ناسیونالیزمی کورد

لە گەمەی هەڵبژاردنەکان و کێشمەکێشەکانی سیاسی عێراقدا.

عەبدوڵا مەحمود

لەو کاتەوەی ڕژێمی بەعس لەدەسەڵاتخراوەو بۆشایی حکومەتی لە عێراقدا پێکهاتووە، جەنگێگی نەبڕاوەو نوێ پانتایی کۆمەڵگای عێراقی داگرتووە. جەنگێگ نە بۆ بنیاتنانەوەی عێراق، نە بۆ زامنکردنی مافەکانی خەڵک و ئازادیەکان و مافە فەردی و مەدەنیەکان، نەبۆ لە بەینبردنی برسێتی و دابینکردنی خۆشگوزەرانی و ژیانێکی سالم و ئینسانی، نە بۆ کۆتاییهێنان بە داگیرکاری و نائەمنی و تیرۆریزمی هەمەڕەنگ و هەمەچەشنی دەولی و غەیرە دەولی، نە بۆ گێڕانەوەی ئیرادەی خەڵک، نە بۆ دەستکۆتاکردنی دەستێوەردانی وڵاتانی کۆنەپەرستی ناوچەکەو باندەکانیان، نە بۆ بنیاتنانەوەی ژێرخانی داڕوخاوی ئابوری عێراق، نە بۆ ........... بەڵکە بۆ میراتیەک کە بەعس جێی هێشتووە.

لە پێکهێنانی حکومەتی کاتیەوە تا دەگات بە ئێستا و حکومەتەکەی مالیکی، هیچ کاتێک نادۆزرێتەوە کە کێشمەکێش و ململانێ لەسەر دەسەڵات، بەڵام بەگرتنەبەری نائینسانیترین شێوازی کێشمەکێش و ناجۆرترین کەلتورو، قەڵبترین ڕێگا.... کۆمەڵگای عێراقی دانەگرتبێت.

کێشمەکێش لەنێوان هێزە قەومی و ئیسلامیەکان، قەومیەکان" ناسیونالیزمی عەرەب بەهەموو باڵەکانیەوە. ناسیونالیزمی کورد بەهەموو باڵ و هێزەکانیەوە. تاڕادەیەکی زۆریش ناسیونالیزمی تورکی. ئیسلامیەکانیش، بە شیعەو سونیەوە بەپشتیوانی لوجیستیکی و مادی هێزی دەرەکی،" لەگەڵ یەکتری بەرجەستەترین واقعەی سیاسی کۆمەڵگای عێراقی دوای بەعس بووە.

کێشمەکێش لەسەر پۆستی سەرۆکایەتی کۆمار، سەرەک وەزیران، وەزارەتەکان، پەرلەمان و سەرۆکایەتی پەرلەمان، و پەرلەمانتاران، سەرۆکی پاریزگاو ئەندامانی ئەنجومەنی پاریزگاکان.... تا دەگات بە قایمقایمیەت و مدیر ناحیەکان. هەروەها کێشمەکێش لەسەر بودجە، لەسەر دەستورو هەموارکردنی، لەسەر سنور و پێشمەرگە، لەسەر فیدرالیزم، لەسەر یاسایی نەوت و غاز و سامانە سروشتیەکان، لەسەر ناوچە جێناکۆکەکان و کەرکوک و مادەی 140، لەسەر جۆری پەیوەندی بە ولاتانی دەرەوە، لەسەر یاسای هەڵبژاردنەکان!! ....تاد، کێشمەکێشێکی نەبڕاوەیە لەنێوان حزب و لایەنە سیاسیە بوژوازیەکانی عیراق.

ئەم کێشمەکێشە کە هێزی چەکداری میلیشایی، دەستێوەردانی ئاشکرای ولاتانی ناوچەکە، باندی تیرۆیستی، لەپشتە. گەورەترین هەڕەشەی سەر ژیان و گوزەرانی خەڵکی عێراق بووە، خەڵکی عێراق قوربانی ئەم جەنگ و شەڕەن کە ئەم هێزانە لەسەر میراتی دەسەڵاتدارتی بەعس دەستیان داوەتی و بەرژوەندیە سیاسی و ئابوری و دنەدان و بەکارهێنانیشیان لەلایەن وڵات و هێزە خاوەن بەرژوەندیە دەرەکیەکان، ئاسۆیەکی نزیک بۆ کۆتاییهێنان بەم دۆخە ناخاتە پێش چاو.

هەڵبژاردنەکان کە وابڕیارە سەرەتای ساڵی داهاتوو بەڕێوە بچێت، گۆشەیەکی ترە لە کێشمەکێش و شەڕی هەمەلایەنەی حزب و لایەنە سیاسییەکانی عێراق، کە دەیانەوێ لەم ڕێگایەوە شوناسی قەوم و تایفەو مەزهەب، بۆ چەندین دەهەی دیکە لە جێگای شوناسی هاوڵاتی بوون، جێگیر بکەن.

دیارە لە عێراقدا نەهێزێک لە هێزە سیاسیە قەوم پەرست و دینیەکان هەیە بڕوای بە هەڵبژاردن و دیموکراسی بێت و نەهیچکام لەوانەش فریوی گاڵتەجاری هەڵبژاردن دەخۆن. بۆهەموویان ئەوە مەعلومە کە هەڵبژاردن و پرۆسەکەی تەنها ناوو ڕوکەشێکە بۆ داپۆشینی جەنگ و تیرور و کرێگرتەیەک، کە بەمەبەستی پچرینی بەشی زۆری دەسەڵات، گرتویانەتە بەر.

هیچ هەڵبژاردنێک لە عێراقی ئیستادا، ناتوانێ ڕەسمیەتی هەبێت، وە هیچ یاسایەکیش بۆ هەڵبژاردنەکان ناتوانێت یاسایەک بێت کە کەمترین ڕێز بۆ ئیرادەو خواستی خەڵکی عێراق و ئازادیخوازی دابنێت. عێراق تا ئەم ساتە وەختە هەم داگیرکراوەو هەم ئیرادەی هەموو حزب و هیزە سیاسیەکانی بەشدار لە حکومەتدا، لە دەرەوەی عێراقەوە ئاراستە دەکرێت. وە هەموو هێزە سیاسیەکانی بەرەی بۆرژوازی کە ملیان بە هەڵبژاردنیان داوە، لە ڕاستیدا رەمزی سوکایەتیکردن بە هەڵبژاردن و دیموکراسی و پێکهاتە یاسایەکانن. خاوەنی میلیشاو باندی ئینسان کوژن. برانەوەو پەسەندکرنی هەر یاساو بڕیارێک لەسەر هەر مەسەلەو کێشەیەک نە لەپەرلەمان بەڵکە لەدەرەوەو بە گوشاری ئەمریکاو وڵاتانی ناوچەکەوە، گرێداوە. بۆیە دەنگدان و هەڵبژاردن لەفەزای لەم چەشنەدا، لەگاڵتەجاریش گاڵتەجاڕانەترە.

فەزایەک کە لەعێراقدا بۆ هێنانە ئارای باسی هەڵبژاردن وەرێخستنی پرۆسەکەی وەریخراوە، بەرهەمی دیموکراسی یان کراوەی کۆمەڵگا نییە، بەڵکە بەرهەمی ساغ نەبونەوەو کۆنەبونەوەی دەسەڵاتە لەلایەن یەکێک لە هێزە سیاسیە ئیسلامیەکان یان قەومیەکان. بەواتایەکی تر تەمەرکوز نەبوونی دەسەڵات لەلایەن لایەنێکەوە بواری داوە بەوەی هێز و لایەنی تری خاوەن میلیشیا بەهۆی بوونی هێزی میلیشیایی و پیشتیوانی لۆجیستی و ماڵی وڵاتانی ناوچەکە، لە گۆرەپانەکەدا خۆیان نیشان بدەن و نمایش بکەن، ئەمەش پێچەوانەی ئەم بۆچون و ڕوانینە هەڵەیە کە پێی وایە فەزای کراوەیەو دیموکراسی هەیە.

بێگومان بەشداریکردنی چالاک یان هەڵسوڕان بۆ هەر حزب و لایەنێکی سیاسی لەو دۆخەدا بانگەشەکەی هەرچیەک بێت پێش مەرجەکەی بوونی هێزی چەکدارە. هەڵبژاردنەکان و پرۆسەکەی بۆ هەرهێزێک کە بیەوێ بەشداری بکات، ڕاست بێت یاچەپ، بەشداری نییە لە گەمەیەکی دیموکراسیدا، بەڵکە بەشدارییە لە گەمەیەکی رەهای سیاسی و سەربازی و ئیقلیمیدا.

لەدۆخی ئێستادا کە ئەمریکا هاوکات لەگەڵ بەکردەوە دەست پێکردنی پاشەکشە بە هێزە سەربازیەکانیدا لەعێراقدا، دەیەوێ نیشابدات بەر لە پاشەکشەی لەعێراقدا، دیموکراسی جێخستووە. وە دەیەوێت ئەم فریوکاریە دەرخواردی ڕای ڕەسمی و گشتی دنیا بدات. ئەم سیاسەتە وەکو وێسگەیەکی گرنگ لەلایەن ئەمریکاوە بەدەستەوە گیراوە تا ئابڕوی پاشەکشەکەی کە ئاکامی نائاکامی سیاسی و تەنانەت سەربازی بووە بەڕوی تیرۆریزم و باندەکانیان کەم بکاتەوە. لەو گەمەیەشدا ئەوەی گرنگ نییە خەڵکی عیراق و ئایندەکەیەتی.

لەدڵی دۆخێکی ئاواد دیسان مەسەلەی سەنگ و سوکی هێزەکان، فاکتێکە ناکرێ نایدە بگیرێت.

حکومەتی عێراق، حکومەتێکی تەوافوقییە، ئەم تەوافوقاتە بە گۆرینی سەنگ و سوکی هێزەکان، ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت و هاتووە. بۆیە ئەمڕۆ سەرجەم کێشەکانی پێشوو، لە یاسای هەڵبژاردنەکانەوە تا دەگات بەدەیان کێشەی تری وەکو بودجە، یاسای نەوت و غازو سامانە سروشتیەکان، ناوچە کێشە لەسەرەکان، مادەی 140، فیدرالی، هەموارکردنی دەستور، دادگاکان، سنور، هێزە چەکدارەکان..... هەموویان بە شێوەیەکی تر مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت.

ئەو لایەنانەی کە هێزیان چەند بەرابەر بووە، نایشارنەوە کە خوازیاری تەمەرکوزی دەسەڵاتن، بانگەشەی دیموکراسی و کەمینەو زۆرینە دەکەن، دەڵێن تەوافوق لەگەڵ دیموکراسیدا نایەتەوە.......تاد. لەبەرامبەریشدا ئەو هێزو لایەنانەی کە پێگەیان لاوازتر بووە لە پێشوو، پێداگری لەسەر تەوافوقی دەکەنەوەو دەیانەوێت هەموو مەسەلەکان بە تەوافوق بێت.

لە نێو ئەم ڕیزبەستنە تازەیدا کە لەچوار ساڵی رابردودا پێکهاتووە، زۆر لایەن لاواز بوون و هێندێکی تر بەهێز بوون، هێندێکی تر لەوپەڕی پاشەکشەو تێکشاویەوە هەڵساونەتەوەو هاتونەتەوە مەیدان، وەکو بەعسیەکان کە خۆیان بە نوێنەری ناسیونالیزمی ڕەسەنی عەرەبی دەزانن. کێشمەکێشەکانی ئەم دەورەیە لەسەر یاسای هەڵبژاردنەکان بەڕۆشنی لەژێر کاریگەری دەورو گوشاری ئەم هێزو ڕیزبەستە تازەیەدایە.

بەڵام نابێ بیرمان بچێت، لەنێو ئەم هەلومەرجەدا هەندێک کێشە هەن، کە دایکی کێشەکانن یان باشتر بڵێم کێشەی ریشەیین و زۆرێک لەکێشەکانی تر دەرهاویشتەی ئەم کێشە ریشەیانەن.

لەوانە کێشەی فیدرالیزم، مادەی 140، کێشەی کەرکوک، کێشەی بودجە، کێشەی ناوچە کێشە لەسەرەکان، کێشەی پیشمەرگە، یاسای نەوت و غازو سامانە سروشتیەکان..... ئەمانە هەموویان دەرهاویشتەی کێشەیەکی سەرەکیترن، کە کێشەی خەڵکی کوردستانە.

ڕیزبەستن و هەڵوێستی هێزو لایەنە سیاسیەکانی عێراق، لەوانە ناسیونالیزمی عەرەب بە قەومی و ئیسلامیەکەیەوە، لەبەرامبەر کێشەی خەلکی کوردستاندا لە گشتیەتی خۆیدا هاوهەڵوێستن. ناسیونالیزمی کورد هەرچەندە بەشدارە لە حکومەتی مەرکەزی ئێستادا، و لایەنێکە کە کێشەی خەلکی کوردستانی بۆ سات و سەوداو بۆمانەوە لەدەسەلاتی مەرکەز و درێژەدان بەدەسەلاتدارتی بەسەر خەڵکی کوردستاندا بەبارمتە گرتووە. لایەنێکە کە هاوسەنگی هێز لە عێراقدا بە زیانی تەواو بووە. پێگەی لاواز تر بووە. بەهەمان شێوەش ڕەوتی ناسیونالیستی عەرەب لەبەرامبەر بە ناسیونالیزمی ئیسلامی کەڕەوت و هێزە ئیسلامیە سیاسیەکانن جێگەو پێگەی بەهێز بووە.

تێکچونی ئەم هاوسەنگی هێزە، لەنێوان ناسیونالیزمی قەومی و ئیسلامی عەرەبی لەگەڵ ناسیونالیزمی کورد، زەمینەی بۆ دوبارە چاوخشاندنەوە بە هەموو کێشە و ڕێکەوتنەکانی پێشوودا هێناوەتەوە گۆڕێ.

گوشاری ناسیونالیزمی قەومی عەرەبی بە پشتیوانی وڵاتانی ناسیونالیستی عەرەب، بەتایبەت لە پەیوەند بەکێشەی گەڕانەوەی بەعسیەکانەوە بۆ ناوپرۆسەی سیاسی کە کێشەیەکی بنەڕەتی نێوان هەردوو ناسیونالیزمی قەومی و ئیسلامی عەرەبە، بە قازانجی بزوتنەوەی ناسیونالیستی قەومی عەرەبی تەواو بووە، ڕاگەیاندنی ئەم دوایانەی عەمار حەکیم لە عەمانی پایتەختی ئۆردون بەوەی کە دەبێ ڕێگەی بەعسیەکان بدرێت بگەڕێنەوە ناو پرۆسەی سیاسی ئاڵوگۆڕو ملدانێکی ئاشکراو پاشەکشەیەکی بەرجەستەی ناسیونالیزمی ئیسلامی و هێزەکانیەتی لەبەرامبەر بە ناسیونالیزمی قەومی و بەعسیزم کە بەناوی جۆراوجۆری ترەوە بەعسیزم نوێنەرایەتی دەکەن، هاوکات سازش و دانیشتنی ئەمریکا لەگەل بەعسیەکان و هەوڵدان بۆ گێڕانەوەیان گۆشەیەکی تری ئەو حەقیقەتەیە، کە ناسیونالیزمی عەرەب لە ناوپرۆسەی سیاسی عیراقدا، لە هێزو ڕەوتێکی تێکشکێنراو ڕاونراو تەرک خراوەوە، بۆتەوە بە یاریچیەکی بریاردەر لە کێشەو پرسەکانی عێراقدا. ئەمە هێندەی بە زیانی ڕەوەتە دینیەکانی عێراق تەواو دەبێت، دە بەرابەری ئەوە بە زیانی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد تەواو دەبیت. هاوکاتیش پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە چارەنوس و ئایندەی خەڵکی کوردستانەوە هەیە، بەتایبەت کە تائێستا ناسیونالیزمی کورد لەغیابی هێزی کاریگەرو بەهێزی ڕەوتی سوسیالیستیدا، توانیویەتی مێژووی خەڵکی کوردستان بۆ ڕزگاری لەگەڵ مێژووی خۆی بۆ بەشداری لەدەسەڵاتی ناوەندا تێکەڵ بکات و سات و سەواد بە خواستەکانی خەڵکی کوردستانەوە بکات.

لەونێوەدا کێشمەکیشی نێوان ناسیونالیزمی کورد و ناسیونالیزمی عەرەب بە قەومی ئیسلامیەکەیەوە، بەرجەستەترین کێشمەکیش و ململانێی سەر ساحەی سیاسی عێراقە. هێرش کە ناسیونالیزمی عەرەب بەو مەوقعیەتەی کە بەدەستی هێناوە لەلایەک و پاشەکشەیەک کەبەسەر ناسیونالیزمی کوردا فەرز کراوە و توشی بووە لەلایەکی ترەوە، دیاردەیەکی بەرچاوەو بەرهەمی تێکچونی هاوسەنگی هێزەکانە.

سەرانی بزوتنەوەی قەومی کورد نایشارنەوە کە دەڵێن پاراستنی دەستکەوتەکان، یەکەمین ئەرکمانە. بێگومان دەسکەوتەکانیش ئەو چەند مادەو برگە ناڕۆشن و مەتاتیانەی دەستورو چەند ڕێکەوتننامەیەکن لەسەروی ئیرادەی خەلکی کوردستانەوە لە پەیوەند بە وەبەرهێنان، بودجە، مادەی بەهیچ شوێنێک نەگەیشتوی 140، ....تاد. لەحاڵێکدا ناسیونالیزمی عەرەب و بەڕەوتە دینیەکانیشەوە، لەهێرشدان بۆ کەمکردنەوەو نەهێشتنیان.

تەنانەت کار بەوە گەیشتووە، جاران یەکێتی و پارتی نیگەرانی ئەوە بوون، کە لەناوچە کێشە لەسەرەکان، لەکەرکوک زوڵمیان لێکراوە، کەچی لەپەیوەند بەیاسای هەڵبژاردنەکانەوە لەسەر بڕی کورسیەکان بۆ پاریزگاکانی کوردستان، هاوریان لێهەڵسا کە ئەمجارە لە سلێمانی و هەولێرو دهۆک زوڵمیان لێکراوە!!.

یان ئەوەی کە بریاردراوە لە کەرکوک هەڵبژاردن بکرێت، بەدەست کەوت دەزانن، لەکاتێکدا بۆیان ڕۆشن نییە بۆچی ئەگەر لە کەرکوک هەڵبژاردن بکرێت و بەچاوی تایبەت سەیری نەکرێت، دەستکەوتەکەی چییە؟ ئەمە لە کاتێکدا دیسان کێشەی کەرکوک بەشێکە لەکێشەی کورد، و بەبێ چارەسەری کێشەی کورد، ممکین نییە کێشەی کەرکوک چارەسەری کارسازو گونجاو بگات.

ئەمانە هەموو نیشان ئەدەن ئەوەی لە عێراقدا ڕوودەدات، ڕەوەندێکە بە زیانی بزوتنەوەی قەومی کورد دەستی پێکردووە. ئەگەر بزوتنەوەی قەومی کوردو هێزەکانی بەوەی ئێستا رازین و هەوڵیان پارستنیەتی، ئەوا ئەمە هیچی بۆخەڵکی کوردستان تیانەبوەو نییەو خەلکی قوربانیەکی زۆر زۆری بۆ کۆتایی بەکێشەکەی داوە نەک بۆ ئەم چەند مادەو بڕگە کۆنەپەرست و مەتاتیانەی دەستورو. یان ئەگەر بزوتنەوەی قەومی کورد بە پاشەکشەکردنی زیاتریش مل بدەن، کە ئامادەن بیدەن بەقیمەتی هێشتنەوەیان لە دەسەڵاتی مەرکەزدا، لەگەڵ ئەوەدا ئەمە بۆخەڵکی کوردستان هیچ بایەخێکی نییە، بەڵام دیسان باجەکەی خەڵکی کوردستان ئەیدەن.

کێشەی خەڵکی کوردستان، بە کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکانەوە، کێشەیەکی سیاسیە و پێویستە لە ڕیشەوە چارەسەر بکرێت، چارەسەری ئەم کێشەیەش لە بنەڕەتەوە لەگرەوی ئەوەدا نییە، لەدەستوردا چەند مادەو بڕگە هەن بەقازانجی خەڵکی کوردستان، یان بەوە نییە لە هەڵبژاردنەکاندا چەند کورس بەر پارێزگاکانی کوردستان دەکەوێت و حزبەکان رەسمیەتی دەسەلاتیان لە ریگای ئەو کورسیانەوە چۆن بەکاردەهێنن، یان بودجەکەی چەندە، مادە 140 چی بەسەر دێت، یاسای نەوت و غازو..... بەرەوکوێ دەچن ...تاد، بەڵکە لەگرەوەی بەڕەسمی ناسینی ئیرادەی خەڵکی کوردستاندایە، لەگرەوی ئەوەدایە خەڵکی کوردستان لەپرۆسەیەکی ئازادانەدا، پرسی پێبکرێت کە دەیانەوێ چ چارەنوسێک بۆخۆیان هەڵبژێرن، مانەوە لەگەڵ عێراقی ئێستا یان جیابونەوەو پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆی سکولاری غەیرە قەومی.

جگە لەو ڕێگایە، هیچ هەڵبژاردنێک، هیچ بەندو مادەیەکی دەستوری، هیچ شێوازێک بۆ ڕێکخستنی هەرێم بە عیراقەوە، ناتوانێ وەلامی خەڵکی کوردستان و کێشەکەی بداتەوە.

خەڵکی کوردستانیش هیچ ڕێگایەکیان بە قازانجی ئایندەیان لەبەردەمدا نییە، جگە لە ڕێگای خۆ جیاکردنەوە لە ئاسۆی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد، و کۆبونەوە لەدەوری بزوتنەوەی سوسیالیستی ئازادیخوازی کە مەرجێکی سەرەکی هەنگاونانە بۆ بریاری یەکلاکەرەوەی ئازادانە بۆ مانەوە لەگەڵ عێراقی قەومی و ئیسلامی یان جیابونەوەو پێکهێنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ، کە ئینسان تیادا ئازادو تەسەل و خۆشگوزەران بێت. ئەو هەلبژاردنانەی!! کە بریارە ساڵی داهاتوو بەڕێوە بچێت، حەلقەیەکی ترە لە ڕاستای لکاندنەوەی بەزۆری کوردستانی بەکردەوە دابڕاوەوە بەعێراقی قەومی و ئیسلامی کە نەک جێگایەک بۆ یەکسانی مافی هاوڵاتی بوون ناتوانی بەڕەسمی بناسێت، بەڵکە ناتوانێت بۆ داسەپاندنی بەزۆری هەویەی قەومی و دینی دەست بۆ زەبرو زەنگ و ملهوڕی و سەرکوتی سیاسی نەبات.

29-11-2009
abdulla.mahmud@gmail.com