|
٢٧\١٢\٢٠١٤
قارەمانەتی و
كۆستە نەتەوایەتییەكان و كاریگەرییان لەسەر وێژە.
کامەران ھەڵوەدا
ئاخۆ ئەدیبی كورد دەبێ چ پێوەندییەكی بێ
لەگەڵ رووداوەكان و پێشهاتەكانی سەر گەلەكەی، دابڕاو بێ یان بەشێك بێ
لەوان؟ ئەدیبی كورد پێویستە چ رۆڵێك كایە بكات لە گەمەی بەسەردا سەپاوی
میللەتەكەیدا؟ چ پێویستییەك هەیە بۆ ئەوەی ئەم كۆست و قارەمانەتیانە
دزە بكەنە ناو ئەدەبیاتی نەتەوەوە؟ ئەگەر دزە بكەن چ سوودێكیان هەیە و
ئەگەر نا چ زەڕێك؟
وێژە بە گشتی و وێژەی كورد بە تایبەتی قاسەیەكن كە نەغدینەكانی رۆحی
نەتەوەیان تێدا هەڵدەگیرێ. هەرچەند لەوانەیە لەڕاستیدا ئەوە هیچ ئەركی
وێژە نەبێت بەڵام هیچ شتێك لەم جیهانەدا نەگۆڕ و تاهەتایی نییە و
هاوپێوەند لەگەڵ بارودۆخی دەوروبەر لە گۆڕان دایە، وێژەش لەم خەسلەتەی
شتەكانی سەر زەوی بێبەش نییە، بۆیە هیچ سەیر نییە ئەگەر لە جوانی و
لەزەتی فەنتازیاییەوە كە حەقیقەتی خۆیەتی دابەزێتە ناو جامخانەی
مێژووەوە و رۆڵێك بگێڕێت كە لەڕاستیدا هی ئەو نییە. (دیارە لەم
بۆچوونەدا بابەتە مێژووییەكان بەرگی وێژەبوونیان لێ داماڵراوە، وەك
دەبێ ببن. هەشن ئەو نووسراوە مێژووییانەی كە وێڕای پاراستنی رۆڵی
ئاوێنەبوونی رووداوەكانلە زۆر دەقی وێژەییش سەركەوتووتر و قایم و
قۆڵترن لە رووی لەخۆگرتنی خەسلەتە وێژەییەكانەوە، بۆ نموونە لە
ئەدەبیاتی فارسیدا كتێبی "مێژووی بەیهەقی" وەها قەڵافەتێكی هەیە و
ئەوەندی وەك سەرچاوەیەكی ئەدەبی كەڵكی لێ وەردەگیرێ ئەوەندە وەك
دەلاقەیەكی مێژوو سەیر ناكرێ، هەرچەند ئەبولفەزلی بەیهەقی یەكێك لە
راستگۆترین مێژوونووسانە.) ئەم رۆڵ گێڕانە و ئەم چارەنووسەی بەسەر
وێژەدا دێت چاكە یان خراپ؟ دەبێ وابێت یان ناشێ وابێت؟ ئەگەر وابێ چ
دەروویەكی رووناك دەكاتەوە و ئەگەر وا نەبێ تەمەنی چ تاریكییەك درێژ
دەكاتەوە؟
گومان لەوەدا نییە كە ئەگەر لكی مێژوونووسین لە ژیانی هەر نەتەوەیەكدا
پەرەی گرتبێت و رێچكەی خۆی پێوابێت و ئەگەر دواجار ئەم تۆمارە
مێژووییانەش هەڵگری حەقیقەت و راستییەكان بن، نەك بووبێتنە بێژنگێك بۆ
لێك‌هەڵاواردنی سوود و زیانەكانی تاقمێكی تایبەت و زەق كردنەوەی بنەما
و خواستەكانی حكوومەت، ئایین یان ئایدۆلۆژیایەكی تایبەت، لەم حالەتەدا
و لە پێ‌گرتنی ئەم لكەی نووسیندا وێژە لەجێی خۆی وێستاوە و چ پێویست
بەوە ناكات كە خۆی تێ‌هەڵقورتێنێ و ببێتە بەردەستێكی ئەم سەربردانە.
مخابن ئەمە تەنیا لە لای گەلانی بەختەوەر بوونی هەیە و تەنیا سامانی
ئەوانە. هەرچەندیش بە پێیئەزموونی نووسراوەكانی بەردەستی ئەم سەردەمە،
مێژوونووسانی راستگۆ دەگمەنن.
دیارە بە پێچەوانەوە مێژوو لە لای گەلانی بێبەخت و لە خۆشی تەكیو، لە
كاتوساتی قارەمانەتی و كارەساتە مێژووییەكاندا دەبێ خۆی فڕێ داتە ناو
جەرگەی رووداوەكان و شەرابی سەركەوتنەكان هەڵدا و دووكەڵی كۆستەكان
هەڵمژێ و بیانكاتە هەوێنی هۆنینەوەی بەیت و رستەكان. ئەوەش جێگەی چۆلی
مێژوونووس و پێگەی بەتاڵی دەقی مێژووییە كە دەبێتە هۆی ئەم دابەزینەی
وێژە بۆ ناو جەرگەی رووداوەكان. ئەركی سەرشانی وێژەوانانە لە وەها
رووداوگەلێكدا ئاڵای وێژە لەسەر نووسراوەكانیان داگرن و بەیداخی مێژووی
لەسەر هەڵدەن. بە لەبەر چاوگرتنی ئەوەی كە عومری كەم شتی‌تر لە ناو
گەلاندا بەقەرای تەمەنی وێژە هەڵدەكشێ و كەم شتی‌تر بەبێ‌وەی ئاتاجی
پەساپۆرت بن وەها ئاسان سنوورەكان دەبڕن، دەبێ وێژە ئەم حالەتانە
تەحەممول كات و شان بداتە بەر قورساییەكان. (رەنگە مۆسیقا و بەتایبەت
سینەماش لە تۆمار كردنی كۆست و قارەمانەتییەكاندا رۆڵی خۆیان بگێڕن
بەڵام دواجار هەرتكیان ئاتاجی دەقەكانن. مۆسیقا كە بەبێ‌دەق ناتوانێ
لانیكەم لە لای هەڕەمەی خەڵك ئەو زمانە بێژەر و گێڕەرەوە قابیلە بێت كە
پێویستە و ئەوەندی هاندەریشە ئەوەندە تۆماركەر نییە. سینەماش بە لەبەر
چاوگرتنی ئەوەی كە هاوكات لەگەڵ رووداوەكان نییە و لە زۆربەی كاتەكاندا
پێویستی بە دوور كەوتنەوە لە رووداوەكان و كپ بوونی دەنگی قارەمانەتی و
زریكەی كۆستەكان هەیە بۆ ئەوەی تەواو بپەرژێتە سەریان، لەبەر ئەوە
ئەویش بە هەمان حالەت ئاتاجی دەقە و دەبێ لەم سەرچاوەیە هەڵهێنجێ.).
هەڵبەت لەگەڵ ئەوەشدا كە نموونەی ئەو دەقە وێژەییانە زۆرن كە ئەم
ئەركەیان بەجێ گەیاندووە هاوكات هەشن ئەو وێژەوان و وێژانەی كە هەر
خۆشیان لێ نەداوە و كوردگوتەنی بە بای خەیاڵیشیاندا نەهاتووە و كەچی
دواجار بوونەتە دەقێكی سەركەوتوو و تەمەن‌درێژ و هیچ لێپرسینەوەیەكی
ئەوتۆی ویژدانیش لە خاوەنەكانیان نەكراوە. واتە پێویستیی بوون بە بەشێك
لە مێژوو یاسایەكی دیاری‌كراو و داسەپاو نییە بەڵكوو ئەركێكی رۆحی و
پێویستییەكی ویژدانییە. بۆ نموونەی ئەو وێژەوانانەی كە خۆیان لەم
بابەتە بە دوور گرتووە و ئەو دەقانەی كە سەرەڕای وەها دووركەوتنەوەیەك
تەمەن درێژ بوون دەكرێ ئاماژە بە وێژەوانی لەزەبر و ناسراوی شیراز
بكەین. سەردەمی سەعدی واتە سەدەی حەوتەمی كۆچی هەتاوی سەدەی تاڵان و
بڕۆ و كاولكارییەكانی مەغۆل بوو. سەدەی ژێرپێنانی ماف و كەسایەتی و
وێرانبوونی خانە و لانەی مرۆڤەكان لەم بەشەی زەوی، كەچی شێخی سەعدی وەك
نه بای دیبێ و نە بۆران شانی لێ داخستووە و نەقڵ و حیكایەتی خۆی
گێڕاوەتەوە، یان بۆتە راوكەری هەوێنی شیعری عاشقانە و ئەو چەشنە شیعرەی
گەیاندۆتە لووتكە، داهاتەكەشی زۆر تەمەن‌درێژ بووە و ئێستا و ئێستاش
وەك ئەستوونێكی وێژەی فارسی دێتە هەژمار. تەنانەت ئەو مەولەوییە مەزنە
مرۆڤ دۆست و سۆفییەش لە داوی ئەم رەخنەیە رزگاری نابێت و كەچی
داهاتەكەشی هەتا دێ ئەڵماس‌ئاسا هەر دەدرەوشێتەوە. دوور نییە ئەو كاتەی
سەعدی لە باغاتی موسەللا (باغێكی خۆشی شیراز) بەسەر بەژنی یاریدا
هەڵكوتووە مەغۆلێكی نێزەبەدەست چاوی كیژێكی نازداری لە دەشتی خۆراسان
هەڵنەكۆڵیبێت، یان ئەو كاتەی مەولەوی شێت و شەیدا بە شوێن شەمسی
تەورێزدا بەرەو شام و دەمیشق سەری خۆی هەڵگرتووە پیاوێكی تەورێزی لە
تاو زوڵم و زۆری و بێ‌فەزیحەتیی حاكمی ئەوسا سەری خۆی هەڵنەگرتبێ و لە
كێوانی نەدابێ، كەچی هیچ كامیشیان تا وێستا بە ئاشكرا نەكەوتوونەتە بەر
تیروتوانج و لێپرسینەوەیەكی ویژدانی.
لە ناو گەلی بێبەختی كورددا جێگەی چۆل و هۆلی مێژوونووس، مێژوونووسی
راستگۆ، وای كردووە كە وێژە پەلی بكێشێتە ناو بازنەی ئەم كارەسات و
قارەمانەتییە نەتەوەییانە. ئەم رەوتە بەش بەحاڵی گەلی كورد و گەلانی
بندەستی هاوتای نەك هەر زەڕ نییە بەڵكوو ئەركێكی نەتەوایەتییە و دەبێ
بە ئەنجام بگات. تاوانە ئەگەر میللەتێك حەڵەبجە و ئەنفال و تەعریبی
بەسەر هاتبێت و بەسەردا بێت و ئێستاش كە سەنگەری قارەمانەتیی كۆبانێی
ئاوەدانە و شەنگەكچان سینگ بەگوللەوە دەنێن، هۆگانێك لەولاترەوە بابای
وێژەوان سەرقاڵی خەمی تاكەكەسی و چاوەڕوانی ئیلهامی فەنتازیای خۆی بێ و
لە سەمادا خول بخوات. تاوانە ئەگەر ئەم قەڵەمانە زیندانی نەكرێن و ئەم
خەیاڵە فەنتازیاییانە كپ نەكرێن، با هەر نەبێ مێژووی تاكەكەسیی
زیندانمان بۆ بنووسرێتەوە!
بە خوێندنەوەی ئەو تۆزكاڵە نووسراوە مێژوویانەی هەشن لە ناو دەقەكانی
ئەم گەلەدا، بە تایبەت ئەوانەی هێشتا تاپۆی خاوەنەكانیان بەسەر
خوێنەرەواندا زاڵە، بە ئاشكرا دەردەكەوێ كە لەوانەیە خەسارەكان چی وا
لە بەهاكانیان كەمتر نەبن. تێكەڵ كرانی بوغز و كینە، شەڕەدندووكێ و
تۆڵەسەندنەوەی سەر قاقەز، حیزب حیزبایەتی و بوونە بڵندگۆی ئەم لایەن و
ئەو لایەن و... وای كردووە ئەم دەقانەی كە تەنانەت وك سەربردەش لە
لایەن خاوەن ئەزموونەكانی ناو شۆڕشی كوردەوە نووسراون هیچ كە
متمانەیەكی تەواویان پێ نەكرێت لە بەرانبەردا زۆر چەلان بیروڕا و
زیهنییەتی پاكی خوێنەرەوە و خەڵكی رەمەكیش بەرانبەر بە تەقەددوسە
نەتەوەییەكان سیس بكەن. بە لەبەر چاو گرتنی ئەم حالەتەش كە لە لای
بەناو مێژوونووسانی كورد هەیە ئەركی هاتنە كایەی وێژەوان و زەروورەتی
هاتنە مەیدانیەوە ئەوەندی‌تر زەق دەبێتەوە و پێویستیی حوزووری لەناو
جەرگەی كارەسات و رووداوەكاندا دەسەلمێنرێ.رەنگە ئەم دابەزینی ناو
گۆڕەپانە وا بكات خەسلەتەكانی وێژەیی لە وێژە بسەندرێتەوە و لەم رووەوە
لاوازی كات بەڵام مەگەر دواجار وێژەوان لە زیهنی میللەتەكەیدا دەژێت
یان لە فەنتازیا و خەیاڵدا؟ تیشكی حەقیقەت تەمەنی درێژترە یان تەمی
خولیا؟ حەقیقەت ئاڵتوونێكە رەنگە گەردی زەمانیشی لەسەر بنیشێ، رەنگە لە
سەردەمانێكدا بێنازیش بكەوێ، بەڵام هەر كاتێك بێتەوە روو و هەر دەمێك
دەركەوێتەوە یەكسەر دەگەشێتەوە و هەرگیز دەستی مردنی پێ راناگات.
ماڵپەڕی کامەران هه‌ڵوه‌دا
|
