١٧\٩\٢٠١٦
کام فیدراڵیی و
کام دەستوور!
جەمال عەزیز
یاسایی دەوڵەتی فیدراڵی لە وڵاتانی پێشکەوتو چەترێکە چەند نەتەوەیەکی
جیاواز لەژێریدا کۆدەکاتەوە، فیدراڵێ لەدەستووری وڵاتدا بڕیاری لەسەر
دەدرێت ئەو نەتەوە جیاوازانە لەیەکتری نزیک دەکاتەوە ژیانێکی ئاسودەو
دوور لەهەموو گرژیەکی تایفیو مەزهەبیان بۆ فەراهەم دەکات.
دەستوور، نوسراوەی یاسایی دەوڵەتە ژیان وئەرک مافی هەموو کەسێک
لەکۆمەڵگادا دیاری دەکات، هەروەها ماوەی یاسایی و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی
وڵات دیاری دەکات، مافی تاک وکۆمەڵ لەدەستوردا بڕیاری لەسەر دەدرێت،
ئەم نووسراوە دەستوریانە یاسا وسیاسەتی وڵات دیاری دەکات، ئەشێ دەستوری
وڵات نووسراو بێت، هەروەها ئەکرێ دەستور تەنها وەک قسەی نێوان
سیاسیەکان ویاسا ناسان بێت بەهیچ جۆرێک نەنووسرێتەوە وەک مەملەکەتی
بەریتانیای یەکگرتوو کەخاوەنی دەستوری نووسراونین، لەلایەن کەسانی
پسپۆڕو شارەزا لەبەر ڕۆشنایی دەستووری وڵاتانی پێشکەوتووە، لەسەر
بنەمای پاراستنی مافی مرۆڤ بۆ ڕیکخستنی ژیانی سیاسیو کۆمەڵایەتی
لەناوەوەو دەرەوەی وڵات دەکرێت بەیاساو وڵات لەسایەی ئەودەستورەدا
بەڕێوە دەچێت، پاش ئامادەکردنی دەستوور وەک مسۆدە دەخرێتە بەردەم
ئەندامانی پەڕلەمانی وڵات بۆگفتوگۆ کردنی گشت خاڵومادەکانی ئەو
مسۆدەیە، پاشان دەخرێتە دەنگدانەوە بۆمسۆگەر کردنی دەنگی زۆرینەی
دانیشتوانی وڵات بۆ ئەوەی ببێت بە دەستووری هەمیشەی، هەروەها دەستوریش
گۆڕانکاری بەسەردادێت، جێگای باوەڕنیە دەستووری عێراق بەشێوەیەکی
زانستی و لەبەرڕۆشنای دەستوری وڵاتانی پێشکەوتوو نوسرابێت، هەروەها
جێگای گومانە خەڵکی عێراق دەنگی بەدەستوری عێراق دابێت دوور
لەدەمارگیری حیزبی ومەزهەبی، لەبەر ئەوەی زۆرن ئەو کەسانەی دەنگیان
بەدەستوور داوە لەبەر خاتری حیزبو تایەفەو مەزهەبێکی دیاری کراو.
لەپێش ڕوخاندنی حیزبی بەعس، عێراق خاوەنی دەستورێکی شەرمهێنەر بوو،
مافی مرۆڤ تەنها نوسراوی سەرکاغەز بوو، لەسایەی دەستوری عێراقدا ڕۆژانە
چەندین کەسی بێتاوان لەناودەبرا، گەلی کورد لەسایەی دەستوری عێراقیدا
کیمیا باران کرا ، ئەنفال کرا، ٤٥٠٠ گوند سوتێنرا، بەهەزاران لەگەنج
وژن پیاو منداڵی کورد بێ سەروشوێنکرا، دەستوری عێراق باشترین یاسای
ڕێگەپێدراوی دیاری کردبوو بۆ لەناوبردنی گەلی کورد، جیاوازی نەتەوەیی
ومەزهەبی لەئەوپەڕی لووتکەی فاشیەتدا بوو، لەپاش ساڵی ٢٠٠٣ عێراق وەک
وڵاتێکی بێ دەستور مامەڵەی لەگەڵ دەکرا، لەڕیفراندۆمێکدا پێش
نووسینەوەی دەستووری نوێ بۆ عێراق کە لەباشوری کوردستان ئەنجام درا
زیاتر لە ٩٠٪ی خەڵکی کوردستان دەنگیاندا بۆ سەربەخۆیی باشوری
کوردستان و نەگەڕانەوە بۆ ژێر چەتری وڵاتێک کەهیچ مافێکی دانیشتوانی
کوردستان ناپارێزێ، ئەم ڕیفراندۆمە بەزیندووی لەگۆڕنرا لەلایەن هەردوو
حیزبی دەسەڵاتداری هەرێمی کوردستان، باشوری کوردستانیان خستەوە ژێر
سایەی عێراقێکی لەبەر یەک هەڵوەشاوەی پڕ لەکێشە ئەمە لەکاتێکدا زیاتر
لە ١٢ ساڵ بوو کورد خۆی هەرێمەکەی بەڕێوە دەبرد هیچ پەیوەندیەکی سیاسی
و ئیداریو کۆمەڵایەتی بە ناوەندەوە نەمابوو، بەڵام کوردیان گەڕاندەوە
بۆ ژێر دەسەڵاتی عەرەبیو ئیسلامی.
کاتێک باس لەنووسینەوەی دەستووری نوێ دەکرا، عێراق وڵاتێکی داگیرکراو
بوو لەلایەن ئەمەریکاو هاوپەیمانەکانیەوە خاوەن سەروەری خۆی نەبوو
تەنها کورد بوو ئەمەریکای بە ڕزگارکار دەزانی، هێزە سیاسیەکانی عەرەبی
عێراقی لەناوخۆیاندا کۆکو تەبا نەبوون بەتایبەت ئەو حیزبانەی کەمۆرکی
تایفیو مەزهەبیان پێوەبوو، ئەمەریکا دەیویست هەرچۆنێک بێت عێراق ببێت
بەخاوەنی دەستووری خۆی بۆ ئەوەی حکومەتێک بۆ عێراق پێکبهێنرێت، لای
ئەمەریکاییەکان گرنگ نەبوو ئەو حکومەتە چی ڕوویەکی دەبێت، بەڵام
ئەمەریکا بە پڕوپاگەندەی سیاسی دەیویست ڕوویەکی شارستانیو دیموکراتی
بدات بە حکومەتی ئایندەی عێراق کە لەسایەی ئەودەستوورە ناتەواوەدا دێتە
ئاراوە، سەرکردایەتی کورد بەگشتیو ئەندامانی کورد لەنووسینەوەی
دەستووری نوێی عێراق زۆر هەوڵیاندا عێراق وەک وڵاتێکی عەرەبیو
ئیسلامی لەدەستوردا پێناسە نەکرێ، دەیانووت عێراق وڵاتێکی فرە نەتەوەو
فرە دینو فرە مەزهەبە، بەڵام عەرەبی عێراقی، ئەوداواکاریەی کوردیان
بەدژایەتی بۆ عەرەبو جیهانی ئیسلامی ناو برد،کارێکیان بەکورد کرد
ئێستاشی لەگەڵدا بێت کورد لەهیچ کاتوشوێنێکدا ناتوانی ئەو ڕاستیە بڵێ
کەعێراق وڵاتێکی عەرەبی ئیسلامی نیە، زۆر هەوڵیاندا بیسەلمێنن عێراق
وڵاتێکی هەمەچەشنەی دیموکراتو فیدراڵە، کوردستانیش هەرێمێکی فیدراڵی
ناو عێراقە، سەرکردایەتی کورد خاکی کوردستانو هەموو مافەکانی خەڵکی
کوردستانیان دایە دەست عەرەبی عێراق بۆ ئەوەی باوەڕ بهێنن بەمافە
نەتەوەییو کلتوریەکانی خەڵکی کوردستان، وەک ئەوەی گۆشتی مەڕ بدەیتە
دەم گورگ.
خاکی کوردستان داگیرکراوە بەڵام سەرکردایەتی سیاسی کورد ڕازی بوون
لەدەستوری نوێدا وشەی داگیرکراو بگۆڕن بە وشەی جێناکۆک، ئەمەش عەقڵێک
لای عەرەبی عێراقی دروست دەکات کە ئەو زەویانەی چەندین ساڵە کورد بە
داگیرکراو ناویان دەبات بەڵکو وانیە، تاکو ئێستا ڕون نەبۆتەوە ئایە
موڵکی کوردە یان عەرەب کەواتە پێویستی بە ڕاپرسیو مادەیەکی دەستووری
هەیە بۆ ئەوەی ئەوکێشەیە یەکلایی بکاتەوە، ئەوەتا پاش تێپەڕبوونی زیاتر
لە ١٢ساڵ کورد هەردەس بەدوعایە بەڵکو عەرەبی عێراقی دڵی نەرم بێتو ئەو
مادە دەستووریانە جێبەجێ بکات، هەرچەندە حیزبو لایەنە سیاسیە
عەرەبەکان لەگەڵ یەکتردا کێشەیان هەبێت بەڵام بۆ کورد یەکگرتوون،
زۆرینەی شیعەو سونە داوای گۆڕینی زۆر لەخاڵو مادەکانی ناودەستوور
دەکەن بەتایبەتی ئەو مادانەی کە کەمێک سودی بۆ کوردو نەتەوەکانی تری
ناو عێراق تێدا بێت، دەیانەوێ ئەو گۆڕانکاریانە بەشێوەیەک بێت کە
ناوەندیکی بەهێز هەبێت وهەموو بڕیارە یاسایی ودەستوریەکان لەدەست
ناوەندا بێت بۆ ئەوەی ئەودەسەڵاتەی هەرێم هەیەتی لاواز بێت، وەک هەمان
شێوەی دەستوری حیزبی بەعس(حکم زاتی لە شیمال عیراق) بەکورد بدەن،
عەرەبی ڕەگەزپەرستی عێراقی باوەڕ بەمادەیەکی دەستووری ناکات سنوری
هەرێمی کوردستان دیاری بکات، ئەگەر ئێستا تەنها باسی گۆڕینی هەندێک
مادە دەستووری دەکەن لەبەر ئەوەیە کە لەڕووی سەربازی وسیاسیەوە لاوازن،
ئەگەر بەهێزبن پێگەی کورد لەعێراقدا هێندە لاواز دەکەن نەک کێشە
دەستوریەکان چارەسەر ناکەن بەڵکو کێشەو ململانێ بەردەوامەکانی ناو
عەرەب خۆشیان دەخەنە ئەستۆی کورد، کێشەی لەمێژینەی عەرەبی سونە وشیعە
کاتی ئەوەیان ناداتێ ئاوڕێکی دوژمنانە لەکورد بدەنەوە، عێراقی
دیموکراتیو فیدراڵی باسێکەو تەنها لای سەرکردایەتی کورد بوونی هەیە،
ئەوە دێوجامەیە و سەرکردایەتی سیاسی کورد خەڵکی کوردستانی
پێدەخەڵەتێنێ، لای عەرەب تەنها شیمالو جنوب ناوی هەیە ، بەغداد
پایتەختەو دەسەڵاتی سیاسی تەنها لەبەغداد بوونی هەیە.
کەواتە دەبێت چی بکەین بۆ بەهێز کردنی پێگەی کورد لەبەغداد.
ئێمەی کورد باش ئەوڕاستیە دەزانین، زۆرن ئەو عەرەبە ڕەگەزپەرستانەی نەک
تەنها داوای گۆڕانکاری لەدەستووری عێراقدا دەکەن بەڵکو تاکو ئێستاش
لەزۆر ناوچەی ژێر دەسەڵاتیان هەمان سیاسەتی سەردەمی بەعس پیادە دەکەنو
بەهەمان دەستووری کۆن حوکم دەکەن، ڕاستە ئێمە لەکوردستان زۆر دیدو
بۆچوونی جیاوازمان هەیە لەڕوانگەی سیاسیو بەڕێوەبردنی وڵاتدا، ئەوە
ڕاستیە کە سیاسەتی چەوتوچەواشە زۆرمانی کردوە بە ناحەزو دوژمن بەیەک،
ڕاستە زۆرئاین ومەزهەبو نەتەوەی جیاواز هەیە لەکوردستاندا بەڵام
ڕاستیەکی حاشە هەڵنەگر کەهەموومان بەکوردستانەوە جوانین دەتوانین
کوردستان بکەینە وڵاتێکی دەستووریو دامەزراوەیی تامافی هەموومانی
تێداپارێزراو بێت، فرە ڕەنگو فرە بیرکردنەوە بەرەو پێشەوەمان دەبات
بوونی دیموکراتیو مافی مرۆڤ کوردستان بەرەوپێشەوە دەبات، کەواتە دەبێت
لە بەغداد یەک هەڵوێست بین دەبێت یەک وتاری سیاسی کوردستانیانەمان
هەبێت بۆ قسەو باسە چارەنووس سازەکانی کوردستانو خەڵکی هەرێم، دەبێت
بەرژەوەندی گەل پێش هەموو بەرژەوەندیەکانی تر بخەین، دەبێت هەموو
کەموکوڕیەکانی ناوهەرێمی کوردستان لەهەرێم بێت ونەیبەینە لای عەرەبی
عێراقی، دەبێت لەبەغداد شەڕی دەستووریو جێگیر کردنی مافەدەستووریەکانی
خەڵکی کوردستان بکەین، پاشان لەکوردستان شەڕی ئاوەدانیو خزمەتی زیاتر
بەخەڵکی کوردستان، هەموو خەڵکی کوردستان باش دەزانن لەسایەی هەڵەی
سەرکردایەتی سیاسی کورد لەداوی ڕوخانی ڕژێمی بەعسەوە ژیانی خەڵکی
کوردستان لەناو دەوڵەتی عێراقدا بەهەڵواسراوی ماوەتەوە، بەڵام تا کاتی
ڕزگاریمان تا کاتی دروست بوونی دوەڵەتی گەورەی کوردستان پێویستە یەک
هەڵوێست بین بەرامبەر بە هەموو دوژمنانمان بەتایبەتی ئەو دوژمنانەی
ئەمڕۆ گورگنو لەپێستی مەردا خۆیان شاردۆتەوە، زۆر کارێکی پڕ بایەخە
گەر حیزبە سیاسیە کوردستانیەکان بتوانن کێشەی کورد ببەنە ناو باڵەخانەی
نەتەوە یەکگرتوەکانو ئەمەریکاش بهێننە سەرخەت بۆ چارەسەرکردنی کێشە
بەردەوامەکانی کورد لەگەڵ عەرەبی عێراقیدا بۆ ئەوەی هەموو لایەک
مێژوویەکی پاکو هەڵوێستێکی نیشتیمان پەروەرانە بۆ خۆیان تۆمار بکەن.
ماڵپهڕی جهمال عهزیز
|