٦\٨\٢٠١٩

كەژاڵ ئیبراهیم، پەیامی شیعری كرد بە گوڵ.

هەڵكۆ عومەر تۆفیق

كەژاڵ شاعیرێكی هەست ناسكی نێو مەیدانی ئەدەبی كوردی و،پانتایەكی بەر فراوانی لە شیعردا داگیركردووە. رەخنەگران و توێژەرانی كۆمەڵگاكەمان بەشێوەیەكی سەرنج راكێش لێ دەڕوانن "حیكمەتی ئەو تێڕوانینەش لەوەدایە ئەم خانمە خاوەنی روئیایەكی ناسك و نەرم و نیانە كەلەناخیەوە شەونمێكی شیعر هەڵدەقوڵێت. كەدەیان بەرهەم و وێنەی جوان و شایستەو نایابمان بۆدەنەخشێنێ "كەئەم هەستە لای كەمی شاعیران دەبینرێت.

كەژاڵ لەجیهانی پڕ بەرهەمی شیعری خۆیدا خەیاڵێكی پڕ بەرەكەت و، بەزمانێكی پشدەریانە وشەكانی هۆنیوەتەوە ، كەلە بنەڕەتدا زمانی"موكریانە".

 
كە رەنگە ئەم پرسیارەش قورس بێت بكرێت ئەگەر ئەو زمانە پرشنگدارە نەبوایە ئەو روناكیەش لەدایك نەدەبوو.

من لێرەدا نامەوێت باس لە جوڵاندنی وشە ناواخنی و بەهێزی وشەكانی شاعیر بكەم كەباسی چی دەكەن . بەڵكە دەمەوێت بگەڕێم بۆهێماكانی وشەو لێكدانەوەی "سیسۆلۆژیا " و دەرخستنی هەستی جوانی وشەكانی لە زماندا كەلە دەقێكی داهێنەرانەدا خۆی هێناوەتە بەرهەم. ئەم پەیوەندیە ش كرۆكی پرۆسەی داهێنانێكە لەشیعردا بەشێوەیەكی قووڵ تر؟كە ناكرێت پێكهاتە شیعریەكان دووربێت لە هاوكێشە ی عشق لەناو زماندا ،كەكاریگەری هەست و ئیقاعی خۆی لەنێوان هێماو ماناو، لەناواخنە شاراوەكانی دژەباوەكان بەدیار دەخات. لەشێوەی هەڵچوون و، لەیەك چوون و، جیاوازی شاراوەی دیار كەهەندێ جاریش زمانەكەش فێڵی لێدەكرێت؟

بەتایبەتی كاتێك پەیوەندی "وتن و هێماكان" سەرنجێكی دوور لە دینامیكی ماناكان دەبینین لەناواخنی ئەم هاوكێشەیەدا.

رەنگدانەوەی رەمزە هونەریەكان و شتە جیاوازیەكان ئەو ئاڵۆزییەی نێوان "دال و مەدلوول"ی پەیوەست كردووە. رەنگە لە تێگەیشتندا زۆر رۆ بچێتە ناو ئەو كلتورە رۆشنبیری و كۆمەڵایەتیەی مرۆڤایەتیەوە. كە لە بۆماوەیدا بۆمان ماوەتەوە. كەبەرپەچی تەنگژەكانی داوەتەوە،هەر بۆیە پێویستە روانینمان بۆزمان و هێماكان فراوان بكەین بۆتێگەیشتنێكی رۆحی و هەست پێكراو لەنێوان روكەش و ناخدا. رەنگە روكەش ناواخن بشارێتەوە بەپێچەوانەشەوە راستیەكەی دەربكەوێت كەئەم ئەزموونە روونە لە ژینگەیەكی گوماناویدا نوێگەرایەتی دێنێتە بوون.

"كەژاڵ"ی شاعیر ئامرازە تەعبیریەكان بەشێوەیەكی بەفراوان و رەونەقدار تەوزیف دەكات .وەناخمان لە خڵتەی داب و نەریتە كۆمەڵایەتیەكان خاوێن دەكاتەوەو مێشكمان بەیاسایەك دەشواتەوە، تاكوو بتوانین دیمەنی رەنگین و ناسكی شیعرەكانی "كەژاڵ"ببینین كەلەمێشكماندا داڕێژراوە.بۆیە ئەو پەیوەندیە تایبەتە لەگێڕانەوەو دەركەوتنی شیعرەكانی "كەژاڵدا" هەستی پێدەكرێت.

شیعرەكانی "كەژاڵ"لە چنینی زمانەوانیدا كاریگەرو پتەودیارە. چڕكردنەوەی زمانی ئەم پەیوەندییە جیوەییە جۆڵاوە قوڵترە"وتن و هێماكان"ی دەرخستووە "ئەم زمانەی لەناخدا پرۆسەیەكی دینامیكی شاراوەیە واتە كارلێك كردن لەنێوانیاندا "بەجیاواز ، تاجیاوازتر، شیعرو ناشیعر ،عەشق و، ناعشق لێك جودا دەكاتەوە كەواتە دەبێت بڕوا بەوە بهێنین كە "كەژاڵ"شتە نەگۆڕاوەكان "گۆڕانكاری نوێی بەسەردا هێناوە. بۆیە زمانەكەشی رامان دەكێشێت بۆهاوكێشەی"راكێشان و هەڵچوون"
ئەم هەڵس و كەوتەو جێگە گۆڕكێیانەی شیعرەكانی ناخی ئازارو خەم و ژانەكانی شاعیرمان بۆدەردەبڕێت ئەگەر لەمیكرۆسكۆبی خەیاڵەوە بیبینینەوە هەست بەتەقاندنەوەی ئەم زمانە دەكەین.

بۆئەوەی راستگۆتر بم و بە"بروكستی"تاوانبارنەكرێم دەبێت بڕوا بەوە بهێنم كەئەزموونی شاعیر دوورە لە هاش و هوش و هاواری گەورە. بەپێچەوانەوە وشەكانی تابلۆیەكی رۆژهەڵاتی ناسك و پڕمانان .وە ئەو چركەساتەی رۆحمان بۆوێنەدەكات كەوەرگر بەئاسانی ئەم شێوەیە وەردەگرێت دوور لەمكیاژی شیعری.

شاعیریەتی "كەژاڵ" هەمیشە ئەدرەوشێتەوە لەخۆڕسكی و هەڵچوون و زانیندا بۆیە یەكانگیربووە. لەگەڵ دێرە شیعرەكانیدا.

شاعیر كانیەكەو دەڕژێتە دنیای ناخی خۆی و، لەگەڵ هەستەكانی دەرەوەیدا. واتە رزگاربوون لە زاڵبوونێكی سوڵتانیانەی رۆمانتیكی.

بەئاشكرا بانگەشە بۆخۆشەویستی و مرۆڤ دۆستی دەكات، دوور لە زەبرو زەنگ.شیعرەكانی ئەم شاعیرە بۆتە دیاردەیەك لەجوانی و رەنگینی نێو ئەدەبی كوردی جوانی شەپۆلی ئەزموونی "كەژاڵ" روون و بێگەردە كانیلەیەكی نەرم و نیانە گشت پیسی و پاشەرۆكانی ژیانی لابردووەو فڕێداون.

"كەژاڵ" هەمیشە بەدوای دۆزینەوەی خۆیدا وێڵ بووە تا بگاتە دۆزینەوەی ناسنامەیەك بۆژیانی شیعری خۆی بۆیە گەیشتبووە ئەو داهاتووەی كە ململانێی نێوان مرۆڤەكان؟ راستی لای كێیە؟ ئەی عەشقی راستەقینەی شاعیر لەكوێدایە. كۆمەڵگا ناڕاستە، یان مرۆڤەكان ناشیرینی دەكەن. كێ ئەم زیندانەی بۆمرۆڤ خوڵقاندووە كێ ترسی خستۆتە دڵی ژنەوە؟ئەم پرسیارە سایكۆلۆژیانە هەمیشە لای "كەژاڵ" دەبێتە پرسیاری ناخی و، وەڵامیش دەداتەوە واتە ئەم پرسیارەكان فڕێ ناداتە ناو كۆمەڵگا و بێ وەڵام بێت. بەڵكوو وەك ژنێك دەگەڕێت بەدوای جیاوازییەكاندا ئەم بڕوای بەرق و قین نیە "بۆیە لەم كۆپلە شیعرە جوانەدا
"كەژاڵ"پێمان دەڵێت:
هەرگیز باوەڕناكەم
پیاوان رقیان لەژن بێت
تەنها ئەوكاتانە نەبێت
كە دەبینین ژنێك لەوان گەورەترە..

لێرەدا "كەژاڵ كەرەستە خاوەكانی شیعری بێ فلتەرو، بێ گۆرانكاری بەكارهێناوە ، هەست دەكەیت وشەكان دوبارە دەبنەوە بەڵام بەمانای جیاواز وەكوو"بەهار ،ئاسمان،نێرگز،پەپوولە،گەڵا" بێ ئەوەی هەست بەم دوبارە بوونەوە بكەیت بۆبنیات نانی پانتایەكی فراوانی شیعر؟بۆیە لێرەدا جێگە پەنجەی شاعیر هەست پێدەكەیت بێ ئەوەی ناوی شاعیرەكە نوسرابێت چونكە گشت دەلالەتەكانی"كەژاڵ"دەگەڕێتەوە بۆخودی خۆی كەلەنەستیدا هەستی پێكراوە. هەروەها شیعرەكانی "هایكۆ"یەكی جوانی نەخشاندووە لەژێر هەمان ناونیشاندا كەمەودای داوە بەشاعیر جوانی شیعر بەیان بكات هەروەها بەو ناسكیە وەربگێردرێت بۆسەر زمانەكەی ؟
"كەژاڵ" وەك عادەتی خۆی بەرهەمە شیعرەكانی بۆبنیاتنانی دەقی تایبەت بەخۆی گرتووە؟لەكۆپلەیەكدا مفرەداتی "سێبەر،درەخت " گوڵی قەرنەفەل،باران"دەبنە گێڕانەوەی زمانی دەقەكە كەلە بنچینەدا كۆڵەكەكەی ژنە بەشێوەیەك شیعرەكانی نەخشاندووە "دووربووە" لەدوبارەبوونەوە. وەك بڵێت دەچێت بۆنمایشكردنێكی وەرزێكی نوێ، یاخوود لەبەر كردنی پۆشاكێكی ناوازەی شیعری.

"كەژاڵ" لە زمانی شیعریدا سەردەكەوێت و، پێچ دەخواتەوە، بەرەو خوڕەی ئاو ،منداڵی، بۆن و بەرامە و گۆرانی، ئەم هەموو تێكەڵیە شیعرە جوانە بەلای منەوە سەرسوڕهێنەر نیە لەگەڵ ئەو ژینگەییەی كە شاعیر لەم مەملەكەتدا دەژی .هەموومان مانا جوانیەكانی شاعیر دەناسین كەچۆن گرێ كوێرەكان دەكاتەوە بێ كۆت و بەند "خوێنەرو گوێگر" دەیخوێنیتەوە؟لەلەكۆپلەیەكی جواندا "كەژال"كیماسی"شیعری بەكارهێناوە وەلەهەر كۆپلەدا مانایەكی جوانی بەشێوەیەك لە شێوەكانی شیعری بەرهەم هێناوە.

ئەم ژنە پڕە لە رەنگی شەماڵ، ژنێكە پڕواپڕە لە خۆشەویستی"بەڵام بێ دەسەڵاتە لەبەردەم شەڕەكانی كۆمەڵگادا كە دەیەوێت هەناسەكانی هەڵكێشێت؟

"كەژاڵ" بونەوەرێكی جوان و هەست ناسكە كە هەمیشە "دەستی پڕ بووە لەباران" وەبۆتە بونەوەرێكیش كە جوانی ببەخشێت بە ژیان".

ماڵپه‌ڕی که‌‌ژاڵ ئیبراهیم خدر