|
|
|
٢\١٢\٢٠١٢ کاتێک سیاسەت ئاراستە راست و دروستەکانی لە دەست دەدا.
پێشەکی:
١- سیستەمی سیاسی لە باشووری کوردستان لە ژمارەیەکی یەکجار زۆر رەهەندەوە شکستی هێناوە لە بەرهەمهێنانی بەرەیەکی ناوخۆیی (سیستەمێکی سیاسی) بەهێز کە تیایدا تاک متمانەی بە سیاسیەکانی هەبێ و وابەستەبوونێکی توندوتۆڵی بەو سیستەمە هەبێ و لە رێگەی سەرکردایەتێکی دلسۆزەوە ئامادەی هەموو خۆ بەختکردنێک بێت. ئامادەیی رۆژانی خەباتی شار و شاخی رابردوو لە خۆڕاگریەکی بێوێنەدا بەرامبەر یەکێک لە دڕندەترین رژێمە ستەمکارەکان چووە مێژووەوە و چیتر بوونی نیە. لە راستیدا ئەو وابەستەییە بەهێزە بە نەتەوەوە و ئەو خواستی قوربانیدانە لەسەر دەستی دەسەڵاتێکی گەندەڵ لە ٢٠ ساڵی دواییدا قەبرکرا؛
٢- لەگەڵ ئەوەشی کە هاوپەیمانیەکی ستراتیژی لە نێوان پارتی و یەکێتی هەیە، بەڵام بەشێک لەو قەیرانەی کە هەیە زیاتر هی پەیوەندییەکانی نێوان پارتی و یەکێتیە تا هی کورد لە لایەک وە بەغدا لە لایەکی تر. هەنگاوەکانی ئەو دوو حزبە زیاتر هی گومڕایی و پرسی ئەوەی کە ئایا لە هەنگاوی داهاتوودا یەکێتی چەند برەوە دەبێ یا دۆڕاو؛ یا پارتی چەند سەرکەوتوو دەبێت یا چۆک شکاو؛
٣- لە دەزگا رەسمیەکانی هەرێمدا، وەک بڵێی هەر یەکە و لە جیهانی خۆیدا بژێ وایە، بە شیوەی جیا جیا هەڵسوکەوتیان لەگەڵ قەیرانەکەدا کردوە: پەرلەمان نەیتوانیوە بە جددی ئەم کێشەیە تاوتوێ بکات؛ سەرۆکی حکومەت لە چەند قسە و راگەیاندنێکی گشتی بەدەر، خۆی لەو باس و خواسانە نزیک نەکردۆتەوە؛ تەواوی فایلی قەیرانەکە لەدەست سەرۆکی پارتی دیمۆکراتی کوردستان (تۆ بڵێ سەرۆکی هەرێم)دابووە؛
٤- لە پێگەی ئیقلیمیدا: پشتبەستن بەو بۆچوونەی کە کورد لەبەرەوروبوونەوەی سەربەزایدا لەگەڵ بەغدا جارێکی تر ئەوەی بەسەر نایەت کە لە ١٩٧٥ دا بەسەریهات، دەکرێ هەڵەیەکی زۆر کوشندە بێت. هەرچەندە پەیوەندیەکانی باشووری کوردستان و تورکیا بەرەوپێشچوونی بەخۆوە بینیوە، بەڵام ئێستاش عیراق وەک وڵات ئەو ئامرازانەی بەدەستەوە هەن کە لە بادانەوەیەکی سیاسیدا وە بە شیوەیەکی چاوەڕواننەکراو لەگەڵ تورکیا بگاتە لەیەکگەیشتنێک لە شیوەی ئەوەی کە لە جەزایر لە ٦ی ئاداری ١٩٧٥ دا لە نێوان عیراق و ئێراندا کرا بۆ پشتشکاندنی کورد. بەهانەیەکی گرنگ بۆ ئەو ئەگەری لە یەکگەیشتنەی تورکیا و عیراق دەکرێ زیاتر بەرهەمی ئەو باوەڕەی تورکیا بێت کە ئیتر رۆل و کاریگەری پکک بە پەیوەندی لەگەڵ پێشوەچوونەکانی خۆرئاوای کوردستان و زێدەبوونی رۆلی پکک لەوێ و تەشەنەبوون و زێدەبوونی ئۆپەراسیۆنەکانی پکک لە باکووری کوردستان وا لە تورکیا بکات لە عیراق نزیک بێتەوە بۆ خەمڵاندنی تێگەیشتنێک لەسەر فایلی کوردی، کە تیایدا زۆر بە کورتی عیراق ئامادەیی پیشان بدات لەوەی کە بەکردار ئامادەی هاوکارییە لە پێناو لێدان و لاوازکردنی پکک. هەر لێرەشدا پرسیار ئەوەیە ئایا لە نێوان قەندیل و هەولێر هیچ جۆرە لەیەکتر گەیشتنێک هەیە بۆ ئەوەی رێگە لە ئەگەرێکی ئەوها بگیرێ؟ سەیر ئەوەیە داگیرکەرانی کوردستان لە مامەڵەکردنیان لەگەڵ مەسەلەی کورد هەولێر و قەندیلیان لەیەکتر جیا نەکردۆتەوە، ئەوە بزاڤە سیاسیەکانی کوردستان خۆیانن کە هەولێر و قەندیل بە یەکەوە نابێنن! هەر گرێدراو بەمەشەوە، دەکرێ بڵێین کە مەرجێکی ستراتیژی خۆڕاگری باشووری کوردستان بەرمبەر بەغدا، لە ئێستاو لە داهاتووشدا، ئەوەیە کە پەیوەندییەکانی ئەم بەشەی کوردستان لەگەڵ تورکیا نەک هەر گرنگە پارێزراو بن بەڵکو بەرجەستەتر و سەقامگیرتر بن، وە لەش گرنگتر لەسەر هەندێ بنەمای درێژخایەن دارێژراو بن. بە بۆچوونی خۆم هەر کاتێک تورکیا لەگەڵ بەغدا رێککەوت بۆ لێدانی باشووری کوردستان ئەوا ئەو پێشوەچوونە بە پشتشکانی باشووری کوردستان تەواو دەبێ. دووریش نەڕۆیشتووین ئەگەر بڵێین پێشوەچوونێکی ئەوها باشووری کوردستان دەکا بە هەرێمێکی داخراو وەک کەرتی غەزەی فەلەستین. هەر لێرەشدا دەبێ ئەوە بگوترێ رووداوێکی لەو چەشنە دەبێتە هۆی پاشوەچوونێکی زۆر جددی بۆ دۆزی کورد لە باکووری کوردستانیش. لەو گۆشەبینینەوە و بەکاربردنی ئەم لۆژیکە پێویست دەکات هێزەکانی باکووری کوردستان وە بە تایبەتی پکک بەو پەڕی وشیارییەوە هەڵسوکەوت بکەن وە هەولێر و قەندیل زۆر بە وردی و لە ئاستێکی هەرە جددیدا تەواوی هەڵ و مەرجەکان لە پێکهاتەیەکی فراوانی یەکبوودا، لە هاوکێشەیەکی ستراتیژی موتەکامیلدا، شتەکان بخوێننەوە و تێگەیشتنی بۆ بکەن و بڕیار و هەنگاوەکانیان لەسەر دابڕێژن.
١- بە بۆچوونێکی هەرە باو، کە سەرەتا هی ژەنەڕاڵی پڕوسی (کلاوسۆویچ)ە، ئەوەیە کە "شەڕ بەردەوامی سیاسەتە، بەلام بە ئامرازی تر" وە هەر دامەزراو لەسەر ئەم بۆچوونە ماوتسی تۆنگ دەڵێ "شەڕ سیاسەتێکی خوێناویە و سیاسەتیش شەڕێکی ناخوێناویە". هەر بیناکراویش لەسەر ئەو بۆچوونە وە گرێدراو بەوەوە، دەکرێ بڵێین هەر وەک چۆن سیاسەتی دەرەوە درێژکراوەی سیاسەتی ناوەوەیە، هەر ئەوهاش دەکرێ بڵێین دەسەڵات و سیستەمێکی سیاسی شکستخواردوو لە ناوەوەی باشووری کوردستان لە کاتی جەنگدا، لە باشترین حاڵەتدا، ئەو شکستەی خۆی لە ناوەوە درێژ دەکاتەوە بۆ دەرەوەی خۆی: سیاسەتێکی ناسەرکەوتوو و ناکارامە لە ناوەوە ناکرێ سەرکەوتنی لێ بەرهەمبێ لە کاتی درێژکردنەوەیدا بۆ دەرەوەی خۆی؛
٢- کاتێک گوتاری ناسیۆنالیزم بوو بە گوتاری یاریکردن بە هەست و نەستی خەڵک ئەوا چوون بۆ شەڕ لە چوارچێوەی ئەو جۆرە گوتارەدا تەنها شکست و تراجیدیای لێدەکەوێتەوە و بەرهەمەکەشی کۆمەڵێک نەهامەت دەبێ. پێویست ناکات خەڵکی کورد بۆ چەند جارێکی تریش دووچاری شەڕ و پێکدادانی خوێناوی و کۆمەڵێک تراژیدیا ببێتەوە ئەوجا بگەڕێتەوە و بڵێ هەست و نەست بۆ ناسیۆنالیزم بەس نیە بەڵکو ناسیۆنالیزم لە بەرەوڕوو بوونەوەدا دەبێ پشت بە خوێندنەوەی عەقلانی و کۆمەڵێ راستی و فاکت و لێکۆڵینەوە ببەستێ. هەر بۆ پشتراستکردنەوەی رووە عەمەلیەکەی ئەو بۆچوونە دەتوانین بڵێین کە گوتاری ناسیۆنالیزم لە ناو چەقی ئەو قەیرانە جددیەی بەغدا و هەولێردا گوتارێکە کە لەسەر بنچینەی هەندێ هەستونەستی بێ بنەما دامەزراوە. دەکرێ بۆ ئەم بۆچوونەش، تەنها وەک نموونە، ئاماژە بە راگەیەندراوی بریکاری وەزارەتی پێشمەرگە بکەین (بەر لە چەند رۆژێک) کە دەڵێ بە سیاسەتی حەکیمانەی بارزانی نەک هەر توانای بەرەوڕوبوونەوەی عیراقمان هەیە بەڵکو توانای بەرەوروبوونەوەی هەموو ئوممەی عەرەبیشمان هەیە. دەکرێ مرۆڤ بە فاکتێک لەو بریکارە بپرسێ ئایا کاتێک بودجەی هەرێمی کوردستان زیاتر لە ٩ ملیار دۆلار بوو وە مووچەی پێشمەرگە لە دەرەوەی ئەو بودجەیە لە لایەن حکومەتی عیراقەوە دابین دەکرا کەچی دەسەڵاتی کوردی توانای ئەوەی نەبوو ژیانی ماددی پێشمەرگە لە شێوەی کەمترین خۆشگوزەرانی فەراهەم بکا، ئەی ئەوە چیە وا دەکات کە هەمان دەسەڵات لە کاتی بەرەوڕوبوونەوە لەگەڵ بەغدا و بڕانی ئەو هەموو بودجەو ئیمتیازاتە مادییانە بتوانێ هێزێکی پێشمەرگەی تێر و شەڕکەر لەسەرپێ راگرێ؟
لەم گۆشەنیگایەوە دەتوانین بڵێین ئامادەبوونی ئۆپۆزیسیۆن لە کۆبوونەوەکەی سەرۆکی هەرێم لە ٢٢ ی ئەم مانگەدا (نۆڤەمبەری ٢٠١٢) هەنگاوێکی ناکارامە بوو و زیاتر بەرهەمی بزوانی هەندێ هەست و نەست بوو کە لە سیاسەتێکی عەقڵانیدا جێگەی نابێتەوە:
١- بە باوەڕی خۆم ئەم ئامادەبوونە، کەم یا زۆر، ئیمزاکردنی شێکێکی سپی بوو بۆ دەسەڵات، یا راستتر بڵێین بۆ سەرۆکی هەرێم. ئەگەر چی گرنگە هەر زوو ئەوە بڵێین کە گومان لەوەدا نیە ئۆپۆزیسیۆن ئەو تێگەیشتنە رەد دەکاتەوە کە بۆ ئەو مەبەستە (واتە بۆ ئیمزاکردنی شێکێکی سپی) ئامادەی ئەو کۆبوونەوە بووبێت، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا گەر سەرۆکی هەرێم بەم شێوەیە لەو ئامادەبوونە گەیشت وە هەنگاوەکانیشی بەرەو قوڵبوونەوەی تەنگەژە لەسەر تێگەیشتنێکی ئەوها بینا کرد ئەی ئەو کاتە چی؟؛
٢- ئەوەی کە پەیوەندی بە گۆڕانەوە هەیە، دەمێکە باوەڕم وایە کە دەسەڵات مەراقیەتی وە لەسەر هەموو ئاستێک و بە هەموو ئامرازێک کار بۆ ئەوە دەکات کە گۆڕان لە ژمارەیەکی "موتەمەییز" بکات بە ژمارەیەکی نۆرماڵ (تۆ بڵێ ئاسایی) وە لە ژمارەیەکی "گەورە" بیکات بە ژمارەیەکی بچووک (هەڵبەتە مەبەست لە ژمارەی موتەمەییز و ژمارەی گەورە هەردوو رەهەندی چۆنایەتی و چەندایەتییە). زۆر بە کورتی و بە چڕی، مەبەستی دەسەڵات کاڵکردنەوە و بێڕەنگکردنی ئەو بزاڤەیە، بگرە لەوەش زێتر لە رێگەی ئەوەی کە گۆڕان دەکا بە بەشێک لە سیاسەتێکی گشتگیرتر (بە بیانۆی مەسەلە نەتەوەییەکان)، کە لە راستی و بنەڕەتدا مەسەلەی نەتەوەیی نین بەڵکو درێژبوونەوەی سیاسەتە چەوتەکانی دەسەڵاتە لە ساڵانی رابردوودا، وا لە گۆڕان دەکات کە رێک رەنگی دەسەڵات وەربگرێ. ئەوەش یارمەتی نادات سەرکردەکانی گۆڕان هەر بەهانەیەک بهێننەوە، بەڵکو گرنگ رێک دەرهاوێشتەکەیە کە ئەویش بوونی بزاڤی گۆڕانە بە شەریک لە سیاسەتە شکستخواردووەکانی دەسەڵات؛
٣- بە باوەڕی خۆم ئەو راگەیێندراوەی کە لەو کۆبوونەوەیە کەوتەوە تا بڵێی سەرپێی و گەواهیدان بوو بە دەسەڵات وە لە ناوەڕۆکیشدا زۆر لاواز بوو، بە بەراورد لەگەڵ جددیەتی ئەو سات و کاتەی کە ئێستا باشووری کوردستان بەرەوڕووی بۆتەوە. لە بەرامبەر ئەوەدا، بە باوەڕی خۆم ئەوە کاتێکی زۆر گونجاو بوو کە لایەنەکانی ئۆپۆزیسیۆن ئەوها بە ئاسانی و بەئەرزانی (واتە بەبێ ئەوەی کە دەسەڵات هیچ تەنازولی لە مەسەلە بنچینەییەکاندا کردبێ)، "شێکە سپیەکەیان" بۆ سەرۆکی هەرێم مۆر نەکردایە. نەک هەر ئەوە، بەڵکو ئەوە رێک ئەو کاتە لەبارەیە بۆ ئۆپۆزیسیۆن کە دەسەڵات هووشیار بکاتەوە و بە ئاگای بهێنێ؛ ئەوەیە رێک ئەو کاتەی کە تیایا ئۆپۆزیسیۆن کۆمەڵێ تەنازولی ناوخۆیی بە سەرۆکی هەرێم بکات. من باوەڕم وایە بزاڤی گۆڕان لە ژێر کاریگەری هەست و نەستێکی ورووژێنراو و هەواوکەشێکی سایکۆلۆژی تەشەنە بووەوە چووە کۆبوونەوەکە؛
٤- لە راگەیندراوەکەدا، بۆ نموونە، ئامادەبوانی کۆبوونەوەکە هەڵبەتە بە ئۆپۆزیسیۆنیشەوە، پشتگیری لە هێزی "پێشمەرگە" دەکەن، ئەو هێزەی بەردەوام جێگەی رەخنەی هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆن بووە. بگرە کەمیش نین ئەو دەنگانەی لە ئاستی جددیەت و بەرپرسی بەرزدا لە ناو ئۆپۆزیسیۆن ئەوە ناشارنەوە کە شتێک نیە بە ناوی پێشمەرگە و لەشکری نیشتمانی بەڵکو ئەوەی هەیە کۆمەڵێک هێزی چەکداری حزبن... ناشکرێ ئەو پرسیارەش نەکەین، ئایا ئەو هێزە پێشمەرگەیەی ئامادە بێ بچێتە سەر بارەگای هەندێک لە هێزە سیاسیەکانی ئۆپۆزیسیۆن و بە چەکی قورس دەورەی بارەگاکانیان بگرێ و دەنگی خەڵکی راپەڕیوی کوردستان بە کوشتن و تێهەڵدان کپ بکات، ئایا هەر ئەو هێزە دەتوانێ پارێزگاری لە هەمان ئەو خەڵکە و خاکی وڵاتەکەیان بکات؟ ئایا دەکرێ هێزێک ببێ بە داردەستی دەسەڵات لە کپکردنی ئازادییەکانی خەڵکی کوردستان کەچی روو لە دەرەوە ئەو هێزە ببێ بە ئامرازی بەدەستهێنان و پاراستنی ئازادی هەمان خەڵک؟ دەشکرێ بپرسین ئەو پشتگیری کردنەی ئۆپۆزیسیۆن لە "پێشمەرگە" هی هەست و نەستێکی بێ بنەمای کوێرانە بوو یا هی عەقڵانیەتێکی سیاسی؟ من باوەڕم وایە هی یەکەمیانە نەک دووەمیان. بە راگەیێندراوێک هێزی پێشمەرگە لە ئامرازی داپڵۆسین و بەرگریکردن لە عەرشی ستەمکار ناتوانێت ببێت بە ئامرازی پاراستنی ئازادییەکانی خەڵک: بەڵێ دەتوانێ ببێ بە ئامرازی زامنکردنی ئاسایشی دەسەڵاتێکی گەوج و گەندەڵ نەک پاراستنی ئاسایشی نەتەوە و تاکەکانی ئەو نەتەوەیە.
١- ئەو بزاڤە لە ئاستی موتەمەییز بوون و گەورەیی هەڵوێستی خۆیدا خۆی راگرێ وە پێگەیەکی بەهێزتر بەدەستبهێنێت وە بیکات بە خاڵی لێوەدەرچوون بۆ گفتوگۆکردن لەسەر چارەسەری قەیران و خەمڵاندنی رێگە چارەیەک؛
٢- بە هەنگاوێکی ئەوها گۆڕان دەیتوانی خۆی بباتە سەرەوەی قەیرانەکە وە لە سەرەوەڕا دەیتوانی هێما دیپلۆماسی و سیاسییەکان روو بە دەرەوەی خۆی و دەرەوەی باشووری کوردستانیشدا بڵاوکاتەوە. بەڵام ئەوەی کرا پێچەوانەکەی بوو.
هەتا هەنووکە لە ئاستی هەڵسوکەوتی دەسەڵات روو لە قەیران لەگەڵ بەغدا، کەمترین بنەمای عەقڵانیەت و لێووردبوونەوەی سیاسیدا بەدی ناکرێ، زۆر بە تایبەتی هەموو ئەو راگەیاندنانەی لایەنەکانی دەسەڵات، کە زۆر جار لە موزایەدەیەکی ئەو لایەن و کەسانە تێپەڕ ناکات کە خۆیان سەرچاوەی ئەو گێژاوە سیاسیەن کە باشووری کوردستانی تێیدا گوزەر دەکا.
٢٩\١١\٢٠١٢
- لوند، سوید
|
|
|
