٣\۴\٢٠١٠

کورد و ئیئتیلافی سیاسی.
- بڕیارێکی چارەنووسساز دەربارەی ئایندەی عێراق -

زانا هەورامی

دوای تێپەڕبوون بە چەند قۆناغێکی پرۆسەی ئاڵۆزی هەڵبژاردنەکانی عێراق و راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان لە لایەن کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، ئێستا هەر یەکە لە قەوارە سیاسیە براوەکان، لە بەردەم بڕیاردانێکی چارەنووس‌سازدان بۆ پێکهێنانی حکومەتی ئایندەی عێراق.

ئەم بڕیارە لە زۆر لایەنەوە جیاوازە لە بڕیاری هاوشێًوەی خۆی لە هەڵبژاردنەکانی ساڵًی 2005دا. چارەنووس‌سازبوونی بڕیارەکەش هەڵقوڵاوی ئەم راستیەیە کە چیدی هێزی زلهێزی دەرەکی لە عێراق نەماوە و هەروەک ئەحمەدی‌نەژاد، سەرۆکی ئێران رایگەیاندبوو «بۆشایی نەمانی هێزەکانی ئەمریکا لە لایەن رژێمی ئێرانەوە پڕ دەکرێتەوە». کوردیش بەر لە هەمووان و بە درووستی، هەستی بە «خەتەر» کرد و ئەوەی وەک «مەترسییەکی گەورە» راگەیاند.

ئێستاکە قەوارە سیاسیە براوەکانی هەڵبژاردنەکان بەرەوڕووی بڕیارێکی چارەنووسساز بوونەتەوە و ئەویش هەڵًبژاردنی یەکێک لەم دوو بەرە دژ بە یەکەیە لە سەر تەوەرەی رژێمی ئێران. بە واتایەکی دی، چوونە ناو ریزی بەدیلێکی ئێرانی یان بەدیلێکی نیشتمانی و عێراقی. لەبەر ئەوە کە گەر دەوڵەتێک بێتە سەر کار کە لە ژێر هەژمۆنیی کۆماری ئیسلامی ئێًراندا بێت، تەنانەت ناتوانێت وەک دەوڵەتی پێشوو بە سەرۆکایەتی نوری مالیکیش بێت کە خۆی لە ژێر هەژمۆنیی ئێراندا بوو و هەر خۆیشی جێبەجێکاری سیاسەتەکانی ئێران بووە لە ناو خاکی عێراقدا. قبووڵ کردنی هەژمونی ئێران لەم قۆناغەدا و بۆ چوار ساڵی دادێ، زۆر جیاوازە لە رابردوو و کارەساتەکە لایەنی زیاتر بە خۆیەوە دەگرێت و بەدەرکەوتنی «دیکتاتۆرییەکی رەها» هەموو دەستکەوتەکانی رابردوویش وردەوردە بەرەو کاڵبوونەوە دەچێت و ...

کەوایە هەروەک بەر لە هەلیژاردنەکان روون بوو، ئەم هەڵبژاردنە لە ژێر کاریگەری دەستوەردانی رژێمی ئێران لە کاروباری عێراقدا بوو. ئەم رژێمە لە هەوڵی ئەوەدا بوو کە بە شێوازی جیاجیا (وادەی سەر خەرمان، بەکارهێنانی ئیمکانیاتی دەوڵەتی، هەڕەْشەکردن، تەقینەوە، وەتەماح خستن، کڕینی دەنگ و دابەشکردنی پارە و چەک و ...) هەڵبژاردنەکان بەرەوە سەرکەوتنی لایەنەکانی خۆی راکێش بکات. بۆ ئەم کارەش هەموو دام و دەزگا پەیوەندیدارەکانی خۆی وەگەڕ خست و هەموو مۆرە ئاشکرا و نائاشکراکانی خۆی هێنایە مەیدان.

سەرەنجام دوای سێ هەفتە چاوەڕوانی، رۆژی هەینی 26ی مارس ئەنجامی هەڵبژاردنەکان لە لایەن کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانەوە راگەیاندرا و لیستی ئەلعێراقیە بە سەرۆکایەتی ئەیاد عەلاوی، سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق بە «براوە»ی هەڵبژاردن راگەیاندرا. ناوبراو وەک دۆستی کورد وەسف کراوە. ئەوەی جێی سەرسوڕمان بوو، هەڵوێستی هەڕەشەئامێزی سەرۆک وەزیرانی ئێستاکەی عێراق، نوری مالیکی بوو کە لە جیهاندا تەنها لە لایەن «رژێمی دیکتاتۆریی ئێران»ەوە پشتگیری دەکرێت. ئەوان بە پشت بەستن بەو تەزویر و ساختەکارییانەی کردبوویان، هەر لە بنەڕەتدا بیریان لە «دۆڕان» نەکردبووەوە و هەموو هەوڵ و ساختەکارییەکانیان لە کۆتاییدا بێ سوود مایەوە. هەڵوێستی نوری مالکی لە دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان، دیمەنی «دیکتاتۆرێکی دۆڕاو»ی خستە بەر دیدی هەمووان.

رژێمی ئێران لە هەنگاوێکی چڕوپڕ و بۆ ماوەی چەند مانگ، نەخشەیەکی سیاسی خوازراوی ئامادە کردبوو. بۆ ئەمکارە بە دوو دەمامکی جیاوازەوە خۆی دەرخسبوو. یەکێکیان «لیستی ئیئتیلافی نیشتمانی» بوو کە لە راستیدا لایەنی نێوچاوان سپی سەر بە رژێمی ئێران بوو و بە هۆی سیمای دزێو و تاوانکارانەی، لەم ساڵانەی دواییدا زۆر بە توندی پووکابۆوە. ئەوی دی، «لیستی دەوڵەتی یاسا» بە سەرۆکایەتی نوری مالکی بوو کە بە درووشمی «دەوڵەتی یاسا»وە، دەورێکی وەک محەمەد خاتەمی بینی بۆ رژێمی ئێران لە عێراق. نوری مالیکی بە زۆرێک وادەی درۆ، ژمارێک لە کەسایەتیە عێراقیەکانیشی خستبووە دوای خۆی.

لەم نەخشە سیاسیەدا، رژێمی ئێران هەموو پۆستە گرینگەکانی حکومەتی بە سەر مۆرەکانی خۆیدا دابەشکردبوو. زۆر بە جیددیش کاری کردبوو بۆ بەدیهێنانی. بەڵام سەرکەوتنی لیستی ئەلعێراقیە، رژێمی ئێران و دەست و پەیوەندەکانی زۆر بە توندی راچڵەکاند و ریسەکەیانی کردەوە بە خۆری.

جیا لە تاوتوێکردنی دەنگەکان کە خۆپ پێویستی بە لێکۆڵینەوەیەکی ورد هەیە و دەنگەکانی هەر کام لە پاڵێوراوانی رژێمی ئێران، رادەی نەفرەت و بێزاربوونی خەڵکی عێراق لەوان دەردەخات و باس لدە راستیەکانی ناوماڵی عێراقیەکان و دەوری ماڵوێرانگەری رژێمی ئێران دە کات، ئێستاکە هیچکام لە قەوارە سیاسیەکان ناتوانن بە تەنهایی پێکهێنەری دەوڵەت بن. هەر بۆیە پێویستی بە ئیئیتلافی سیاسی هەیە کە ئەمەش لە هەڵبژاردنی یەکێک لەم دوو بەدیلەوە دەست پێدەکات. بەدیلێک کە لە لایەن رژێمی ئێرانەوە پشتگیری دەکرێت و دوو قەوارەی «دەوڵەتی یاسا» و «ئیئتیلافی نیشتمانی» دەگرێتەوە و ئەوی دی، ئەو بەدیلە ساوایەیە کە نەیاری هەژمۆنی و زاڵبوونی رژێمی ئێرانە بە سەر عێراقدا و لە ژێر درووشمی «دەوڵەتی عەلمانی و دژەتایفی و سکۆلار» توانیویەتی زۆرێک هێز و لایەنی عێراقی لە دەوری خۆی کۆ بکاتەوە. ئەم بەدیلە لە لایەن قەوارەی «ئەلعێراقیەوە» نوێنەرایەتی دەکرێت و رژێمی ئێران و دەست و پێوەندەکانی هەوڵێکی زۆریان داوە بە پاساوهێنانەوەی جیاجیا و بە قۆستنەوەی هەست و هەڵوێستی راستەقینەی عێًراقیەکان دژ بە رژێمی پێشووی بەعس و بە دێواندنی «ئەلعێراقیە» هەرەسیان پێ بهێێنن و لە ناویان بەرن.

لێرەدا «کورد» پێگە و دەورێکی تایبەتی هەیە لە هاوکێشە سیاسیەکاندا و بە تایبەتی لە بەستنی هاوپەیمانی لەگەڵ قەوارە سیاسیەکاندا. بەو پێیە بڕیاری کورد زۆر هەستیار و گرینگ دەبێت. هەم بۆ کورد خۆی، هەم بۆ عێراق و تەنانەت بۆ ناوچەکەش. سەرپشکبوون لە نیًَوان قبووڵکردنی هەژمۆنی ئێَران یان قبووڵنەکردنی. ئەمە روانینێکە لە لووتکەوە بەرەو خوار بۆ سەر پرسە گشتیەکان و بەرژەوەندییە واڵاکانی گەل و نیشتمان و داهێنەرانە و دڵسۆزانە راستیەکان دەخاتە بەرچاو و هەنگاوی بۆ دەنێت.

بێگومان بۆ ئەم بڕیارە و لەم رێڕەودا، زۆرێک کۆسپ و لەمپەر هەن کە دەبێ کاریان بۆ بکرێت و نابێ بە ساویلکەیی مامەڵەیان لەگەڵدا بکەین. کاتێ ئاڕاستە و هەڵوەستەکەمان راست و درووست و رەوا بێت و باوەڕمان پێی هەبێت ئەم راستیە دێتە بەر کە هیچ کێشە و کۆسپێک بێ چارەسەر نامێنێتەوە و هەر گرفتێک چارەسەری خۆی هەیە.

هەبوونی کێشە راستیەکە و حاشا هەڵناگرێت.دەسەڵاتێکی دیکتاتۆری لە عێراق رووخێندراوە و ئەم وڵاتە لە لایەن ئەمریکا و ئێرانەوە داگیر کراوە. هێزەکانی ئەمریکا بەرەو نەمان دەچن و لە عێراق نامێنن بەڵام هەڕەشەی ئەوی دی توندتر دەبێت و چارەنووسی عێراق دەخاتە مەترسییەکی هەتەرەوە. هەربۆیە پێویستە بڕیارێکی گرینگ بدرێت بۆ نەهێشتنی هێز و دەستڕۆیشتوویی و هەژمۆنی ئێران لە عێراق. پێویستە ئێران و بەدیلە دەستکردەکەی گۆشەگیر بکرێت.

بێگومان بە پشت بەستن بە هێز و توانای گەل و بە رەتکردنەوەی دەستوەردانی دەرەکی و بە تایبەتیش ئێران، هیچ کێشەیەکی نێوان بەشە جیاجیاکانی گەلی عێراق بێ چارەسەر نامێنێتەوە. تەنها رێگەچارەی کێشەکان، لێکگەیشتن و هاوکاریکردن و گیانی ئاشتەوایی و برایەتیە لە نێوان قەوارە نیشتمانی و دیموکراتیە رەسەنەکانی عێراق و بە تایبەتی، قەوارە سیاسیەکانی کورد و لیستی ئەلعێراقیەیە.

دەبێ ئەوەمان لە بیر نەچێت کە هێزەکانی ئەمریکا بەرەو دەرچوون لە عێراق دەچن و رژێمی ئێران خۆی مۆڵداوە بۆ زاڵبوون بە سەر عێًراقدا.

دەبێ ئەوەش لە بیر نەکەین کە بڕیاری کورد، بڕیارێکی چارەنووس‌سازە و شیرێکی دو دەمە و زۆر جیاوازە لە ساڵانی رابردوو.

ئەوەشمان لە بەرچاو بێت کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بەردەوام لە بەردەستدایە بۆ بەرزکردنەوەی کێشەکان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر و لێکنەترازانی گەل و نیشتمان و بۆ بەرگرتن بە خوێنڕشتن و توندوتیژی و بۆ چەسپاندنی مافە رەواکانی گەلی کورد.

باوەڕمان هەبێت کە هەزار و یەک چارەسەر هەیە بۆ هەرکام لە کێشەکان و نابێ ماندوو بین و پێویستە هەموو هێز و توانامان بخەینە گەڕ بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان و شەرمەزارکردنی ناحەزانی گەلانی ناوچەکە!