١١\٩\٢٠٢٢

ململانێی هێزەکان و کۆنفیدرالیزمی کانتۆنیک.

ئەرسەلان مەحمود    

ئەندام لایەنگری ئایدیالیستە شمولی و مەزهەبییەکان لەهەر کوێ بوون مەرج نییە ئەو شوێن و ژینگەیە، خاکی نەشونمای هەژموونی و گەشەی ئایدیایی ئەوان بێت، دوێنێ عەفلەقییەکان لەعیراق و لەمەدا چـۆن سەر چیخ و بەهەڵەدا چوون، سوننەو شیعەو ئایدیالە ئیخوانەکانی ئـەمڕۆش بەپاشخان و باکگراوندە هزرییە سعودی و ئێرانی و تورکییەکەوە، دواجار نوقمی کێشە بنەڕەتییەکانی وڵاتەکە دەبن و دەگەنە هەمان وێستگەی بەعث و دەکەونە هەمان هەڵەوڕییەوە لەعیراقدا.

پێـگەو ژینـگەو ژمـارەی پێکهاتە مەزهەبییەکانی شیعەو سوننەو ئیخوانی لەلوبنان و بەحرێن و یەمەن و قەتەرو سوریاو...تاد هــەمـان ئـەو پێگەو ژینگەو ژمارەو سەنگە با کردەو با بردەڵە نییە لەعیراقدا، تورکیاو ئێران و سعودییە ئەوبڕە بودجەو موچەو تـۆڕە خزمەتگوزارییەی لـێرو لـەوێیەک لەدامەزراوە پەروەردەیی مەزهەبی و ئـایدیاییەکـانیاندا خـەرجی دەکـەن ئەگەر لەعیراقدا بیکەنە چـوار هێندەو زیــاتریش، زمـانی پێـگەو ژینگەو ژمـارە عیراقییەکەی پێتەڕ نابێ، لەم وڵاتە وێڕای پێکهاتەو کەلتوری جیا، ملیۆنەها کـوردو ملیۆنەها شیـعەو ملیۆنەهــا سوننەو بـەسەدان هــەزار لەپێکهاتە جیاوازەکانی تر هەن، هەوای عیراقی هەمان ئاوو هەواو ژینگە فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی و سیاسیەکەی دەرودراوسێکانی نییە.

سەرەڕای ئەوەش پێگە بنەڕەتییە مەزهەبییەکەی شیعە، عیراقە، ئێران نییە، گۆڕی ٦لە١٢ ئیمامەکەی شیعە لەعیراقە، عەلی کوڕی ئەبو تالیب، حوسەینی کوڕی موسا کازم، محەمەد جەواد، عەلی ئەلهادی، حەسەن عەسکەری، لەجیهانی شیعیدا مەککە وەک پیرۆزی، شارە جیهانییەکـان بەڕێوەدەبا، دوای ئــەو مەدینەو پاشان نەجەف دێت، نـەجەف مـەزاری ئیمام عەلی لێیەو شوێنی مــەرگی حوسەین و عەباسی برایەتی، ڤـاتکان چۆن بــۆ مەسیحی کاسۆلیک پلەیەکی ڕوحی هەیە، نـەجەف ئـاوها بـۆ شیعەکان پـلەیەکی ڕوحی هــەیە، لـەبـەر ئـەوە دواجار نەتاران دەتوانێت زیاتر لە٢٠ ملیۆن شیعەی عیراقی بخاتە ناو سوپای والی فەقیە، نەریاز دەکارێت دەیەها ملیۆن سوننەی ئەم وڵاتە لەبۆتەی ئــالـــ سەلەفیزمی ئوسوڵی سوننی بداو نەباری گلاوی ئیخوانی لەمصر بۆ تورکیا لەعیراق ڕاست دەبێتەوە.

هەورازتر لەوەش، دەیەها باس و بابەتی دیرۆکی لەجەنگ و ململانێی قوڵ لەنێوان عیراق و ئەم دەوڵەتە هەژمونگەرانەی ئـەمڕۆکەی ناوچەکە هەیەو هێز نییە کاڵ و بەتاڵی بکاتەوە، لـەلێکـەوتەو ئـەگـەری تێکـەوتەی نوێ، هەروەها تێپەڕاندنی هەیمەنەو هەژموون و بەرژەوەندی ئـەمریکاو دەوڵەتانی خۆرئاوایی هــەروا سادە نییە، ڕاستە کۆتایی تونێلەکەی عیراق ڕوناک دیار نییەو خەڵکەکەی هێشتا باجێکی قورس ئەدەن، بەڵام ئـەمـە نائومێدی نییە، دواجار ئەوەی شکستە حەتمییەکە دەخوات ئەوا عیراق و عیراقییەکان نابن، ئەوانەن لەکەوڵی عیراقدا لەکێشەو بێشەو جەنگ و ململانێی شاراوەو ئاشکرادان، چونکە تاسەر ناتوانن سود لەلاوازییەکانی دەوڵەت و پێکهاتە کۆمەڵایەتی و مەزهەبی و سیاسیەکانی وەربگرن.

ئیدی ئەوەی لەبەرژەوەندی هەمووان و خودی عیراقییەکانیشە، گەڵاڵە کردنی پڕۆژەی هاوبەشی فیدڕالیزە کردنی دەوڵەتی عیراقییە، هەڵـبەتـا ئەم دیموکراتیزە کردنەی خۆرئـاواو ئـەو پشک پشکێنە مەزهەبیزمییەی دەوڵەتانی هەرێمایەتی بگۆی دەکەن، شکستیخواردوەو ئەوەی دەتوانێ هاوبەندی لەعیراقدا دروست بکات فیدڕالیزمە، بەدڵنیاییەوە ئەو شێوە فیدرالیزمە نا لەدەوڵەتانی وەک ئەمریکاو ئەڵمانیاو بەلجیکاو سویس و هیندستان و ڕوسیا یان وڵاتانی هەژارو تازە گەشە سەندوو، بەڵکە وەک ئەو وڵاتانەی هەمان بارودۆخیان هــەیـە، عیراق پێویستی بـەفیدڕالـیزمی ئیتنیکی یا کانتۆنی تایفی هەیە، لەهەموو حالەتێکیشدا گەڕانەوە بەرەو دواوە تەنها دەبێ بۆ سود وەرگرتن بێت لەهەڵەکانی ڕابردوو.

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود