|
٢٣\٩\٢٠١١
کاروانی مافی مرۆڤ
لە وڵاتانی عەرەبی!
نه‌هرۆ
''کاروانی مافی مرۆڤ لە وڵاتانی عەرەبی''
ناونیشانی کتێبیکە لەنووسینی دوکتور رچوان جودت زیادەیە ،بابەتەکانی
ئەم کتیبە بریتین لە چەمکی مافی مرۆڤ و مافی مرۆڤ وەک پیشینەیەکی
میژوویی هەروا ئەو هەوڵ تەقەلا نیونەتەوەییانە دەخاتە روو کە لەبواری
مافی مرۆڤ پیشکەش کراون..باسی ئەو ریکخراوو دامەزراوانە دەکا کە لە
بواری مافی مرۆڤ ئیش دەکەن وەک سیستەمی ئەوروپی بۆ پاراستنی مافی مرۆڤ
وئەو پروژە ئەقلیمیانەی مافی مرۆڤ....باسی جارنامەی مافی مرۆڤ ووڵاتانی
عەرەبی دەکا...لەبەشیک دا باسی کۆمای وڵاتانی عەرەبی ومافی مرۆڤ دەکا...دەستوری
وڵاتانی عەرەبی شیدەکاتەوە...بەشداری وڵاتانی عەرەبی لەریککەوتنامە
جیهانیەکان دەخاتە روو... بەکورتی باسی میژووی رێکخراوە نا حکومیەکان
دەکا کە پابەندن بە مافی مرۆڤ لە وڵاتانی عەرەبی....راگەینراوە
ئیسلامیەکانی مافی مرۆڤ ئاشکرا دەکا...لە دوا بەش دا پرسیاری ئەوە دەکا
ئاخۆ دەشێ لەوڵاتانی عەرەبی باس لە مافی مرۆڤ بکرێ...باس لە مافی مرۆڤ
دەکا لە فەلەستین هەروا مافی مرۆڤ لەوڵاتانی عەرەبی کۆسپ ودەستبەرەکانی...ئەم
نووسەرە زیاترلەسەد سەرچاوەی بەکارهیناوە جگە لە سود وەرگرتن لە
سمیناروگۆڤاری وەرزی وسێ سەرچاوەی ئینگلیزی ،بۆیە هەست دەکەیت
نووسینەکەی ئەکادیمیە لەروانگەیەکی میژووییەوە باس لە دیاردەی مافی
مرۆڤ دەکا،واقیعی مافە مەدەنی و سیاسیەکان لە لایەک مافی ئابوری
وکۆمەڵایەتی ورۆشنبیری لەلایەکی دیکە دەخاتە روو بە بێ ئەوەی گیانی پان
ئیسلامیزم یا شوڤینیزمی عەرەبی بەسەری دا زاڵ بێ.لەمیانەی خویندنەوەی
ئەم کتێبە ئەوەت بۆ دەر ئەکەوێ کەجارنامەی مافی مرۆڤ لە ١٠ دیسەمبەری
١٩٤٨ راگەینراوە بێ پیشینەی میژوویی نە بووە ،هەندیک پێ یان وایە لە
سەدەی هەژدەمەوە دەست پێ دەکا کە سەدەی رۆشنگەرایی بووە لەشارستانیەتی
رۆژئاوا ،کەچی بۆچوونیکی دیکە هەیە پێ وایە مافی مرۆڤ کۆنە پەیوەست
بەمیژووی کۆنی ئینسانەوە کە پێ دەڵین کۆمەڵگای سەرەتایی دوای
تێپەربوونی بەشارستانیەتی کۆنی رۆژهەڵات وەک بابلی یەکان ئینجا
شارستانیەتی رۆمانی وئەغریقی بە ئاوەردانەوەیەک لە سەردەمی مەسیحیەت
وکۆتایەکەشی سەردەمی رۆشنگەرایی یە کە پێ دەوترێ چەرخی فەیلەسوفەکانی
سەدەی هەژدەم .ئەلبیر باییە پی وایە هەوڵ وتەقەلای ئەم فەیلەسوفانە بوو
بوتە هۆی لە دایکبوونی بەڵگەنامەکانی جارنامەی مافی مرۆڤ ( مونتسکیو...ڤولتیر...دیدرو...رۆسۆ...تورجو...دلمبیر...دلباخ...رنیال)
رونتر بڵیم بەلگەنامەی مافی مرۆڤ زادەی ئینسانیەتی رومان ویونان
لەلایەک هەروا ئینسانیەتی سەدەی رابوونە لەلایەکی دیکە،ئەم خولیایە
بۆچوونی رۆژئاوایە کە پێ یان وایە ئەوان ناوەندی سەرهەڵدانی بیروکەی
مافی مرۆڤن! بەڵام نابێ ئەوەشمان بیر چی کە هەردوو شارستانیەتی رومان
وئەغریق لەوپەری پیشکەوتنیاندا سیستەمی کویلایەتیان پەیرەو دەکرد ،جیاوازیان
دەکرد لەنیوان هاوڵاتیانی رەسەن وبێگانەکان! ئەگەر باسی ئاینی مەسیحی
بکەین ئەوە لەرووی تیئورییەوە دانی بەکەرامەت و پلەی ئینسان داناوە
بەڵام لەرووی پراکتیکییەوە سەدەکانی ناوەراست گەواهی ئەوە ئەدەن ئازادی
ویژدان وسەربەستی سیاسی ویەکسانی بوونی نەبووە ، دەبێ ئەوەمان لا روون
بێ ئاینەکان وەک دەق بەشدار.یان کردووە لەپیکهینانی چەمکی مافی مرۆڤ ،بەڵام
لەکردەوەدا بۆ نموونە ئاینی مەسیح دادگای پشکنینی هەبووە بۆ ئەوانەی
راوبۆچوونیان جیاواز بووە، ئەوەی هاو مەزهەبیان نەبووە کوشتوویانە ،سووتاندویانە
هەر وەک دەرهەق بەگالیلو کردیان!
لەئاینی مەسیحی وئیسلام دا هاتووە ئینسان شێوەیەکە لەشێوەکانی
خوا،خودایش رێزی (بنی ئادەمی) گرتووە ، بەڵام میژووی واقیعی هەردوو
ئاینەکە ئیستبدادی وچەوسێنەرانە بووە ،بەپێ نزیک ودووری لەپیاوانی
دەسەڵاتەوە جیاوازیان کردووە لە نیوان رەعیەتەکان.
بەڵام ئەگەر بگەرێنەوە بۆ میژووی هاوچەرخ ئەوە بەلگەنامەی (ماجنا کارتا
) بەرچاومان دەکەوێ کە پادشای ئینگلترا جون کوری پادشای هنری دووەم لە
ساڵی ١٢١٥ ئیمزای کردووە، ئەم وەرچەخانە بەسەردەمی زاڵبوونی دەستورە
بەسەر دەسەلاتی پادشا دا ناسراوە ، لەم بەڵگەنامەیەدا هاتووە بەپێ
دادگا دەبێ خەڵک بگیری وسزا بدرێ ،هەروا ئازادی گواستنەوەو نیشتەجی
بوون لە وڵات دا هەبووە ،هەرچەندە دەڵین ئەم بەڵگەنامەیە لەبەر
رازیکردنی دڵی ئەمیرەکان (بارونات)دانراوە کە ئەودەمە هەرەشەی شۆرشیان
کرد بەسەر پادشاکاندا بەڵام دواتر جەماوەر لێ بەهرەمەند بوو. پاشان هەر
لەئینگلترا لەساڵی ١٦٢٨ بەڵگەنامەیەکی حقوقی دەرچوو کەتیایدا هاتووە
بەبێ تۆمەتی راستەقینەی دیاریکراو کەس زیندانی ناکری هەروا لەکاتی
ئاشتی ( ئەحکامی عورفی) راناگەینرێ..
دواتر لەساڵی١٦٨٩ یاسایەک دەرچوو لە ژێر ناونیشانی مافە راگەیندراوەکان
تیایدا لادانەکانی پادشا جایمس دووەم دەژمێری وریسوای دەکا بەمەبەستی
دووبارە نەکردنەوەیان!! بەڵام لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا مافی
مرۆڤ لەو شەرانەوە دەست پێ دەکا کە خەلکی کولونیای بریتانیا کردیان دژ
بە عەرشی بەریتانی کەلە ٤ی تەموزی١٧٧٦ سەربەخۆ بوونیان وەرگرت
وئیمزاکرا لەم راگەیندراوە هاتووە خەڵکی بەیەکسانی خەڵق کراون
خوداوەندیش مافیان داوە نە گۆرانی تیا دەکرێ ونە دەگۆردرێ.
لەهەمان ساڵ دا بەڵگەنامەی فرجینا دەرچوو بۆ جارنامەی مافەکان ،ئەم
بەڵگەنامەیەش ئیلهام لە (جورج مایسون) وەرگرت کەدژی سیستەمی کۆیلایەتی
بوو....
بەڵام لەگەل سەرکەوتنی شۆرشی بورژوازی فەرەنسی لە ساڵی١٧٨٩ جارنامەی
مافەکانی ئینسان و هاوڵاتی بوون راگەینرا تیایدا چوار پرنسیپی بنەرەتی
باس کراوە، خەلک بەئازادی لەدایک دەبێ بۆیە دەبێ یەکسان بێ لەماف
دا،ئازادی رادەربرین ،مافی هاوڵاتیان لەبەریوبردنی وڵات دا ،لەکۆتایی
دا دەسەڵات دەبێ رەچاوی هاوسەنگی نیوان مافەکانی تاک لەلایەک
وبەرژەوەندی گشتی لەلایەکی دیکە بکا. شایانی باسە ئەم جارنامەیە لەپریک
دا نەهاتەکایەوە بەڵکو ئاکامی خەباتی سەدەکانی شازدەو هەڤدەو هەژدە بوو
بە لە بەرچاوگرتنی ریفورمی کڵیسای پروتستانت وهەوڵی فەیلەسوفەکانی
سەدەی رابوون ، لەسەر دەستی تیکرای ئەمانە چەمکی ئازادی و عەدالەت و
یەکسانی هاتە کایەوە...ولابروییر دەیگووت(نیشتمان و زوڵمیان نەگوتوە )
دیدرو دەیگوت (کاتی ئەوە نەهاتووە خوری لێبوردن هەڵبێ) جان جاک رۆسۆیش
پێ وابوو لێبوردن ئەرکی هەموو ئاینەکانە.ئەم فەیلەسوفانە تەنیا لە
بواری ئاینی داوای ئازادی یان نەکرد بەڵکو داوای ئازادی یان دەکرد لە
هەموو بوارەکانی ژیان دا بۆ نموونە ڤۆڵتێر داوای ئازادی تەواوی تاکی
ئەکرد ،رۆسۆ لێکۆڵینەوەی لەسەر سەرچاوەی نایەکسانی کرد کە چۆن لاواز لە
خزمەتی بەهێز دایەو هەژار گوێرایەڵی دەوڵەمەند ! دولباخ یش پێ وابوو
ئازادی ئەو هێزەیە کە پێداویستیەکانی بەختەوەری ئینسان دابین دەکا ،کاتی
لە ساڵی١٧٩١ دەستوری کۆماری لەفەرەنسا نووسرا ،موتربە کرا بە
پرنسیپەکانی مافی مرۆڤ ،جان جاک رۆسۆ داوای ئازادبوونی ئینسانی دەکرد
لەزوڵمی کۆمەڵگا پێ وایە لەسروشت دا ئینسان بەئازادی لەدایک دەبێ بەڵام
سیستەمی کۆمەڵگاو دەوڵەت گەندەڵی دەکەن!
سەبارەت بەسەدەی بیستەمیش لەمیانەی جەنگی جیهانی دووەم لە١٤ ئابی ١٩٤١
روزفلت سەرۆکی ئەمریکای ئەوکات لەگەڵ تشرشل سەرۆک وەزیرانی بریتانیا
ریککەوتننامەیکیان ئیمزا کرد تیایدا دووپاتی پاراستنی هەموو خەڵک دەکەن
لەترس و نەبوونی...ئەمەی باسم کرد پیشینەی میژوویی جارنامەی مافی مرۆڤ
بوو لە سالی ١٩٤٨ بەڵام لەم جارنامەیەش دا باس لە هەموو مافەکان
نەکرابوو بۆ نموونە لە بەڵگەنامەکانی١٩٦٦ باسی مافی چارەی خۆنووسین
هاتە کایەوە هەروا نەهیشتنی جیاوازی رەگەزی نیوان نێرو مێ لە ساڵی ١٩٥٩
جارنامەی مافی مناڵ هاتە کایەوە...
لەشیکردنەوەی دەستوری وڵاتانی عەرەبی دا من تەنیا دەستوری عیراق
بەنموونە دەهینمەوە کە لە ساڵی ١٩٧٠ دەستوریکی دەرکردووە لە موادەکانی
١٩/٢٠/٢١/٢٢/٢٣ دەستەبەرکردنی مافەکانی مرۆڤ دووپات دەکاتەوە تیایاندا
هاتووە هاوڵاتیان یەکسانن بەرانبەر بە یاسا وێرای جیاوازی رەگەزورەگ
وزمان و ئاین و پەیگەی کۆمەڵایەتی، هەڵی یەکسانی رەخساندوە لە پیش
هەموو هاوڵاتیان بەپێ سنوری یاسا ،تاوانبار بێ تاوانە تا ئەو کاتەی
یاسا مەحکومی دەکا ، بە پێ یاسا تاوان و سزا هەیە ،کەرامەتی ئینسان
پاریزراوە ،نابێ ئەشکەنجەی جەستەیی ودەروونی پەیرەو بکرێ ،نابێ کەس
بگیری و بپشکێنرێ و زیندانی بکرێ بێ ئەوەی پشت بەیاسا ببەسترێ ،ماڵ
حورمەتی خوی هەیە نابێ بەبێ شیوازی یاسایی لێ بچتە ژوورەوەو بپشکێنرێ
هەروا ئاماژەی کردووە بۆ پاراستنی نهینی پۆست و تەلەفون وبروسکە،تەنیا
لەحاڵەتی دادپەروەری یاسایی دا نەبێ نابێ ئاشکرا بکرێ...لەدەستوری
زۆربەی ولاتانی عەرەبی دا مافی هاوڵاتیان جیگیر کراوە وەک ئازادی
بیرورا پەیرەوکردنی سروتی ئاینی و ئازادی هاتوو چوو بۆ دەرەوەو ناوەوەی
وڵات وئازادی مانگرتن وخۆپیشاندان وکۆبۆنەوەوپیکهێنانی رێکخراوو حزب
بەپێ یاسا بەڵام لە واقیعی عەمەلی دا ،پیچەوانەی دەقەکانی دەستور
پەیرەو دەکرێ ،ئێمە ٣٥ ساڵ لە ژێر دەسەڵاتی بەعس ژیاین بە چاوی خۆمان
بینیمان چۆن جیاوازی وهەلاواردن دەکری لە نیو ئەندامانی کۆمەڵگا ،ئەوەی
بەعسی نەبووایە ژیانی لێ زەوت دەکرا کورد وشیعەو شیوعی بەدرێژایی میژوو
دەچەوسێنرانەوە ، دەگیران لەزیندان ئەشکەنجە دەدران قەرەقوشیانە حکومی
ئیعدامیان بە سەرا سەپینرا! دواتر سیاسەتی جینۆسایدی دەرهەق بە میللەتی
کورد پەیرەو کرد ! لە وڵاتانی عەرەبی بەرۆژی روناک مافی مرۆڤ پێشیل
دەکری لە خۆ پێشاندانەکانی میسرو سوریاولیبیا و یەمەن بینیمان چۆن بەبێ
گەرانەوە بۆ یاساو دادگا هاوڵاتیان بەکۆمەڵ دەکوژرین!! بەڵام ئەوەی
سەرنجی راکیشام پێشیلکردنی مافی مرۆڤی فەلەستینی یە لەلایەن
ئیسرائیلەوە ،ئەوەی دەرهەق بەوان کراوەو دەکرێ بەد بەختیەکانی گەلی
کوردمان بیر دەخاتەوە لە راگواستن وئاوارە کردن وئەشکەنجەدانی رۆژانە
وکوشتنی بەکۆمەڵ.
ئەوەی جیگای ئاماژەیە لە حەفتاکان وهەشتاکاندا سیاسەتمەداران وئەدیبانی
کورد زۆر لایەنگری کێشەی فەلەستین بوون بەڵام کە کورد دووچاری جینۆساید
هات ، ناوەندەکانی ئەوان هیچ دەنگ دانەوەیان نەبوو بۆیە رای گشتی کورد
لە بەرانبەر ئەوان پاشەکشەی کرد لەو هەڵویستەی رابوردوو بەڵام وێرای
ئەمە کیشەی فەلەستین کێشەیەکی رەوایە دەبێ پشتیوانی لێ بکرێ
بەرەچاوکردنی داننان بە ئیسرائیل دا ،نابێ ئێمە وەک توندرەویکی عەرەب
یان ئیسلامی بڵین دەبێ ئیسرائیلیەکان فری بدرێنە نێو دەریاوە هەروا
نابێ لایەنگیری ئیسرائیل بکەین بەمەبەستی لیدانی فەلەستینیەکان
وپیشیلکردنی مافی مرۆڤ لە وڵاتەکەیاندا چونکە ئەم دوو گەلە مافی
سەربەخۆ بوونیان هەیە لەسەر خاکی خویان دەبێ وەک دراوسێ شان بە شانی
یەک بژین ورێز لە مافی مرۆڤ بگرن ،هەرچەند لەم هەفتەیە فەلەستینیەکان
داوای دەوڵەتی سەربەخۆ دەکەن و دەیانەوی ببنە ئەندامی هەمیشەیی
لەنەتەوە یەکگرتووەکان ، ئەمەش مافی رەوای خویانە قوربانیان زۆر
لەپیناو داوە ئاواتەخوازم رۆژیک لەرۆژان کێشەی کوردیش بگاتە ئەو ئاستە
،هیوادارم تیشکیکم خستبێتە سەر میژووی کاروانی مافی مرۆڤ چ لەرووە
جیهانیەکەی یان لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی دا....
نەرویج
ماڵپەڕی نەهرۆ
|
