٣٠\٨\٢٠١٠

 کورد لە بەغدا یەکگرتوون لە هەرێمیش بە سیکۆتین بەیەکەوە نوسراون.

مه‌هدی کاوانی  

بەڕێز مام جەلال لە ئاخاوتنی ماوەیەک بەر لە ئێستا وتی دەنگی کورد هی هەموو قەوارە سیاسیەکان بە قەدەر ئەو دەنگهێنانەی لیستی ئیتلافی نیشتمانیەوە بوو ، کەچی ئەوان ٧٠ کورسیان بۆ پەڕلەمانی عیڕاقی تێپەڕاندو کوردیش ٥٧ کورسی بوو . واتە کورد ١٣ کورسی ئەو جارەیان لە گەڵ هی پێشتر کورتی هێنا . بە مەزندەی خۆم بە تایبەتی بۆ کوردو ئەو دەرفەتە سیاسیەی ئێستایان ، کەم و زیاد هێنانی کورسی پەڕلەمانی کارتێکردنێکی کەمی دەبێ لە سەر ئەدای سیاسی کورد . گەر بەراوردی لایەنی قسە کەری کوردی لە گەڵ بەغدا هی پێشترو ئەو جارەیان بکەین ، دەبینین ئەو جارەیان کورد زیاتر بە یەکگرتوویی و بە بەرنامە قسان لە گەڵ بەغدایێ دەکا .

ئەو پرسیارە یان چەند پرسیارەی کە پێویستە بکرێ و تا ئێستا وەڵامی ڕاست نیە یان تەم و مژاویە ، بۆچی کورد لە بەغدا بە تایبەتی لەو دەرفەتە بە یەکگرتووی بچنە مەیدان و لە هەرێمیش بە سیکۆتین بە یەکەوە گرێ بدرێن .

من ناگەڕێمەوە بۆ ١٨ ساڵەی پیشتری ئەزمونی کوردی یان ئەو حەوت ساڵەی حکومەتی عیڕاقی و کورد بە هاوبەشی کە لەمیانەی ئەو ٧ ساڵەدا زیاتر لە ٥٠ ملیار دۆلار خۆی گەیاندوتە کوردستان و ئەگەر بە باشێ وەبەر هاتبایە لە پێناو دۆزی کورد ، ئەوا ئەگەر نەشمان توانیبایە (لێرەش سیم و جیمێک هەیە) واتە کێ دەرێ پێمان نەدەکرا ، ببین بە دەولەت ، خۆ دەمانتوانی کیانێکی ئابووری واتە دەولەتێکی ئابووری بەهێز بە نیوەی ئەو پارە دابمەزرێنین و لە ڕێگەشیەوە هێزی گفتوگۆ کردنمان لە گەڵ بەغداو ئەنقەرەو ئەمەریکیەکان زۆر لە ئێستە بەهێزتر دەبوو . خواروی سۆدان ، هەلومەجی بە دەولەت بوونیان وەکو ئێمەی کوردیش لە بار نیە ، دەیانەوێ ئێستاکە ڕێکەوتن نامەی نیفاشای ساڵی ٢٠٠٥ بە ئەنجام بگەیەنن بۆ ڕاپرسی لە مەڕ بە دەولەت بوون و نەبوونیان .

دەشزانم ئەو ڕاپرسیە هەر لە ئێستەوە ساغ کراوەتەوە کە زۆرینەی خەلکی خواروی سۆدان دەنگ بۆ جیابوونەوە دەدەن و با حکومەتی سۆدانیش هەر هاوار هاواری بێت و بڵێت سۆدان دابەش دەکەن . ئەگەر هەبی هەی و هەموو شتێکیشت پێ دەکرێ، کە نەش بیت چش .

باشە وەک عەرەب گوتەنی با بڵێین عسی علی ما سلف و کوردیش دەڵێ هەرچی چوو چوو با لە نوێ دەست پێ بکەینەوە .

بە بیری خۆم کورد هێشتا زۆری بە دەستەوە ماوە ئەگەر بیکا بۆ بەرەپێشەوە بردنی کێسی خۆی و لە هەموویان گرنگتر مەلەفی ناوخۆی و سێ کێسی تر . ئەو چوار کێسەش ناوخۆ، بەغدا ، ئەنقەرە، ئەمەریکا . کێسی پێنجەمیش لێرەو لەوێ خۆی بەدەر دەخا وەک مامەلە کردنەکانمان لە گەڵ ئێران و ئەوروپاو جیهانی عەرەبی بەڵام کاریگەریەکی کەمتر لە چوار کێسەکەی تری دەبێ .

هەلبژاردنی کوردستانی و بگرە هەندەک عیڕاقیش سیاسەتی فیفتی بەفیفتی یەکیەتی و پارتی کە لە دوای ڕاپەڕێنی ١٩٩١ی کوردانەوە ، کورد بە دەستیەوە دەناڵێنێ ، ڕای ماڵی . کەواتە ئەو نەمانی فیفتی بە فیفتیە کورد بۆ پاشەڕۆژ قازانجی لێ دەکات . ئەگەر ئەو ڕامالینە موژدەی بەولادەت بوونی مۆدیلێکی نوێی کوردانەوە بێت ، ئەوە ش قازانجەکی تر .

ئێستاکە ناوچەی سەوز لە سولێمانی کاڵبووەتەوەو بزوتنەوەی گۆڕانی چووەتە پاڵ و پارتی و تەیاری دینیش لەوێ کەمتر لە ناوچەی زەرد کێشەیان هەیە . خۆ ئەگەر ناوچەی زەردیش ڕێگری لە بەردەم یەکیەتی و بزوتنەوەی گۆڕان و تەیاری دینی ، نەگرێ ئەوا ناوچە زەردی ئەوانیش کاڵ دەبێ و گەمەی سیاسی کورد و پڕۆسەی دیموکراتی دەچێتە قۆناغێکی لەپێشترەوە . جاران دەمان گۆت ئۆپۆزسیۆن نیە یان کە هەشە کارتۆنیەو پایەکی لە ناو دەسەڵاتەو پایەکیشی لە ناو خەلک ، هەموو جارێکیش ئەگەر ئەو ئۆپۆزسیۆنە دوو قسەی باشی کردبایە ، یەکسەر دەسەڵات لێی وەدەنگ دەهات و پێی دەگۆتن ئێوەش شەریکە دەسەڵاتی ئێمەن و کەم وکورتیەکان ئەنگۆش دەگرێتەوە . باشە خۆ نئێستا ئۆپۆزسیۆن هەیە(بزوتنەوەی گۆڕان و تەیاری دینی) و زۆر زۆر چالاکیشن ، دەبە گوێیان بکەن هەمووی نا نیوەی ، نیوەی نا چارەگەکی . مەعقولە کە ئۆپۆزسیۆن لە بەغدا قسان دەکا پێیان دەڵێن بە سەر چاوان و لە هەرێمیش خۆی لێ بێ دەنگ دەکەن . لە هەموو دونیا وەرچەرخانی نوێ یان دەستەبەرکردنی مۆدیلێکی نوێ لە پەڕلەمان و بڕیارەکانی و گوستنەوەی بۆ ناو حکومەت ، دەست پێ دەکا . دەلێ بگەڕێن با ئەو پەڕلەمانە بەشی هەرەزۆری داهاتی نەوت بۆ وەبەرهەمهینان و دروست کردنی کیانێکی ئابووری کوردەوە بێت و ئەوجا مەسەلەی بە یاسا بوون و دەستێوەرنەدانی حیزب و ئەم و ئەوی تر بخرێتە ناو ئەجندای کارە بەڕێوە چووەکان . ئێستاش دەڵێم مەسەلەی چاککردنی باری ناوخۆ هەوێنی بەرەپێشەوە چوونی دۆزی کوردە .

کێسی دووەم وتووێژەکانمانە لە گەڵ بەغدا ، ئێستاکە باشەو بە شەفافی دەکرێ . دەبا کێسی سێیەمیش کە گفتوگۆکردنەکانمانە لە گەڵ ئەنقەرە لە مەسەلە ئابووریەکان و مادەی ١٤٠ و چارەسەری ئاشتیانەی کوردی باکورو هەوڵدان بۆ ڕیاکیشانی دەسەڵاتدارانی تورک کە ئاخاوتنەکانیان لە گەڵ دەتەپە چرتر کەنەوەو زەمینەی هێنانە ناوەوەی پەکەکەش خۆش بکەن . دەسەڵاتی کوردی ئەگەر مساوەمە لە سەر کێشەی نیشتمانی تەواوی نیشتمانی دایک نەکا ، دەبێتە باشترین نێوەندی مفاوەزات لە نێوان ئەنقەرەو قەندیل و دیار بەکر ، دەشتوانێ ئەمەریکیەکان و ئەوروپا و ئەم وئەوی تریش بیانخاتە ناو پڕۆسەی چارەسەری ئاشتیانەی کێشەی کورد .

ئیمڕۆ زیاد لە هەموو کاتەکانی تر، هەلێکی زۆر باش لە بەردەم بردنە پێشەوەی کێشەی کورد دایە، لە بواری ئابووری لە چمان کەمە ناوچەیەکی لە بابەت تایوانێک لە هەرێم پێکەوە بنێین . تایوان لە ناو لەشێ چینی و زمان و ئابووری چین هاتە دەرێ و ئێستاکەشش مەسەلەی بە دەولەت بوونیان لێ بۆتە واقیع . کەچی ئێمەک کورد بە سیکۆتین بەعراق گرێ دراوین و هەل و مەرچی بە دەولەتبوونیشمان لە بارەو ناشی کەین . ئەوان ئەگەر لە سەر مەسەلەی ئابووری پێشنەکەوتبانایە ، لە کوێ دەیان توانی بە چین بوێرن . بە چاوی خۆمان دەبینین لەو هەراو هۆریایەی ڕۆژئاوا لە سەر بەرەو ڕۆژهەڵات چونی تورکیا چ بەزم بە تورکیا دەکەن و ئەمەکەی دوایش گوێی پێ نادا . بۆ ئێرانیش دەبینین هەرچی دەیکا ، دژە ئەمەریکیە . ئەوەی لە زمانی وڵاتە بڕیار بەدەستگەکان تێ بگات ، لە کوێ کاردانەوەی دژە بەرژەوەندیەکانیان بکرێ ، لەوێوە بەدیلی دژ دەدۆزنەوە . پرسیارەکە لێرەوەیە ئایا ئەگەر کوردو دەسەڵاتی سیاسیان هەبن و نەترسانە بێنە ناو مەیدانەوە ، ئەمەریکا کێی لەوان لە پێشتر دەبینێتەوەکە ببنە بەدیل . تورکیا ، ڕۆژئاوا دەترسێنێ و پێیان دەڵێن چوونە ناو ئەوروپامان لێ قبوڵ ناکەن ، فەرموو بیخۆن ئەوا دەچینە ناو ڕۆژهەڵات و دەسەلاتی کوردی هەرێمیش دەڵێ و دەڵێتەوە پەکەکە بۆ چەک دانانێ کوا زەمینەی شەڕێ چەکداری ماوە ، بۆ خۆیان لە گەل باری تورکیا رێک ناخەن و لەمەش تێک دەدەن . ئا لێرەیە ئەقلی سیاسی فراوان و تەسک لە نێوان ئەنقەرەو هەرێم بەدەر دەکەوێ. تورکیایەکی نزیکەی یەک سەدە ی هاوپەیمانێتی لە گەل ڕۆژئاواو ئێستاکە پێیان دەڵێ ئەوە خەت ئەوە نیشان ، دەسەڵاتی کوردیش دەستی بە کڵاوی خۆی گرتووەو دەڵێ ئاگرە سوورە لە خۆم بەدوور بێت .
 

ماڵپه‌ڕی مه‌‌هدی كاوانی