٧\٩\٢٠١١

پڕۆژەی ئەنجومەنی دایەلۆگ و چاکسازیی.
 

پێشکەوتن و تێکۆشانی ئازادیخوازانەی گەلان بەگشتی گەیشتووەتە ئاستێک کە چیتر ناتوانێـت ئەو سیستەمە کۆن و کلاسیکیە پەسەند بکات کە لەبەردەم ماف و داخوازیەکانی خەڵکدا ئاستەنگن. هەرێمی کوردستانیش بە قۆناغێکی نوێدا تێدەپەڕێت کە دەکرێ ناوی بونیاتنانەوەی لێبنێین ، کە لە شەرعییەتی شۆرشگێڕییەوە بەرەو سەروەری یاسا، شەرعییەتی پرەنسیپ و بەرەو بەدامەزراوەیی کردنی هەموو جومگەکانی کۆمەڵگەو حوکومەت هەنگاو دەنێت. ئەم قۆناغەش هەموو خەڵکی کوردستان پەیوەندیدار دەکات. هەر بۆیە گۆڕانکاری و چاکسازی تەنها بەچەند هێزو لایەنێک ئەنجام نادرێت. ئەم قۆناغە چەسپاو نییە ، نە دەسەڵات و نە ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان و نە پارت و ڕێکخراوی دەرەوەی پەرلەمان ، نە ئەنجومەنە جەماوەرییەکان بە تەنیا ناتوانن نوێنەرایەتی هەموو خەڵک و راستییەکان بکەن بە تەنهاش ناتوانن باروئەرکی ئەم قۆناغە هەڵبگرن.

ئێمە پێمانوایە بە بەشداری هەموو هێزو لایەن وپێکهاتەکانی کۆمەڵگە، دەتوانین نوێنەرایەتی جەماوەر بکەین و لە ڕێگەی دایەلۆگەوە چاکسازی و گۆڕانکاری ریشەیی ئەنجام بدەین. بۆ ئەم مەبەستە رۆژی 4/6 کۆبونەوەیەکی بەرفراوان بە دروشمی (نا بۆ توندوتیژی و داسەپاندنی بێچارەیی ، بەڵێ بۆ ئاشتی و چارەسەری دیموکراتیانە) ئەنجامدرا، لە کۆبوونەوەکەدا زیاتر لە 24 پارت و ڕێکخراوی مەدەنی و کەسایەتی ڕۆشنبیرو یاسایی و ئەکادیمی و پسپۆڕ لە بواری نەتەوەیی و دیموکراتیدا ئامادە ببوون، لایەنەکان چەندین پرۆژەیان پێشکەش کرد و ئامادەبووانیش گفتوگۆیان لەسەر کردن، سەبارەت بە میکانزمی چارەسەرکردنی کێشەکان بیروڕا گۆردرایەوە، لە کۆتاییدا ئەنجومەنێک بەناوی ئەنجومەنی بەڵێ بۆ دیالۆگ هەڵبژێردرا، بۆ بەردەوامکردنی ئەو جۆرە خەباتانەو جێبەجیکردنی راسپاردەو بڕیارەکانی کۆبونەوەکە، ئەنجومەنەکە بە کۆکردنەوەو لەبەرچاوگرتنی هەموو پرۆژە پێشنیارکراوەکان، پرۆژەیەکی هاوبەشی ئامادە کرد تا لە کۆنفرانسێکی بەرفراواندا وتوێژی لەسەر بکرێ، پاشان لە کۆنفرانسێکی دیکەدا ، کە بانگهێشتی تەواوی پارتەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دامودەزگاکانی حوکومەت و ژمارەیەکی زۆر کەسایەتی کرابوو، گفتوگۆ لەسەر ناوەڕۆکی پرۆژەکە کرا. پاشان ئەنجومەن بەرفراوانتر کراو لەکۆبونەوەی خۆیدا ناوەکەی بۆ ئەنجومەنی دایەلۆگ و چاکسازی گۆردرا ، ئێمەش وەک ئەنجومەنەکە لە دەرئەنجامی بیروڕاکانی کە لە دوایین کۆنفرانس پێشکەشکرابوون، پێداچوونەوەمان بۆ پرۆژەکە کردو لە ئەنجامدا ئەم پرۆژەیەی لێ وەبەرهات کە دەیخەینە روو ، تێیدا پێداگری لەسەر پێشخستنی میکانزمی چارەسەری کێشەکان و سەرخستنی ئەم قۆناغە دەکەین.

دەقی پرۆژەکە.

1- لە پێناوی چارەسەرکردنی کێشەکان و داڕشتنی پرۆژەیەکی تۆکمە ، پێویستە دیالۆگ بەرفراوان بکرێت، بۆ ئەو مەبەستە کۆنفرانسێک سازبکرێت کەتێیدا نوێنەرانی تەواوی هێزو لایەنەکان لە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان ، پارتەکانی دەرەوەی پەرلەمان، ڕێکخراوە مەدەنیەکان بە ژنان و لاوانەوە لە گەڵ کەسایەتی ئەکادیمی، رۆشنبیر، کۆمەڵایەتی، ئایینی و نوێنەرانی جەماوەر لەهەر ناوچەیەکی کوردستان تێیدا بەشدار بن، کە لەوێدا ئەنجومەنێک لەنوێنەری هەموو ئەو لایەن و پێکهاتانەی کە بەشدار دەبن پێکبێت و بۆ ڕاپەڕاندنی راسپاردەو بڕیارەکانی کۆنفرانس دەست بەکاربێت .
2- خۆپیشاندان و ڕێپێوان مافێکی ئاسایی و بنەڕەتی هەر تاکێکی کۆمەڵَگەیە، بەڵام لە ماوەی ڕابردوودا بێ سنور یاسا پێشێل کراوە و گەورەترین توندوتیژی لێکەوتۆتەوە کە هەموولایەک تێدا زەرەرمەندبوون. بۆیە پێویستە حوکومەت بەپێی یاسا مامەڵە لە گەڵ خۆپیشانداندا بکات . بەزوترین کات هەموو ئەوانەی سەرپێچیان کردووەو توندوتیژیان بەکارهێناوەو دەستیان هەبووە لە شەهیدکردنی هاوڵاتیاندا بدرێنە دادگاو لە چوارچێوەی یاسادا سزا بدرێن.
3- لەماوەیەکی نزیکدا پڕۆژەى دەستوورى هەرێمی کوردستان بەشێوازی سەردەمیانە پێداچوونەوەی بۆ بکرێت و هەمواربکرێتەوە کە هاوشێوەی دەستووری وڵاتە پێشکەوتووەکان بێ  و دەبێ بۆ ڕاپرسی ئامادە بکرێت.
4- یاساکانی خۆپیشاندان ، ڕێسای کاری دادگا ،داواکاری گشتی ،سەرۆکایەتی هەرێم ،یاسای پەرلەمان،حوکومەتی هەرێم و وەزارەتەکان هەمواربکرێنەوە،، پێشمەرگە ، ئاسایش، پۆلیس، پاراستن، زانیاری ، دژە تیرۆر ڕێکبخرێنەوە، هەروەها کاری پارتە سیاسیەکان و راگەیاندن و سەندیکاکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بەپێی پێوانەکانی یاسای دیموکراتی ڕێکبخرێنەوەو بەشێوەیەک بێت کە گەرەنتی ئازادی ڕادەربڕین و ڕێکخراوەیی بوون و ئەنجامدانی چالاکی مەدەنییانە بکات .
5- پڕۆژە یاسایەک بۆ رێکخستنی کارى کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم ئامادە بکرێت کە سەربەخۆیی کۆمسیۆنەکە زامن و دەستەبەر بکات هەروەها لیژنەی کۆمسیۆن و هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاو ناحییەکان ئامادە بکرێت. هەروەها پەلە بکرێت لە چاوگێڕانەوە بە هەردوو یاسای ژمارە (3) و (4)ی ساڵى 2009 تایبەت بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاو قەزاو ناحیەکان، پێش بەرێوەچوونی هەڵبژاردنی داهاتوو.
6- پرەنسیپی ڕێکەوتن (تەوافوق) سەبارەت بە چەند یاسایەکی گرنگی وەک یاسای کۆمیسێۆنی باڵای هەڵبژاردن لە هەرێمی کوردستاندا پەیڕەو بکرێت، سەرۆک و ئەندامانی هەموو کۆمسیۆن و دەستەکانی تر لە کەسانی بێلایەنی شارەزاو لێهاتوو دەستنیشان بکرێن.
7- تەواوی ئەو بەندو ماددە یاساییانەی کە بەزهنیەتی جیاکاری ڕەگەزی نوسراوەتەوە هەموار بکرێنەوە، بەتایبەتیش یاسای باری کەسێتی، رەگەزنامە، سزادان ، بەشێوەیەک رێک بخرێنەوە کە هاوتایی رەگەزی بە بنەما بگیرێت.
8- ئەو کەسانەی کە پلەی بەڕێوەبەرى گشتی بەرەو سەرەوەیان پێدەدرێت، پێویستە پێًش وەرگرتنی پلەکانیان ، لە لایەن دەستەی نەزاهەی دامەزراوی هەرێمەوە تەماشای دۆسیەی کەسییان بکرێت.
9- دەسەڵاتی دادوەری تەواو سەربەخۆبێت و ڕێ لە هەر دەستێوەردانێکی حیزبی و حکومی لەکاری دادوەری بگیرێت، دادوەرو داواکاری گشتی لەسەر بنەمای بڕوانامەو شارەزایی و لێهاتوویی ئەرک وەربگرن. هەروەها دەستێوەردانی حیزب لە کاروباری حوکومەت وەک تاوان بناسێنرێت و سزای بۆ دابنرێت .
10- هەنگاوی پراکتیکی بۆ گەڕاندنەوەی موڵک و مالڕ و سامانی گشتی بەرفراوان بکرێت، بەبێ جیاوازی موڵکی گشتی وەربگیرێتەوە، و لە دوای گێرانەوەی پێویستە ئەو کەس و لایەنانە قەرەبووی ماددی ئەو ماوەیە بدەن کە موڵکی گشتیان داگیرکردووەو سوودمەند بوون لێی ، چونکە ئەو موڵکانە هی گەلن و نابێت بۆ بەرژەوەندی تایبەت یان حیزبی بەکاربهێنرێن.
11- هەریەکە لە (سەرۆکی دەستەی نەزاهەی هەرێم، سەرۆکی دەستەی دادوەرى هەرێم) کەسانی سەربەخۆ و بێ لایەن بن .
12- بۆ بەفیڕۆ نەدانی داهات و بودجەی هەرێمی کوردستان و خەرجکردنی بەشێوەیەکی شەفافتر، پێویستە لە پرۆسەی بودجەدا تەنها کار بە پرەنسیپى زۆرینەی ناو پەرلەمان نەکرێت، بەڵکو دەبێت بودجە بە شێوەیەک مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت کە هەموو لایەنەکان بە ئۆپۆزسیۆنی ناو پەرلەمان و دەسەڵات و جەماوەرى کوردستانیش باوەڕیان پێى هەبێت ، پاشان لەلایەن سەرۆکایەتی هەرێمەوە پەسەند بکرێت.
13- بوژانەوەی ژێرخانی ئابوری کۆمەڵگەو گرنگیدان بەسەرچاوەکانی سروشتی و ئاوەدانکردنەوەی کوردستان و دابینکردنی خزمەتگوزاری پێویست وبنەبڕکردنی بێکاری.
14- بۆ ڕێگەگرتن لەبەهەدەردانی سامانی گشتی، پێویستە هیچ کەسێ پێش تەمەنی دیاریکراو خانەنشین نەکرێ و یاسای خانەنشین کردنی بەسەردا جێبەجێ بکرێ کە تەمەنی بۆ 63 ساڵ دیاری کردووە، هەروەها ئەوانەی کە ڕاپۆرتی پزیشکی کەمئەندام بوونیان دەسەلمێنێـت و ئەوانەی لەسەردەمی پێشوودا زیندانی سیاسی یان پێشمەرگەی دێرین بوون لە سەردەمی خەباتی چەکداری لە پێش راپەڕین وەک پاداشتێک بۆ خەباتیان لە سەردەمی خەبات دژ بە دیکتاتۆریەت پێویستە لە مووچەی خانەنشینی سوودمەند بن لێ لیستەکانیان ئاشکرا بکرێت ، بۆ ئەم مەبەستە پێدانی بیمەی بێکاری و کۆمەڵایەتی بە بنەما بگیرێت.
15- بوژانەوەی بەرهەمی کشتوکاڵی خۆماڵی و ئاوەدانکردنەوەی گوندەکان و گرنگیدان بە کەرتی کشتوکاڵ بە جۆرێک کە قەرزی کشتوکاڵى باشتر رێکبخرێت و سەرجەم خزمەتگوزارییەکان بە شێوەیەکی یەکسان بە هەموو لادێکانی هەرێمی کوردستان بگات، لە پێناو باشترکردنی بەرهەم و داهاتیان هاوکاری بکرێن تا ڕێ لە گەورەبوونی بێ سنوری شارەکان بگیرێت.
16- هەوڵدان بۆ کەمکردنەوەی ئەو هۆکارانەی دەبنە فشارو هاندان بۆ کۆچی لاوان بۆ دەرەوەی وڵات و هاوکاری کردنییان و پەرەدان بە پرۆسەی تواناسازی لاوان، بۆ سوودوەرگرتن لە تواناکانیان و خزمەتکردنی کوردستان.
17- پێویستە لە پرۆسەی دادگاییکردنی تاوانبارانی جینۆساید دەست نەخرێتە کاروباری دادگا .
18- لەسەر ئاستی عێراق و باشوری کوردستان کار بکرێت بۆ گێرانەوەی ئەو مافە نەتەوەییانەی کە بەهەڵواسراوی ماونەتەوە، بەتایبەتیش کێشەی ناوچە دابڕاوەکان. بۆئەم مەبەستە پێویستە حوکومەتی هەرێم و پەرلەمانتارانی کورد لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا خاوەن ئیرادەیەکی سیاسی یەکگرتوبن تا کێشەکانی بودجەو پێشمەرگەو مافی فیدراڵی یەکلابکرێنـەوە.
19- لەپێناوی ئاواکردنی یەکێتی نەتەوەیی و بۆ پاراستنی ئاسایش و داڕشتنی ستراتیژیەتێکی نەتەوەیی، پێویستە کار بۆ سازدانی کۆنفرانسێکی نەتەوەیی بکرێت و نوێنەرانی هەرچوار بەشی کوردستان تێیدا بەشداربن.

ئەنجومەنی دایەلۆگ و چاکسازیی
6\9\2011
هەولێر - پایتەختی هەرێمی کوردستان