١٢\٧\٢٠١٣

لەبەر رۆشنایی خوێندنەوەى ''ئیسلام و عەلمانیەت لە تورکیا''.

بەنگینە پیرۆت     

پاش مردنى سوڵتان محمودى دووەم لەساڵى ١٨٣٩ز. سوڵتان عبدالمجید چۆوە جێگەى و سەردەمى چاکسازى و جیاکردنەوەى دین و دەوڵەت جێگر بوو،بزافى چاکسازى بەناوى تەنزیمات لەتورکیاى عسمانیدا دەستیپێکرد، بۆ نمونە لەساڵى ١٨٦٩ز. دادگاى مەدەنى شان بەشانى دادگا شەرعیەکان پەیدا بو کە وەرچەرخانێکى مەزن بوو بۆ نشونما کردنى عەلمانیەت.

پێشتریش لەساڵى ١٨٤٦ یاساى چاکسازى سیستمى فێرکارى دەوڵەت دەرچوبوو،کە ڕێگە خۆشکەر بوو بۆ ئەوەى لەساڵى ١٨٦٦ حکومەت سەرپەرشتیارى خوێندن بکات نەک مەلاکان،کە بو بەهۆى خوێندنى ماتماتیک و ئەندازە و تەندروستى و جوگرافیا و مێژوو،کە مامۆستاکانى ئەم قوتابخانانە دور لەمەلاکان مەشقیان پێ کرابوو. کە دواجار جل و بەرگى ڕۆژئاواى و تەڕپۆشى جێى جل و بەرگى پان و پۆر و جبە و عەمامەى گرتەوە و بەگزادە و نەجیبزادە و دەوڵەمەندەکانیش گەرەکە کۆنەکانیان بەجێ هێشت و چون لەخانوى تازەى مۆدێل ئەوروپیدا نیشتەجێ بوون.

لەرۆژگاى دواى عسمانیەکانیش،واتا لەدواى ساڵى ١٩٢٨ وە جیهان لەژێر هەژمونى گۆرانکاریە خێراکاندایە، جیاکردنەوەى دین لەدەوڵەت بۆتە یەکێک لەهەستیار ترین باس،هەتا لەو وڵاتانەش کە ئاینى ئیسلام ئاینى سەرەکى دەستور و یاساکانە.

دواى خوێندنەوەى کتێبى "ئیسلام و عەلمانیەت لە تورکیا" کە کۆمەڵێک پسپۆر و شارەزاى بوارى ئیسلام و عەلمانیەت نوسیویانە و سەنتەرى لیکۆڵینەوەى ستراتیژى کوردستان چاپى کردوە، وەک خوێنەرێک لە خوێندنەوەى هەم لەو بارەوە تێگەیشتم کە ئیسلام و عەلمانیەت دوانیەکى دوو دیوى جیاى دراوێکن، هەمیش لەو زانیاریانە سودمەند بووم کە لەرووى مێژووییەوە دەربارەى ئیسلام و عەلمانیەت نوسراون.

ئەزموونى حیزبە ئیسلامیەکانى تورکیایە زیاتر هانى دام درێژە بەخوێندنەوەى کتێبە بدەم، ئەم کتێبە تێمان دەگەیەنێت سەرەڕاى جیاوازى کوردستان لە کەشو هەواى دیموکراسى و نەتەوە و بیرکردنەوە و هەڵکەوتەى پێگەى وڵات و نزیکى جوگرافى سنور و ئایدیاى تورکیا لەئەوروپا،بەڵام لێک چونێک لەگەڵ یەکگرتوى ئیسلامى و حیزبە ئیسلامیەکانى تورکیادا بەدى دەکرێت،ڕەنگە هۆکارەکەشى بونى یەک بەرنامەى جیهانبینى بێت وەک ئیخوان موسلیمین.بەڵام من ئەوە لێدەگەڕێم بۆ کەسانى شارەزا لەبوارى ئیسلام سیاسى.

لەبەر رۆشنایی خوێندنەوەى کتێبەکە،پێم وایە خەمە گەورەکەى کورد ئەوەندە کێشەى لەگەڵ دوژنەکانیدا لەسەر خاک و زمان و نەتەوەیە ئەوەندە سەرقاڵ نیە بە ئاین و ئیسلام سیاسیەوە،چونکە ئاینى سەرەکى لەدەستورى هەرێمى کوردستاندا ئاینى ئیسلامە، کەواتە ئێستا وەختیەتى کە چیتر نابێ کورد سەرقاڵى ئاین و شەرع و مزگەوت و مەلا و سۆفى و دەروێش و شێخایەتى بێت،چونکە کورد پێش ئەوەى قوربانى شەڕى نەتەوە سەردەسەکانى عەرەب و تورک و فارس بێت،قوربانى ئایدۆلۆژیا و ئاین و شێخ و مەلا بوە،هێشتا نەتوانراوە ئەوانە و بنەماڵەچیەتى و فرە کوێخایەتى تێپەڕێنرێت یان کاڵ بکرێنەوە.

هەر چەند پێویستە و پێم وایە دەبێ دەستکارى مادەى شەشى دەستورى بکرێت و بونى کلدان و ئاشور و ئاینزاکانى ترى وەک مەسیحى و "یەزیدى کە بەنەتەوەش کوردن"کە نیشتەجێى خاکى کوردستانن،لەبەرچاو بیگیردرێت. ناکرێ لەدەستورى هەرێمى کوردستان بونیان لەسەر جوگرافیاى سیاسى و ئاینى و جیۆپۆلەتیک رەش بکرێتەوە.لەبەر ئەوە ناکرێ و نابێ لەبەرخاترى یەکگرتو و کۆمەڵ و بزوتنەوەى ئیسلامى،کە خۆشیان لەدین داماڵدراون و ئەوەندەى سەرقاڵى پارە و پەرلەمان و سیاسەتن نە ئاگایان لە ئینتماى نیشتمانى بۆ وڵات ماوە نە ئەحکامە دینیەکان،بۆیە بۆ کاڵ بونەوەى بۆنە ئاینیەکانیش پارتە عەلمانیەتەکان تۆمەتبار دەکەن.

ئەم بەراوردکاریە بەجێیە و جۆرێکە لەو ڕیفۆرمە ئاینى و پەروەردەیى و زانستى و تەنردوستى و سیاسى و کەلتورەى کە ڕۆژگارێک گوزەرى کردوە،بەڵام بۆ ئێستا و ئەمرۆى هەرێمى کوردستان هەمان واقعى ئەوسایە،دواجار پێم وایە ئیسلامیەکانى کوردستان بەهەمان بیرى پیاوانى ئاینى ئەوساى دەوڵەتى عسمانى بیردەکەنەوە بۆ زیندو کردنەوەى خەڵافەت و عەلمانیەکانیش پیاوانى دەوڵەتى عسمانى ئەوسان کە بیریان لە عەلمانیەت دەکردەوە،بەواتیەکى تر پێم وایە پیاوانى دەوڵەتى عسمانى لەحیزبە بەناو عەلمانیەکانى ئێستا عەلمانى ترن.

ماڵپەڕی بەنگینە پیرۆت نوری