kurdbunun30

٩\٣\٢٠١٨

کوردبوون و ناسیۆنالیزم.
- خوێندنەوەیەیەک بۆ پەرتووکی''بوونی نەتەوەیی کورد، لە نێوان فەلسەفە و سۆسیۆپۆلەتیکدا'' -

هەڵۆ محەمەد

- بەشی سیەم -

کەچی فارس و تورک، تەواو بە پێچەوانەوە، شتەکانی خۆیان دەپارێزن و شێوە زارێک لە زمانەکەی خۆیان هەڵدەبژێرن و دەیکەن بە زمانی ئەدەبیات و کولتوری ناوچەیی باڵای پێ تۆمار دەکەن. بەمەش بەرامبەر بە زمانی عەرەبی خۆڕاگری دەکەن.زمانی عەرەبی لای فارس و تورک، وەک زمانە مەزهەبییەکە دەمێنێتەوە،بەڵام کولتوری خۆیان لە ڕێگای زمانە باڵاکەی خۆیانەوە ،بۆ جیاکردنەوەی شوناسی مەزهەبییان قووت دەکەنەوە.

" بوونی سەفەویەکان بە شیعە و گۆڕینی مەزهەبی ئێرانییەکان بە مەزهەبی شیعە لەسەر بنەمای ئەو کولتورە فارسییە نامەزهەبییەیە کە عەسەبە فارسییەکە جیادەکاتەوە لە عەسەبە تورکییەکە و کولتورە نامەزهەبییەکەی.واتە بەر لە دروستبوونی دەسەڵاتی سەفەوییەکان .خەڵکی ناوچەکە لە رووی مەزهەبەوە هەڵگری هەمان ئەو مەزهەبە بوون کە دەسەڵاتی عوسمانی پەیڕەوی دەکرد،بەڵام هەڵگری هەمان زمان و هەمان کولتوری نامەزهەبی باڵای دەسەڵاتی عوسمانییەکان نەبوون".٤٩٩

د. عرفان، دواتر دێتە سەر دوو جۆر لە دەسەڵات، لای عەسەبەکان، دەسەڵاتی مەزهەبی و دنیایی. واتە لەناو چینی فەرمانڕەوای خەلافەتدا دوو جۆر دەسەڵات هەبووە، سەڵتەنەت و خەلافەت. خەلافەت بە شێوەیەکی میرات و ترادسیۆن هەمیشە بۆ عەرەب بووە، فارس و تورک نەیانتوانیوە جێی بگرنەوە. بەڵام لەو چینە فەرمانڕەوایە، کە سوڵتان گوزارشتی لێدەکات، توانیویانە ببنە خاوەن پلەی سوڵتان.

سەڵتەنەت بەوە جیادەکرایەوە لە خەلافەت، کە دەسەڵاتێکی دنیاییە و ڕەوایەتی لە دەسەڵاتە ئاینییەکە وەردەگرێ.ئاین لێرەدا مەبەست دینی ئیسلامە و کە ڕاستەوخۆ دەکاتە عەرەب. دیارە لێرەدا دەسەڵاتی خەلیفە گەورەترە لەهی سوڵتان، کەواتە سوڵتان و پلە و پایەکەی نەیان دەتوانی ببنە مەرجەع. وەک ئەوەی هەر قورئان بە سەرچاوەی شەریعەت مایەوە. تا سەردەمانێ زمانی عەرەبی هەر زمانی مەزهەبیی بوو. پاشان فارس و تورک بەرامبەر بەمە دەوەستنەوە و خۆیان هەڵدەستن بە دروستکردنی ئەدەبێکی باڵای بەرامبەر و خۆیان لە زمان و کەلتورە عەرەبییەکە جیادەکەنەوە. فارس و تورک کاتێ پەیڕەوی لە یاسای یەک شوناسی دەکەن و هەوڵی دەسەڵات گرتنە دەست دەدەن، دواتر هەر زوو بە مەرامەکانی دیکەیان شاد دەبن.

"نەتەوەخوازی عەرەبی و تورکی و فارسی نەتەوەکانی خۆیان لەسەر دروستەی کۆمەڵایەتی هەمان ئەو عەسەبانە و ئەو زمان و کەلتورانەی کە زمان و کولتوری ئەو عەسەبانەیە دروستکردووە و تاکە جیاوازییەک کە لە نێوان عەسەبەکانی ئەم سێ میللەتە و نەتەوە دروستکراوەکانیاندا هەیە،ئەوەیە لە عەسەبەکاندا خێڵێک لە خێڵەکانی ناو عەسەبەکە دەبێت بەو نموونە کولتوری و زمانییەی کە لەناو کۆی عەسەبەکەدا سەراپاگیر دەکرێت،بەڵام لە نەتەوەکانیاندا زمان و کولتوری ئەو چینە خوێندەوارە دەبێت بە نموونەیەک بۆ سەراپاگیرکردن کە سەر بە کولتورە مۆدێرنەکە و کۆمەڵگا مودێرنەکەن".٥٠٤

نووسەر ئەوجا باس لە خێڵە میدییەکانی کورد دەکات، کە هەرگیز بە یاسای عەسەبە، لەنێو خۆیاندا کاریان نەکردوە و هیچ یەک لە هۆزە میدییەکان، ئارەزووی ئەوەی نەکردووە، ئەوانی دیکە لە خۆیدا بتوێنێتەوە. بە تایبەت لە رێگەی هێز و زاڵبوونەوە، تا عەسەبە دروست بکەن. کورد بەم ڕێگا و پرۆسەیەدا، دەڕۆیشت، بۆیە نەگەیشتە ئەو ئامانج و شوێنەی ئەوانی تر،لە تورک و فارس پێی گەیشتوون، کە دەوڵەتە. ئەم دۆخەش، گرێ کوێرەیەکی ئاڵۆز و پرسیاری هەرە قورس و سەرەکی ئیمڕۆی ناوەندی سیاسەت و ڕۆشنبیریی کوردییە.

"گەر کوردبوون کۆکەرەوەی خێڵە کوردییەکان بێت و خێڵە کوردییەکان لەوەدا هاوشوناسبن کە کوردین،ئەوە کوردبوون هاوخوێنی و هاو رەچڵەکی و هاوزمانی هاوکولتوری ناگەیێنێ، چوونکە خێڵە کوردییەکان هەر لەسەردەمی میدییەکانەوە هاورەچڵەک و هاوخوێن و هاوکولتور و هاوزمان نەبوون و لە زمان و کولتوردا وەک عەسەبەکان پەیڕەوییان لە هاوزمانی و هاوکولتوری نەکردووە و پەیڕەییان لە جیازمانی و جیاکولتوری کردووە.

کوردبوون وەک میدیبوون ئەوە دەگەیێنێ کە لە کۆبوونەوەی کۆمەڵە خێڵێکدا لەناو یەک پێکهاتەدا پەیڕەوی لە یاسای جیاوازی بکرێت و پێکهاتەیەک بێتە ئاراوە کە فرەکولتوری و فرەزمانی بێت و وەک عەسەبەکان پێکهاتەیەک نەبێت کە بە پەیڕەوی کردن لە یاسای شوناس هاتبێتە ئاراوە و قبوڵی فرەزمانی و فرەکولتوری نەکات".٥٠٦ ـ٥٠٧

نووسەر بە قووڵی لەسەر ئەم باسگەلە لە مێژوودا کار دەکات و نموونەی بەرجەستەبوو دەهێنێتەوە، تاوەکو خوێنەر لە ڕاستییەکان دوور نەکەوێتەوە. لێرەشدا ئاماژەیەکی خێرا بە دەوڵەتەکەی سەلاحەدین دەکات، کە پێڕەوەی لە یاسای جیاوازی کردووە. هەر ئەم سیاسەتەش جیای دەکاتەوە، لە دەوڵەتی خەلافەت و دەوڵەتی عەسەبە ناعەرەبییەکان، ئەمانەی دوایی یاسای شوناسیان پێڕەو کردووە. هەر بۆیە لای ئیبن خەلدونیش، پێناسەی "حاڵەتێکی ناوازەی دەوڵەت"، وەردەگرێ.

چونکە گەر سەلاحەدین نەبوایە، وەک کوردێک، هەر کەسێکی تری ئیسلامی، قودسی رزگار کردبایە، وا مەزهەبی ئیسلامی بە زەبری شمشێر و خوێن، دەسەپاند و مەسیحی و جولەکەی دەکوشت و دەری پەڕاند یاخود لە خۆیدا دەیتواندنەوە، بەڵام خەسڵەتی کوردبوون، لای سەلاحەدین ڕێگە نادات، پێڕەوی لە یاسای شوناس لەناو کۆمەڵگا جیاوازەکاندا بکات. بەڵکو بە یاسای جیاوازی ڕەفتار دەکات و زەمینەیەک دەڕەخسێنێ، مەسیح و جولەکە و موسڵمان پێکەوە لە قودسدا بژین. مێژووش بە گەورەییەوە باس لەم بەخشندەیی و هەڵسوکەوتەی سەلاحەدین دەکات. ئەم کار و هەڵوێستە، تاکو ئیمڕۆ رووداوێکی بێوێنەیە لە سەرتاسەری ئەو دەڤەرە و مێژووە تژی لە هەڵچوون و داچوونەکەی شەڕی مەزهەبی و بە تایبەت لە نێوان ئیسلام و ئەوانی دیکە دا!. کەواتە کورد لە هەر پلە و پێگەیەکدا بێت، بە خەسڵەتە سروشتییەکەی خۆی، کە زادەی جیهانبیینییەکی عەقڵییە، بەو پێوەر و نۆڕمانە کار دەکات، کە بریتییە لە یاسای پەسەندکردنی جیاوازی زمان و کولتورەکان بە بەخشندەیی، کە بۆ خۆی لەگەوهەردا، پێڕەوکردنی تیۆرییە عەقڵییەکە دەگەێنێ.

_________________________________

بەشی بیست و نۆیەم: www.emrro.com/kurdbunun29.htm

بەشی بیست و هەشتەم: www.emrro.com/kurdbunun28.htm

بەشی بیست و هەفتەم: www.emrro.com/kurdbunun27.htm

بەشی بیست و شەشەم: www.emrro.com/kurdbunun26.htm

بەشی بیست و پێنجەم: www.emrro.com/kurdbunun25.htm

بەشی بیست و چوارەم: www.emrro.com/kurdbunun24.htm

بەشی بیست و سێیەم: www.emrro.com/kurdbunun23.htm

بەشی بیست و دووەم: www.emrro.com/kurdbunun22.htm

بەشی بیست و یەکەم: www.emrro.com/kurdbunun21.htm

بەشی بیستەم: www.emrro.com/kurdbunun20.htm

بەشی نۆزدەم: www.emrro.com/kurdbunun19.htm