٥\١٢\٢٠٢١

لە بارەی ''نیشتمانی سارا'' رۆمانی ''میران ئەبراهام''.

هۆشەنگ محەمەد    

(١)
لە رۆمانی (نیشتمانی سارا)دا تا ناوی (سارا) لە رۆمانەکەدا پەیدا نەبێت، نازانین، (سارا) کێیە و چییە، تا نیستمانەکەی بناسین. (سارا) کچێکە، دەسگیرانێکە، ژنێکە، دایکێکە و روحێکە سەرگەردانی جیهانی رەسەن و پاک و موقەدەسیی خۆیەتی! موقەدەسێک کە لە نێو دین ومێژووی روحی مرۆڤەوە پەیدا دەبێت و لە جیهانێکی شێواو و تووند و دڕندە و نادادپەروەر و دەیان سیفەتی تری نەرێنیدا، ئەزموونی زیندووبوون و قەدەر و چارەنووسی خۆی دەکات.
لە (نیشتمانی سارا)دا، گەڕەکێکی بچووک هەیە، کە لەوێ منداڵێک، مرۆڤێک پەیدا دەبێت، لە نێو مێژووییەکی دوور و قووڵ و درێژ و فرە دەرد و ئارەزوو لەدایک دەبێت. لەم کۆڵانەدا مێژووی ماددی و مێژووی موقەدەسی میللەتێک، شێوە و ناوەڕۆکێکی دی بە ئەزموونی مرۆڤ لەم جیهانەدا دەبەخشن.
لەم کۆڵانە بچووکەدا، مێژووی گەورەی خودا و میللەت و دین و روحێک دەردەکەوێت. دیاردەبێت و پەردە لەسەر سەرچاوەکانی خودی خۆی لادەبات. هونەر و شەراب، کتێب و بەرد، کنێسەت و نوێژکردن، خەون و حاخامی، مێژووی کوشتن و کۆچ و بێ نیشتمانی، گەڕەکێکی بچووک لە دنیایەکی گەورەی وێرانەدا، تەمەن و حازرنەبوونی مرۆڤبوون لە مێژوودا، هەموو ئەمانە و شتی تریش، بە میرات لەم کۆڵانەدا بۆ منداڵەکان ماونەتەوە و تا مردن و دوای مردنیشیان وەک مۆتەکە و تارمایی بەدوایانەوەیە.

(٢)
منداڵەکان کە لەدایک دەبن، میراتێکی قورسی روحی و ماددی، ژیانیان گەمارۆ دەدات، پیاوانی دین و سیاسەت پێکەوە مێژوویەک پەیدا دەکەن، کە تێیدا خودا و کتێبگەلی پیرۆز و مەزارگە و شوێنگەلی موقەدەسی مرۆڤ، دەبنە هۆکاری ئەوەی زەبرێکی کوشندە لە روحی ئینسانەکان بدەن پێش ئەوەی لە جەستەیان بدەن. لەگەڕەکێکدا منداڵێک لەدایک دەبێت، پێش ئەوەی درک بە هیچ شتێکی ئەم جیهانە بکات پێی دەڵێن :(کەس توخنی ئەو بەڵایە نەکەوێت!) ل ١٣
ئەم (بەڵایە) سەرەتا و کۆتایی روحی میللەتێکە،کە خودا هەر ئەوەندەی پێ رەوا بینیوە! میللەتێک هەر لە منداڵییەوە فێر دەکرێن، کە ئەوان جیاوازن، جیاوازییەکە لە جلوبەرگ نییە، لە شکل و شەمایلدا نییە، بەڵکو لە روحییانە. روحی (جوو)! ئەو ناونیشانەیە کە نەوەک هەر خەیاڵی منداڵ و گەورەکان داگیر دەکات، بەڵکو خەیاڵی مێژوو گەمارۆ دەدات!

(٣)
تەماشاکردنی میراتێکی روحیی گەورە، بە بەڵا و جیاواز، بە مودەنەس نەوەک موقەدەس. وەستانەوە بە خەنجەر و کوتەک و دارتێوەژەندنەوە، لەبەرابەر تەلموود و گیانی حاخامی و گۆڕەکانی پێغەمبەران، لە رۆژی موبارەکی لەدایکبوونی پێغەمبەری ئاخیری زەماندا! نەبینینی ئەوەی (جوو) میراتێکی گەورەی مرۆڤەکانی ئەم شار و گەڕەک و قەڵا و کۆڵانانەی هەڵگرتووە، تەماشاکردنیان وەک (باوە حیزێک)! و دەبێت رەحمی ئیسلامەتیان بچێتە دڵەوە. ئەم بینینە، بەم شێوە و ناوەرۆکەی لەم رۆمانەدا وەسفی کراوە، تێمان دەگەیەنێت، گەمەکانی مرۆڤی دڕندە، مرۆڤی شەیدای دەسەڵات و بەهەشت و هێز و دڕندەیی، چ هێزێکی خراپەکاری لە نێودایە و کە دەتەقێتەوە، چ ریسوابوونێک پەرش دەکات؟!

(٤)
مێژووی چەتەیی و سوارە تفەنگچییەکانی عەشیرەت، لەسەر رێگە و تولەرێیەکانی شاخەکانی کوردستاندا، دەستبڕین و قۆلبڕین و سەربڕین و دزی و جەردەیی، بە کورتی مێژووی حەیاچوونی مرۆڤ و مرۆڤایەتی، مەگەر تەنیا (هونەر) بتوانێت ئەو هەموو دڵڕەقی و دڕندەییەی مرۆڤ بە شێوەیەکی (جوان) بەرجەستە بکات و هەر بە (هونەر)یش وەڵامی ئەو هەموو وەحشیگەریی و ئەو هۆشیارییە نزمە بداتەوە، کە مرۆڤی کردووە بە ئاژەڵێکی کێوی!
(ماتان) بە (هونەر) وەڵامی مێژووی سەردەمێکی پڕ شەرمەزاری دەسەڵاتی چەکدار و شێخ وسوڵتان و سەرۆک عەشیرەت و هەر هێزێکی تری وەحشی دەداتەوە. تاکە هێزێک (جوانیی هونەرە) کە بتوانێت بەر لەم هەموو شەرمەزاری و ریسوابوونەی مرۆڤ بگرێت! ئەو هونەرە دەتوانێت گیانی رێوی و گورگ و کەمتیار و گیانداری تر، لای ئەو شێخ و سوڵتان و تفەنگچییانە ئاشکرا بکات! گیانی هەقیقی ئەو مرۆڤانەی لە ئاژەڵانی دڕندە خراپتر بەربوونەتە گیانی بێدەسەڵات و بێ پشت و پەناکان. ئەو ئاژەڵانە، مێژووی روحیی مرۆڤ، لە پێناو ماددەیەکی پیس و چڵکندا، هەڕاج و هەرزان فرۆش دەکەن.

(٥)
ئەو دەسەلاتەی ناهێڵێت (زمان)ی مرۆڤگەلێک بدرەوشێتەوە، پەردەی زمانێکی تری بەسەردا دەسەپێنێت، تا لەرێی پەردەدارکردنی ئەو زمانە، (مرۆڤەکانیش) پەردەدار بکات، بیریان بشارێتەوە، روحیان، میراتی موقەدەسیان، زیندووبوون و رەوان و نەفەسیان لەنێو ببات.
خەباتی سوڵتانەکانی ئۆسمانی، لەم بارەیەوە، نموونەیەکی بێ پەردە و بێ ئەدەب و بێ رێزی وەهایە، مرۆڤ لە ئاستی باسکردنیاندا شەرمەزارە! مێژووی مودەنەسی سوڵتانەکان، دژ بە مێژووی موقەدەسی ئینسان لە کوردستاندا، شتێکە وەک تاعوون و ڕشانەوەی سەفەربەلیک رەش!

(٦)
مێژووی سەد ساڵی دوایی کوردستان بە گشتی و کوردستانی باشوور بەتایبەتی، یەکێکە لە بابەتە هەرە گرنگەکان بۆ لێکۆڵینەوە، ئەم رۆمانە "نیشتمانی سارا" پەردەیەکی ئەستوور بە شێوەیەکی ئەدەبی لەسەر ئەم سەد ساڵە لادەدات. بە شێوەیەک لە گەمەکانی دیندار و سیاسی و رۆشەنبیران و رۆژنامەنووسان و کۆی ئەو هۆشیارییە دەگەین، لەم سەد ساڵەدا پەیدا دەبێت، کە ئەزموونی چەندین نەوە بۆ ژیانکردن دەخاتە دۆخێکی نالەباری ماددی و روحییەوە.
تۆژینەوەی ئەم سەد ساڵە، بەم شێوە ئەدەبی و هونەرییە، وەک پەیکەرەکانی (ماتان) دەبنە باشترین و جوانترین گەڕان و وەڵام بۆ مێژووی (بزاوی رزگاریخوازی کوردی) و (بزاوی کۆمەنیست و حزبی شوعی) و (شۆڕشی نوێ) و ناوی ئەو هێزانەی لە پەیداکردنی ئەو دۆخە ماددی و رۆحییەدا بەشداربوون!
ئەم رۆمانە، هەڵگری میراتێکی روحیی مرۆیی گەورەیە، کە لێرەدا خەریکە لەبیر دەکرێت و وەک شتێکی بێ بایەخ نە تەماشای دەکرێت و نە ئاوڕی لێ دەدرێتەوە. تا ئێستا لە ژێ فشاری ئەو هۆشیارییە ساختەیەی کورد لەم بەشەدا تێیکەوتووە، لەمە نەگەیشتووە، کوشتن و کۆچپێکردنی (جوو) چ زیانێکی روحی پێش جەستەیی و فکری بە ئێمە گەیاندووە؟! لەوەش دەچێت هێشتا زۆر مابێت، لەمە بگەین کە ئێمە لەژێر چ هۆشیارییەکی گشتیدا ئەزموونی جیهان و ژیان و ئیمان دەکەین؟!

(٧)
نیشتمانی سارا، نیشتمانی روحی پاکی ئینسانە، ئینسان بە واتای مێژوو و میراتی موقەدەس، موقەدەسیش بە واتای پاک، بێگەرد، رەسەن و سەرچاوەی بنەڕەتی بوونی مرۆڤ. لەم سەد ساڵەدا (موقەدس)ی کورد، ئەمەندە بێ بایەخ و تڕۆکرا! کە شەرم بێت ناوی (موقەدەس) بهێندرێت. هەموو واتایەکی رەسەن و پاکی و بێگەردییان لە موقەدەس داماڵی. ناوی (موقەدەس)یان کردە ناونیشانی فکرێک، کە شەرمهەڵگر بێت، لە جیاتی ئەوەی رووناکیهەڵگر و رۆشنکەرەوەی دەروون و خود و رەوانی مرۆڤ بێت!
بۆ من (نیشتمانی سارا) شکۆی ئەم موقەدەسە رەسەنە دەگێڕێتەوە، کە ژیان و زیندوبوون بە مرۆڤ دەدات، کە مرۆڤ هەمیشە وەک (سارا) بە دوویدا وێڵە و ئارەزووی دەکات و شەیدایەتی، چونکە ژیانی ئارام و شایان بە مرۆڤی موقەدەس و پاک لەوێیە. لەم نیشتمانەیە، کە سەد ساڵ دەبێت، وەک (گۆڕێکی غەریب) گومناو کراوە!

(٨)
ئاسۆی ئەخلاقیی رۆمانەکە، من وەک خوێنەرێک لەبەرابەر ئەم تاوانانەی دەرهەق بە (جوو)ەکان کراوە، بەرپرسیار دەکات و وام لێدەکات پرسیار لە مێژووی (ئاشتەوایی و پێکەوە ژیانی مرۆڤەکان) بکەم. لەم سەد ساڵەدا مێژووی پێکەوە ژیان، لە کوردستاندا شکۆمەند و پاک بووە؟! لێرەدا بابەتی (جوو) پتر دەبێتە فکرەیەک بۆ ئەو دۆخەی هۆشیاریی تاکی کوردیی لەم سەد ساڵەدا پێدا تێپەڕیوە. ئایا کورد لەبارەی (پێکەوە ژیان) چی کردووە و چی فێربووە؟! بەڵام دەبێت رێ بەو کوردەی تر- ئەوی تر بدەین وەڵامی ئەم پرسیارە بداتەوە، نەوەک ئێمەی موسڵمان، باڵادەست، بەهێز و حاکم! با بزانین لە هۆشیاریی ئەوانی تردا چ پەیدا بووە و چۆن لەبابەتە نەوەک دەڕوانن، بەڵکو چۆن بابەتەکە ئەزموون دەکەن؟!
ئەم رۆمانە دەرگەیەک بە رووی دەروون و مێژووی روحی ئێمە دا دەکاتەوە، تا لەوێوە تەماشای نیشتمانێکی موقەدەس بکەین، نەوەک نیشتمانێک پڕ لە مودەنەس. نیشتمانی سارا، نیشتمانی رەوانە، روحە، نەوەک ماددە و دەسەڵات و هێز و خۆسەپاندن.

(٩)
لە کۆتاییدا، دەستخۆشی لە رۆماننووس (میران ئەبراهام) دەکەم، لەگەڵ خوێندنەوەی رۆمانەکە، جۆرەها هەست و بیرکردنەوەم بە مێشک و دڵ و سەردا هاتن. پرسیار لەبارەی مرۆڤ، خەیاڵ، ئەدەب، نووسین، هونەر و چارەنووس. بە گشتی خوێندنەوەی ئەم رۆمانە لە رووی دەروونییەوە، سەخت بوو، بەلام دڵ و مێشکمی رۆشن کردەوە. نووسین هەندێجار نەوەک تەنیا بۆ نووسەری راستگۆ، بەڵکو بۆ خوێنەرەکەی بەئازارترە! هەروەها ئەمەش بەئازارە، کە تا ئێستا تێنەگەین، بە نەمانی جوو لە کوردستاندا، چ جوانی و هونەر و ژیان و زیندووبوونێکمان لەدەست دا؟! دەبێت پرسیار بکەین تا تێبگەین، ئەگەر بەیانی مەسیحی و ئێزیدی و کاکەیی و خۆشمان لێرەدا قڕ کراین! جیهان چ جوانییەک و هونەرێک لەدەست دەدات؟!

ماڵپه‌ڕی هۆشه‌نگ محه‌مه‌د