پارتی سۆسیالست

دەیەوێت هەموو ئەوانەی لەگەڵ ئانرات تاوانبار بوونە بداتە دادگا.

سازدانی: عەلی مەحموود محەمەد ، بە هاوکاری کاک یونس گۆران

کریستا ژنە پەرلەمانتار لە زۆر بۆنە و خۆپیشاندانی کوردەکان ئامادەیە ، تاکو ئەو باسی ئانراتی لە پارلەمانی هۆڵەندا نەهێنایە ڕۆژەڤەوە ، ئەم پیاوە تاوانبارەمان نەناسیبوو ، منیش لە ڕێگەی ئەمەوە ناوی ئەو پیاوەم بیست ، یەکەم کەس بوو لە مینبەری پارلەمانەوە داوای دادگایی ئانراتی کرد ، لێرەوە لە هەواڵی کریستاوە لە پارلەمان ڕاگەیاندنی کوردی باسی ئانراتی هێنایە ناو ڕۆژنامەکانەوە ، کە ڕۆژنامەنووس کامەران ئەحمەد سلێمان ڕاپۆرتەکەی کردە کوردی . ئانراتیش لە ڕێگەی چاوپێکەوتنە تەلەفزیۆنیەکانییەوە خۆی خستە داوی دادگاوە و بەڵگەی تاوانباری دا بە دەستەوە .
"پرۆفایل : لە 15-9-1974 لە فریزلاند لە دایک بووە ، زانستی سروشتی خوێندووە ، 5 ساڵ یاریدەدری پەرلەمان بوو ، 5 ساڵیشە ئەندام پەرلەمانە لەسەر لیستی پارتی سۆسیالست . بەرپرسی لیژنەی بەرگرییە لە پارلەمانی هۆڵەندا ، هەروەها داد و لە بەشی بیناسازیشە " .

پرسیار: سەبارەت بە دانی چەکی کیمیاوی لە لایەن هەندێک کارخانەی هۆڵەندییەوە ، قسە و باسەکان لەمڕۆژانە گەرمن ، ئایا لە پارلەمان لێکۆڵنەوە کراوە لەسەر ئەو دۆزە ؟.
کرستینا: نەخێر لێکۆڵینەوە نەکراوە لە پارلەمان ، فرانس ڤان ئانرات یەک تاکە کەس بوو دادگایی کرا ، پارتی سۆسیالست " ئێس پەی " دەیەوێت ئەوانەی دیکەش بدرێنە دادگا ، کەوا بەشدار بوونە لەو تاوانە .
ئەو کاتەی ئانرات دەژیا و کاری دەکرد و کیمیاوی دەدا بە عێراق ، کابینەی حکوومەت ئیجرائاتی لە دژی نەکردووە ، لە ساڵی 1983 ەوە زانیویانە کەچی فرۆشتنی چەکی کیمیاویان بە عێراق قەدەغە نەکردووە .
لە ساڵانی 1982 و 1983 وەزیرێکی سەر بە پارتی VVD وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا بوو ، ئاشکرا بوو عێراق دژ بە ئێران چەکی کیمیاوی بەکار دەهێنێت ، کەچی نەیویست قەدەغەی بکات ، کە وەک پارتی سۆسیالست ئێستا داوا دەکەین ، ئەو پارتانە ناهێڵن ئەو شەخسانە بدەینە دادگا . لەم داوایەدا پارتی چەپی سەوز لەگەڵمانە ، وەلێ پارتی کار نایەوێت .
لەو کاتە باڵوێزی هۆڵەندا لە عێراق وتی : ئەم چەکانە دژ بە گەلی عێراقی بەکار دەهێنرێت ، بۆ زانین لە ساڵی 1982فریس بۆلکستاین وەزیری دەرەوەی هۆڵەندا بوو ، کە سەر بە پارتی VVD یە . ئەم پیاوە چووە لای سەدام و تەوقەی لەگەڵدا کرد .
لە ناو عێراقەوە هەواڵ دەهات کە ئەم چەکانە دژ بە گەل و ئێران بەکار دەهێنرێت ، کەچی وەزیری ناوبراو سەفقاتی دەکرد بۆ کۆمپانیاکان ، ڕاستە هۆڵەندا زیرەکە لە بازرگانی ، وەلێ جار جارە لە پێناو قازانج چاو دەنوقێنن . لە ئەبریلی 1984 حکوومەتی هۆڵەندا بڕیار دەدات قەدەغەی ناردنی چەند مادەیەک بکرێت بۆ عێراق . فرانس ڤان ئانرات بۆیە حوکمدرا چونکە دوای ئەو بڕیارە مادەی ناردبوو بۆ عێراق ، چونکە پێشتر بڕیاری وا لە ئارادا نەبوو کە ناردنی چەکی کیمیاوی بۆ عێراق قەدەغە بکات .
پێش 3 هەفتە فایلێک ئاشکرا بوو ، ناوی کۆمپانیا هۆڵەندییەکانی تێدا هاتووە بە دانپێنانی خودی سەدام حوسێن ، کە مادەی کیمیاویان داوە بە عێراق . سەدام یارییەکی ژیرانەی دەکرد ، وای نیشان دەدا کە دەیووت : ئێوە من تاوانبار دەکەن بە شتێک کە خۆتان داوتانە پێم ، ئەو لیستە لەوانەی هەڵەی تێدا هەبێت ، وەلێ دانپێنانی خودی سەدامە .

پرسیار: خودی سەدام ، یان دەزگایەکی سەر بە سستەمەکەی ؟.
کرستینا: نازانم ، لەوەیا تەئکید نیم . با بێینەوە سەر هۆڵەندا و نەچینە سەر نێونەتەوەیی ، مەڵخەمی تاوانبارکرا بە ناردنی بڕێکی بچووک دوای ئەو بڕیارە .
پرسیار: چۆن زانرا بڕەکە بچووک بوو ؟ .
کرستینا: دوای ساڵی 1984 یەک وەجبەی دیکەیان ناردووە ، وەجبەی تریان نەناردووە ، کەی بی ئێس هیچی نەناردووە ، بۆیە حوکم نەدرا ، ئێستا دەمەوێت باسی شتێکی دیکە بکەم و پێویستیم بە هاوکارییە ، ئەویش بەڵگەنامە لەسەر ئەم کۆمپانیایانەی چەکی کیمیاویان ناردووە بۆ عیراق .
پرسیار: یارمەتی چیت دەوێت ؟.
کرستینا: لە عێراق دادگایی دەکرێت ، ئەوانەی تۆمەتبارن بە دانی چەک قەول وایە بانگ بکرێن بۆ دادگا ،.

پرسیار: کێ بانگیان دەکات ؟.
کرستینا: دادگا .
ئەوەی من دەمەوێت لە ئەرشیف فاکس و وەرەقە هەیە ، پێویستە دادگای ئێراقی زانیاریمان بدەنێ هەرچییەکیان لایە .

پرسیار: ئەوان مامەڵە لەگەڵ دەزگای فەرمییا دەکەن ، وزارەت بە نموونە .
کرستینا: با بیان دەنێ ، باشە . من لێرە لە ڕێگەی ئەم ڕۆژنامەیەی ئێوەوە داوا لە هەموو لایەک دەکەم کە چی لە ئارشیفیانە ، هەر شتێک هەیە تایبەتە بە کۆمپانیا هۆڵەندیەکان بۆمان بنێرن ، تاکو ئێمە بتوانین ئەو کۆمپانیایانە حوکم بدەین . ئەو کەسانەی پەیوەندییان بەو کۆنتراکتەکانەوە هەبووە لەو کاتە با بیان دۆزینەوە ، کەڵک لە زانیارییەکانیان دەبینین ، ئەوانەی ئەو زانیاریانە دەبەخشن حوکم نادرێن .

پرسیار: ئایا پێت وا نییە ئەم کارە پێویستی بە هاوکاری هەموو کورد دەبێت لە هۆڵەندا ؟.
کرستینا: بەڵێ پێویستیم بە هەموو هاوکارییەک هەیە . بەڵام لە ئانرات کە خۆی دانینابوو بە تاوانەکەیدا ، ئاسایی بوو بە ئاشکرا کار بکرێت ، وەلێ لێرە وا نییە ، ناتوانرێت بەو شێوەیە کار بکرێت .

پرسیار: چۆن بیستت ئانرات گەیشتۆتە هۆڵەندا ؟.
کرستینا: لە ڕێگەی تەلەڤزیۆنەوە ، کەناڵی ئەین فەنداخ .

پرسیار: کە زانیت چیت کرد ؟.
کرستینا: پێشتر ناویم بیستبوو ، ناوی دەهاتە پێشەوە ، کە بینیم هاتە سەر تەلەفزیۆن ، یەکسەر دەستمان بە ئیجرائات کرد .

پرسیار: ئەو ئیجرائاتانە چی بوون ؟.
کرستینا: دوای ئەوە یەکسەر هاتم لە پەرلەمان داوام کرد کە ئەم مرۆڤە پێویستە دادگایی بکرێت .

پرسیار: نازانیت بەروارەکەی کەی بوو ؟.
کرستینا: نەخێر نازانم لە یادم نەماوە .

پرسیار: کێ داوای لێت کرد ، ئەم هەنگاوە بنێیت ؟.
کرستینا: کەس داوای لێم نەکرد ، بۆخۆم کردم . ئەو تاوانبار بوو بە ناردنی چەکی کیمیاوی بۆ عێراق ، بەس تێناگەیشتین بۆ مخابەراتی هۆڵەندی دەیان پاراست ، هەر ئەمەش بوو وایکرد حکوومەت تاوانبار بکەین . کابینێتی ئەوات نایە ویست هیچ بکات ، چونکە دەیووت دۆزەکە کۆن بووە ، دۆنەر وەزیر داد بوو لە پارتی سی دی ئای . وەزیری داد دەیووت : کۆن بووە ، بەرژەوەندی ئابوورییە ، منیش وتم : نابێت ئەوە شتێکی مرۆڤانەیە ، خەڵکی کوشتووە ، یارمەتی سەدامی داوە ، هەموو کات لەسەر ئەوە قسەم دەکرد .

پرسیار: وەک لە دادگا هەموو گوێبیستی بووین بە بەڕێزیشتەوە ، کە چاوپێکەوتنی تەلەفزیۆنی ئانرات لەگەڵ کەناڵی تەلەفزیۆنی " نێت ڤێرک " بووە سەرچاوەی بە دادگایی گەیاندنی ئانرات ، کە فرێد تەیفن بەو کارە هەڵسا ؟.
کرستینا: فرێد تەیفن بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ بوو ، بەڵگەنامە کۆ بکاتەوە ، ئەو لەناو دادگا بوو ، داواکاری گشتی بوو . تا لە پارلەمانەوە گڵۆپی سەوز هەڵنەکرایا بۆ دادگاییکردنی ئەو نایتوانی هیچ بکات . دەزانین ئەو کاری زۆری کرد ، هەردووکمان ڕۆڵمان هەبوو ، ئەمە ڕاستە .

پرسیار: دەتوانین بڵێین حکوومەتی هۆڵەندا خۆی ئانراتی دایە دادگا؟.
کرستینا: حکوومەتی هۆڵەندا دوای ئەوە قایل بوو ، کە پارتی سۆسیالست پاڵەپەستۆی زۆری کرد بۆ بە دادگایی گەیاندنی ، کەچی ئێستا هۆڵەندا دەڵێت سەیرکەن ئێمە چەندە مرۆڤایەتین هاووڵاتی خۆمانمان دادگاییکرد .

پرسیار: ئایا ئێس پەی لە بۆچوونێکی مرۆڤایەتییەوە ئەمەیکرد ، یان کەسێک ، لایەنێک کاریگەرییان لەسەری دانا بۆ ئەوەی ئەم هەنگاوە بنێت ؟.
کرستینا: ئەم هەموو پەیوەندییە باشەی هەمان بوو لە گەڵ کورددا ، ئەو هەموو ئازارەی بە کورد گەیشتبوو ، وایکرد ئەمکارە بکەین . ئەگەر من وەک پەرلەمانتارێک بزانم ئەم تاوانە کراوە چۆن ئەبێت بێدەنگ بم بەرامبەری ، ئەمە باشترین کار بوو بیکەم بۆ کورد ، خۆم دەبوایە بمکردایە ، بە قسەی کەس و هیچ لایەنێک نەمکردووە . ئێمە وەک پارتێک هەست بەوە ناکەین بۆ پارت کارێک بە قازانجە و باشە ئەوسا بیکەین ، بەڵکە ئێمە بۆ مرۆڤایەتی ئەمکارەمان ئەنجامداوە . دەبوایە هەر بمانکردایە ، ئەمە باوەڕمانە .
سەیرکەن مۆگابی دژ بە گەلەکەی کیمیاوی لە وڵاتەکەی بەکار هێناوە ، ئەمە وا دەکات ئیجرائات وەربگرم لە دژی ، مەسەلەکە کورد نییە ، مەسەلە لێرە مرۆڤایەتییە ، ئێستا بیر لەوە دەکەمەوە و پرسیاری ئەوە دەکەم ، ئایا کێ کیمیاوی داوە بە مۆگابی ؟ ، جارێکی دیکە بەڵگە هەیە کە دەڵاڵی هۆڵەندی داوییەتی ، بۆیە بە قسەی هیچ کەس و لایەنێک ئەو کارەم نەکردووە ، ئەو کارە لە باوەڕو ویژدانەوە بووە .

پرسیار: ئەی بەرامبەر تاوانبارانی دی ، ئەوانەی ڕاستەوخۆ دەستیان لە تاواندا هەبووە ؟.
کرستینا: لێرە سیستەمی ئێف یەک هەیە ، بزانن ئەوەی تاوانی کردووە ، ئەوە لێکۆڵینەوەی تایبەتی بۆ دەکەن ، بە پێی ئەو یاسایە ئەوەی خۆی تاوانبار بێت ، ئەوا وەچەکانیشی لە مافی بوون بە هۆڵەندی بێبەری دەبن ، ئەمە خراپە ، مناڵ نابێت باجی باوکی بدات . لە جەنگی جیهانی دووەم زۆر هۆڵەندی بەشدارییان کرد لە تاوانەکانی هیتلەر ، کە باوکەکان حوکمدران ئەوەندە بۆ منداڵەکان بەس بوو ە باوکیان سزا دراوە ، ئێستا پێویستە وا بێت ، مناڵەکان بۆ دەبێت لە گەڵ باوکیان سزا بدرێن .
لە کۆتاییدا ئێوە دەتوانن زۆر هاوکاریمان بکەن ، وەک چۆن لە دادگای ئانرات ئەو فاکسەی هێناتان لەسەر ئەو ، کاریگەری زۆری لەسەر حوکمدانەکەی هەبوو ، سزاکەی قورستر کرد ، ئێستاش پەیداکرنی بەڵگەنامە گرنگە بۆ کارەکان .