٨\١١\٢٠١٧

مەرگی رۆناکبیری ئۆرگانیکی کورد.

شاهۆ حوسێنی      

پێشەکی:

رۆناکبیری ئۆرگانیک چەمکێکە کە بۆ یەکەم جار گرامشی هێنایە ئاراوە، مەبەستی گرامشی لە رۆناکبیری ئۆرگانیک تاقمێک خوێندەواری ئاگا و خاوەن هزرە کە دەوری رێکخەر، ئاگایی بەخشینەوە و رێبەری کردنی چینێک دەگێرێت بۆ هێژمۆن بوونی ئەو چینە، بەباوەری گرامشی چینی حاکم و خاوەن دەسەڵاتی سەرکەوتوو ئەو چینەیە کە بەر لە وەکە دەسەڵاتی سیاسی خۆی بتوانێت مسۆگەر بکات، رێبەری هزری و ئەخلاقی خۆی مسۆگەر بکات، بۆ گەیشتن بەو مەبەستەش پێویستە کە ئەوان گرووپیکی کۆمەڵایەتی هاوبیریان وەک ناوەند و کاڵکی خۆ لە خزمەت دابێت، گرووپێک کە ئیمکاناتی هزری فکری هاندەر بۆ پراکتیزە کردنی وان بەرهەم بهێنێت و نەقشە رێگای هزری بۆ گەیشتنی وان بە دەسەڵات پێک‌بهێنێت، بە واتایەکی تر بە باوەری گرامشی رۆناکبیر بەرهەم هێنی بەستێنی فکری و هزری شۆرش و خەباتی چینێکە کە بریارە بە دژ دەسەڵاتی مەوجوود خەبات بکات بۆ بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات، هێژمۆن بوون و پەرەی دەسەڵات، لەپاش بەدەستەوە گرتنی دەسەڵاتیش رۆناکبیر وەک بڵینگۆی پروپاگەندەی دەسەڵاتی مەوجوود، بە بەرهەم هێنانی هزر و فکری تازە، بەر بە سەرهەڵدانی رکابەر دەگرێت و لەخزمەت دەسەڵاتی مەوجوود‌دا کۆمەڵگا لەناو هزر و ئەندێشەی حاکمییەت کۆمەڵ‌گر دەکات.

رۆناکبیری سەدەی بیست ‌و یەکەم:

رۆناکبیری سەدەی بیستەم ئایدۆلۆژیک پەروەر، پاوانخواز و بنیادنەری مۆدێلێک لە شۆرش بە جەوهەری ئایدۆلۆژیک بوو کە بە مۆدیلی سەدەی بیستەمی ناوی دەرکردوە، مۆدێلێک کە بنیادنەری حیزب و ریکخراوەگەلیکی سیاسی شۆرشگێر و رێبەرانێکی پاوانخواز بود.

رۆناکبیرانێک کە خۆیان ئایدۆلۆگی دەسەڵاتێکی سیاسی، پەرەپێ‌دەر و لەخزمەت هێژمۆنی کلتووری و سیاسی ئەو دەسەڵاتە دابوون. واتە رۆناکبیرانێک کە بڵیندگۆی دەسەڵاتی حاکم و کەرەسەی سەپاندنی دەسەڵاتی کلتووری و سیاسی حکوومەت بوون. رووخانی سۆڤییەت لەهەمان حاڵ دا کە رووخانی ئایدۆلۆژی، دەسەڵات و کلتوورێک بوو، رووخان و مەرگی ئەو مۆدێلە لە رۆناکبیرانیش بوو، لەراستی‌دا کۆتایی سەدەی بیستەم کە کۆتایی جیهانیکی ئایدۆلۆژی، کلتورری و هزری و جۆرێک لە خۆپیناسە کردنی رۆناکبیری بوو، کۆتایی ئەو جۆرە خۆپیناسە کردنە لە رۆناکبیریش‌دا بوو.

سەدەی بیست ‌و یەکەم کە بە سەدەی مەرگی ئایدۆلۆژی و سەدەی دەست پیکی ژیانی گوتار و دیسکۆرس پێناسە دەکرێت، هەم بەرهەمی سەرهەڵدانی جۆرێک لە رۆناکبیرە و هەم بەستێنێکە بۆ گەشە و پەرەی مۆدێلێکی تەواو جیاواز لە رۆناکبیری، لە وەها بەستێن و دۆخێک‌دا ئیتر مەجالی سەرهەڵدانی شۆرشەکانی لە مۆدیلی سەدەی بیستەم بوونی نیە بە هۆی ئەوەکە رۆناکبیرانی کە خۆراکی ئایدۆلۆژیک بۆ ئەو شۆرشانە بەرهەم دەهێنن ئیتر خاوەن ئەو دەسەڵات و هێژمۆنێ فکریە نین.

ئەوەی راستی بێت سەدەی بیست و یەکەم هیچی لە جێگە و پێگەی رۆناکبیری کەم نەکردۆتەوە، بەڵکە تەنیا جێگە و پێگەی رۆناکبیرانی گۆریوە. ئەرکی رۆناکبیری ئەمرۆکە بە پێچەوانەی رۆناکبیرانی سەدەی بیستەم رێنوێنی کۆمەڵگا بەرەو "ناکجاآباد" نیە، بەڵکە یەکەم ئەرک و وەزیفەی رۆناکبیر، رزگار کردنی خۆی لە بیرۆکەی رێنوێنی کەر، رێبەری خوازی و ئایدۆلۆژی سازیە، واتە لە جیات ئەوەکە ببێتە قەیوومی خەڵک، لە جیات وان دابنیشیت و ویست وخواستیان بۆ دیاری بکات، پێویستە زانیاری‌ بداتە کۆمەڵگا تا کۆمەڵگا خۆی ویست و خواستەکانی گەڵاڵە بکات و رێگا بۆخۆی دیاری بکات.

رۆناکبیری سەدەی بیست و یەکەم مرۆڤی سەربەخۆ و ئازاد لە ناوەند دادەنێت و پەرەپێ‌دەری عەقڵانییەت دەبێت، نەک بنیانەری ئایدۆلۆژی بۆ گەیشتن بە دۆخیکی ئیدەئال و ئارمانی کە هیچ کۆمەڵگایەکی سەدەی بیستەمی پێ‌نەگەیشت.

رۆناکبیری سەدەی بیست و یەکەم خۆی بنیادنەری دەسەڵاتێک و بەشیک لە دەسەڵات نیە، بەڵکە لە نێوان دەسەڵات و کۆمەڵگای مەدەنی دادەنیشت وەک پشتیوانی کەری هزری کۆمەلگای مەدەنی، بۆ سنووردارتر کردنی دەسەڵاتی سیاسی. رۆناکبیری سەدەی بیست و یەکەم چاوی سێهەمی کۆمەلگایە.

ئاکام:

سەدەی بیستەم، سەدەی ئاڵوگۆری کۆمەڵگای کوردی بە هۆی گەشە و پێشکەوتی زانستە، سەدەیەک کە لەودا قوتابخانەی مۆدێرن، زانستگا و سیستمی فێرکاری و باری هینانی مۆدیرن دەگاتە کوردستان و پاشە کشە بە سیستمی بارهێننانی نەریتی و کۆن دەکات، ئاڵوگۆری لە زانستەکانی فێرکاری و بارهێنان، لە فێرکاری و بار هێنانی ئایینێوە بەرەو زانست گەلێکی بەربڵاوی رۆژئاوایی، بەستێنی هزری کۆمەلگا ئامادەی ئاڵوگۆری دەکات، خەبات لە شیوەی عەشیرەیی و بە رێبەرایەتی سەرۆک عەشیرەو هەڵکەوتە ئایینێکان، دەگوازرێتەوە بۆ ناو شارەکان و بۆ ناو حیزب و رێکخراوە نوێیەکان بە رێبەرایەتی هەڵکەوتە فکرێکانی خاوەن هزر و مەعریفەی مۆدێرن و پێ‌گەیشتو لەناو سیستمی فێرکاری و بارهێنانی مۆدیرن‌، لەوەها دۆخێک دایە کە ناسیونالیسمی کوردی لەدایک دەبێت و خواست و ویستی نەتەوەیی وەک رەوتێکی دژ بە ناسیونالیستی نەتەوەی باڵا دەست لە هەموو بەشەکانی کوردستان بۆ دەستە بەر کردنی ماف، دەبیتە کاکڵ و ناوەرۆکی هزری بزاڤ و جووڵانەوەکانی کوردی، کە لە بەرهەمەکانی وانە دەتوانیین بە خۆیی بوون لە باکور، هیوا لە باشور و ژ-کاف لە رۆژهەڵات ئاماژە پێ بکەین، لەوەها دۆخێک دا رۆناکبیری کورد ئیدئۆلۆگی بزاڤی روزگاری خوازانە و نەتەوەییە و حەولی بەرهەم هێنانی فکر و مەعریفە وەک خۆراکی هزری بزاڤی نەتەوەیی دەدات، لە خزمەت بزاڤی نەتەوەیی بۆ گەیشتن بەدەسەڵات‌و لەناو بردنی دەسەڵاتی هێژمۆن و داپڵۆسێنەری ناوەندی. ئەو رەوتە بەتایبەت لەپاش گەشەی هزری چەپی ئۆرتۆدۆکسی بەهۆی جیرانەتی کوردستان لەگەڵ یەکێتی سۆڤییەت، هێژمۆنی هزری چەپی ئۆرتۆدۆکس لەناو نەتەوە بن دەستەکان و سەر بە رۆژئاوا بوونی ئەو دەسەڵاتانەی کە وەک نەتەوەی باڵا دەست حکوومەتیان بەدەستەوە بوو، هۆکارەی سەرکی بوون کە هزری چەپی ئۆرتۆدۆکسی و کلتووری ئەو هزرە لەناو کۆمەڵگای کوردی‌دا لەگەڵ ئەوە کە کۆمەلگایەکی ئایینی بوو کە شەری بۆ خواست و ویستی نەتەوەیی دەکرد، پەرە بستێنێت. ئەو رەوتە زۆر زیاتر لە جاران بەستێنی هزری و مەعریفی پەرە و گەشەی رۆناکبیری ئۆرگانیکی لەناو کۆمەلگای کوردی پێک‌هێنا. بۆیە سەرتای سەدەی بیستەم رۆناکبیری کورد بە خسلەتی ئۆرگانیکی لە خزمەت دەزگای هزری حیزبی شۆرشگێر‌دا بوو بۆ بەرهەم هێنانی خۆراکی هزری و مەعریفی.

هەرچەند کورد لە زەمان‌دا پێی ناوەتە سەدەی بیست و یەکەم بەڵام بە هزر و مەعریفە لە جیهانی سەدەی بیستەما ماوەتەوە، بە تایبەت رۆناکبیری کورد کە هێشتا مووچەخۆری دەسەڵات، حیزب و بەدی هێنەر و پێکهێنەری فکر و ئایدەیە بۆ دەسەڵات و لەخزمەت دەسەڵات دا. بەتایبەت لەپاش سەرهەڵدانی دەسەڵاتێکی دۆفاکتۆ لە باشوری کوردستان، نسکۆی سیستمی سیاسی باشوور کە بەشیکی هەرە زۆری بەرهەمی فەشەڵی و نسکۆی مۆدێلی کردەوەیی و هزری رۆناکبیرانی کورد بوو، ئەو راستیەی ئاشکرا کرد کە رۆناکبیری ئۆرگانیکی کورد ئیتر وڵام‌دەر نێە و پێویستە ماڵ بگوازێتەوە و ئاڵوگۆری لە خۆێ‌دا ساز بکات، چوون ئاکامی ئەو ئاڵوگۆریە لە ناوکۆمەڵگادا رەنگ دەداتەوە. واتە ئەگەر لە ئەزموونی حکومەتی هەرێم‌دا رۆناکبیری ئۆرگانیک لە خزمەت مسۆگەرتر کردن و پەرەی هێژمۆنی و دەسەڵاتی سیاسی حاکم یان حیزب و ریکخراوەکانی ئۆپۆزیسیونی حکوومەت‌دا بوو، ئەوا ئەمجارە پێویستە رۆناکبیری کورد لە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیونی حیزبی داببرێت و بگەرێتەوە جۆغرافیای کۆمەلگای مەدەنی، لە جیات مسۆگەرتر کردن و هێژمۆنتر کردنی دەسەڵات، یان بەرهم‌هێنانی ئایدە و هزر بۆ ئۆپۆزیسیون وەک ئاڵترناتیڤی دەسەڵاتی مەوجود، پێویستە بەرهەم هێنی فکر و ئایدە بۆ کۆمەلگای مەدەنی بێت بۆ هەرچی وڵامدەرتر کردنی دەسەڵات، سنووردارتر کردنی دەسەڵات و گەشەی زیاتری رەوتی دیمۆکراتیزاسیون لە ناو کۆمەلگادا.

shaho_huseni@yahoo.com