|
١٨\٥\٢٠١٠
مەرزە جەوانمەرد:
که مه‌مکم هات،
هه‌موو شتێک گۆڕدرا !
گفتوگۆی: ئەرسەلان مەحمود
ئەرسەلان مەحمود:
با لێرەوە برۆینە ناو گفتوگۆکەمان، ئەزمونی خانم مەرزە جەوانمەرد،
دەربارەی پرسی ژێندەر چیمان پێدەڵێ؟
 مەرزە
جەوانمەرد: ئێمە لەڕێگای ڕوانگ ژێندەرەوە دەتوانین تێبگەین کە
چۆن جیاوازی نێوان نێرینەو مێینە لەکۆمەڵگەدا ساز بووەو ساز دەبێتەوەو،
هەروەها ببینین پێوندیی نێوان ئەم دوو ڕەگەزە چۆناو چۆنە. ژێندەر
بناخەی ئەم بیرە چەوتەمان بۆ شیدەکاتەوەو، نیشانیدەدا کە چۆن
لەهەمانکاتدا ئەم بیرە چەوتە بەشێوەیەکی قووڵ لەکانگەی کۆمەڵگەی
جیهانیدا جێگای خۆی گرتوو بەڕێوەدەچێ. قووڵی و بەرفرەوانی پرسی ژێندەر
وەهای کردووە کە لەسەر ژیانی هەموو ئادەمیزادێک بە ژن و پیاوەوە
ڕەنگبدا‌تەوە، دیارە ئەم پرسە لەژینگە تا ژینگەیەکی تر، بەپێی
بارودۆخی کۆمەڵایەتی، ئایینی و ئابوری جیاوازی تێدا وەدیدەکرێ، بەڵام
ئەساسەکەی هەمان شتە. من لێرەدا سەر سەرەکی باس لەئەزمونی خۆم لەئاست
پرسی ژێندەرەوە دەکەم. لەکاتی منداڵی و خوێندنی سەرەتایی کەمتر هەستم
بەنرخی جیاوازیی نێوان خۆم و براکانم و، یان کوڕەکانی دەوروبەرو،
هاوتەمەنم دەکرد. بەڵام هەر ئەوەندەی کە مەمکم هات هەموو شتێک گۆڕدرا،
ڕاستەوخۆ هەم لەلایەن بنەماڵەکەمەوەو، هەم لەلایەن خەڵکی گەرەکەوە بکەو
مەک، عەیبەو ئابڕوت و ئابڕومان دەچێ، کەسایەتییەکی تازەی لێ سازکردم.
من ناچارکرام لەبەشێکی زۆر لەسرووشت و تواناییەکانم دوور ببمەوە،
بەمشێوەیە ویشکایی کەوتە نێو ئارەزوو ئاواتەکانمەوە، بەڵام ئێستاش تا
ئەو ئاستەی مشوورم بیبڕێ هەوڵدەدەم لەژیانی خۆم و دەرووبەرمدا کاریگەری
ئەم دیاردەیە بسڕمەوە.
ئەرسەلان مەحمود: کاتێک باس لە"
ژێندەر"دەکرێ، باسەکە بەتەنها هەر لەسەر جیاوازی لاوەکییە یان باسی
پێوەندی، سنور، ئەرک، ناسنامەو، هێمایە لە پرۆسە کۆمەڵایەتیەکاندا؟
مەرزە جەوانمەرد: کەس حاشا لەمە ناکات کە
ئادەمیزاد لەئاستی بایولۆژییەوە دوو ڕەگەزە، ڕەگەزی نێرەو ڕەگەزی مێیە.
بەڵام کاتێک ئادەمیزاد لەباری بایۆلۆژییەوە بەژن و پیاو دابەشدەکرێ،
هاوکات لەگەڵ دابەشکردنەکەیش تایبەتمەندییهایەکی ناڕاست و نایەکسان
بەلایەنەکان دەدرێ. تایبەتمەندییەکان دەتوانن لەسروشتی ئەو کەسەو، یان
ئەو کەسان زۆر دوور بن. هەروەها هەوڵدەدرێ بەپێی تایبەتمەندییە
داڕێژڕاوەکان کەسەکەو کەسەکانیش لەقاڵب بدرێن و، باوەڕ بە
تایبەتمەندییەکان دەخولقێندرێ. کاکڵی تایبەتمەندییەکان ئەوەیە کە
زۆربەی زۆری ئەو تایبەتمەندییەی باش و بەنرخەکان، تایبەت دەکرێ و دەدرێ
بەپیاوو، تایبەتمەندییەی نەباش و کەمتر بەنرخ یان تەواو بێنرخەکان
دەدرێ بە ژن و، لەئاکامیشدا هیرارکی ساز دەبێ. لەسەر ئەو تایبەتمندییە
دەستکردانە بناخەی هەست، ئەرک، حورمەت و کەسایەتی ئەو دوو ئادەمیزادە
بنیاندەدرێ. خاونی تایبەتمەندیە باشەکان واتا پیاو دەبێتە باڵادەست و،
خاوەنی تایبەتمەندییە کەم باش و نەباشەکان واتا ژن دەبێتە ژێردەست.
تایبەتمەندییەکان کە لەبناغەدا تەنیا بریاری چەوت وناڕەوان، شعوورو
جەستەی ئادەمیزاد هەم لەژیانی کەسێتی و هەم ژیانی کۆمەڵایەتییکەدا، هەم
لەئاست بابەتی لاوەکی و، هەم لەئاست بابەتی سەرەکی سنووردارو، داروشاو
دەکەن. واتا لەسوێنگەی ئەم دابەشکردن و نایەکسانیەدا ئازادی و مافی
ئادەمیزاد بریندار دەکرێ و، جیاوازی سایکۆلۆژی، دەسەڵات، کۆمەڵایەتی، ،
ئابووری و ... لێدەکەوێتەوە. خاوەن سیستەمی باڵادەست واتا پیاوسالار، چ
بەکۆو چ بەتاک بۆ مسۆگەرکردن و، بە هێزکردنی دەستکەوتەکانی هەو‌ڵدەداو،
لەڕێگەی ئایین، بڵاوکردنەوەی زانستی دڕۆ، داسەپاندنی یاساو ڕێسای
نادادپەروەرو، پەروەردە دابەشکردنەکە زیندوو ڕاگرێ و، حوکمی ئیلاهی
پێدەدا. بەکورتی بڵێن، ژێندەر ستروکتورێکی کۆمەڵایەتییە، نەک حوکمێکی
سروشتی و، یان ئیلاهی. کاتێک دەگووترێ ژن/ پیاو "هەر ئاوا بووەو دەبێ
ئاوابێ"، تەنیا چەواشەکردنی سروشتی ئەو مرڤەیە چ وەک تاک و چ وەک کۆ،
بەپێی ڵێکۆڵینەوە ڕاستەقینەکان ئەمە دەرکەتووە هەر ئەوەندەی جیاوازی
لەنێو "پیاو و پیاو" و، "ژن و ژن"دا هەیە هەر ئەوەندەش جیاوازی لە نێو
ژن و پیاودا هەیە. وێکچوونەکانی نێوان ئەم دووانە زۆر لەجیاوازییەکانی
نێوانیان زیاترە. هەرچەند تیگەێشتن و ئاگایی تاک و کۆمەڵ لەنێو
کۆمەڵگەیەکدا لەسەر تر بێ، ئەوندەش باوەڕەی "هەر ئاوا بووەو، دەبێ ئاوا
بێ "، واتا پرسی ژێندەر بەروە لاوازی و، نەمان دەچێی.
ئەرسەلان مەحمود: چی لە"ئابڕو" وەک چەمک،
وەک جەوهەرو رەنگدانەوەی کۆمەلایەتی تێدەگەن، ئابڕو چییە؟
مەرزە جەوانمەرد: بەگشتی لەکۆمەڵگەی
ئێمەدا چەمکی لەچشنی ئابرو، حەیا، عەیب، شەرم و، گوناە، هەر وەک
هەڕەشەی بوونی"چەکی ناوەکی"وایە کە بۆ لەنێوبردن، سەرکوت و دمکوتکردنی
ئادەمیزاد ( ژن، مندال و پیاو ) بەتایبەت ژن بەکار دەهێندرێ. بەداخەوە
بە هۆی بەهێزبوونی کارکردی دیاردەی "ئابروچوون" و "ئابرو بردن" بە
پشتیوانی کۆمەڵگە وایلێهاتووە هەموومان ئیزن بەخۆمان بدەین خۆتێکەڵاوی
زۆر بابەتی کەسێتی ژیانی یەکتر بکەین، توهین بەیەکتر بکەین، یەکتر
بشکێنیینەوەو، حوکمی ناڕەوا لەسەر یەکتر بدەین. بێگومان ئەم کردارە
بێجگە لەوەی پێشێلکردنی مافی یەکترە، پێشێلکردنی مافی مرۆڤیشە، ئاستی
نزمی تاک و کۆی کۆمەڵگەکەش نیشاندەدا. لەکۆمەڵگەی کۆنەپارێزدا ئەم
چەمکانە زۆر بەهێزن. ئەو کەسانەی لەکۆمەڵگەیەکی ئاوادا دەژین لەترسی
سزای نەفسی و جەستەیی ئەم"چەکە"، بەردەوام بێویستە خۆیان و بە ناچاری
مشوورو ئازادی خۆیان سنووردار دەکەن. لەئاکامدا کەمتر دەتوانن خولقێنەر
بن و، زیاتر تووشی خۆخواردنەوە، ناسازی نەفسی و جەستەیی دەبن.
لەڕاستیدا تاک و کۆ، هەردوک زەرەمەندی ئەم دیاردەیەن. لەکۆمەلگەی سالم
و پێشکەوتوودا تاک بۆخۆی بەمشووری خۆی، ویست و پێویستییەکانی خۆی
سنووردار دەکاو، بریار لەسەر ژیانی خۆیدەداو کۆمەڵگەش پشتیوانی لێدەکا.
ئەرسەلان مەحمود: خۆ بەکەم زانین لای
ئافرەتی کورد! ( بەگشتی ) پڕ سەرنجڕاکێشترین ئەو دەرگیریە زاتی و
دەرونیەیە کە هێشتا سەراپای بوونی داپۆشیون، دوای هەر
پرینگانەوەیەکیشی دیسان دەچێنەوە هەمان دۆخ؟
مەرزە جەوانمەرد: سیستەمی پیاوسالاری وەک
هەموو سیستەمێکی دەسەڵاتدار بەمەبەست بنیانکراوە. لەئاستێکی بەریندا
فەیلەسوف و، زانایانی ئایینی هەر لەهەرەکۆنەوە هاوکات کە هەو‌ڵیانداوە
پیاو لەئاست ماف و دەسەڵاتەکانیان بەسەر ژندا وشیاربکەنەوە.
هاوتەریبی ئەو وشیارکردنەوە ئەم باوەڕە هەڵبەستراوەشیان لەنێو
ژنوپیاودا بڵاوکردووتەوە کە ژن ڕوحەن و جەستەن لەپیاو کەمترە، ژمارەی
ئەو فەیلسۆف و زانایانە کە باوەڕی لەم چەشنەیان بڵاوکردووتەوە لە‌بژاردن
نایە. بۆ وێنە "ئەریستو"، جیاوازی ژن و پیاوی تەنیا لەجیاوازیی
جەستەییدا نابینێ ئەو دەڵێ: "متافیزیکی ژن بەهای لەمتافیزیکی پیاو
کەمترە. تێگەیشتن، شانازی ئینسانی، نموونەیی و، متافۆریی تەنیا هی
پیاوە". هەروەها دەڵێ: "بەبێ ڕەچاوکردنی تەمەن، پ لەو پایەی ژن لەژێر پ
لەو پایەی پیاوەیە."، واتا بەلای "ئەریستو"و لایەنگرانی، پیاو ڕوحەن
لەژن بەرزترە، ئایینەکانیش بەگشتی بەچاوی کەم ڕوانیویانەتە ژن، بۆ
وێنە"هەلبەستۆکی خولقاندنی ژن کە دەڵێن" خوداوەند ژنی لەئاخر پەراسوی
چەپی پیاو خولقاندووە..هتد، تاوانی حەوا بوو، ئادەم لەبەهەشت دەرکرا...هتد.
دیسان "ئەریستو"، دەڵێ: " لەبەر ئەوەی توانایی بیرکردنەوەی ژن لاواز،
بەهیچ هۆیەک نابێ ڕەچاوی بیروڕاو تێگەیشتنی ئەو بکرێ"..."سەربەرزی،
شەڕەفی ژن لەئاستەمی بێدەگی ئەوە دایە".هەر بەم شێوە ئەم چشنە باوەڕانە
لەنێو فەیلەسوف و زانایانی سەردەمدا لە"داروین"، ڕابگرە تاکوو دەگا
بە"فرۆێد" و، "ڕوسۆ"، بەردەوام هەبووەو هەیەو، کاری بۆ کراوەو دەکرێ کە
باوەرەکە زیندوو ڕاگیرێ. "ڕوسۆ" دەلێی: "ژن بە تایبەت بۆ ئەم مەبەستە
خولقاوە کە لەزەت بەپیاو ببەخشێ"لایەنگرانی ئەم باوەڕانە بۆ ئەوەی خەڵک
ئەم چەشنە باوەڕانە بێ ململانی پەسەند بکەن و بەکاری بهێنن، د‌ێن ئەم
درۆیانە بەزمانی خوداو پێغمبەران هەڵدەبەستن. وابزانم کەس نییە کە
لەکۆمەڵگەی کوردەواری ئەوەی نەبیستبێ کە دەڵێن" پێغمبەر فەرموویەتی،
پرس بە ژن بکە بەڵام بە قسەی مەکە، یان دەڵێن پێغمبەر فەرموویەتی ژن
وەک زەوی دەچێ دەبێ بیکڵی". بەمەیش دەبینین توانیوایانە بێجگە لەوەی ژن
لەلای پیاو بشکێنێتەوە، توانیویشیانە ژن لەنێوخۆیدا لەباری نەفسییەوە
وەها بشکێنەوە کە زۆر بەهاسانی کەم یان زۆر ئەم چەشنە باوەڕانە پەسەند
بکا، بەڵام ئەگەر بەتایبەت بێینە سەر خۆبەکەمزانینی ژنی کورد لەڕوانگەی
منەوە بێجگە لەبناغەی فیکری سیستەمی دەسەڵاتی پیاوسالاری کە کاریگەری
خۆی لەسەر ئێمە ژنی کوردیش وەک ژنانی دیکەی جیهان و، ژنانی کۆمەڵگەی
ئیسلامی داناوە، دەبێ بڵێم سیستەمێکی دیکەی سالاری واتا شوینیستی فارس،
تورک، عەرەب کاریگەری نەرێنی هەم لەسەر کەسایەتی ژنی کوردو، هەم
کەسایەتی پیاوی کورد کردووە. ئەوەش شتێکی سەیر نییە ئەگەر بێتوو ئەم
هەستە لای ئێمە ژنی کورد خۆی بەرچاوتر نیشانبدا. شوینیستی فارس، تورک،
عەرەب لەسایەی دەسەڵاتی نارەوایان بەسەرماندا، توانیویانە لەباری نەفسی
ژن، پیاو و منداڵی ئێمەیان وەک نەتەوە بریندار بکەن و بشکێنەوە، ئێمە
خۆمان شاهیدین چۆن وەک نەتەوە مافمان دەخوێن و چۆن گوشارمان دەخەنەسەر،
چۆن پاشەکشەمان پێدەکەن. ئەمن ئەم پرسە واتا خۆبەکەمزانین وەک کێشەیەکی
نەفسی نەتەوەیی دەبینم، ئەوەش ئەرکی کۆمەڵناس و دروونناسانی
کۆمەڵگاکەمانە کە بەگشتی کار لەسەر ئەم کێشەیە بکەن.
ئەرسەلان مەحمود: بە تێگەیشتن و
خوێندنەوەی من ئامادەگی ژن لە رێکخراوەکانیاندا، تا ئێستاش
ئامادەگییەکی وەزیفییە، بەو مانایەی لەرێگەی حزبەوە هێشتا لەتاوانەکانی
فیودالیزم ئەنتی ژن دەپارێزرێت، تۆ ئەمە چۆن لێکدەدەیتەوە؟
مەرزە جەوانمەرد: دیارە دەبێ ئەوە بۆ
هەموو کەس ڕەوا بێ کە خۆی لەنێو هەر بیروباوەڕو، شوێنێکدا دیتەوە(
بەمەرجێک بیروباوەڕەکە دژە ئینسانی نەبێ)، بتوانێ چالاک بێ. بەڵام
ڕەوا نیە دیکتاتۆر خۆی بەئازادیخۆاز ناوبەرێ و، لەوەش خراوتر خەیانەت
بە ئەو کەسانە بکا کە متمانەیان پێکردووەو بە نوێنەری خۆیان داناوە.
لەوڵامی پرسیارەکەتدا دەبێ بڵێم، منیش تەواو لەگەڵ بۆچوونەکەی
بەڕێزتانم.
ئەوەش دەگەرێتەوە سەر ئەو کەس خۆی، کە چەندە زانیاری لەسەر ئەو
بابەتە هەیە کە پێهەستاوو، چەندەش باوەڕی پێی هەیە، تا بتوانێ خۆی پێوە
ماندوو بکا و، لەسەری سووربێ. کەسی ئاگا قەت نایە دژ بە خۆی بریاربدا.
بۆ وێنە ژنانی پارلمانتار لەتاوتووییەکانی پێشنیاری یاسای میسارو،
لەدەرکردنی یاسای دووژنەدا، دەبوایە هەڵسەنگاندن و لێکدانەوەکانیان
پێشکەتوویانە ببایەو، لەڕوانگەی ژێندەرەوە بابەتەکانیان شیکردبایەوە.
ئەوان ئەگەر بە پێی پێویست پێشکەوتووببان دەیانتوانی لێزانانە
ڕووبەڕووی پرسەکە ببنەوە، تاکەی دەبێ مێردنەکردن و، ژن نەهێنان بەشتێکی
ناڕەوا دابندرێ. ئایا کاتی ئەوە نەهاتووە ئەو تێگەیشتنە چەوتە نەمێنێ
کە دەگووترێ" کچ دەبێ مێردی بکاو، کوڕ دەبێ ژنێ بهینێ". ئێمە دەبێ بڵێن
هەم کچ دەتوانێ بێ مێرد بژی و، هەم کوڕ دەتوانێ بێ ژن بژی. بە تایبەت
ئەگەر قسەو قسەڵۆکی (وەک قەیرە، ترشاو، هەتیوباز، نێتی)، ئێمە و ئێوە
لێیان بگەڕێ و، بە‌چاویسووک تەماشایان نەکەین.
ئەرسەلان مەحمود: هۆکارە بابەتی و،
فەلسەفیەکانی چەوسانەوەی ئافرەت، کامانەن؟ ئایا ئەوان بۆ
دەچەوسێندرێنەوە؟
مەرزە جەوانمەرد: من زۆر بەگشتی
لەوەڵامدا دەتوانم بڵێم"هەستی سەروەری و هەستی قازانجخوازیی لەهەستە
ئاساییەکانی ئادەمیزادەو، بەردەوام بۆ وەدەسهێنان و ڕاگرتنی هەموو
هەوڵێکیداوە، وابزانم ئەوەێکە سیستەمی پیاوسالاری سیستەمێکی
چەوسێنەرانەیە کەس قسەی لەسەر نەبێ. سیستەمە چەوسێنەرەکانی جیهان
لەکۆیلەیی ڕابگرە تا دەگە بەفئودالی، دیکتاتوری پرولتاریایی،
کۆلونیالیستی، کاپیتالیستی سەرەڕای شێوە جیاوازو بوونیان لەقۆناخی
جۆراوجۆردا لەئەساسدا لەسەر هەمان هۆکارو فەلسەفە واتا"سەروەری" و، "قازانج"
بنیانکراون. سەروەری و قازانج کەم یان زۆر لەسەر پێوەندێکی ناڕەوا
بنیانکراوە. پیاو، ژن دەچەوسێنێتەوە چوونکو خۆی بە سەروەری ژن دەزانێ
و، ئەو سەروەرییە بەقازانجێتی. پیاو بە درێژایی مێژوو هەو‌ڵیداوە
قازانجی خۆی بپارێزێ.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
