٣٠\٧\٢٠١٩

نەبەردەکانی نەوەیەک، راپەڕینی لاوان و ئەفراندنی مرۆڤێکی نوێ.

جەمال کۆشش      

واز لە ژینگە بهێنن، سیستەم بگۆڕن.

نەوەی سفرەکان، نەوەی ساڵانی دوو هەزارەکان بەدواوە، پێکهاتوویەکی کۆمەڵایەتن لە ئاڵنکارییەکی نوێدا ئامادەن بۆڕاپەڕین ،بۆ هەڵتەکاندنی دونیای کۆن، بۆ دەستدانە پێشخستنی کۆمەڵگا ودامەزاندنی جیهانێکی ئازاد (ڕادیکاڵ دەبێتە واقیع/هەفتەنامەی تسایت/ئەلمانیا، سەرەتایی ٦.٢٠١٩). نەوەیەک ساڵە خەماویی وتاریکەکانی دەیەی نەوەدەکانی مناڵی ، لە نێو رۆژە لاویی وسەرکێشیەکانی پڕ شەوق وسەوزاییەکانی چڕکردۆتەوە، زانستە کۆمەڵایەتی وسۆسیۆلۆژی وتەکنەلۆژییەکانی ، توانایەکی هزری وبیری تیژی بڕیاری دروست وخێرای پێداوە..نەوەیەک لە نێێو وکپپیدیایەکی زانیاری مەزندا، لە نێو گەورەترین کتیبخانەی دیجیتالیدا، بە دوو چرکە بتوانێت لە بارەی خۆی ودونیاو کێشە وپرسیار وگومانەکان لەسەرهەقیقەت لە مەحەکبدات. نەوەی گلۆبەلایزەیشن وکۆکردنەوەی دونیا لە چەند دیسیکیک وداتای پڕ زانیاری چەند هەزارڵاپەڕەیییە، نەوەیەک چەند زمانی زیندووی جیهانی دەزانێت ورۆژانە لە پەیوەندییەکانیدا وبۆ چالاکیەکانی وبۆ کارو بۆ بەهرەو خولیاکانی بەکاریدەهێنێت. نەوەیەک، فورسەتیكی ناوازە وهەرزان وکاراوگونجاوو سادەی کەوتوتە بەردەست، بتوانێت بەشدارو چالاک وزیندوو بێت لە دروستکردنی بیروڕای گشتیداو لەکۆلیکتیفی چالاکیە رۆژانەییەکاندا، لە، نەوەیەک بەرهەمهاتووی قۆناخێکی نوێیە ، هەست ولێکدانەوەیەکی شێوە گشتیان لا دروست بووە، کە نامۆ وتوڕەن بە هەموو شتێکی ئێستای کۆن، لەدژی هیرارکیەت، پاتریۆتیستی ، ناسیۆنالیستیت، بێزارن لە سیاسەتی، لەکلتوری، لە نۆرم، لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە ترادسێۆنیەکانی، لە پیرۆزییەکانی، لەکاریزما و لەدۆگمە فکرییەکانی. نەوەیەکن وە تەنانەت کەوتونەتە ئەو دیو دابەشبونی جەندەری، کۆنفسیۆن وناسێۆنەوە. ئەم نەوەیە زۆر بەدیار کڵێشە فەلسەفیەکانەوە دانانیشێت، زیاترپشت بە لێکۆڵینەوەی بواری زانستە سروشتی وفەلسەفە کۆمەڵایەتیەکان وئەزمون وداتا وستاتستیک دەبەستێت. نەوەی سالانی سفرەکان، نەوەیەکی تۆلیرانس وکراوەن، هاو نیشتمانی جیهانی وکۆسمۆن و چەپخواز وئینساندۆستن. نەوەیەکن( زۆر لە نەوەی ساڵانی پێش شۆڕشی گەورەی فەرەنسا ) دەچن، نەوەیەکن لەدایکدەبن وەک ئەوەی جیهان هەروا بوە، لە حیکایەتی سەرەوری بێزارن، قەڵەشتی شارو لادێ نێوانیان خەریکە نامیینێ ولادێیەکانیان دەچنە باوەشی قەهراوی پەراوێزی شار و یان خۆیان بە هەموو چەم وجۆبارەوە بەرەو شارۆچکەیەکی مەدەدنی گەشە دەکەن. لەنێو ئۆربانە مۆدێرنە گەورەکاندا، کەمایەتیەکی زۆر کەم تەواوی سەروەتی کۆمەڵگایان قۆرخکردووە و وەحشی دوای قازانجن ،لە ململانێ ولە کێبڕکێیەکی زۆرەملێی نێو خۆیانداو شکاندنەوەیی بە ناچاری بەسەر توند کردنەوەی هەلومەرجی بەرهەمهێنانەوە ، وەک تاکە دەروازەی مانەوەی سیستەمی کەپیتالیزم، نائارامی و ڕاکەڕاک و ئومێد وژیانی ملێۆنان ئینسانیڕاپێچی نێو مانەوەی فیزیکی کۆمەڵگا کردووە. ، شەڕی گەورەی ماڵوێرانی، فەزاحەتی فڕادانی هەزاران تۆن خواردن بۆ دانەبەزینی نرخ، بەخۆڵەمێشکردنی سەدان هەکتار زەوی بۆ ئەوەی کۆمپانیایەکی گەورەیجیهانی بتوانێت بەکەمێک هەرزان ترلە کۆمپانیاڕکابەرەکەی مەوادە خاوەکانی بگوازێتەوە. ئاوی خواردنەوە لە ئاستی جیهاندا ، لەلایەن چەند فیرما وکارتیلی نێو نەتەوەییەوە، مۆنۆپلکراوە( نیستلەوئیڤیان…) . ئەم خەرەندە گەورە کۆمەڵایەتیە، لەلایەن دامەزراوەکانی دەوڵەتانێکەوە، کە زۆر کەم باکی بە ژیان وگوزەرانی ئەم نەوەیە هەیە، بەڕووی هەموو ناڕەزایەتیەکدا ئەم کەمایەتیە دەپارێزرێت و بۆ ئەمڕاسپاردەیەش،پەرلەمان وماسکی میدیایی و تەواو و سەربازیشی لەمەچکدایە.

ئەم نەوەیە لە پڕو کەمتر لە دەیەیەک لەبەرامبەر پەنجەرەیەکدا وەستا کە دەڕوانێتە پانتاییڕەهەندەکانی ژیان وبیەوێت بەچەند چرکەیەک جەوهەر وپروسەیڕاستیەکانی بۆ دەرکەوێت.(لەکاتیكدا سوقرات پێی وابوە ناتوانین ئەگەرەکان دیاری بکەین،یان تێبگەین و دیاریبکەین). نەوەیەکن زۆر لەبەرامبەر سیکسولیەتیەت وکراوەن و دیدگایەکی ئینسانیان بۆ نێۆ خۆیان پەیداکردوە، مناڵ وژیان وکەسایەتی مناڵ، دەبێتە سەنتەر(دەستدرێژی بۆ سەر ماف وکەرامەتی مناڵ، وەک تاوانییەکجار گەورە دەژمێردرێ وژیانی مناڵ دەبێتە سەنتەری ئهتماماتی کۆمەڵایەتی وسیاسی وئابوری وئایدۆلۆژییەکان )٠ کێشەی پەنابەران و ژینگە و پرسی گەورە لە ئایندی خۆیان بێوەڵام ناهێلن. لەبارەی سەردەمەکانی گەشەی مرۆڤایەتیەوە، زۆر جار لەگەڵ هەر داهێنان ووەرچەرخانێکی مەزن لە بواری میدیا و زانیاریدا، زەمینەیەکییەکجار گونجاویان بۆڕاپەڕینی جەماوەری وشۆڕشە کۆمەڵایەتیەکان پیکهێناوە. وەک دۆزینەوەی ئەلف با، لەکۆمارییۆنانی کۆن ورۆمادا، چاپ لە شۆڕشی گەورەی فەرەنسادا.

هەموو سیستەمەکە بۆگەنی کردووە.

لە کۆتایی مانگی ١٢ی ساڵی پارەوە ، وەتا ئێستا زیاتر ١٢٠ وڵاتی جیهان، لەشارە گەورەکان وشارۆچکەکان وقوتابخانەکان ، خوێندکاران ولاوان وهەلسوراوانی ئێکۆ سیستەم و خەڵکی ناڕازیی ، خۆپیشاندان دەکەن ومیتنگی جەماوەری وکۆڕو کۆبونەوە ساز دەدەن. سەرەتا کەم وبایەخ وگرنگی ئەوتۆی نەبوو، ئێستا هەفتانە بەردەوام خۆپیشاندانەکان لەسەرانسەری جیهان بەسەدان هەزار کەس تێدەپەڕێنێت و بزوتنەوەکەیان لەژێر ناوی ((هەینی بۆ ئایندە)) ئاسۆی ئالتەرناتیفی سیاسی/ کۆمەڵایەتی بۆ دەربازبون لە وەحشەتی قازانج و کێشەکانی کۆمەڵگای ئەمڕۆی سەرمایەداری وەرگرتوە.، تایبەت لە ئەوروپا(سەر زەمینی واقعی نمای بزوتنەوەکە)مۆری بە زۆر لایەنی کۆمەڵایەتی وسیاسی ورۆشنبیری کۆمەڵگاوە کوتاوە. ئەو پرس وپرسیارانەی ئەم نەوەیە ، وەکچارتا وپلاتفۆرم ومانیفیستەکەی خۆی بەدەوریدا کۆبوەتەوە، و شێوازو تاکتک وئامرازەکانی تێکۆشانی بۆ دەکەن ، لە بەرتەسکی دیدگای لیبرالیزمی کلاسیکی تێدەپەڕێنێ و ناتەبا ودژ بە نیولیبالیزم و وژورنالیزمی ئاراستەکراوە، زۆر کەس بە درێژە وگەشەپێکردنی (بزوتنەوەی ئۆکیپای ستریت ) ئەمەریکا دەزانێت لەکاتی ئەزمەی ئابوری سالێ ٢٠٠٨ ویان فۆرمێکی نوێی (ناڕەازایەتی هێڵەک زەردەکان)ی فەرەنسا، بەرجەستەترین نمونەی سەرکەوتنی میدیای ئەو فلمە ٤٥ دەقیقەیە بو، کە (ریزۆ /Rezo) ناوێک بۆ تێکشکاندنی جەبەروتی پارتی دیموکراتی مەسیحی ئەلمانی لەیوتوب کە خۆی دەرهێنەری بوو، بڵاوکردەوە، ١٣ ملیۆن کەس بینیوتی لە کاتێکدا هیچ کام لەکەنالە تەلەفزیونیە زۆر بەناوبانگەکانیش ناتوانن بەو ژمارەیە بگەن.

پارتە سەوزەکانی ئەوروپا وئەم نەوەیە.

پارتە سەوزەکان بەتایبەت لەئەوروپای رۆژئاوا، کەمێژویەکی ٣٠ /٤٠ ساڵەیان هەیە، تەوەرەی سەرەکیان مەسەلەی ژینگەپارێزی بووە. دەورانی جۆراوجۆر، لە ولاتانی جۆراوجۆر بابەتێکی کۆمەڵایەتی/سیاسیان وەک تەوەرەی خەبات بەدەستەوە گرتوەو وکەمپینی جۆراوجۆریان بۆبەدیهێنانی سازداوە. دەمێک لەنێوبردنی ئەتۆم، دەمێک مافی ئاژەڵان، دەمیک سیستەمی تەندروستی ، دەمێک مافی کەمایەتیەکان، مافەکانی مرۆڤ وبەتایبەت پەنابەران، سیستەمی خویندن، سیستەمیڕێگ وبان و پاراستنی ژینگە وکەمکردنەوەی گازی ژەهراوی و لاستیک و..هتد. بەدرێژایی ئەم ماوەیەش چ ڕاستەوخۆ لەگەڵ سۆسیال دیموکراتەکان لە حوکمڕانی ودەوڵەتدا بون یان لە شەقام لەگەڵ سۆسیالیستەکان وئانارشیتەکان وکۆمۆنیستەکان وکەنیسەکاندا بەپێی تیماو داواکانیان کۆمیتەی هاوبەش وبەرەی بەرەنگارییان پێکهێناوە. بەڵام بەردەوام لە پەراوێزی کۆمەڵگا و بێ نینۆکلە دەسەڵاتدا بوون. هیچ کات بەئەندازەی ئەمیەکدوساڵەیی دوایی سەرنجی میدیا لەسەریان نەبووەو هیزی سیاسیان لەکۆمەڵگا ودەسەڵاتیان لەپەرلەمان ودامەزراوە فەرمیەکاندا نەبووە. پێشتر زۆرڕادیکاڵ ولە دژی لیبزالێزمی نوێ بون، وەک دەوترا( شووتی بون، ناوەوە سورو دەرەوە کەسک ). هەندێک بە کۆمۆنیزمی سەدەی بیست ویەکی دەچواند. ڕاستە ئەم نەوەیە مەیل وسمپاتیان بە گشتی بۆ سەوزەکان هەیە وئەمەش خالێ لاوازیانە، لاوان بەگشتی پشتیان لە پارتە تەقلیدیە سواوەکان کردووە، ئەم چەکەرەکردنەوەی سەوزەکان ،دەتوانین بەکورتی دیاریبکەین، ئەو گۆڕانە چۆنایەتیەیە لە پارتە سەوزەکان،لە بریڕادیکالیەتی دژی کاپیتالیزم، خەباتی چینایەتی ئێستا پێکەوە ژیان وسازانئ کۆمەڵایەتییە،لە بری ناکۆکی چینایەتی وسیستەمی کەپیتالیزمی بە کارەساتەکانی ژینگە،. لەو کاتەی پارتە تەقلیدیەکانی تری کۆمەڵگا لە شوێن خۆیان بەدیار بەرنامەکانیاوە دانیشتبون، پارتە سەوزەکان ئەو خۆگونجاندن وپێشڕەویەیان پەرەپێدا، کە لاوان وهیواکانیان وخەونەکانیان لە خۆیاندا بگونجێنن. پەرچەمی خواست وخەونەکانی لاوان، خوێنگەرمانە بەرزکەنەوە وخۆیان لەگەڵ ئەم نەوەیە بسازێنن.

لاوانی کوردستان و پرۆژەی کۆمۆنیستی.

نەوەیەکی بەئاگا وسەرکیش وتووڕە لە دەسەڵات ولەکۆی سیستەمی پیکهاتەی لەقڵبدانی تەنگی ژیانی پەیدا بووە. ئەم نەوەیە، بەدەست سیاسیە کۆنەپەرست و دەستکەوتە پیرۆزەکانیڕابەروقارەمانە نەتەوەییە چاوچنۆکەکانەوە، رۆحی هەلاهەلا بووە. ژیانی رۆژانەی ئاسایی، ئەم نەوەیە، گیرۆدەی گەورەترین چەقبەستنی سیستەمی سیاسی وکۆمەڵایەتی وحزبی بوه. لە نێو بازنەی بەتاڵی حوکمڕانی بنەماڵەیی ودەسەڵاتێکی قەهراوی دا، سەرگەردان بەئەبەدی دەسوڕێتەوە، نەوەیەکن، چاوەڕوانی وتموحی باشترکردنی ژیانیان، لەگەڵ دیواری بەرزی حەسارەکانی دەسەڵات وکۆمەڵگادا، لەگەڵ تفەنگبەدەستەکانی ((ناوچەو مەڵبەندەکان))و یاساوڵە چاو زیتەکانی مۆڕال وئاین وکلتورو پایە بەرزی دەوڵەمەندە دەبەنگەکاندا،ڕووبەڕوو دەبێتەوە.

نەوەی ساڵانی سفرەکان، بەراورد بە نەوەی ساڵانی نەوەدەکان، مانەوە لە کوردستان گیریان خوارد . شەپۆلی ناڕەزایەتیە جەماوەری وتاکیەکان، خۆرۆشنبیرکردن وچالاکیە فکری وسیاسی وهونەرییەکان، بایکۆتی هەلىژاردنی پەرلەمانی وڕووەرگێڕان لە پارتە تەقلیدی وکۆنەپارێز وهەرەمیەکان، روناکی بەخشن وتاکە ئومێدن کە خۆیانڕێگایەکی جیاواز بۆ ئازادی وبۆ پێشکەوتن و بۆشۆڕش هەڵبژێرن.

لە تەواوی ئەو هاوڵاتیانەی کوردستان، لەیەک کەسی هەموو ئەو لاوانەی لەڕێگای کۆچ وهەڵاتن، زیندانیکران لەلایەن دەوڵەتانەوە، خنکان، سوتان، بریندار بون، بزر بوون، سەقەت بون ، بەزۆر دیپۆرتکرانەوە، چارەنوسی مناڵەکانیان، هاوسەرەکانیان، ئەوان هاوڵاتی پلە دەیی نیشتمانی دایک نەبوون، حکومەتی هەرێمی کوردستان، میشێک میوانی نەبوو، نە شکاتێک، لێپرسینەوەیەک، تەلەفۆنێک، سەردانیەک، نەبوو. تەنانەت خەرجی لاشەی کارەساتەکانیڕێگاوبانیشی نەگرتە ئەستۆی.

ئەو نەوەیەی مانەوە ش لە کوردستان، هیچ نلێپرسراوەتیەک ونەخشەیەکی حکومەتی هەرێم نەبو، بۆڕەخساندنی هەلومەرجی گونجاوتر بۆ ژیان وپلاندانان بۆ کەمکردنەوەی کۆچ ولە نێوبردنی هۆکارەکانی هەڵاتن و سەرهەڵگرتن.

ئەم نەوەیە جوانترینڕۆڵەکانی لە جەنگی بەرەنگاری لەدژی دەسەڵاتی بۆرژوازی کوردیدا گیانیان لەدەستداوە، لە بەردبارانکردنی بنکەو بارەگای حزبە دەسەڵاتدار وئۆپۆزسیۆنە هەلپەرست وپۆپۆلیستەکاندا (ڕێژوان وسورکیووبیلال وگەرمیان و………….). لە دژی هەژاری ونەداری، بێرێزی وشکۆدا(سۆرانی مامە حەمە)، لە دژی گەندەڵی وتاڵان ودیکتاتۆری ژەنەڕالەکان( کاوە گەرمیانی)، لە دژی کۆی سیستەمی گەندەڵی وپاتریارکی و چاوچنۆکی وپاوانی موڵک وماڵ وسیاسەت ودەسەڵات وجیاوازی چینایەتی( سەردەشت عوسمان).

شوناس وخەباتی چینایەتی.

نەوەی ساڵانی دوهەزارەکان، نەوەیەکن خەون وخولیای جیاوازیان لا پەیدا بوە. زۆر ئینساندۆست وژندۆست وژیاندۆست وکتیب دۆستن. ئەو نەوەیەی پەیدا بووە، کەمتر پیاوسالارو ئەگرەسیف وشەڕاوین. نەوەیەکن ئیدی حیکایەتەکان، کەمتر جێگای خوڵقاندنەوەی داستانە سەرمەدییەکانیان دەبێت. دەورانی( زیندانی سیاسی وپێشمەرگەی کۆن وشۆڕشی ئەیلول)، کۆتایی دێت ، بابەتە کۆمەڵایەتی ویەکسانی وئازادییە سیاسی ومافە مەدەنییەکان وهاوڵاتی بون وخۆشی وشکۆ وڕێزو بوونی ئینسانی، جیگای دەگرێتەوە. ئەم نەوەیە ناکۆکییە چینایەتیە کلاسیکیەکانی کەپیتالیزم بەشەپۆلە هزری وفەلسەفیە نوێیەکان پەرچەمدار دەکات. ئەم نەوەیە کوردبون، ناکاتە تاکە شوناسی و ئیسلامیش بە نامۆ دەزانێت بە بونە جیهانیەکەی. ئەم نەوەیە ،دەبێتە بەشێکی هەلپێکراو لە لە تەوژمە جیهانیەکان وئارەزووی قولی شکاندنی سنورەکان و گەڕیدەیە وتینووی گەشت وگوزارە. ئەم نەوەیە ئیدی ناتوانێت لە حەساری خێزانە گەورە خێلەکیەکاندا، ئاسودە بێت وهەست بەئارامی بکات. ئەم نەوەیە دەیەویت ئازاد بێت وماف وکەرامەتی پاڕێزراو بێت. ئەم نەوەیە سیما وئاکار، جل وبەرگ وئادابی، هەلسوکەوتی رۆژانەو مامەڵەی لەگەڵ دایک وخوشک وهاوسەروباوک وبراو هاوڕێێ کاندا، نوێیە ودەیەوێت کەسایەتیەکی درێژکراوەی میژوی کۆن نەبێت. شوناسی نەوەی نوێ، نەخەملێوە، بەڵام فرچکەکەو گەلاوێژەکەییەکجار ئایندە بەخشن.

نەبەردەکانی ئەم نەوەیە:

(واز لە ژینگە بهێنن، سیستەم بگۆڕن)، ( هەموو سیستەمە کە بۆ گەنە)، لە خۆپیشاندانە گەورەکان وبەزمانە جۆراوجۆرەکان بەرز دەکرێنەوە، ناوەڕۆکی دژی کاپیتالیستی ئەمڕاپەڕینەی لاوان وێنا دەکات. کەڕەنگە زۆریش خۆپیشاندەران لە ئالۆزی سیستەمەکە نەگەن. نەبەردێکی واقعیە، ئەو جدالاتە فکری وسیاسیانەی ئەمڕۆی کۆمەڵگا، لە ناتەبایی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری لەگەل مانەوەی ئینسانیەتی ئینسان،ناکۆکی چارە هەڵنەگری سودی سەرمایە وتەبایی وخۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتی دانیشتوان. هەر پێشکەوتنێکی بواری زانست وبواری گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی، دەکاتە سەرچاوەی فەرهود وکێبڕكێێ کەڵەکەی سەرمایە.لاوان لە نێو ئەم ژینگەیەدا ، لە نێو ئەم پرسیارو تەوژمە سیاسی وفکریانەدا، لە نێو ئەم خۆپیشاندان ومانگرتنانەدا، دەتوانن ئاسۆیەکی گەشی سۆشیالیستی بەدی بکەن.

ئەم نوسینە کورتە تایبەت نیە بە خەباتی لاوان بۆ ماف وداوای تایبەت بە خۆیان وتوێژەکەیان ، بۆ فراوانکردنەوەی باخچەو ودروشانەوەی پرشنگی جوانی وبەختیان، بەڵکە گیان وئایدیا و خەونەکانیان لە گۆرینی سەرتاپای کۆمەڵگادا، وەک داینەمۆی هێزێکی نوێی شۆڕشگێر، وەک پەیدابوونی ئینسانێکی نوێ کە دەیەوێت بە زوویی لە چەوسانەوە، لە ئەشکەنجە، لە هەژاری، لە شەڕ، لە نەزانین،لە دەسەڵاتی دیکتاتۆریڕزگاری بێت. ئەم نەوەیە هێزێکی نوێ مارکسیزمی ئەرسەدۆکسی دەکاتە ئامڕازی رۆشنکردنەوەی واقعیاتی چینایەتی وکۆمۆنیزمی نوێش دەکاتە پراتیکی شۆڕشگێڕانە.خەیاڵی نیە و مجامەلەش نیە، بۆشاییەکی سیاسی گەورە هەیە، لەبەردەم بابەتە کۆمەڵایەتی ویەکسانی وئازادییە سیاسی ومافە مەدەنییەکان وهاوڵاتی بون وخۆشی وشکۆ وڕێزو بوونی ئینسانی، جیگای ئالتەرناتیفیی کۆمۆنیستیدا چاوەڕێی نەوەیەکی هۆشیاروبە دەربەست دەکات.

گریمانییەکجار زۆرە، شوناسی سیاسی ئەم نەوەیە لەڕێکخراوی کوردستانی ئەلتەرناتیفی کۆمۆنیستی لەعێراقدا، بەرجەستە ببێتەوە. پەرچەمی نەوەیەکی ئینسانی سۆسیالیست وئازادیخوازو هۆشیارو ناڕەزایی بەدەستەوە بگرێت. ئەم نەوەیە. ئینسانێکی نوێیە.

١٤\٦\٢٠١٩
ماڵپه‌ڕی جه‌‌مال کۆشش