٢٩\٧\٢٠١٠

پەتای کوورسی دەســەڵات!
(1)

دوکتۆر حوسێن موحەممەد عەزیز*

ئاشکرایە، پەروەردەکردنی ڕۆڵەکانی نەتەوەیەکی دیارییکراو، بە ئەرکی سەرشانی گەلێ لایەنی وەک: {خێزان، خوێندنگە، کۆمەڵ... } دادەنرێ. بەڵام لە هەموویان گرنگتر، دەزگەکانی دەوڵەتە. لەبەرئەوەی نەتەوەی کورد، لە سەرتاسەری مێژووی خوێناوی خۆیدا، خاوەنی یەک دەوڵەتی یەکگرتووی نەتەوەیی خۆی نەبووە، وەک پێویست نەیتوانیوە، ئەم ئەرکە گرنگ و پیرۆزە جێبەجێکا. بەڵکوو تا ئەندازەیەکی زۆر، ڕێکخراوی دێمۆکراسیی و پارتی ڕامیاریی جیاواز، لە قۆناغەکانی خەباتی نەتەوەییدا، ئەم ئەرکەیان لە ئەستۆی خۆیان گرتووە. بەڵام لێرەدا پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا چۆنیان جێبەجێکردووە و چییان کردووە؟!

لە ڕاستییدا، سەرکردەی پارتەکانی {کوردستان}، ئاوێکی وا خاوێنیان نەڕشتووە، تا هەموو دەسەڵاتدار و لێپرسراوەکانی دیکەی کورد، لە هەر جێگە و پۆستیکدا بووبن، پێیان لێ نەخستبێ. چونکە وەک کورد گوتوویەتی: گەورە ئاو دەڕێژێ و پچووک پێی لێَدەخا! لەبەرئەوە، دەردێکیان لە ڕیزەکانی نەتەوەکەدا بڵاوکردووەتەوە، گەر لە دەردی تاعون و شێرپەنجە ترسناکتر نەبێ، مەترسیی کەمتر نییە، ئەویش پەتای گەندەڵیی و ئارەزووی دەسەڵات وەرگرتنە. چونکە ئەو دوو دەردە کوشندەیە، چەن مرۆیەک دەکوژن و هەموو کۆمەڵەکە لەنێونابەن. بەڵام ئەم پەتا گەورەیەی دیکە، بنچینە سەرەکیی و دینگە بەهێزەکانی کۆمەڵ هەڵدەتەکێنێ و لەنێویدەبا. بۆیە زۆر ترسناکە و بە ئەم زووانەش چارەسەر ناکرێ.

گەر ئامانجی پارتێکی دیارییکراو، تەنیا هەر ئەوە بێ، بە هەر شێوازێ بێ، دەس بە سەر دەسەڵاتدا بگرێ و کوورسییەکان داگیرکا، ئەوا گرنگ نییە، چی دەچێنێ و چی دەدورێتەوە! چونکە ئەو پارتەی بە کوورسی دەسەڵات دەگا، مەگەر بە زۆر و بە کودەتای سەربازیی خوێناویی لاببرێ، یا مەرگ لە چنگی سەرکردەکانی دەربێنێ، ئەگینا ئەوە دەردێکە و دەرمانی نییە!

کوورسی دەسەڵات، پێوەندیی بە دید و بۆچوونی جیاوازەوە هەیە. لە کۆمەڵە دێمۆکراسیی و ئازادەکاندا، بە شێوەیەکی ئاشتییانە و پڕ لە هێمنانە، دەسەڵات ئاڵوگۆڕدەکرێ، هەموو لایەنێکیش بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان قایلدەبن. بەڵام لە کۆمەڵە دیکتاتۆریی و تۆتالیتارەکاندا، بە بیر و باوەڕی سەرکردەی خۆسەپێن و پارتی تاقانەی دەسەڵاتدارەوە بەسراوەتەوە. واتە: دەسەڵات بە شێوەیەکی ئاشتییخوازانە، دادپەروەرانە و هێمنانە ئاڵوگۆڕناکرێ، بەڵکوو لە ڕێی جەنگی نێوخۆ، کودەتای سەربازیی و هێندێ جاریش، بە هۆی دەسەڵاتی ڕێکخراوەکانی مافیاوە دەبێ. با لێرەدا، چەن نموونەیەک بێنمەوە:

لە جیهانی سەرمایەدارییدا، چەندین سەرکردەی وەک: {هیتلەر، مۆسۆلۆنی، فڕانکۆ ...} توانیان، دەسەڵات وەرگرن و خوێنێکی زۆریش بڕێژن. بە تایبەتیی یەکێکی وەک { هیتلەر}، کەڵکێکی زۆری لە پڕۆسەی دێمۆکراسیی وەرگرت، هەلی قواستەوە و لە {ئەڵمانیا} دەسەڵاتی وەرگرت. بەڵام نەک هەر دەسەڵاتی بۆ خۆی و پارتەکەی قۆرغکرد، بەڵکوو زۆر خراپ بەکاریهێنا و دەسیشی لە کوورسی دەسەڵات بەرنەدا، تا سەرانسەری جیهانی لە گۆمی خوێن و فرمێسکدا نقومکرد و سەری خۆشی تێداچوو.

لە جیهانی سۆسیالیزمدا، چەندین سەرکردەی وەک: {لینین، ستالین، ماوتسی تۆنگ، تیتۆ، کیم ئیڵ سۆنگ، چاوشیسکۆ، ئەنوەر خواجە، هۆنیکەر ...}، بە شۆڕشی خوێناویی و بە هێزی چەک توانیان، بە کوورسی دەسەڵات شادبن، خۆیان و ئایدۆلۆژیاکانیان، بە سەر ڕۆڵەکانی گەلەکانیاندا بسەپێنن، تا دوا هەناسەشیان، بە زەبری ئاگر و ئاسن، فەرمانڕەوایی گەلەکانیان بکەن و ورتەیان لێ ببڕن. لە ئەنجامیشدا، ڕاستیی و درووستیی ئەو ئایدۆلۆژیا و دەسەڵاتە، بۆ هەموو لایەک ڕوونبووەوە.

هەروەها، لە خۆرهەڵاتی نێوەڕاستیشدا، چەندین سەرکردەی دیکتاتۆری وەک: {شای ئێران، کەمال ئەتاتوورک، حافز ئەسەد، حوسنی موبارەک، موعەممەر قەزافیی، سەددام حوسێن} هەبوون و هەن، بە شێوەیەکی خراپ، دەسەڵاتیان بەکارهێناوە، ڕۆڵەکانی گەلەکانی خۆیان، لە دێمۆکراسیی و ئازادیی ڕاستەقینە بێ بەش کردووە. نموونەی { شای ئێران} و {سەددام حوسێن}مان لەبەرچاوە، بە چ دەردێ چوون!

چیرۆکی پڕ لە سەیر و سەمەرە، لای {ڕۆبێرت موگابی}یە. چونکە ئەم پیاوە ڕەشپێستە، بە سیمبۆڵی سەربەخۆیی {زیمبابۆی} ناسراوە، شەش دانە جارە، لە وولاتەکەیدا هەڵبژاردن دەکرێ، تەنیا هەر خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار هەڵدەبژێررێ و ڕێ بە هیچ کەسێکی دیکە نادا، خۆی هەڵبژێرێ. تەنانەت گوتوویەتی: {تا لە ژیاندا بم، دەبێ، هەر خۆم سەرۆکی ئەم ووڵاتە بم}. **

ئایا ئەو دیکتاتۆرانە، بیریان لە ئەوە کردووەتەوە، تا کەی سەرۆک و سەرکردە دەبن؟! تا کەی مێشکیان کاردەکا؟! تا کەی ڕێ بە کەسی دیکە نادەن، لێهاتوویی و دەسڕەنگینیی خۆیان تاقیکەنەوە؟! هەڵبەتە، هەموو ئەوانەی بە ئەو شێوەیە بیریانکردووەتەوە، کوورسی دەسەڵاتیان بۆ خۆیان و نەوەکانیان پاوەنکردووە، هەر لە سەرەتاوە، کردار و ڕەفتاریان دیاربووە، بۆیە چارەنووسیان بە ئەو ڕۆژە ڕەشە گەیشتووە و پاشەڕۆژی گەلەکانی خۆشیان، تووشی ئەو هەموو ماڵوێرانیی و کارەساتە گەورانە کردووە!

هەرچەندە لە {کوردستان}، جگە لە ئەم ئەزموونەی {باشوور}ی ووڵات، دەسەڵاتی بنەماڵە و چەن میرنشینێکی خێڵەکیی نیمچەدەرەبەگیی ـ دەرەبەگیی، نەتەوەی کورد دەوڵەتێکی سەربەخۆی نەبووە. لەبەرئەوە، ئەزموونێکی درێژخایەنی دەسەڵاتی نەبووە و نییە. بۆیە کوورسی دەسەڵاتیش، مێژوویەکی هێندە کۆنی نییە، تا نموونەی لە سەر بێنینەوە. بەڵام دەتوانین، ئەزموونی پارتەکانی {کوردستان}ی مەزن، لەبەرچاوگرین و بەپێی تەمەنیان، چەن نموونەیەکیان لە سەر بێنینەوە.
لە خۆرهەڵاتی {کوردستان}، گەر {قاسملو} شەهید نەکرایە، ئەز دڵنیام، ئێستەش هەر ئەو سکرتێری {حیزبی دێمۆکراتی کوردستان} دەبوو. یا دوای ئەو، گەر {شەرەفکەندیی} شەهید نەکرایە، ئەوا دوور نەبوو، ئێستەش هەر ئەو سکرتێر بووایە!

لە باشووری {کوردستان}، ڕەوانشاد {مستەفا بارزانیی}، لە ئەو ڕۆژەی {پارتیی} دامەزرازوە، تا کۆچیدواییکردووە، هەر خۆی سەرۆک بووە. لە دوای ئەویش، {مەسعوود بارزانیی} کوڕی سەرۆکە و ڕەنگە تا لە ژیانیشدا بێ، هەر خۆی سەرۆک بێ! هەروەها {جەلال تاڵەبانیی}، ئەوەتەی {یەکێتیی} دامەزراندووە و تا مێژوویەکی نادیاریش، هەر خۆی سکرتێری گشتیی دەبێ!

سەیر ئەوەیە، ئەم پەتای کوورسی دەسەڵاتەی {پارتیی} و {یەکێتیی}، نەک هەر کاری لە پارتە گچکە ئایینیی و سیکولارەکانیش کردووە، بەڵکوو کاری لە ئەندامانی سەرکردایەتی پارتەکانیش کردووە. بۆ نموونە: یەکێکی وەک {عەلی عەبدوڵڵا}، ئەوەتەی لە {پارتیی}دا کاردەکا، ئەندامی سەرکردایەتی بووە، تا دەشمرێ، ئەو پۆستەی هەر لێ ناسەنرێتەوە!

ئەوە جگە لە ئەوەی، {حەمەی حاجی مەحموود} و { قادر عەزیز}، ئەوەتەی پارتەکانی خۆیان دامەزراندووە، هەر دووکیان هەر سکرتێری گشتیی پارتەکانی خۆیانن و تا لە ژیانیشدا بن، مەگەر خۆیان وازبێنن، ئەگینا هێز نییە، لایانبەرێ!

لە ئەوەش سەیرتر ئەوەیە، ئەوەتەی {عەبدوڵڵا ئۆجەلان}، پارتی کرێکارانی دامەزراندووە، هەر ئەو سەرۆکی بووە. ئێستەش کە گیراوە، هەر ئەو سەرۆکێتی. کەچیی، کاتێ {نیلسۆن مەندێلا} دەسگیرکرا، تا ئازادکرا، هەڤاڵەکانی سەرۆکێکی دیکەیان دانابوو!

ڕاستە، کوورسی دەسەڵات و پوڵ و پارە، بە هەموو ڕێیەکی ڕەوا و ناڕەوا دەسدەکەوێ، بەڵام ئەو کارە، بە هەموو کەسێکی ئابڕوومەندی ئازادییخواز و نیشتمانپەروەر ناکرێ. لە هەمان کاتیشدا، ناو و ناوبانگی جوان، کەسایەتی بەهێز و بە تواناش، بە کرداری باش پەیدادەکرێ، بەڵام دیسانەوە ئەمەش، دەس هەموو کەسێ ناکەوێ. چونکە جیاوازیی نێوان ئەو دوو هەوڵدانە ئەوەیە: کوورسی و پارە دەڕوا، بەڵام ناو و ناوبانگی باش دەمێنێتەوە. لەبەرئەوە پێویست ناکا، مرۆ کوورسیپەرست بێ، لە سەر مێزی قوماری کوورسی دەسەڵات و پارە، ئابڕووی خۆی بدۆڕێنێ. چونکە هەر کاتێ کوورسییەکەی لەکیسچوو، خەمێکی زۆر دایدەگرێ و خەو لە چاوانی دەتۆرێ!

لە کۆتایی ئەم بەشەشدا دەڵێم: کەم پیاوی وەک: {نیلسۆن مەندێلا} و {عەزیز موحەممەد} هەڵدەکەون، بەرگەی دەسخەڕۆکردنی پارە و دەسەڵات بگرن، هەروا بە ئاسانیی، واز لە پۆستەکانی خۆیان بێنن و بۆ یەکێکی دیکەی بەجێبێڵن! بەڵێ، ئەوان ڕێزی خۆیان گرت و وازیانهێنا، پێش ئەوەی کوورسی دەسەڵات ماڵاواییان لێ بکا، ماڵاواییان لێ کرد!
_________________________________________

* دوکتۆر حوسێن موحەممەد عەزیز - نووسەر و مامۆستای زانکۆ.

** دوکتۆر حوسێن موحەممەد عەزیز، هێندێ پەتای کوردکوژە، سولەیمانیی، 2009، ل59.

azizhus@yahoo.se