لێشاوى رەش ...یان ماراسۆنى گەندەڵى دەسەڵات لەگەڵ رەخنەدا،
لێشاوى سپى... لەپێناو سپیکردنەوەى ماس میدیاکاندا،
پڕۆژەى (مانگى سپى) بۆ ماس میدیاکان.

موحسین ئەدیب

مەبەست لە (لێشاوى رەش) بریتیە لەو نوسینە زۆر و زەوەندەى کە رووپەڕى رۆژنامە و گۆڤار و سایت و بڵاوکراوەکانى رەشکردوەتەوە، ئەگەر ئەمە ماناى ماددى ئەو (لێشاوە رەش)ە بێت، ئەوا ماناى مەعنەوى بەنیسبەت بەرپرسانەوە ئەو گلەیى و رەخنە زۆرانەیە کە ئەو نوسینانە لەخۆیان دەگرن و رایان وایە ماس میدیاکان بەتەنها لایەنە رەشەکانى دەسەڵات دەخەنەڕوو، لایەنى سپى دەسەڵات ناخەنە روو، واتە باس لە پڕۆژە و هەڵوێستە جوامێرەکانیان ناکەن!.

بەنیسبەت هاوڵاتیشەوە ماناى (لێشاوى رەش) بێسودى ئەو نوسینانەیە کە روبەڕووى ئەو بەرپرسانە دەکرێتەوە، واتە هاوڵاتى بێهیوابووە لە کاریگەرى نوسین و رەخنەکان و پێیى وایە جگەلە ئاسنى سارد کوتاندن هیچى دى نییە.

لەوانەیە تا رادەیەکى زۆر بۆچونى هاوڵاتى لەجێى خۆیدا بێت چونکە ئەگەر بەرەخنەگرتن بوایە، ئەوا دەبوو هەرێمەکەى ئێمە ببوایەتە شامى شەریف و دەسەڵات و بەرپرسانیشمان تۆزێک شعوریان بکردایە و بەخۆیاندا بچونایەتەوە، بەڵام نەک بەخۆیاندا نەچونەتەوە بەڵکو بەپێچەوانەوە ((بەتایبەت لەوەتى جۆرێک لە میدیاى ئەهلى هاتوەتە کایەوە)) رۆژ بەڕۆژ دەسەڵات گەندەڵتر و بەرپرس بێباکتردەبێت !، وەک ئەوەى دەسەڵات بیەوێت لەگەڵ میدیاى ئەهلیدا ماراسۆن و کەللە رەقى بکات، تێبینى بکەن بەئەندازى گلەییەکان گەندەڵى زیاتر دەبێت!، بەئەندازى هاوارەکان خۆى کەڕتر دەکات!، بەئەندازەى رەخنەکان بێڕێزى زیاتر دەکات بە موقەدەراتى خەڵک و نیشتیمان، بەکاریکاتێرەکان لە هەر هاوڵاتیەکى دیکە زۆر زیاتر قاقا لێدەدات،........،...تۆ چەندێک باسى شەفافیەتى بۆ دەکەیت ، ئەو زیاتر دادەخرێت، باسى گرنگى تەداولى دەسەڵاتى بۆ دەکەیت، ئەو رێکەوتننامەیەکى ستراتیژى وا دادەڕێژێت کە هەموو هیوایەک بۆ گۆڕان و دەساودەستکردنى دەسەڵات دەکوژێت، باس لە گرنگى ئازادى رادەربڕینى بۆ دەکەیت، ئەو یاسایەکت بۆ دادەڕێژێت کە سنورى ئازادییەکانت بۆ تەسک دەکاتەوەو هاوکات ئەتخاتە حاڵەتى بەرگرى لەخۆکردن و مەیدانى یاریکردنى خۆیەوە، سەرەنجام پاش چەند گۆڕانکارییەکى سادە پڕۆژە یاساکەت بەسەردا دەسەپێنێت.....ئاخر ئەم وڵاتە پێویستى بە یاساى لێپرسینەوەى گەندەڵى و گەندەڵکارانە؟ یان پێویستى بە یاساى بەرتەسکردنەوەى هەرچى زیاترى ئازادییەکانە؟.

بەڵگە زۆرن لەسەر کاریگەرنەبوونى (لێشاوى رەش) چونکە تا ئێستا بەرپرسێکمان نەبینى لە ژێر کاریگەرى هەڵمەتێکى راگەیاندندا دادگایى بکرێت،
بەپرسێکمان نەبینى لەژێر کاریگەرى راگەیاندندا بەرکەنار بکرێت، بەپێچەوانەوە بەرزتر دەکرێنەوە(چەندین نمونەى زیندوو لەمباریەوە هەیە)،
بەرپرسێکمان نەدى خۆى شعور بکات و دەست لەکاربکێشێتەوە. لەکاتێکدا لەو وڵاتانەى مرۆڤە بەشعورەکان بەڕێوەى دەبەن، وتارێک وەزیرێک بەرکەنار دەکات، رەخنەیەک وەزیرێک روبەڕوى دادگا دەکاتەوە، رێپۆرتاژێک حکومەتێک هەڵدەوەشێنێتەوە.

لە بەرامبەر ئەمەدا بەپێچەوانەوە چەندین رۆژنامە و گۆڤار داخراون، چەندین رۆژنامەنوس  و سەرنوسەر دادگاییکراون(هەرچەندە ئەمە حاڵەتێکى ئاساییە ئەگەر یاسا سەروەر بێت و بەسەر کۆى تاکەکانى کۆمەڵدا بێجیاوازى جێبەجێبکرێت، بەڵام پاڕادۆکسەکە لەوەدایە لە تەنیشت دادگایکردنى رۆژنامەنوسێکەوە بەرپرسێکمان نەبینى دادگایى بکرێت)،.

بەکورتى (لێشاوى رەش) خەریکە ناخۆش دەبێت و بووەتە جۆرێک لەمۆدێلى نەزۆک، بەجۆرێک هەندێک لە بەرپرس  ومیدیا حیزبى و حکومیەکانیش وەک هەر هاوڵاتیەکى سادە و میدیا ئەهلیەکان رەخنە دەگرن، بێگومان ئەمەش لەلایەک وەک وتم بەمۆدێلبوونى (لێشاوى رەش)ە و هیچ جەوهەرێکى نییە و رەخنە و رەخنەگرتن بێئەرزش دەکەن، مەنتیق یەکسان دەکەن بە نا مەنتیق و حەق دەکەن بەباتیل(کلمە حق یراد بها الباطل) و لەم نێوەندەشدا ئەوەى وون دەبێت حەق و مەنتیقە و هەر ئەمەشە مەبەستى دەسەڵات(واتە ونکردنى ماناى حەقیقەتى شتەکان)، لەلایەکى دیکەش بەڕە دەرهێنانە لەژێر پێى هاوڵاتى و میدیاى ئەهلى و خوڵکردنە چاوى خەڵک و شاردنەوەى حەقیقەتەکانە. ئەمە جگە لەوەى لەوەش گەیشتوون کە رەخنە زیانى بۆ پەزەکان نییە و دەسەڵات دەمێکە خۆشە بووە.

سەبارەت بە بۆچونى بەرپرسەکانیش دەربارەى بە (لێشاوى رەش) با گریمانەیەک بکەین و پێبنێین بەجەرگى خۆماند و بڵێین ئێوە راست دەکەن، ئێمە تا ئێستا بێویژدانیمان بەرامبەر ئێوە کردوە، روى سپى ئێوەمان وەک خۆى نەخستوەتە روو، بەکورتى و بە پوختى با تەرحێک بەدەسەڵات بدەین.

بێسەروبەرى گوتارى میدیاى ئەهلى.

هاوکات دەبێت دان بەوەشدا بنێین، ئەو رەخنانەش میدیاى ئەهلى دەیانخاتە روو، ئەو هێڵەى کارى لە سەر دەکات، زۆر ئاشکر و سیستماتێک و بەبەرنامە نییە، جۆرێک لە گەڕەلاوژێیى پێوەدیارە، تا ئێستاش سەرنوسەر و سەرپەرشتیارانى میدیاى ئەهلى (ئەوەندەى من ئاگاداربم) دیدارو کۆبونەوەیان نییە بۆ دیاریکردنى هێڵە گشتیەکان و چۆنیەتى کارکردن لە بەرامبەر راوەستاندنى پەتاى کوشندەى گەندەڵى و سەرجەم کێشەکانى کۆمەڵگادا، پێشم وایە ئەگەر میدیاى ئەهلى و سەرجەم توێژ و چینەکانى کۆمەلًگاش لە هەر شتێکدا جیاواز بن، ئەوا هەمووان لەسەر مەسەلەى گەندەڵى هاوڕان، چونکە ئەوە مەسەلەیەک نییە دوو کەسى بەویژان و بەشعور لە سەرى کۆک نەبن، تەنانەت هەندێ لە بەرپرس و کەسە حیزبیەکانیش دان بەو حەقیەقەتە تاڵەدا دەنێن. ئەمە وێڕاى ئەوەى هەندێک بەناو رۆژنامەنوسیش بەداخەوە ئەوەندەى رەخنە لە پێناو خۆدەرخستن و ریکلامکردن بۆ خۆیاندا دەگرن، ئەوەندە پاڵنەرێکى ئەخلاقى لە پشتییانەوە نییە(لەوانەیە ئەمەش یەکێک بێت لە نا کاریگەربوونى رەخنەکان)و ئامانجى گۆڕینى واقیعە تاڵەکە نییە.
 

هەڵوێستەکردن و بەخۆداچوونەوە.

بۆیە زۆر گرنگە ئیستێک بکەین و هەڵوێستەیەک بکەین، رامێنین لەوەى ئەو خەلەل لە چۆنیەتى کارکردنى ئێمەدایە؟ یان ئەوە بێباکى تا سەر ئێسقانى دەسەڵاتە؟ کە لێشاوى رەش کاریگەرى نییە، هەرکامێکیان بێت ئێمە دەبێت بەر لەهەر توێژێکى دیکە بەخۆماندا بچینەوەو بیر لە میکانیزمگەلێکى دیکە بکەینەوە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو واقیعە تاڵەى رۆژانە دەستوپەنجەى لەگەڵدا نەرم دەکەین.

ئاخر ئەوە رەهەندێکى ئەخلاقى و کلتورى قوڵى هەیە کاتێک سەدان رۆژنامەنووس و نوسەرى کورد لەسەر گەندەڵیەکان و بەفیڕودانى سامان و موقەدەراتى خەڵک دەنوسن و هاواریان لێبەرز دەبێتەوە، دەسەڵات زۆر بێباک و وەک ئەوەى مێشێک میوانى نەبێت، حسابى بۆ ناکات، بەڵام کاتێک مایکل رۆبنێکى ئەمریکى تاکە نوسینێک لەسەر گەندەڵیەکان و سامانى بنەماڵەکان بڵاودەکاتەوە، هەردوو سەرۆک سەخڵەت دەبن  و دێنە سەر خەت، دەسەڵات دەبێت حساب بۆ ئەو هاوڵاتیانەى خۆت بکات کە شەرعیەتیان پێبخشیوە، یان حساب بۆ کابرایەکى بێگانە (بیلموناسەبە ئەو دەوڵەتانەى شەرعیەتى نێودەوڵەتیان هەیە زۆر گلەییان لێناکرێت ئەگەر حساب بۆ دەنگى شەقام نەکەن، بەڵام ئەو دەسەڵاتانەى کە خاوەن شەرعیەتى نێودەوڵەتى نین_وەک هەرێمەکەى لەمەڕ خۆمان_ پێویستە بەڕێژەیەکى زۆر زیاتر حساب بۆ راى گشتى بکەن چونکە خەڵک تاکە سەرچاوەى شەرعیەتى ئەوانە) ، لێرەدا ئەو بۆچونەى کاک مەریوانى وریا قانعم بیردەکەوێتەوە کە لە گفتوگۆیەکى کەناڵى رۆژ تیڤیدا چەند ساڵێک بەر لە ئێستا ووتى(ئەگەر حکومەتى بەعس دەنگەکانى کپکردبێت ئەوا دەسەڵاتى کوردى دەنگەکانى بێبەها کردووە).

ریفرێشکردنەوەى ماس میدیاکان.

من رام وایە ماس میدیاى ئەهلى دەبێت رێفرێشى خۆى بکات و بەخۆیدا بچێتەوە (چونکە وادیار دەسەڵات نیازى بەخۆداچونەوەى نییە)، هەر لەو روانگەیەوە من چەند پێشنیارێ دەخەمە بەردەم ماس میدیاکان، بەتایبەت میدیا ئەهلیەکان و ئەوانەى کە خۆیان بە ئۆپۆزسیۆن دەزانن و هەڵویستیان لە بەرامبەر نەتەوەو نیشتیمانەکیاندا هەیە، پێشنیارەکانیش4 چۆیسە دەکرێت بەتەنها یەکێکیان جێبەجێبکرێت:

یەکەم: بۆ ماوەى مانگێک هیچ رۆژنامە و گۆڤار و سایت و رادیۆیەکى ئەهلى و ئۆپۆزسیۆن کار نەکەن و دەرنەچن.
دووەم: بۆ ماوەى مانگێک سەرجەم ئەوانەى لە سەرەوە ئاماژەم پێکردن دەربچن بەڵام ئەم جارەیان بەڵیشاوێکى سپییەوە ، واتە پەڕەکان و پەیجەکان بەسپێتى بخرێنە بازاڕاوە.
سێهەم: ئەوانەى لەخاڵى یەکەمدا ئاماژەم پێکردن بەمانا ماددییەکى (لێشاوێکى سپى)بن، واتە وەک بەرپرسەکان و دەسەڵات دەیانەوێت بەتەنها روى سپى ئەوان بخەنەڕوو ،واتە هەر خاڵێکى ئیجابیان هەیە و هەر پڕۆژەیەک بەباشى جێبەجێ دەکەن، هەر هەڵوێستێکى جوامێرانەیان هەیە تیشکیان بخرێتە سەر، بێگومان لەم حاڵەتەشدا ئەوەمان بۆ ئاشکرا دەبێت کە کردەوە سپیەکانیان چەندێکە و تواناى رەشکردنەوەى چەند لاپەڕەیان هەیە.
چوارەم: هەموو ئەوانەى ئاماژەم پێکردن لەیەکەم رۆژى ئەو مانگە سپییەدا بەسپێتى بخرێنە بازاڕەو (29) رۆژەکەى دیکە هەر دەرنەچن.
بێگومان بۆ ئەنجامدانى ئەم هەنگاوەش پێویستە بەرلە مانگێک بەلایەنى کەمەوە ریکلام بۆ ئەو پڕۆژەیە بکەین و زەمینە سازییەکى واى بۆ بکەین کە جێًگاى خۆى بگرێت. هەر لەو چوارچێوەیشدا هەوڵًبدرێت زۆربەى ماس میدیا جیهانیەکان و رێکخراوى شەفافیەتى نێودەوڵەتى و رێکخراوە رۆژنامەنوسیەکان و ئەوانەى گرنگى بە مافەکانى مرۆڤ دەدەن لە پڕۆژەکە ئاگادار بکرێنەوە.

دەرئەنجامەکانى پڕۆژەکە.

ئەگەر رۆژنامەنوسان و ماس میدیاکان ئیستیجابەیان بۆ ئەم پڕۆژەیە هەبێت ئەوا دەتوانن زۆر شت بەدەسەڵات و راى گشتى و کۆمەڵگاى نێودەوڵەتى بڵێن ، من لێرەدا ئاماژە بەهەندێک لەو خاڵ و ئامانجانە دەدەم کە ئەو پڕۆژەیە دەیپێکێت:

1-ئێمە بێزاربووین لە بێباکى  و کەمتەرخەمى دەسەڵات و بەتەنها شێوازێک گوزارشت لە بێزارى خۆمان ناکەین ، بەڵکو شێوازى دیکەش دەگرینە بەر و ئەمەش دەسپێکى شێوازى نوێیە و دوور نیە لە ئایندەدا شێوازى توندتر نەگرینە بەر.
2-ئێمە ئامادەین لە پێناو باشکردن و شلەقاندنى ئەو گۆمە مەنگەدا هەموو رێگایەک بگرێنە بەر، تەنانەت واز لەپیشە نازدارەکەى خۆشمان دەهێنین. هەر لێرەشەوە دەیسەلمێنین ئەو رەخنانەى دەیگرین لە پێناو خۆدەرخستن و پڕفرۆشى رۆژنامە و بڵاوکراوەکاندا نییە بەڵکو رەخنەکانمان زۆر جدین و رەهەندێکى ئەخلاقى باڵا لە پشتیانەوەیە و مەبەستمان ناشیرینکردن و ناوزڕاندنى دەسەڵاتى کوردى نییە وەک ئەوەى بەرپرسەکان بەردەوام جەختى لەسەر دەکەنەوە.
3-ئێمە ئامادەین هەموو رێگایەک بۆ بەخۆداچونەوەى ئێوە بگرینە بەر، ئەوەتا تیشک دەخەینە سەرکار و هەڵوێستە جوامێرەکانتان و بەتەنها رەشاییەکانتان نابینین، ئەوەش ئاشکرا دەبێت ئەندازە و قەبارەى سپیاییەکانى دەسەڵات چەندە.
4-لەهەمووى گرنگتر دەرفەتێکى زێڕینش دەبێت سەرجەم رۆژنامەنوسانى ئازاد بەهێمنى بەخۆیاندا بڕۆنەوە، بیر لە میکانیزمێکى دیکە بکەنەوە، گوتارێکى زانستیتر و تۆکمەتر و یەکگرتوتر گەڵاڵە بکەن و بۆ قۆناغى دواى ئەو مانگە لە (لێشاوى سپى).
5-داهێنانێکى زۆر دەگمەن و نایابیش دەبێت لە بوارى راگەیاندندا، ئەگەر ئێمەى کورد نەمانتوانیبێت لە بوارەکانى دیکەدا داهێنان بکەین، دەشێت لەم مەیدانەدا داهێنان بکەین، دڵنیام لەوەى لەم رێگایەوە دەتوانیین سەرەنجى خەڵک و بەرپرس دەسەڵات و ماس میدیاى جیهانیش بەلاى خۆماندا رابکێشین.
6-دەرفەتێکیش دەبێت بۆ دەسەڵات بۆ ئەوەى بەخۆیدا بچێتەوە.
7-لەهەمووى گرنگتر لەرێگاى ئەم پڕۆژەیەوە دەتوانین بەکۆمەڵگاى نێودەوڵەتى بڵێین میللەتى کورد هۆشیارە و جگە لە سیاسیەکان، خەڵکان و توێژگەلێکى دیکەش هەن کە روویەکى دیکەى کۆمەڵگاى کوردى بەرجەستە دەکەن، پێیان دەڵێین میللەت و رۆشنبیرانى کورد مەڕێکى سەرشۆڕ نین سیاسیە پیرەکان چۆنیان بوێ تێیان بخوڕن و ئاڕاستەیان بکەن.

من دەزانم ئەم بیرۆکەیە تازەیە لەوانەیە هەندێکیش تووشى شۆک بکات، هەندێکێش بەمەحاڵى بزانن، هەندێکى دیکەش بە پڕۆژەیەکى نەزۆکى لەقەڵەم بدەن، بەڵام نابێت بیرمان بچێت کە زۆرجار میژوو بیرۆکەگەلێکى سادەو رەوان ئاڕاستەى کردوە، ئێمە زۆرشتمان تاقیکردەوە بێسوود بوو، دەکرێت ئەم میکانیزمەش تاقیبکەینەوە و بێهیوانەبین.

چیدى بەسە (لێشاوى رەش) تکایە پێویستیمان بە (لێشاوى سپی)ش هەیە، هیوادارم تۆى خەێنەریش بە تێبینى و پێشنیارەکانت پڕۆژەکە دەوڵەمەندتر بکەیت.

تێبینى/ لەوانەیە هەندێک بەڕێز ماوەى مانگێکیان بەلاوە زۆر بێت، بەڵام دیاریکردنى ئەو مانگە لە بەر چەند هۆیەکە:

* زۆرێک لە رۆژنامەکانى ئێمە هەفتانەن، بۆیە ئەگەر بۆ ماوەى هەفتەیەک دەرنەچن ئەوا دەنگدانەوەى نابێت و مەبەست ناپێکێت.
* ماوەى مانگێک پێویستە بۆ هەناسەدانى رۆژنامەنوسان و بەخۆداچونەوەیان، چونکە لە راستیدا ئەم پڕۆژەیە چەندێک بۆ بەخۆداچونەوەى دەسەڵاتە      زیاتر لەوەش دەرفەتێکە بۆ ریفرێش و بەخۆداچونەوەى خودى رۆژنامەنوسانیش. 
* لەماوەى مانگێک کەمتر بێت ناتوانیت سەرەنجى خەڵک و بەتایبەت ماس میدیاى جیهانى بەلاى خۆتدا راکێشیت و هەوڵى تەختییەکردنى بدرێت.

 

muhsinadib@yahoo.com
07701544095