kurdbunun21

٢٣\١٢\٢٠١٧

کوردبوون و ناسیۆنالیزم.
- خوێندنەوەیەیەک بۆ پەرتووکی''بوونی نەتەوەیی کورد، لە نێوان فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکدا'' -

هەڵۆ محەمەد

- بەشی بیست و یەکەم -

"ئایدیۆلۆجیای نەتەوەخوازی نقوم بوون لە کولتوری نەتەوەدا دەخوازێت ـ پەیبردن بە مێژووەکەیی و بووژانەوەی زمانە میللییەکەی لە رێگەی بوارەکانی فیلۆلۆجی و لیکسیکۆگرافی و برەودان بە کولتور بە تایبەتی دراما و هۆنراوە و وەگەڕخستنەوەی هونەر و پیشە دەستییەکان و مۆسیقا و هەڵپەرکێ و گۆرانی فۆلکلۆری،ئەمەش ئەوە روون دەکاتەوە کە بۆچی بزووتنەوە نەتەوەخوازەکان هەوڵی بەردەوام بۆ بوژانەوەی کولتور و ئەدەب و ئەو چالاکییە دەوڵەمەند و هەمەجۆرانە دەدەن کە نەتەوەخوازی دەیان ورووژێنێت"٣٤٠

د.عرفان شارەزایانە و لێوەشاوانە، گەشتێکی ورد و نەرم بە ناو بیروبۆچوونەکانی سمیس دا دەکات و بڕگە گرنگەکانی جیاوازی ئەم بیرمەندە لەتەک ئەوانی پێشتر ناومان هێناون دەخاتە ڕوو. دواتر دەنووسێ:

" لە راستیدا ناکرێت گروپێکی کۆمەڵایەتی لەیەک کاتدا هەڵگری شوناسی دوو نەتەوەی جیاواز بێت،ناکرێت کوردەکانی عێراق هەڵگری شوناسی ئەو نەتەوەیەبن کە دەولەتی عێراقی گوزارشتی لێدەکات و هەڵگری شوناسی خۆشیان بن، واتە ناتوانن لەیەک کاتدا سەر بە نەتەوەی عەرەبی عێراقی و سەر بە خۆشیان بن،گەر ئەمەش نەکرێت،ئەوە دەوڵەتی عێراقی گوزارشتی سیاسی لە نەتەوەی عەرەب دەکات و لە نەتەوەی کورد ناکات.

کورد لێرەدا وەک نەتەوەیەکی گوزارشت لێنەکراو وایە و بەمەش وەک نەتەوەی عەرەب ناتوانێت بەرامبەر نەتەوەکانی دەرەوەی خۆی بوونێکی سیای هەبێت، ئەمەش ناچاری دەکات کە لە دەرەوەی عێراقدا نەتوانێت بە شوناسە کوردییەکەی خۆی،خۆی بخاتە ڕوو و شوناسە عێراقییەکە بۆ خستنەڕووی خۆی بەکاربهێنێت،لە کاتێکدا ئەم شوناسە هەڵگری نەتەوەیەکە یان دەرخەری نەتەوەیەکە کە نەتەوەی عەرەبە لە عێراقدا ، بوونی عێراق لەناو جامیعەی عەرەبیدا ئەم راستییە دەسەلمێنیت".٣٤٨ـ٣٤٩

بە (تورک و عەرەب و فارس) کردنی کورد،چ لەسەر دەستی سیاسەتی کۆلۆنیالیستانەی هەموو داگیرکەرانی کوردستان و چ بە پێی پێڕەوپرۆگرام و جۆری پەروەردەکردنی حیزبە کوردییەکان، یەکێکە لەگەورەترین ئیشکالاتی بوونی کەسایەتی کوردی. کەسایەتییەکە، لەسەر بنچینەی فەرهەنگ و مێژووی کورد، بە هەموو تایبەتمەندییە سروشتییەکانیەوە،هەڵسا بێت. کارە بەرزەکانی سۆسیۆلۆگی بەناوبانگی تورک ئیسماعیل بێشکچی، تژین لە نموونەی بەرز، لەمەڕ ئەم بابەتەوە،لێرەدا ئەم نموونەیە ڕادەگوازین:

''پیادەکردنی هەنگاوی کۆلۆنیالیانە لەلایەن چەند دەوڵەتێکەوە لە جیاتی یەک دەوڵەت، مەسەلەکە هەرگیز نابێت وەک مەسەلەی (ژمارە) تێی بڕوانین، کە کۆلۆنیالیزم لە لایەن چوار دەوڵەتەوە دێتە کایەوە، هەروەک لە کوردستان ئەوکاتە ئەو هاوکێشەیە دەبێتە گۆڕانی بناخەیی لە پەیوەندییەکانی نێوان کۆلۆنیکراو و کۆلۆنیالەکاندا''. بێشکچی

دوای ئەم کۆپلەیە، بۆچوونێکی دیکەی هەستیاری جێی سەرنج و گرنگی د. عرفان،دێنینەوە،کە تیشک دەخاتە سەر پرسی دووفاقی کوردبوون و حێراقی و تورکی و ئێرانی و سوریی بوونی کورد،لای ئەوانەی نایانەوێ و ناتوانن لەم دووڕیانەدا خۆیان ساخ بکەنەوە و بە هەست و باوەڕێکی دژبەیەکەوە دەژین و دەڵێ:

"کەواتە شوناسی عێراقی بوون بۆ عەرەبێک شوناسێکی پڕە،بەڵام بۆ کوردێک شوناسێکی بەتاڵە، چونکە عێراقی بوون شوناسێکە لە دەرەوەی عێراق وا دەبینرێت کە ئەوەی دەیخاتەڕوو عەرەبێکە نەک کوردێک، بۆیە شوناسەکە کاتێک شوناسێکی راستەقینە دەبێت کە عەرەبێکی عێراقی پێ دەخرێتەڕوو،چونکە هەڵگری ناوەڕۆکێکی راستەقینەیە،بەڵام کاتێک کوردێک لەپشت ئەم شوناسەوەیە شوناسێکی وەهمی و ساختە دەردەچێت،چونکە لیرەدا شوناسەکە هەڵگری ناوەڕۆکە راستەقینەکەی خۆی نییە، ئەمە بۆ سوکوتییەک و ئینگلیزێکیش هەر راستە،کاتێک کە لە رێگەی شوناسە بەریتانییەکەوە خۆیان دەخەنەڕوو".٣٥٠

وەک دەزانین، ساتێ کوردێ، بیەوێ ناسنامەی کوردستانی بوونی خۆی، بە جیاواز لە تورکی و فارسی و عەرەبی نیشان بدات، دەسەڵاتداران، بە توندی و بە ئاگر و ئاسن، دێنەوە بە گژی دا. لە سوریا کورد ناسنامەی کوردیی نییە. هاوسات ئەوانەی هەڵگری ئایدۆلۆژی و ئاینزایەکی گشتگیر و نێونەتەوەیشن، دەڵێن: ئێمە هەموو مرۆڤین،براین، موسڵمانین و لە کۆمەڵگایەکی مولتی کولتی دا دەژین. بەرەی کۆمەنیست و بەشێکی زۆری چەپەکانیش، لە ژێر ناوی خەباتی چینایەتی و پرۆلیتاریا وڵاتی نییە و کۆمەڵێ بەند و فێڵی دیکەوە هەمان سیناریۆ لەتەک خواستە نەتەوەییەکانی کورد دا دووبارە دەکەنەوە و گەرەکیان بەم مۆرفینە حاڵەتی بندەستی کورد وەک خۆی بهێڵنەوە و کوردی پێ رازی بکەن و هەستەکانی شوناسە جیاوازەکانی پێ سڕ بکەن. لە کاتێکدا تۆ ناتوەانی بڵێ تۆ نیت،نابێ دەوڵەتت هەبێ. تۆ پەساپۆرت و ئاڵات بۆ چییە ؟، تۆ خاوەنی زمان نیت و... تاد.

ئەوا سەدان ساڵە کوردستان داگیرکردووە و چ یەکێ لەو نەتەوە زاڵانە، نەیتوانیوە، کۆمەڵگایەکی مولتیکولتی هەمەڕەنگ لە کورد و خۆیان دروست بکەن. کورد بەو تایبەتمەندییە کولتورییەی هەیەتی، هیچ هێزێک ناتوانێ بیتوێنێتەوە و لە پێکهاتەی خۆیدا ون و بزری بکات. لەم بوارەدا، مێژووی هەزاران ساڵ، بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگرە.

د. عرفان، کاتێک دەیەوێ ئەم ڕاستییەمان باشتر پێ بناسێنێ، تیشکی ڕووناککەرەوەی زیاتر دەخاتە سەر باسەکە و دەڵێ:

" ئەمە هەروەک ئەوەیە کە ئاسن و تەختە و بزمار لە کورسییەکدا شوناسی خۆیان لە شوناسی هەمەکی کورسییەکەدا نەفی دەکەن و کەس ناتوانێت بە کورسییەکە بڵێ بزمار یان تەختە یان ئاسن،هەروەک چۆن ئاسن و بزمار و تەختەکەش پێش نەفیکردنیان لەناو کورسییەکەدا پییان ناوترێت کورسی و لە لایەکی تریشەوە لە حاڵەتە بەشەکییەکەی بزمار و تەختە و ئاسنەکەشدا هیچیان ئەوانی تریان نییە و نە بە ئاسن دەوترێت بزمار و نە بە بزماریش دەوترێت ئاسن".٣٥٠ ـ٣٥١
لە دەوڵەت نەتەوەیەکی وەک تورکیادا، ئەرمەن و تورک و کورد و چەرکەس هەن. هیچ کام لەمانە لە حاڵەتی بەشەکییەکەی دەوڵەت نەتەوەی تورکیا نییە. هیچیان ئەوی تریان نییە و هەر یەکەیان جیاواز، لێ وەک نموونەی بزمار و تەختە و ئاسنەکە، لە هەمەکییەکی وەک کورسیەکەدا نەفی بوونی خۆیان دەکەن. ئەو میللەتانەش لە چوارچێوەەی دەوڵەت نەتەوەی تورکیادا، هەم نەفیبوونی خۆیان دەکەن و هەمیش لەلایەن تورکەوە نەفی کراون. چونکە هەموو ئەو نەتەوانە، جگە لە تورک، بەشێکن لە گشت، واتە دەوڵەتەکە هی تورکە.

"جیاوازی نێوان نەتەوە بەشەکییەکانی ناو دەوڵەت ـ نەتەوەیەک و نەتەوە هەمەکییەکەی دەوڵەت ـ نەتەوەکە،ئەو کێشەیە دەسازێنێت کە هەر یەک لە مۆدێرنستەکان و ئیتنۆسیمبۆلیستەکان هەوڵی چارەسەرکردنی دەدەن،بەڵام هەریەکەیان بە ڕیگای جیاواز"٣٥٣

دواتریش نووسەر قسە لەسەر نەتەوەی بەریتانیا وەک نموونە دەکات و دەڵێ:

" لەڕاستیدا هیچ دەوڵەت نەتەوەیەک لە دەوڵەت نەتەوەکان جەوهەرەکەی نەتەوەیەکی هەمەکی عەقڵی نییە و نەتەوەیەکی بەشەکییە و خۆی عەقڵی کردووەتەوە،تا نەتەوە بەشەکییەکەیی تری ناو دەوڵەتەکەی وەک نەتەوەیەکی هەمەکی سەیری بکەن و بەشەکی بکەنەوە،ئەمەش لەپێناو چەوساندنەوە و سەرکوتکردنی نەتەوە بەشەکییەکانە و ناچارکردنیانە بەوەی ببنە بەشەکی کەرەوە و دەرخەری شوناسی نەتەوە زاڵەکە"٣٥٥

نەتەوەی زاڵ لەم جۆرە دەوڵەتانەدا، بەردەوام داهێنان دەکات، بۆ ڕێگری لە نەتەوەی بندەست، تبگاتە ئامانجەکانی. بەم پێیە، نەتەوەی زاڵ هەردەم خەریکی دۆزینەوەی میتۆد و شێوازی جۆراوجۆر و بیانووی پوچەڵ هێنانەوە و ئاستەنگ دروستکردنە لەبەردەم ویستی نەتەوەی بندەستدا، بۆ بەخشینی ڕەوایەتی بە بوونی خۆیی و مکیاجکردنی ڕوخساری دەوڵەتەکەی. وەک ئەوەی بە کورد دەوترێ ،گوایە خاوەنی دەوڵەت نەبووە لە مێژوودا یاخود خاوەنی ئابووری هاوبەشی نییە و لەمەش قێزەونتر ئەوەیە بە نەتەوە نایەتە هەژماردن.هەموو بڕوبیانو و ڕاوەڕێوییەکە بۆ ئەوەیە، تاوەکو کورد بە بارودۆخەکەی خۆی ڕازی بێ و ئاڵای سپی خۆبەدەستەوەدان هەڵ بکات و هیچ جوڵە و ناڕەزاییەک نیشان نەدات. ئەمەش بەشێکە لەو پرنسیپ و کولتوورە ناشیرینەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا باوە و نەتەوە زاڵەکان، بۆ مانەوەی خۆیان بەکاری دێنن.هەندێ جاریش مەرامە شاراوە گڵاوەکانیان،لە ڕێگای زەبروزەنگ و لە ژێڕ پەردەی درۆزنانەی برایەتی ئایینی و هاوخەباتی ئایدۆلۆژیاوە دەری دەردەبڕن.

_________________________________

بەشی بیستەم: www.emrro.com/kurdbunun20.htm

بەشی نۆزدەم: www.emrro.com/kurdbunun19.htm

بەشی هەژدەم: www.emrro.com/kurdbunun18.htm

بەشی هەڤدەم: www.emrro.com/kurdbunun17.htm

بەشی شازدەم: www.emrro.com/kurdbunun16.htm

بەشی پازدەم: www.emrro.com/kurdbunun15.htm

بەشی چواردەم: www.emrro.com/kurdbunun14.htm

بەشی سێزدەم: www.emrro.com/kurdbunun13.htm

بەشی دوازدەم: www.emrro.com/kurdbunun12.htm

بەشی یازدەم: www.emrro.com/kurdbunun11.htm

بەشی دەیەم: www.emrro.com/kurdbunun10.htm