له‌٢٩یه‌مین ساڵیادی ئارامی سه‌ركرده‌و ئارامدا

كوردستانێكی نائارام به‌ڕێده‌كه‌ین .

مه‌هدی کاوانی   

قسەم لە سەر ئەوە نیە باس لەوەوە بكەم و بڵێم كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردستان چۆنچۆنی پێك هاتووەو ئەوانەی ڕۆڵیان لە پێك هێنانی هەبوو كێن و چ تێڕوانین یان ئایدیایان داڕشتووە لە ناو ئەو ڕێكخراوە چەپەدا ،چونكە قسەو باس و لێدوان زۆرەو تا ئێستاش ساغ نەبووتەوە لە چۆنیەتی دروست بوونی ئەو ڕێكخراوەدا .
بەڕیزان هێمن باقرو هیمداد حەمید لە ژمارە 60ی ساڵی 2008ی گۆڤاری لڤین لە لاپەڕە 24 بابەتێكیان كە چوار لاپەڕە بە خۆوە دەگرێ لە ژێر ناونیشانیی ئارام؛سەركردە تەنیاكەی كۆمەڵە) دابەزاندو پوختەی ناوەرۆكی بابەتەكەیان خۆی لەوە دەبینیەوە : ئەگەرچی شەهید ئارام لە لایەن خاڵە شەهابەوە هاتووتە ناو ڕێزەكانی كۆمەڵەو لە دوا ساڵەكانی شەستەكانی سەدەی ڕابوردوش بەشداری لە ئەلقە دراسیەكانی بەڕێز مام جەلال دەكرد لە بەغدا لە سەر ڕێبازی ماركسیزم باڵی ماوی ، بەلام بە گوێرەی یاداشتەكەی بەڕێز نەوشێروان موستەفا، ئارام لـە گروپەكەی ئەواندا بووە . بابەتەكەیان باس لەوەشدەكات كە كۆمەڵە لە دوو گروپ پێك هاتبوو گروپێكیان نەوشیروان موستەفاو شازاد سائیب وموحەمەد سابیرو مەحمودی مەلا عیزەت بوون و ئەوی تریان خالە شەهاب و فوئاد قەرەداغی و فازیلی مەلا موحەمەد كە دواتر لە بەر جیاوازی ڕا چووە ناو پارتی كۆمەنستی عیڕاق پێك هاتبوون و باڵی چەپ بە سەر گەنجەكاندا بە تەواوەتی زاڵ بوو ، ئەوان بە هیچ شێوەیەك برایم ئەحمەدو عەلی عەسكەری و عومەر دەبابەیان قبوڵ نەبوو و ئەگەر ئەو حیزبە پارتیەی باڵی جەلالی لە ساڵی 1970 كە ساڵی دروست بوونی كۆمەڵەش بوو خۆیان هەڵنەوەشاندبایەوە ،ئەوا ئینشقاق لە ناو حیزبەكەیان ڕووی دەدا . بەڵام مام جەلال لە گەڵ چالاكیەكانی گەنجەكاندابوو و هەشن دەڵێن لە دامەزراندنی كۆمەڵەش بەشدار بووە . گروپی نەوشێروان بە گوێرەی ئەوەی لە ناو باداشتەكەیدا هاتوو ئارامیش لە گەڵیان بووە ، حەزیان دەكرد مام جەلال لە گەڵیان نەبێ بەڵام گروپی خاڵە شەهاب حەزیان دەكرد لە گەڵیان بێت و شەهید ئارامیش دەی وت باشترە بۆ مام جەلال لە ئەوروپا ئیشمان بۆ بكات نەك بگەڕێتەوە شاخ . كاتێ كە ئەنوەر زۆراب لە 28/08/1975 لە لایەن ڕژێمەوە بە هۆی نامەیەكی بەڕێز مام جەلالی كە پێ بوو دەست گیر كرا، . خاڵە شەهاب لە گەڵ مامۆستا جەعفەرو فەرەیدون عەبدول قادر و چەند كەسێكی تر بەرەو ئێران بەرێ كەوتن و لە 23/09/1975 ئێران تەسلیم بە عیڕاقی كردنەوەو لە 21/11/1976 حوكمی جۆراو جۆریان بە سەر دراو لە ناویاندا خاڵە شەهاب و مامۆستا جەعفەرو ئەنوەر زۆراب لە سێدارە دران و ئەوانی تریش زیندانی كران . هەر لەو كاتیەوە خاڵە شەهاب كۆمیتەیەكی لە سێ كەس پێك هێنا . هەولێری سپارد بە ئەرسەلان بایز، ئەبوو شەهابیش بۆ سلێمانی و ئازاد هەورامیش بۆ كەركوك . بەلام ئەبو شەهاب و ئەرسەلان لە بەر ئاشكەرا بوونیان

هەم دیسان ڕوویان كردە ئێران و تووشی هەمان چارەنووسی خاڵە شەهاب و هاوڕێكانی بوونەوە .
لڤین باس لەوەش دەكا كە لە ساڵی 1976 تەنزیمی كۆمەڵە بە تەواوەتی لە یەك پچڕابوون و سەركردەكانیان چ ئەوانەی زیندانی كرابوون ،چ ئەوانەی هەڵاتبوون ،هیچیان نەمابوون . شەهید ئارام سەر لە نوێ كۆمەڵەی دامەزراندەوەو ڕاپۆرتێكی كە دوا جار بە ڕاپۆرتی شوبات ناسرا ،جگە لەوەی ڕێكخستنەكانی نهێنی كۆمەڵەی سەر لە نوێ دامەزراندەوە ، خاڵە فكریەكانی كۆمەلەشی تیادا دەست نیشان كرد و خاڵە جیاكەرەوەی ئەو خاڵە فكریەی لە گەل مام جەلال و خاڵە شەهابدا ئەوە بوو كە ماویزم ڕێبازی ڕاستەقینەی ماركسیزم نیە . بە حوكمی بەشداربوونم لە كۆنفڕاسەكانی یەكەم و دووەم و سێیەمی كۆـەڵە ، ئەو كاتی بەتەواوەتی هەستم بەوە دەكرد كە ئەو دوو ڕیبازە فكریە لە نێو هەوادارانی شەهید ئارام و دژەكانیان بە جوانی هەستی پێ دەكرا (مەهدی كاوانی). لە مانگی 10ی ساڵی 1976 ئارام چووە ناو شاخ ، ئەو كاتی كاروباری كۆمەڵە لە لایەن سالار عەزیزەوە بەڕێوە دەبراو پێشتر لە گەڵ شەهید ئارامدا پەیڕەوێكیان بە ناوی دەستەی چەكدارەكان نوسیبووەوە .
ڕاپۆرتەكە باس لەوەش دەكات كە یەكەم خاڵی دەست پێ كردنی جیاوازی نێوان شەهید ئارام و مام جـەلال لە شاخ ئەوە بوو كە مام جـلال لە بەڵێنەكانی كە بە شەهید ئارامی دابوو كە دەی گۆت ئەگەر كۆمەڵە ماسی بێت ،یەكیەتی بۆی وەك دەریایە ، پەشێمان ببوەوە . خاڵی تری جیاكەرەوەی تری ئارام لە گەڵیان ، هەرچی مام جەلال بوو بڕوای بە ڕێكخراوی پان و بۆڕ بوو و بڕوای بە سوسیالیستی گونجاو هەبوو . هەرچی ئارامیش بوو بڕوای بە كەم و پوخت بوو و سوسیالیستیشی بە حەتمی و بان نەتەوەیی دادەنا .
لە كۆبوونەوەی یەكەمی دەستەی ناوەندی كۆمەڵە كە بە سەرپەرشتی ئارام ساز كرا ، سەركردایەتی نوێ بە ناوی كۆمیتەی هەرێمەكان كە لە سێ كەس پێك هاتبوون ،دیاری كرا. سالار عەزیز بۆ سلێمانی ، شەهید ئازاد هەورامی بۆ كەركوك ، شەهید عەبدولڕبزاقیش بۆ هەولێر . ئەگەر چی سكرتێر بۆ كۆمەڵە دیاری نەكرابوو ،بەڵام ئارامیان كرد بە كەسی یەكەمی كۆمەڵە . ئارامیش جگە لەوەی بە ئەندازیاری چاك كردنی باری كۆمەڵە لەو ناڕێكیەی كە پێشتر تێی كەوتبوو دەژمێردرا ، واش خۆشەویست بوو ناوی لە گەڵ هەموو ئەو سرودانەی بە ناوی ماركسیزمەوە دەهات ، دەخوێنرایەوە . .تا ئێرە پوختەی ناوەرۆكی بابەتەكەی كە لە گۆڤاری لڤین لە سەر شەهید ئارام بڵاو كراوەتەوە . ئەوەی ماوەتەوە مانەوەو نەمانەوەی ڕووحی ئارامە بۆ هەوادارانی و یەكێبتی نیشتمانی كوردستانی ئێستاو باری كوردایەتیمان .
مەرج نیە من لە گەل تەواوی ئاماژەكەی سەرەوە كۆك بم بە تایبەتی كە لە پاش هەشتاكان بوومە پێشمەرگەو بەشداری كاری سیاسی ئەو سەردەمم دەكرد ، دەبینم هەندێ ناكۆكی لە دەربڕینەكاندا هەیە ،لەوانە : نەوشێروان موستەفا لە دەرگای ماویزمەوە هاتۆتە ناو چەپ و گۆڤاری ڕزگاریش بەلگەیەو لە كۆنفڕاسەكانی یەكەم و دووەم و سێیەمی كۆمەڵەش كەسی یەكەم بوو كە دژایەتی هەوادارانی ئارامی دەكردو لەو بارەیەوە ڕاستی تێ ناچێ كە ئارام و نەوشێروان لە یەك سەنگەر بن ،ئەگەر ڕووشی دابێ لە ڕووی فكریەوە نەبووە ، شەهید ئارام دەیان جار لە نوسینەكانی باس لە بەرەی گەڵ دەكات ، ئەگەر گۆتەكانی بۆ واقیع شی كەینەوە ،ئەوا بۆ ئەو كاتی ئەو مانایەت دەداتە دەست كە كۆمەڵەو سوسیالیست و پارتی و بۆ داهاتوش حیزبی شوعی پێك هێنەرە سەرەكیەكانیان بێت بەڵام بە بەرنامەی چەپ . كەواتە ناكرێ لە گەل ئەو مقولەیە كۆك بین بەوەی كە ئارام ڕقی لە قیادە مۆقەتەیەو عەلی عەسكەریش بە مەعقولیان بزانی، دیسان ئەگەر وابوایە عەلی عەسكەری بە زیندوەتی لە سێدارە نەدەدرا .
شەهید ئارام ئەگەر چی خاڵی جیاكەرەوەی لە گەڵ ماویزم دا هەبووە ، هەمدیسان خالی جیاكەرەوەشی لە گەڵ چەپی نوێ و حیزبی شوعی عیڕاقدا هەبووە . ئەو بەڕێزە كە بڕوای بە هاوپەیمانێتی و بە عیڕاقی كردنی شۆڕشی كورد هەبووە بە سەركردایەتی كرێكاران و ڕێبازی چەپی ڕاستەقینە ، ئێمە بمانەوێ نەمانەوێ لەو بۆچوونانەی لە پارتی كۆمەنیست نزیك تر بوو نەك چەپی نوێ كە لە ئەلفەوە تا یا مەسەلەی هاوپبیمانێتیان ڕەت دەكردەوەو حیزبی شوعی و هاوچەشنەكانی كە پەیڕەوی خەتی سۆڤیەتیان دەكرد بە لادان لە ماركسیزم باسیان دەكردو بە سۆڤیەت و كامپـكەشیان دەگوت ئیمپریاڵ ، بەڵام ڕەخنەی زۆریشی لە پارتی كۆمەنیستی عیڕاق دەگرت بە تایبەتی لەو بەرەیەی كە ئەمەكەی دوایی لە گەڵ بەعسیەكانی گرێدابوو . بەڕاستیش ئەگەر چی شەهید ئارام بە ئەندازیاری ڕێكخستنی نهێنی و پاك و بێ گەردی ڕێكخراوەیی و نوێ كردنەوەی كۆمەڵە دەژمێردرا ، بەڵام كەسایەتیەكی تیور ناسیش بوو ، یەكەم كەس بوو كە داهێنانی نوێی خستە ناو بزاڤی چەكداری كوردەواریمانەوە .
ر‌‌‌‌‌‌‌استە كورد لە ماوەی ئەو 18 ساڵەی ڕابووردوو دوو هەلی مێژوویان وەچەنگ كەوت ئەویش هەلی ڕاپەڕینی 1991 و ڕوخانی ڕژێمی سەدام بوو لە لایەن ئەمەریكیەكانەوە و پێیانەوە ئەزموونی فەرمانڕەوایەتیان لە بەشێك لە كوردستانی باشوور دروست كردو بەردەوامیشە ، بەڵام ئەو ئەزموونە تا وەكو ئێستا نەبووتە ئەزموونی دەوڵەتی یاسایی ، ژیانی ملیشیاتگەری و دەسەڵاتی حیزبایەتی باری بە سەر هەموو كوردستانی ئازاد كێشراوەو لە ڕووی فراوانكردنی ئەو ئەزموونەش كە بەشەكانی تری كوردستان بە كەركوكیشەوە بگرێتەوە بە قەدەر هانگاوێك پێشكەوتن بە دەست نەهێنراوەو دوژمنەكانیشمان كە وڵاتانی ئەقلیمینە لە جاران هارتر بووینەو بە هۆیانەوە هەندەی تر كوردستانی ئازادیان تووشی نائارامی كردووە ، ئەوە سەرەڕای گرانی و بێ كاری و نەبوونی سووتەمەنی و كارەبا . لە ڕووی گەندەلیش كاتێ كە عیڕاق ئێستاكە بە یەكەم وڵاتی گەندەڵی جیهانی دەژمێردرێ، بەشەكیش لەو گەندەڵیە بەر كوردستان هەر دەكەوێ با نەختێ لە خوار عیڕاقیشەوە بێت ....بۆیە جێی خۆیەتی ئەوە بڵێین بە ڕەغمی هەلی ڕاپەڕین و هاتنی ئەمەریكیەكان بەلام هێشتا لە ناو كوردستانێكی نائارام دەژین و پێگوازەمان بۆ بە ئارام بوونی نەكردووە .
قسەیەك دەگوترێ : ئەگەر مردنی ناوەختی لینین نەبوایە ، ستالین وەك ڕێباز ، سەری هەڵنەدەداو لادان لە ڕێبازی ماركسیزم بەو فراوانیەی ئێستا نەدەكەوتەوەو داڕمانی بلۆكی بە ناو سوسیالیستیش ڕووی نەدەدا . منیش دەڵێم ئەگەر شەهید بوونی بە ناوەختی ئارام ڕووی نەدابایە ئەو یەكێتی نیشتمانی كوردستانی ئێستا كە بە حیزبی گەندەل و بێ بنەمای فكر لە قەڵەم دەدرێت ، وەها نەدەكەوتەوەو بزوتنەوەی كوردایەتیش قۆناغێكی مەزنتر لە ئێستای دەبڕی . بە داخەوە هەوادارانی لە پێش هەموویانەوە سالار عەزیز بە حوكمی ئەوەی كە شەخسی دووه‌م بوو پاش ئارام و قەناعەت دەكەم ئێستاشی لە گەڵ دابێ بیرو بۆچوونەكانی ئەو كەلە شەهیدە زۆر بە پیرۆز هەڵدەگرێ ، نەی توانی هیچ بە هیچ بكات و دواتریش بە گەر گشت كەوتەوەو لەوێش تەحەمولی نەكرد و وازی هێنا . ڕاستە مەلا بەختیار ناو ناوە لە سەر یادكردنەوەی ئارام فرمێسك هەڵدەڕێژێ وهەرچی پێی دەڵێن لە سەر گەندەل بوونی خۆی ، دەڵێ بە گۆڕی ئارام وانیە . وتەیەكی خۆشی هەیە وەختی خۆی ناوناوە بۆ ئێمەی بە نمونە دەهێنایەوە لە سەر ناڕێكی دژەكانی لە ناو یەكیەتی بەوەی بەری خۆر بە بێژینگ ناگیرێ . ئەو بەڕێزەش ئەگەر گەندەلی نەی گرتبیتەوە ،ئەوەندە نایهێننەوە ناو باس و خواسانەوە . وەختی خۆشی لە ئان و ساتی جودابوونەوەی ئاڵای شۆڕش لە ساڵی 1985 ، لە جیاتی ئەوەی نوێنەری ئێمە بە ئاڕاستەی بیرو بۆچوونەكانی شەهید ئارام بكات ، بەرنامەیەكی چەپی نوێی تڕۆتسكی كە لە عەبدوڵای موهتەدی سكرتێری حیزبی زەحمەتكێشانی ئێرانی ئەو كات كە پاشتر خۆیان كردە پارتی كۆمەنیستی ئێران قەرز كردو بە ئاڵای شۆڕشی فرۆشاند ، لە ڕێگەیەوە دە ئەوەندەی تر كێشەی فكری لە ناومان ئاڵۆز كردەوەوە . ئێستاش كە عەبولای موهتەدی و سلاحی برای بە نەزمی بڕوا نەبوون بە خەباتی چەكداری لێرەو لەوێ لێدوان دەدەن كاكە بەختیاری پێشتری مەش بە هەمان نەزمی ئەوان سرودەكان دووبارە دەكاتەوە . ئایا بڕوا نەبوون بە خەباتی چەكداری ،چەندی لە گەڵ بیرو بۆچوونەكانی ئارام تێك دبكاتەوە و مەلاش لە موناسەبان فرمێسكی بۆ دەڕێژێ ،سوێندی بە سەر دەخوات . لە چاودێریش دژی فكرەكەی دەوەستێتەوە .

30/01/2008

mahdikawani@yahoo.co.uk