەرج و مەسرەفی ماڵ.

ابن کثیر لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەنوسێ: پیاو باڵا دەستە بە سەر ژن دا، واتە سەرۆک و گەورە و حاکمی ژنە، ئەگەر ژن هەڵەی کرد رێنوێنی بکات، چونکە خودا پیاوی بە باڵا دەست خوڵقاندوە و لە ژن باشتر و پلە بەرزترە، هەر بۆیە پێغەمبەرایەتی و سەرۆکایەتی تایبەتە بە پیاو، وە بە وتەی پێغەمبەر، هیچ قەومێک سەرکەوتو نابێت کە ئەگەر کار و باری خۆی بداتە دەستی ژنان.

دوهەم: ژن لە سەریەتی هەمیشە ملکەچی نیازە جنسیەکانی مێردەکەی بێ. بۆ ئەم مەبەستە لە تەفسیری بخاری و مسلم دا هاتوە: :

 اذا دعا الرجل امرأتە الی فراشه فأبت فبات غضبان علیها لعنتها الملائکە حتی تصبح.

یانی، ئەگەر پیاوێک داوای سێکسی لە ژنەکەی کرد و ژنەکە سەرپێچی کرد، وە پیاوەکە بە دڵرەنجاوی و رقەوە خەوت، ئەوا مەلائێکەکان تا بەیانی لەعنەت لەو ژنە دەکەن.

هەر لەم پەیوەندیە دا حەدیسێکی دیکە هەیە کە دەڵی:

لایحل للمرأة أن تصوم وزوجها شاهد الا باذنە، ولا تأذن في بیتە الا باذنە، وما أنفقت من نفقة عن غیر أمرە فأنە یٶدي الیە شطرە.

یانی، بە رۆژو بون حەرامە بۆ ژن ئەگەر ئیزن و رەزامەندیی مێردەکەی لەسەر نەبێ، هەروەها ژن بۆی نیە کەس بێنێتە ماڵەوە، وە نابێ هیچ خەرج و مەسرەفێک بکات بە بێ ئاگاداری و ئیزنی مێردەکەی.

سێهەم: لە ئایەتی ٣٢ی سورەتی الاحزاب دا دەڵێ:

وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا

 ژن نابێ بە بێ ئیزنی مێردەکەی لە ماڵ بچێتە دەر، لە ماڵی خۆتان دانیشن و خۆتان مەرازێننەوە وەک سەردەمی جاهێلی. نوێژ بکەن وزەکات بدەن و ئەمرەکانی خودا و پێغەمبەری خودا بە جێ بهێنن.

لە ئایەتی ٣٤ی سورەتی النساء دا خودا دەڵێ:

وَاللاَّتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَيْهِنَّ سَبِيلاً إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا.

قرطبی لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێ: ئەو ژنانەی کە سەرپێچی لە ئەمر و خواستەکانی پیاوەکانیان دەکەن و گوێراێەڵ نابن، پیاوەکان دەبێ تەمێیان بکەن. یەکەمجار ئامۆژگارییان بکەن، ئەگەر باش نەبون، لە سەر جێگای خەوتن پشتیان تێکەن، ئەگەر بەمەش هەر سەرپێچییان کرد، دەبێ لێیان دەن، بە شێوەیەک کە ئێسکیان نەشکێنن. بەڵام لە تەفسیری تەبەریدا بۆ ئەم ئاێەتە هاتوە: مانای (واهجروهن) پشت تێکردن نیە، بەڵکو یانی لە ماڵەوە بیان بەستنەوە بە گوریس و لێاندەن.

طبری بۆ سەڵماندی تەفسیرەکەی خۆی دەڵێ: پیاوەکە بە پشت تێکردن، خۆی تەمێ دەکات نەک ژنەکە. چونکە ژنەکە لە مێردەکەی تورەیە و حەز ناکا پیاوەکە بچێتە لای.

لە سەحیحی موسلیم دا هاتوە: پێغەمبەر لە خوتبەی دوایین حەجیدا دەربارەی ژنان وتی:

واتقوا اللە في النساء، فانهن عندکم عوان، ولکم علیهن الا یوطئن فرشکم احدا تکرهونە، فان فعلن فاضربوهن ضربا غیر مبرح، ولهن رزقهن و کسوتهن بالمعروف.

ژن لە لای مێردەکەی وەک عەبد و دیل وایە، بەرەحم بن لەگەڵیان، نابێ بە بێ ئیزنی مێردەکەی لە ماڵ بچێتە دەر، نابێ رێگا بدا هیچ پیاوێک بێتە ماڵیان و قسەی لە گەڵ بکا، لە داب و نەریتی عەرەب دا قسە کردنی ژن و پیاو پێکەوە شتێکی ئاسایی بو، بەڵام بە دابەزاندنی ئایەتی حیجاب حەرام کرا کە دەڵێ:

ئەگەر هەر ژنێک سەرپێچیی لەم فەرمانانەی کرد، لێیان دەن، بە جۆرێک کە ئێسکیان نەشکێنن و برینداریان نەکەن.

تا ئیرە لە سەرپێچی و سزاکانی سەر ژن بە کورتی باس کرا و کۆمەڵێک ئایەت و حەدیسمان خستە بەر دەست. با بزانین ئەگەر پیاو سەرپێچی لە داخوازەکانی ژنی کرد، ئاێا هەمان ئەو سزایانە دەیگرێتەوە کە بۆ ژن دیاری کراون؟

لە ئایەتی ١٢٨ی سورەتی النساء دا دەڵێ:

وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلاَ جُنَاْحَ عَلَيْهِمَا أَن يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا.

یانی، ئەگەر ژن ترسی ئەوەی هەبو کە پیاوەکەی وازی لێ بێنێ و تەڵاقی بدا، بۆ رازی کردنی پیاوەکە، دەتوانێ واز لە بەشێک لەو مافانەی بینێ کە هەیەتی بە سەر پیاوەکەوە، وە پیاوەکەش دەتوانێ لێی قبوڵ بکات و رێکەون کە تەلاقی نەدا.

هۆی دابەزینی ئەم ئایەتە ئەوە بو کە پێغەمبەر بە نیاز بو  سۆدەی کچی زەمعة کە ژنی بو، تەڵاق بدا. سۆدە پیر ببو و پێغەمبەر حەزی لێ نەمابو. سۆدة بۆ ئەوەیکە بێ سەرپەرەست نەبێ و بتوانێ پێغەمبەر رازی بکا کە تەڵاقی نەدا، لە سەرەی شەوەکەی خۆی  کە دەبو پێغەمبەر بچێتە لای، خۆش بو و بەخشی بە عایشة. پێغەمبەریش لێی قبوڵ کرد و تەڵاقی نەدا.

ژن و تەڵاق لە ئیسلام دا:

تەڵاق، تاپۆ نامەی مالک بونی پیاوە بەسەر ژنەوە کە ژن دەبێتە مڵکی پیاو. تەڵاقدان یانی هەڵوەشانەوەی زەواجی ژن و مێردە کە بەدەست پیاوە. هەر کات پیاو پێی خۆش بێت دەتوانێ ژنەکەی تەڵاق بدا و دەست بە جێ ژنێکی دیکە بهێنێ، بەڵام ژن لەم مافە بێ بەشە و بەری.

تەڵاق دو جۆرە، تەڵاقی رەجعی و تەڵاقی البائین. دەربارەی تەڵاقی رەجعی لە ئایەتی٢٢٩ی سورەتی البقرة دا هاتوە:

الطَّلاَقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ وَلاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَأْخُذُواْ مِمَّا آتَيْتُمُوهُنَّ شَيْئًا إِلاَّ أَن يَخَافَا أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ يُقِيمَا حُدُودَ اللّهِ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا فِيمَا افْتَدَتْ بِهِ تِلْكَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَعْتَدُوهَا وَمَن يَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ.

یانی، هەرژنێک دو جار تەڵاق درا، مێردەکەی دەتوانێ بیباتەوە، بە مەرجێک ژنەکە رازی بێ.

سەبارەت بە جۆری دوهەم، یانی تەلاقی بائن، لە ئایەتی ٢١٩ی سورەتی البقرة دا هاتوە:

فان طلقها فلا تحل لە من بعد حتی تنکح زوجا غیرە فأن طلقها فلا جناح علیهما أن یتراجعا ان ظنا أن یقیما حدود اللە وتلك حدود اللە یبینها لقوم یعلمون.

 یانی، ئەگەر پیاو بۆ جاری سێهەم تەڵاقی کەوت، یان ژنەکەی تەلاق دا، ناتوانێ بیباتەوە، مەگەر بە مارە بەجاش. مارە بە جاش ئەوەیە کە ئەو ژنە مارە بکرێت لە پیاوێکی دیکە، پیاوەکە بیگوازێتەوە، لە گەڵی خەوتبێ و پاشان تەڵاقی بداتەوە. ئەوجا پیاوی یەکەم دەتوانێ مارەی بکاتەوە.

مافی ژن لە تەڵاقدان دا:

ژن کە تەڵاق دەدرێ، هێندێک ماف و حەقی بۆ لە بەر چاو گیراوە. لەم بارەیەوە لە ئایەتی ٦ی سورەتی الطلاق دا دەڵێ:

أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنتُم مِّن وُجْدِكُمْ وَلَا تُضَارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ وَإِن كُنَّ أُولَاتِ حَمْلٍ فَأَنفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَأْتَمِرُوا بَيْنَكُم بِمَعْرُوفٍ وَإِن تَعَاسَرْتُمْ فَسَتُرْضِعُ لَهُ أُخْرَى.

یانی، خوا ئەمر دەکا بە پیاوان کە ئەگەر کەسێک لە ئێوە ژنەکەی تەڵاق دا، تا ماوەکەی بە سەر دەچێ نەفەقەی لە سەر ئەو پیاوەیە. ئەگەر دوگیان بو، دەبێ خەرجی بكێشێت تا منداڵەکەی دەبێ، کە منداڵەکەی بو ماوەکەی بە سەر دەچێت و دەتوانێ مێرد بکاتەوە. لە ئیسلامدا منداڵ هین باوکە و دایک تەنیا دەوری بەخێوکەری منداڵی پیاو دەبینێت. ئەگەر دایکەکە ئامادە بو پاش بەسەر چونی ماوەکەی شیر بدا بە منداڵەکە، حەقی شیردانەکەی دەکەوێ کە دەبێ باوکی منداڵەکە بیدا.

لە ئایەتی ٢٠ی سورەتی النساء دا هاتوە:

وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَارًا فَلاَ تَأْخُذُواْ مِنْهُ شَيْئًا أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِيناً.

ئەگەر ژنەکەتان تەڵاق دا و ژنی دیکەتان هێنا، هەمو ئەو مارەییەی دەکەوێ کە  لە سەری مارە کراوە.

ژن و زینا لە قورئان و حەدیس دا:

زینا یانی سێکس کردنی ژن و پیاو بە نا شەرعی و مارە نەکراوی. زینا لە ئیسلامدا بە گوناهێکی گەورە دانراوە. بە پێی شەریعەتی ئیسلام  قورسترین سزا بۆ زینا دیاری کراوە. لە ئایەتی ٣٢ی سورەتی الاسراء دا لەم بارەیەوە دەڵێ:

وَلا تَقْرَبُوا الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاءَ سَبِيلاً.

یانی، نابێ بە هیچ شیوەێەک زینا بکەن و دەبی خۆتانی لێ بپارێزن چونکە گوناهی کەبیرە و فەحشایە.

هەر وەها لە سورەتی فرقان ئایەتی ٦٨ دا خودا دەڵێ:

وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَن يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَامًا.

یانی، ئەوانەی کە شەریک بۆ خودا دانانێن، بە نا حەق کەس ناکوژن و زینا ناکەن خودا پاداشتیان دەداتەوە، ئەوانەی کە ئەم شتانە دەکەن گوناهکارن و لە عەزابی خودا دەرناچن.

زانایانی ئیسلام حوکمی سزای زینایان بە دو بەش داناوە. بەشی یەکەم بۆ ئەوانەیە کە زەواجیان نەکردوە و سەڵتن. لەم پەیوەندیەدا لە ئایەتی ٢ی سورەتی النوردا دەڵێ:

الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْكُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ.

یانی، ئەوانەی کە زەواجیان نەکردوە و زینا دەکەن، لە گۆرەپانی گشتیدا ١٠٠ زەربە قەمچییان لێ بدەن، وە بە هیچ شێوەیەک رەحمیان پێ مەکەن.

بەشی دوهەمی سزای زینا بۆ ئەو کەسانەیە کە زەواجیان کردوە. لەم بارەیەوە لە ئایەتی ١٥ی سورەتی النساء دا دەڵی:

وَاللاَّتِي يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِكُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَيْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنكُمْفَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّىَ يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِيلاً.

یانی، بۆ بەرێوە بردنی حوکمی سزای زینا لە سەر ژنەکانتان، دەبێ چوار شاهێد هەبێ. ئەگەر زیناکە سەلمێندرا، لە ماڵەوە راێانگرن تا ئەو کاتەێ کە دەمرن. ئەم حوکمە لە سەرەتای هاتنی ئیسلام دا بەرێوە دەبرا، بەڵام دواتر وەحیەکی تازە هات بۆ پێغەمبەر و ئەم حوکمە کۆنە هەڵوەشێنرایەوە. حوکمە تازەکە ئەوەیە کە پێغەمبەر دەڵێ:

خذوا عنی ، خذوا عنی قد جعل اللە لهن سبیلا البکر بالبکر جلد مائة جلدة ونفي سنة والثیب بالثیب جلد مائة ورجم بالحجارة.

یانی، ئەوانەی کە زەواجیان نەکردوە و توشی زینا بون، ١٠٠ قەمچیان لە بدەن، وە ئەوانەی کە زەواجیان کردوە، ١٠٠ قەمچیان لێ بدەن و بەردە بارانیشیان بکەن.

لە گەڵ حوکمی ئەم سزایانە دا کە لە قورئان و حەدیس دا هاتون، دیسانەکە بەرەوروی چەند حوکمێکی دیکە دەبینەوە کە پێکەوە ناتەبان. بۆ نمونە خودا ئاماژە بەوە دەکات کە خۆی گوناه کردنی لە چارەی عەبدەکانی نوسیوە و، لە لاێەکی دیکەوە لەبەر ئەو گوناهانە سزاێان دەدات. لەم بارەیەوە لە ئایەتی ٨ی سورەتی الفاطر دا خودا ئەمر دەکا و دەڵی:

أَفَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ.

یانی، ئەی پێغەمبەر تۆ دڵگران مەبە لەو کەسانەی کە سەرپێچی لە  ئەمری خودا دەکەن، خودا خۆی لە چارەیانی نوسیوە کە توشی گوناه ببن  و هەر خودا خۆشی هیداێەتیان دەکاتەوە بۆ سەر رێگای راست.

ئایا عەدالەتی خودا ئەمەیە کە خۆی لە چارەی بەندەکانی خۆی بنوسیت کە دەبێ گوناه بکەن، وە پاشان لە سەر ئەو گوناهانەی کە بە ئەمر و ئیرادەی خۆی کردویانە، سزا بدرێن؟

هەر لەم پەیوەندیەدا حەدیسێک هەیە لە پێغەمبەر کە دەڵێ:

كل فرج مكتوب عليه إسم ناكحه حتى لو فرج زانية.

هەمو ژنێک تەنانەت پێش لە دایک بونی، بە ئەمری خودا لە سەر شەرمگای ناوی تەواوی ئەو پیاوانە نوسراوە کە دواتر دەچنە لای و لە گەڵی دەخەون، چی بە حەڵاڵی و چی بە حەرامی.

خەتەنەی کچان لە ئیسلام دا:

خەتەنە کردنی کچان ئەگەرێتەوە بۆ عەقڵیەتی پیاو سالاری و کاریگەریی دین لە سەر جێ خستنی ئەم کردەوە دژی ئینسانیە بەرانبەر بە ژنان. بە هەمان شێوە کە لە سەرەوە بە پێی ئاێەتەکانی قورئان و حەدیسەکانی پێغەمبەر سەلمێندرا کە لە دینی ئیسلام دا ژن موڵکی پیاوە و بۆ لەزەت بردنی پیاو دروست کراوە، بۆ خەتەنە کردنیش کە برێک لە مەلاکان و ئیسلامیەکان لێرە و لەوێ دەڵێن کە لە ئیسلامدا خەتەنە کردنی کچان نیە و ئەمە نەریت و کولتوری میلەتان خۆێانە، هەم ئاێەت هەیە و هەم حەدیس کە بونی خەتەنەی ژن دەسەلمێنی و وەک ئەمر و نەریتیکی دینی ناوی دەبا. هەر وەک هەمومان و بە تایبەت ژنان و کچانی خەتەنە کراو کە ئازارەکەێان چێشتوە و کاریگەرگیەکانی تا مردن بەردەوام ئازاریان دەداتەوە، دەزانین کە خەتەنە بڕینی حەساس ترین ئەندامی سروشتی ژنە کە هەستی لەزەت و جنسی تێدا بە پلەێەکی زۆر کەم دەکاتەوە. ئیسلامییەکان بە هۆی پێشکەوتنی کۆمەڵگا و بەرجەستە بونەوەی مافی مرۆڤ و بە تایبەت مافی ژن وەک ئینسان، دەێانەوێ رواڵەتێکی شارستانی و ئینسانی لە ئیسلام نیشان بدەن و حاشا لە بونی خەتەنە بکەن کە لە ئیسلام دا هەیە. بۆ نمونە لە ئایەتی ١٢٣ی سورەتی النحل دا بەم شێەویە بونی خەتەنە دەسەلمێنی کە دەڵێ:

ثم أوحینا أن أتبع ملة أبراهیم حنیفا وما کان من المشرکین.

یانی، خودا دەڵێ پەیرەوی لە داب و نەریتەکانی ئومەتی ئیبراهیم بکەن و بەرێوەی بەرن چونکە موشریک نەبون.

هەمو مەلاکانی ئیسلامی رێکن لە سەر ئەوەی کە خودی ئیبراهیم وەکو پێغەمبەری خودا خەتەنە کراوە. ئەمە بوە بە نەریتی ئومەتی ئیبراهیم بۆ ژن و پیاو، نەک هەر بۆ پیاو. چونکە ناوی ژن و پیاو لە ئایەتەکەدا نەهێنراوە.

زۆریک لە زانایانی ئیسلام نایشارنەوە و دەڵێن کە خەتەنە سوننەتی پێغەمبەرە و شەرعییە، ئەگەر ناشەرعی و حەرام بوایە پێغەمبەر رایدەگەیاند و قەدەغەی دەکرد. هەر لەم پەیوەندیەدا ریوایەتێک هەیە کە دەڵی: کاتێک ژنان کۆچیان کرد بۆ مەدینە، ژنێکیان تێدا بو بە ناوی ئوم حەبیبە کە خەتەنەی کچانی دەکرد. پێغەمبەر لێی پرسی یا ئوم حەبیبە بەردەوامی لە سەر خەتەنە کردن؟ ئوم حەبیبە وڵامی دایەوە و وتی: بەڵی یا رەسول اللە ئەگەر حەرام نەکرابێ  و رێگام لێ نەگری. پێغەمبەر وتی نەک حەرام نیە، بەڵکو حەڵاڵە و وەرە با رێنوێنیت بکەم. ئوم حەبیبە چوە پێش و پێغەمبەر وتی:

یاأم حبیبة، اذا أنت فعلت فلا تنهکي، فانه أشرق للوجە وأحظی للزوج.

 یا ئوم حەبیبە هەر کاتێک خەتەنەت کرد زۆر دەستت دامەگرە و کەمی لێ ببرە.

حەدیسێکی دیکە هەیە لە سەر هەمان دەق و شێواز کە پێغەمبەر  لە گەڵ ژنێکی دیکە بە ناوی ئوم عەتیە دەدوێ و پێی دەڵێ کەمی لێ ببڕە.

جل و بەرگی ژنی موسڵمان لە ئیسلام دا:

لە دیدی ئیسلامەوە  جل و بەرگی ژنانی موسولمان واتە (حیجاب) لە پاراستنی حورمەتی ژنان و جیا کردنەوەی ژنی موسڵمان لە ژنانی دیکە دەوری سەرەکی هەێە. حیجاب ئەمرێکی شەرعی و زۆرە ملیە کە دەبێ ژنی موسوڵمان بە ڕێوەی بەرێ. لە چەند ئایەتێکی قورئان دا شێوازی جل و بەرگی ژن دەست نیشان کراوە کە چۆن بێ و چۆنی لە بەر بکەن. لە ئایەتی ٥٣ی سورەتی الاحزاب دا لەم بارەیەوە هاتوە:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمًا.

ابن کثیر لە تەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێ: ئەی موسوڵمانان بە بێ ئاگادار کردنەوە مەچنە ماڵی پێغەمبەر، ئەگەر ئیزن دران و لەوێ نانتان خوارد خێرا بڵاوەی لێ بکەن، دا مەنیشن بۆ قسە و باس کردن، چونکە پێغەمبەر پێی ناخۆشە و خۆی شەرم دەکا پێتان بڵێ. ئەگەر شتێکتان لە ژنانی پێغەمبەر ویست، لە پشتی پەردەوە قسەیان لە گەڵ بکەن، ئەمە بۆ دڵپاکی هەردوک لاتان باش و شایستەترە، وە لە دوای مەرگی پێغەمبەر بۆتان نیە لە گەڵ ژنەکانی زەواج بکەن.

بوخاری هۆکاری دابەزینی ئەم ئایەتە دەگێڕێتەوە بۆ پێشنیارێکی عومەری کوڕی خەتاب کە بە پێغەمبەری وت: یا رەسول اللە، لە چاک و خراپ هاتوچوی ماڵت دەکەن، ئەگەر ئەمر بکەیت بە ژنەکانت کە دایکی موسوڵمانانن، تێکەڵاوی پیاوان نەبن و لە پشتی پەردەوە قسەیان لە گەڵ بکەن شیاوتر و باشترە. پێغەمبەر پێشنیارەکەی عومەری لا پەسەند بو و دەست بە جێ ئایەتی حیجابی دابەزاند. ئەم ئایەتە لە بەرەبەیانی ئەو رۆژەدا دابەزێندرا کە پێغەمبەر زەینەبی کچی جەحش ی دەگواستەوە.

لە ئایەتی ٣١ی سورەتی النوردا هاتوە:

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ.

قرتبی لە تەفسیری ئەم ئایەتە دا دەڵی: خودا بە پێغەمبەری راگەێاند، ئەمر بە ژنانی موسوڵمان بکا کە بێجگە لە مێردەکانی خۆیان سەیری پیاوانی دیکە نەکەن، نە بە مەبەست و نە بە بێ مەبەست.

قرتبی دەڵی: بە پێی نەریتی ئەو سەردەمە، ژنان لەچکەکانیان لە پشتی سەریانەوە دەبەست و بە ناوشانیاندا شۆر دەبوەوە و سنگ و مل وگوێیان بە دەرەوە بو. پاشان خودا ئەمری کرد کە لەچکەکانیان لە پێشەوە ببەستن، بە شێوەیەک کە هیچ جێگایەکیان بە دەرەوە نەبێ.

١٨\٣\٢٠١١

ماڵپه‌ڕی به‌هار نه‌سره‌دین

 

 

 

په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک