٢٣\١٢\٢٠١١

کوردستان و نەخشەی دوای کشانەوەی ئەمریکا!

سه‌دیق ره‌نجبه‌ر    

بە پێی ئەو ڕێککەوتنە ئەمنیەی نێوان ئەمریکاو عیراق، تێکڕای هێزە سەربازیەکانی ئەمریکا لە عیراق کشایەوە، وەک دەڵێن تەنیا چەند سەد مەشقکەرێک و باڵیۆزخانە گەورەکەی لە عێراق دەمێننەوە. گومانی تیا نیە کە بە نەبوونی هێزی سەربازی، ئەمریکا ئەوەندە کاریگەری لە سەر ڕەوتی ڕووداوەکان نامێنێ.

پێموایە بە نەزانی نیە کە ئەو عێراقی بەم بارودۆخە تەنگژاویەی ململانێی دێرینی پێکهاتەکان، بەجێهێشتووە، بەڵکە نەخشەی نوێی هاوکێشەی سیاسی عیراق و هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لەبەرچاو گرتووە، سەرباری هۆکارەکانی قەیرانی ئابووری جیهانی و هەڵبژاردنی ناوخۆی ئەمریکا و کوژرانی ڕۆڵەکانی، کە ڕۆڵی گرنگیان هەبووە لە بڕیاری کشانەوەی لەشکری ئەمریکادا.

دیارە ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین ململانێی جەمسەرەکانی جیهانی تێدا چڕ بۆتەوە و یەدەکی یەکەمی ووزەی نەوت و گازی جیهانی تیدایە، هەروەها ئایدیۆلۆجیای ئیسلامی بەسەریدا زاڵە، بۆیە ئەمریکاش لە هەوڵی ئەوەدایە کە باشترین پێگە بۆ خۆی مسۆگەر بکات، بۆ پاراستنی بەرژەوەندیە ئابووریەکانی.

شاراوە نیە لە دوای کشانەوەی ئەمریکا لە عێراقدا چەندین قەیران کەڵەکە بوون کە هەریەکێک لەوانە، ئەگەر بە هۆکارێک سڕ نەکرێن، چاوەڕوانی شەڕی ناوخۆیی تا پارچە پارچەبوونی لێدەکرێ. لەبیرمانە کە لە ساڵانی ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ دا، سوننە و شیعە، بە ناوی ئایینی ئیسلامەوە، هەموو مزگەوت و پیرۆزیەکانی یەکتریان بە خوێن و بارود ئەتک دەکرد، ئێستاش مەترسی دووبارە بوونەوەی هەمان شەڕ لە ئارادایە. هەروەها هێشتنەوەی کێشەی مێژوویی مافەکانی کورد، لەگەڵ دەوڵەتی عیراق بەبێ چارەسەری. وەنەبێ تەنیا ماددەی ١٤٠ ی ناو دەستوور، کە زۆرێک لەمافەکانی کوردی تیا دیاریکراوە، لە ساڵی ٢٠٠٧ ەوە ئیفلیجکراوە، بەڵکە ئەگەری، پاشەکشە یاخود شەڕ، لەگەڵ حکومەتی عیراق، درەنگ یا زوو بەرۆکمان دەگرێ. بەڵکە پرۆسەی سیاسی عیراقیش، ئەگەر نەچێتە ژووری ئینعاشەوە ئەوە بێگومان دەمرێ. ئەو کاتە نە دەستوور دەمێنێ و نە دیموکراتیەت، ڕەنگە عیراق بەرەو هەڵوەشانەوە بچێ. ئەمریکا لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی کە مایەوە، دەیتوانی عێراق بۆ سێ هەرێم دابەشبکا و ئەوکاتە کێشەکان ئاوا لەسەر لێواری تەقینەوە نەدەبوون.

پێموایە کشانەوەی ئەمریکا لە عیراقێکی ئاوا پڕ تەنگژەدا، هەمان شێوازی کشانەوەی لەشکری ئینگلیزمان دێنێتەوە یاد لە عێراق، کە لە نیوەی یەکەمی سەدەی ڕابردوودا، بەبێی چارەسەری کێشەی کورد، عێراقی بەجێهێشت. هەروەک دەزانین دواتر چەندین شەڕو کارەساتی گەورە ڕووی لە عێراق کرد.

ئەمریکا دەمێکە هەوڵی نەخشەیەکە بەناوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە کە دواتر بووە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ، وەهای دەخواست کە دیموکراتی سێکیولار لە ناوچەکە دەسەڵاتدار بێت بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی. بەڵام کە زانی قورسایی ئەم ئیسلامیانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەدەست دەرچووە، بۆیە بەنابەدڵی، یارمەتی ئیسلامی سیاسی میانڕەویدا بۆ دژایەتیکردن و کپکردنی ئیسلامیە توندڕەوەکان لەوانە قاعیدەو سەلەفیەکان. بۆیە دەبینین ئەمریکا پشتیوانی لە تورکیای ئەردۆگان کرد، تاوەکو ئیسلامیە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوین وەک نموونە چاوی لێبکەن. لیرەدا گرنگی تورکیا هەندێک زیادی کردووە.

دیارە لە دوای سەرکەوتنەکانی ووڵاتانی بەهاری عەرەبیەوە، ئیسلامیە سیاسیەکان بە هەموو جۆرەکانیانەوە، لە ڕیزی پیشەوەن، لەوانە ئیسلامیەکانی میسر لە هەڵبژاردنەکاندا سەرکەوتنێکی بێوێنەیان بەدەست هێنا. دەشێ ئەم هێزە سوننیەی میسر بە هاوئاهەنگی تورکیا و سعودیە بەرەیەکی گەورە لە جیاتی ئەمریکا پیکبهێنن لە دژی ئەو هێزە شیعیە گەورەیەی ئێران کە دەمیکە وەک هێزێکی ئیقلیمی گەورەی خاوەن ووزەی ئەتۆمی هاتۆتە پێشەوە، لە دژی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل قوتبۆتەوە. لە لایەکی تریشەوە دەردەکەوێ کە چین و ڕووسیاش کە تازە وەک دوو جەمسەری هێزی جیهانی دەرکەوتوون، بۆ ڕکابەری ئەمریکا، لایەنگری ئێران دەکەن.

دوابەدوای ڕووخانی بلۆکی سۆسیالیستی، ئەمریکا ئایدیۆلۆجیای ئیسلام (بە تایبەتی باڵە توندڕەوەکەی) بە یەکێ لە دوژمنە سەرەکیەکانی خۆی دەزانێ. بۆیە لە ڕێگەی ململانێی پڕ لە دوژمنایەتی دێرینی نێوان شیعەو سوننەوە لەم ناوچە گرنگەدا، کە بوونێکی میژوویی هەیە، دەتوانێ بە ئاسانی بەسەر ناوچەکەدا زاڵ بێت.

پەرتکەو زاڵبە، دروشمی زلهێزەکانە و بگرە هی هێزە بچوکەکانیشە. بەم شێوەیە ئەمریکا قازانجی لە ململانێی توندی نێوان سوننە و شیعەدا هەیە. هەر بۆ نموونە ئەم هێزانەی سوننە دەبنە بەربەستێک لەبەردەم فراوانبوونی هێزو فراوانبوونی ئێران لە ناوچەکەدا. هەروەها زۆر لەوەدەچێ ئەمریکا بیەوێ بۆ مەودای درێژخایەن، هەقیقەتی شێوە ناشرینەکەی حوکمی ئایدیۆلۆجیای ئاینی ئیسلام لەمەیدانی پراکتیکیدا بۆ خەڵکی سادە بەدیاربخا، تاوەکو خەڵک لێیان وەڕسبێ، ئەوکاتە جووڵانەوەی عەلمانی دیموکراتی، بە ئەزمونێکەوە لەوبەینەدا دێنە پێشەوە.

وای دەبینم کە ڕۆژئاوا بەتایبەتی ئەمریکا، ئەمڕۆ هیچ چارەسەریەکی دیموکراسیانەی ڕاستەقینەی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێ نیە، ئەو گەمە بە بەردەکانی دامە دەکات، ئەو هەروەک چۆن یارمەتی ووڵاتە بە ناو سێکیولارە دیکتاتۆرەکانی سەدەی ڕابردووی دەدا، ئاوەهاش پشتیوانی لە ئیسلامیە میانرەوەکانی ناوچەکە دەکات، چ سووننە بێت یان شیعە، بە مەرجێ بەرژەوەندیەکانی ئەو بپارێزن. ڕەنگە مالیکی وەک شیعەیەکی میانڕەو حیسابی لە لایەن ئەمریکاوە بۆ کرابێ. گوتراوە دۆستی هەمیشەیی نیە بەڵگە بەرژەوەندی هەمیشەیی هەیە.

بە گوێرەی ئەم نەخشە نوێیەی عیراق و تەنانەت ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دوای کشانەوە، دوابەدوای گەڕانەوەی مالیکی لە واشنتن و تاکڕەوی و هەڕو گیفەکانی، بە دەرپەراندنی سەرانی لیستی عیراقیە و بێمنەتکردنیان، دیارە عیراقیەش لەبەرامبەردا درێغی نەکردووە. هەروەها بەگوێرەی قسەکانی بەمدواییەی مالیکی کە دەیەوێ، پڕۆسەی سیاسی لە عیراق لە دیموکراتی تەوافوقیەوە بۆ دیموکراتیەتی زۆرینە بگۆڕێت و دەڵێ باشترین چارەسەرە بۆ کێشەکان، لە کاتێکدا کە هێشتا ماددەی ١٤٠ ئیفلیجە و دەستووریش بەرەو فەرامۆشکردنە، ئەم بارودۆخە نوێیە نەک هەر مەترسی لە سەر پێکهاتەی سووننە هەیە بەتەنیا، بەڵکە ئەم مەترسیە لە قۆناغێکی تردا، لە سەر کوردیشە. واتە مالیکی ئەگەر دەرفەتی هەبێ بە جیاجیا و بە قۆناغ دوژمنەکانی خۆی لەناو دەبات. ئەگەر مالیکی کورد بەدوژمنی دواڕۆژ دانانێ، بۆچی دەستی دەستی بە ماددەی ١٤٠ دەکات، لەکاتێکدا سەرۆک وەزیران گەورەترین دەسەڵاتی هەیە؟

من خۆم وەهای بۆ دەچم کە کێشەی شیعە لەگەڵ سووننە، ئەوەندە ئاڵۆز بووە، ئەگەر لە ژووری ئینعاشیش دەرچێ، ئەوە لە باشترین حاڵەتدا هەتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی داهاتوو بڕدەکا. بۆیە ئەگەری هەڵوەشانەوەی پڕۆسەی سیاسی لە عیراقدا، ئەوەندە دوور نیە، بەڵکە پەیوەندی بە کاتەوە هەیەو بەس.

هەموومان دەزانین، چ شیعەو چ سوننە، هەریەکەی هێزی پشتیوانی دەرەکی خۆی هەیە، دەتوانێ یارمەتیان بدات لە هەموو ڕوویەکەوە، ئاخۆ کورد کە هیچ ووڵاتێ لە ناوچەکە پشتیوانی ناکات، لەم تەنگژە مەترسیدارەدا، لەخۆی زیاتر، پەنا بۆ کێ ببات و چیبکات!

بۆیە پیوێستە لایەنی کوردی، هێشتا لە شیعە دوور نەکەویتەوە، ئەگەر بکرێ بەڕووکەش تەوفیقی بێت خراپ نیە، بەڵام هەقە ئەمجارەیان چیدی موجامەلە نەکەن، چیدی هەوڵی پێکهێنانەوەی خێرخوازی نێوان شیعەو سوننە نەدەن، لەم بارودۆخە گوشار بخەنە سەر مالیکی، هەڵویست وەرگرن، بۆ هەنگاوی جیددی جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠.

ئەزمونەکان پێماندەڵێن کە ئەو دەسەڵاتدارانە سەرکەوتوو نەبوون، چ بۆ سەندنی مافەکانی کورد لەم دەرفەتە زێڕێنەی دوای ڕووخانی ڕژێم، چ بۆ دابینکردنی جۆرێک لە دادپەروەری کۆمەڵایەتی. ئەوانە کۆڵەگەکانی دەوڵەتداری کوردستانیان تا ڕاددەیەکی زۆر فەرامۆشکرد. بۆیە دەربازبوون لەم قەیرانەی عیراق و کوردستان، زۆر ئەستەمە بەم دەسەڵاتدارانە بکرێ کەوا لە ناو بەرژەوەندیەکان و دابەشکردنی پۆستەکاندا حیزبی و حکوومیدا نقووم بوون و توانای چالاکیان لە ساتە بڕیاردەرەکان و لەکاتی تەنگژەکان لەبەر بڕاوە. من دەڵێم هەقە واز لە دەسەڵات بێنن.

هەرچەندە زۆر گوتراوە، بەڵام بەڕاستی هەقە دەسەڵاتی کوردی چاکسازیەکی ڕاستەقینە ڕاگەیەنێ، بگەڕێنەوە ناو کۆمەڵانی خەڵک، هەنگاوی جیددی بۆ بنێ تا خەڵک باوەڕ بە قسەکانی بکات. پێویستە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن بە یەکگرتوویی لەسەر چەند بنەمایەکی درووست ڕێککەون، کۆمەڵانی خەڵک ئامادەکەن لە بەرامبەر هەموو ئەگەرەکان. هەروەها هەقە ئامادەکاری بۆ ڕیفراندۆمێک بکرێ، لە هەرێمی کوردستان و ناوچە دابڕێندراوەکان، بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستانی. بۆیە لێرەدا یەکگرتنی ڕیزەکانی گەلەکەمان، زۆر گرنگە و تاکە هێزو پشتیوانی ئێمەیە!

٢٣\١٢\٢٠١١ - هۆڵەندا

ماڵپه‌ڕی سه‌دیق ره‌نجبه‌ر